Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
 | Bu məqalə Şirvanşahlar sarayındakı məscid haqqındadır. İsfahandakı Şah məscidi üçün İmam məscidi (İsfahan) səhifəsinə baxın. |
Şah məscidi və ya Xan məscidi — Şirvanşahlar saray kompleksinin aşağı həyətində, Şirvanşahlar türbəsi və Saray hamamı ilə yanaşı yerləşən saray məscidi.
| Şah məscidi | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər |  Bakı |
| Yerləşir | İçərişəhər, Qala döngəsi 76 |
| Aidiyyatı | İçərişəhər Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu |
| Sifarişçi | I Xəlilullah |
| Tikilmə tarixi | 1441-1442 |
| Üslubu | Şirvan-Abşeron memarlıq məktəbi |
| Vəziyyəti | muzey |
| Tipi | Mədəni |
| Kriteriya | vi |
| Təyin edilib | 2000 |
| İstinad nöm. | 958 |
| Dövlət | Azərbaycan |
| Region | Avropa və Şimali Amerika |
| İstinad nöm. | 3.3 |
| Kateqoriya | Məscid |
| Əhəmiyyəti | Dünya əhəmiyyətli |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Məscid 1441-1442-ci illərdə Şirvanşah I Xəlilullahın sifarişi ilə inşa edilmişdir. Ucu yüngülvari sivrilmiş iki günbəzlə tamamlanmış binanın prizmalı həcminin sabitliyi, binanın şimal-şərq küncündə yüksələn qamətli minarə ilə kölgələndirilmişdir. Məscid böyük ibadətgah zalından, qadınlar üçün nəzərdə tutulmuş kiçik zaldan və bir neçə kiçik xidməti otaqlardan ibarətdir. Onların hamısı planın yığcam düzbucaqlı dördbucağına daxil edilmişdir.
Tarixi
Məscid 1441-1442-ci illərdə Şirvanşah I Xəlilullahın sifarişi ilə inşa edilmişdir. Bu haqqda məscidin minarəsində yazılmış kitabədə məlumat verilir: “Bu minarədə kitabə yazmaq haqqında əzəməətli sultan Xəlilullahın özü hökm vermişdir. Allah onun dövranını, hökmünü və qüdrətini artırsın. Səneyi 5 və 40 və 800 (hicri 845, miladi 1441)”
1723-cü ildə I Pyotr qoşunlarının Bakını dənizdən top atəşinə tutması zamanı Saray məscidinin şimal-şərq fasadı ziyan çəkmişdir.1747-ci ildə Bakıda olmuş doktor P. Kuk yazır:
 | ...bu şəhərdə yonulmuş möhkəm daşlardan tikilmiş zəngin saray vardır. Biz onu 1723-cü ildə rus mərmiləri tərəfindən dağıdılmış vəziyyətdə tapdıq. |  |
1918-ci ildə Mart soyqırımı zamanı məscidin minarəsi top atəşi ilə zədələnmişdir.
Təsviri
Məscid iki giriş portalına malikdir: bunlardan biri Şirvanşahlar türbəsinin portalının açıldığı tərəfə baxır, digəri isə onunla yanaşı olub, yan divardadır. Birinci portal kənardan gələnlərə, ikinci isə sarayda yaşayanlara – Şirvanşah və onun yaxın adamlarına aid idi.
Məscidin cənub divarı küçə boyu ucalır, qərb divarında isə təxminən 2 metrlik bir çıxıntı vardır ki, bu da binanın planının düzbucaqlı formasını pozur. Məscid salonunun kiçikliyi (sahəsi təxminən 70 m2) göstərir ki, ibadət üçün buraya çoxlu adam toplaşması mümkün deyildi və məsciddən ancaq məhdud sayda adam (saraya yaxın olanlar) istifadə edirdi.
Məscid, planda xaçvari görünən bir salondan, giriş qapısının sağında yerləşmiş bir otaqdan və binanın axırında yerləşən iki balaca otaqdan ibarətdir. Giriş qapısının sağ tərəfində yerləşən və sahəsi 15 m olan otaqdan salona bir qapı açılır. Bu otaq ibadət edən qadınlar üçün ayrılmış və həyətdən ona xüsusi yol qoyulmuşdur; otağın içində balaca bir mehrab vardır.
İbadət salonunun mərkəzi hissəsi daş gümbəzlə, yanları isə tağtavanla örtülmüşdür. Əsas gümbəz bu tağtavanlara və pilonların künclərinə söykənir. Məscid binasının əsas oxu cənub istiqamətindədir. Giriş qapısı ilə üzbəüz divarda yerləşmiş mehrab da cənuba baxır. Yaxın Şərq ölkələrinin məscidlərinin çoxunda mehrabın bədii tərtibatına xüsusi fikir verilsə də, burada mehrab çox sadədir.
İkinci mərtəbədəki otaqlar da eynilə birinci mərtəbədəki üç otaq kimi yerləşdirilmişdir; birinci mərtəbədən ikinci mərtəbəyə divarın içində tikilmiş daş pilləkən vasitəsilə yol vardır. Bu otaqların hamısı yardımçı xarakter daşıyıb, din xadimləri üçün hücrə vəzifəsini yerinə yetirmişdir. Otaqlar daş tağtavanla örtülmüş, divarlarında isə taxça yerləri qoyulmuşdur. Otaqlardan ən böyüyünün üstü daş gümbəzlə örtülmüşdür.
Minarə
Məscidin sol küncündə, sanki bilavasitə damın üstündən daş minarə yüksəlir. Oturacağı kvadrat şəklində olan bu minarə sonra silindr şəklini alır. Yuxarı tərəfdə minarə balkonun meydançası üçün çıxıntı əmələ gətirən stalaktit karnizlə qurtarır. Bu meydançaya çıxmaq üçün minarənin gövdəsi ilə bir vəhdət təşkil edən vintə oxşar daş pilləkən vardır. Lakin, İçərişəhərdəki başqa minarələrin sürahılarına əsasən qət edilmişdir ki, bu sürahı da daşdan olmuşdur.
Minarənin silindrik hissəsi, meydançadan yuxarıda da, diametri kiçildilmiş halda davam edir və xüsusi quruluşda olan dilimli balaca gümbəzlə qurtarır. Balkonun stalaktitlərini gözdən keçirdikdə aydın olur ki, onlar xarici görünüşlərinə və quruluş prinsiplərinə görə, Divanxana portalının stalaktit qurşağından çox az fərqlənir. Stalaktitlərdən aşağıda daşda oyulmuş yazılar vardır. Bir qurşaq əmələ gətirən yazılar minarənin tamamilə hamar səthində öz girinti çıxıntıları ilə aydın gözə çarpır.
Çox yüksəyə qalxmış bu uca minarə, məscidin böyük və kiçik gümbəzləri ilə birlikdə, tikiliyə maraqlı və gözəl bir siluet verir.
Memarlıq xüsusiyyətləri
Ucu yüngülvari sivrilmiş iki günbəzlə tamamlanmış binanın prizmalı həcminin sabitliyi, binanın şimal-şərq küncündə yüksələn qamətli minarə ilə kölgələndirilmişdir. Məscid böyük ibadətgah zalından, qadınlar üçün nəzərdə tutulmuş kiçik zaldan və bir neçə kiçik xidməti otaqlardan ibarətdir. Onların hamısı planın yığcam düzbucaqlı dördbucağına daxil edilmişdir.
Sərdabaya tərəf yönəldilmiş əsas – şimal girişi portalla xüsusi olaraq nəzərə çarpdırılmışdır. Məscidin kompozisiyalı mərkəzi – mərkəzi həcmi kürəşəkilli yelkənlərə söykənən, üstü bir az sivrilənmiş günbəzlə örtülmüş iki cərgə pəncərəsi olan ibadətgah zalıdır. Günbəzin kvadratından, xaçşəkilli-günbəz sistemini əmələ gətirən tağtavan şəkilli dərin oyuqlarının mehvərləri boyunca qollar ayrılır.
Oyuqlar aynalı tağtavanlarla örtülmüşdür. Məscidin interyerinin mənalığının daxili məkan həlli həcmli kütlələr və konstruktiv formalar vasitəsilə əldə edilmişdir. Cənub divarında mehrab qarşısında daş məhəccərlərlə hasarlanmış kiçik meydança keramik firuzə rəngli plitələrlə döşənmişdir.
Məscidin həcmli-məkan kompozisiyası, minarənin prizmalı həcminin və dinamik şaquli üzərindən sanki daş günbəzlərin qayrılmış formaları ilə təəccüblü həmahəngliklə müəyyən olunur, azançının üzərində duraraq möminləri ibadətə çağırdığı eyvanın stalaktit qurşağı ilə tamamlanır.
İstinadlar
- Dadaşov, Useynov, 1955. səh. 22
- Fərhadoğlu, 2006. səh. 116
- Dadaşov, Useynov, 1955. səh. 21
- Бретаницкий, Л. С. Зодчество Азербайджана XII—XV вв. и его место в архитектуре Переднего Востока. Л. 1961. səh. 558.
- Fətullayev, 2013. səh. 106
Ədəbiyyat
- Fərhadoğlu, Kamil. İçərişəhər. Bakı: Şərq-Qərb nəşriyyatı, AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu. 2006. səh. 256.
- Fətullayev-Fiqarov, Şamil. Bakının memarlıq ensiklopediyası. Bakı: Şərq-Qərb, Azərbaycan Respubliksı Memarlar İttifaqı. 2013. səh. 528.
- S. Dadaşov, M. Useynov. Bakının memarlıq abidələri. Bakı: Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı. 1955. səh. 42.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale Sirvansahlar sarayindaki mescid haqqindadir Isfahandaki Sah mescidi ucun Imam mescidi Isfahan sehifesine baxin Bu adin diger istifade formalari ucun bax Xan mescidi Sah mescidi ve ya Xan mescidi Sirvansahlar saray kompleksinin asagi heyetinde Sirvansahlar turbesi ve Saray hamami ile yanasi yerlesen saray mescidi Sah mescidi40 21 57 sm e 49 49 58 s u Olke AzerbaycanSeher BakiYerlesir Iceriseher Qala dongesi 76Aidiyyati Iceriseher Dovlet Tarix Memarliq QoruguSifarisci I XelilullahTikilme tarixi 1441 1442Uslubu Sirvan Abseron memarliq mektebiVeziyyeti muzeyUNESCO Umumdunya IrsiTipiMedeniKriteriyaviTeyin edilib2000Istinad nom 958DovletAzerbaycanRegionAvropa ve Simali AmerikaAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 3 3KateqoriyaMescidEhemiyyetiDunya ehemiyyetliSah mescidiBakinin xeritesinde Sah mescidiSah mescidiIceriseherin xeritesinde Sah mescidi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mescid 1441 1442 ci illerde Sirvansah I Xelilullahin sifarisi ile insa edilmisdir Ucu yungulvari sivrilmis iki gunbezle tamamlanmis binanin prizmali hecminin sabitliyi binanin simal serq kuncunde yukselen qametli minare ile kolgelendirilmisdir Mescid boyuk ibadetgah zalindan qadinlar ucun nezerde tutulmus kicik zaldan ve bir nece kicik xidmeti otaqlardan ibaretdir Onlarin hamisi planin yigcam duzbucaqli dordbucagina daxil edilmisdir TarixiSah mescidinin minaresi 31 mart 1918 ci il hadiseleri zamani zedelenmisdi Mescid 1441 1442 ci illerde Sirvansah I Xelilullahin sifarisi ile insa edilmisdir Bu haqqda mescidin minaresinde yazilmis kitabede melumat verilir Bu minarede kitabe yazmaq haqqinda ezemeetli sultan Xelilullahin ozu hokm vermisdir Allah onun dovranini hokmunu ve qudretini artirsin Seneyi 5 ve 40 ve 800 hicri 845 miladi 1441 1723 cu ilde I Pyotr qosunlarinin Bakini denizden top atesine tutmasi zamani Saray mescidinin simal serq fasadi ziyan cekmisdir 1747 ci ilde Bakida olmus doktor P Kuk yazir bu seherde yonulmus mohkem daslardan tikilmis zengin saray vardir Biz onu 1723 cu ilde rus mermileri terefinden dagidilmis veziyyetde tapdiq 1918 ci ilde Mart soyqirimi zamani mescidin minaresi top atesi ile zedelenmisdir TesviriMescid iki giris portalina malikdir bunlardan biri Sirvansahlar turbesinin portalinin acildigi terefe baxir digeri ise onunla yanasi olub yan divardadir Birinci portal kenardan gelenlere ikinci ise sarayda yasayanlara Sirvansah ve onun yaxin adamlarina aid idi Mescidin interyeri Mescidin cenub divari kuce boyu ucalir qerb divarinda ise texminen 2 metrlik bir cixinti vardir ki bu da binanin planinin duzbucaqli formasini pozur Mescid salonunun kicikliyi sahesi texminen 70 m2 gosterir ki ibadet ucun buraya coxlu adam toplasmasi mumkun deyildi ve mescidden ancaq mehdud sayda adam saraya yaxin olanlar istifade edirdi Mescid planda xacvari gorunen bir salondan giris qapisinin saginda yerlesmis bir otaqdan ve binanin axirinda yerlesen iki balaca otaqdan ibaretdir Giris qapisinin sag terefinde yerlesen ve sahesi 15 m olan otaqdan salona bir qapi acilir Bu otaq ibadet eden qadinlar ucun ayrilmis ve heyetden ona xususi yol qoyulmusdur otagin icinde balaca bir mehrab vardir Ibadet salonunun merkezi hissesi das gumbezle yanlari ise tagtavanla ortulmusdur Esas gumbez bu tagtavanlara ve pilonlarin kunclerine soykenir Mescid binasinin esas oxu cenub istiqametindedir Giris qapisi ile uzbeuz divarda yerlesmis mehrab da cenuba baxir Yaxin Serq olkelerinin mescidlerinin coxunda mehrabin bedii tertibatina xususi fikir verilse de burada mehrab cox sadedir Ikinci mertebedeki otaqlar da eynile birinci mertebedeki uc otaq kimi yerlesdirilmisdir birinci mertebeden ikinci mertebeye divarin icinde tikilmis das pilleken vasitesile yol vardir Bu otaqlarin hamisi yardimci xarakter dasiyib din xadimleri ucun hucre vezifesini yerine yetirmisdir Otaqlar das tagtavanla ortulmus divarlarinda ise taxca yerleri qoyulmusdur Otaqlardan en boyuyunun ustu das gumbezle ortulmusdur Minare Mescidin minaresinde kitabe qursagi Mescidin sol kuncunde sanki bilavasite damin ustunden das minare yukselir Oturacagi kvadrat seklinde olan bu minare sonra silindr seklini alir Yuxari terefde minare balkonun meydancasi ucun cixinti emele getiren stalaktit karnizle qurtarir Bu meydancaya cixmaq ucun minarenin govdesi ile bir vehdet teskil eden vinte oxsar das pilleken vardir Lakin Iceriseherdeki basqa minarelerin surahilarina esasen qet edilmisdir ki bu surahi da dasdan olmusdur Minarenin silindrik hissesi meydancadan yuxarida da diametri kicildilmis halda davam edir ve xususi qurulusda olan dilimli balaca gumbezle qurtarir Balkonun stalaktitlerini gozden kecirdikde aydin olur ki onlar xarici gorunuslerine ve qurulus prinsiplerine gore Divanxana portalinin stalaktit qursagindan cox az ferqlenir Stalaktitlerden asagida dasda oyulmus yazilar vardir Bir qursaq emele getiren yazilar minarenin tamamile hamar sethinde oz girinti cixintilari ile aydin goze carpir Cox yukseye qalxmis bu uca minare mescidin boyuk ve kicik gumbezleri ile birlikde tikiliye maraqli ve gozel bir siluet verir Memarliq xususiyyetleriMescidin plani Ucu yungulvari sivrilmis iki gunbezle tamamlanmis binanin prizmali hecminin sabitliyi binanin simal serq kuncunde yukselen qametli minare ile kolgelendirilmisdir Mescid boyuk ibadetgah zalindan qadinlar ucun nezerde tutulmus kicik zaldan ve bir nece kicik xidmeti otaqlardan ibaretdir Onlarin hamisi planin yigcam duzbucaqli dordbucagina daxil edilmisdir Serdabaya teref yoneldilmis esas simal girisi portalla xususi olaraq nezere carpdirilmisdir Mescidin kompozisiyali merkezi merkezi hecmi kuresekilli yelkenlere soykenen ustu bir az sivrilenmis gunbezle ortulmus iki cerge penceresi olan ibadetgah zalidir Gunbezin kvadratindan xacsekilli gunbez sistemini emele getiren tagtavan sekilli derin oyuqlarinin mehverleri boyunca qollar ayrilir Oyuqlar aynali tagtavanlarla ortulmusdur Mescidin interyerinin menaliginin daxili mekan helli hecmli kutleler ve konstruktiv formalar vasitesile elde edilmisdir Cenub divarinda mehrab qarsisinda das meheccerlerle hasarlanmis kicik meydanca keramik firuze rengli plitelerle dosenmisdir Mescidin hecmli mekan kompozisiyasi minarenin prizmali hecminin ve dinamik saquli uzerinden sanki das gunbezlerin qayrilmis formalari ile teeccublu hemahenglikle mueyyen olunur azancinin uzerinde duraraq mominleri ibadete cagirdigi eyvanin stalaktit qursagi ile tamamlanir IstinadlarDadasov Useynov 1955 seh 22 Ferhadoglu 2006 seh 116 Dadasov Useynov 1955 seh 21 Bretanickij L S Zodchestvo Azerbajdzhana XII XV vv i ego mesto v arhitekture Perednego Vostoka L 1961 seh 558 Fetullayev 2013 seh 106EdebiyyatFerhadoglu Kamil Iceriseher Baki Serq Qerb nesriyyati AMEA Arxeologiya ve Etnoqrafiya Institutu 2006 seh 256 Fetullayev Fiqarov Samil Bakinin memarliq ensiklopediyasi Baki Serq Qerb Azerbaycan Respubliksi Memarlar Ittifaqi 2013 seh 528 S Dadasov M Useynov Bakinin memarliq abideleri Baki Azerbaycan SSR Elmler Akademiyasi Nesriyyati 1955 seh 42 Hemcinin baxAzerbaycanda YUNESKO nun Umumdunya irsi obyektlerinin siyahisi Azerbaycanda qeydiyyata alinmis dunya ehemiyyetli memarliq abidelerinin siyahisi Sirvan Abseron memarliq mektebi Sirvansahlar dovleti