Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Saray Batu — Qızıl Ordanın paytaxtı.
Tarixi
Batı xana qərb tərəfdən: Karpat, Visla, Neman, şimaldan Volqanın mənbəyi, cənub tərəfdən Qara dənizədək və Qafqaz dağlarınadək olan böyük ölkələr tabe idi. Onun imperiyası Qızıl Orda adı aldı. Bu dövlətin mərkəzi Aşağı Volqanın qolu Aktubo üzərində möhkəmləndirilmiş xan düşərgəsi olan Saray idi. Saray Batu həm də Böyük Saray adı ilə məşhur idi. İndiki Həştərxan vilayətinin Xarabalı rayonunda Selitrennoe kəndi onun ərazisindədir. Saray Batu və ya Böyük Saray Qızıl Orda imperiyasının çiçəklənən şəhəri olmuşdur. 1254-cü ildə Böyük Saraya Saray Batu adı verilir. O, Qızıl Ordanın siyasi mərkəzi hesab olunurdu. Xan iqamətgahı da burda yerləşirdi. Batı xan (1255-ci ildə Volqa sahillərində ölmüş və burada da dəfn olunmuşdur) Qızıl Orda dövlətinin banisi olan Çingiz xanın böyük oğlu Cuci xanın oğludur. Batı xan görkəmli sərkərdə, mahir siyasətçi idi. Atasının ölümündən sonra onun ulusu (Cuci Ulusu) Batıya keçdi, Cuci ulusu məhz Batının vaxtında güclənərək Qızıl Orda adlanmağa başladı. Beləkilə imperiyanın iki mərkəzi var idi; dini mərkəz Moskva və daha güclü, idarə mərkəzi Saray idi. Şəhərdə çoxlu saray, məscid, sənətkarlıq emalatxanaları var idi. XIII–XIV əsrlərdə şəhərin zərbxanasında Cuci ulusu xanlarının pulu kəsilirdi, mis sikkələr pul adlanırdı: sikələrin üzərində beləcə "pulo" yazılırdı. XV əsr və XVI əsrin aşlanğıcında Cuci pullarının nümunəsi əsasında Moskva, Tver və digər qədim rus şəhərlərində "pulo" yazısı ilə kəsilirdi.
Əmir Teymurun Qızıl Orda xanı Toxtamışa qarşı yürüşü bir çox Qızıl Ordaşəhərləri kimi Saray şəhərinin də iqtisadi-siyasi həyatını sarsıtsa da, Moskva knyazı III İvanın 1472-ci ildəki hücumu Saray şəhərini tamamilə dağıtdı. Böyük Moskva knyazı III İvan (1440–1505) Vatikanda tərbiyə görən Bizans şahzadəsi Sofya Paleoloqla evləndikdən sonra onun məkrli siyasətinin təsirinə düşür. Məhz III İvanın dövründə tatarlarla düşmən münasibətinin təməli qoyulur. (Qeyd: Axırıncı Bizans imperatoru Konstantin özünün Dmitri və Foma adlı qardaşlarına ayrı-ayrı vilayətlərin hakimliyini tapşırdı. Dmitri öz qızını Sultan Mehmetə verib rahat yaşamağa başladı. Foma ailəsi və əyanları ilə Romaya pənah gətirdi. Xristian təssübkeşi olaraq II Papa Piy onu ləyaqətlə qarşıladı. Fomanın oğulları kefcil olsa da, qızı ağıllı idi. Ona ləyaqətli nişanlı axtaran papanın nəzərləri dul qalmış rus çarı III İvana çevrildi. Onu Bizans şahzadəsinin əlilə türklərə qarşı yaxşıca çevirmək olardı. Gəlin rusa öz cehizlərilə bərabər (cehiz əsasən kitablardan ibarət idi) iki başlı qartal həkk edilmiş Bizans gerbini də gətirmişdi. Dövrü canlandıran mənbələrdə yazır ki, hiyləgər Sofya İvana deyirmiş: Mən hələ çoxmu xanın köləsi olacağam?! Böyük Orda xanı Əhməd xan (1481-ci ildə ölüb) rus flotunun Sarayı qəsbqarət etməsinə cavab olaraq Rus üzərinə yürüş təşkil etmişdi. Türk düşmənliyini öz dövlət siyasətinə çevirən III İvana xoş təsadüf kömək etdi. Onun gözünün odunu alan Axmat xan 1481-ci ildə öz düşməni Aybəklə (bir çox mənbələrdə İbak) döyüşdə öldürüldü. Karl Marksın yazdığı kimi İvan bir tatarı digərinin əli ilə tora saldı.
İstinadlar
- Вернадский Григорий. Два подвига св. лександра Невского. Монгольское иго в русской истории – Haш современник, 1992 №3, с. 161
- Карамзин Н.М. История Государства Российского, VI.т. с.421–422
Mənbə
- Пачкалов А. В. О местоположении Сарая (первой столицы Золотой Орды) // Археологія та етнологія Східної Європи. Матеріали і дослідження. Одеса, 2002
- Пачкалов А. В. О местоположении Старого Сарая — столицы Золотой Орды // XV Всероссийская нумизматическая конференция. Тезисы докладов и сообщений. М., 2009. С. 73–74
- Пачкалов А. В., Скисов С. Ю. Нумизматические находки на Красноярском городище в Астраханской области // XV Всероссийская нумизматическая конференция. Тезисы докладов и сообщений. М., 2009. С. 75–76.
- Пачкалов А. В. Монетные дворы Золотой Орды и их локализация // Archivum Eurasiae Medii Aevi. Vol. XIII. Wiesbaden, 2004. С. 131–183
- Пачкалов А. В. Трансгрессия Каспийского моря и история золотоордынских городов в Северном Прикаспии // Восток — Запад: Диалог культур и цивилизаций Евразии. Вып. 8. Казань, 2007. С. 171–180
- Васильев Д.В. Исламизация и погребальные обряды в Золотой Орде (статистико-археологическое исследование). Астрахань, ИД "Астраханский университет", 2009
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Официальный сайт Историко-археологического музея-заповедника "Селитренное городище" (филиала Астраханского Государственного объединенного историко-архитектурного музея-заповедника)
- Фоторепортаж о путешествии в столицу Золотой Орды – село Селитренное. Блог Максима Коротченко
- Вильгельм де Рубрук. Путешествие в Восточные страны в лето Благости 1253. Электронная библиотека истфака МГУ
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Saray Batu Qizil Ordanin paytaxti Qizil Orda xesritesiTarixiBati xana qerb terefden Karpat Visla Neman simaldan Volqanin menbeyi cenub terefden Qara denizedek ve Qafqaz daglarinadek olan boyuk olkeler tabe idi Onun imperiyasi Qizil Orda adi aldi Bu dovletin merkezi Asagi Volqanin qolu Aktubo uzerinde mohkemlendirilmis xan dusergesi olan Saray idi Saray Batu hem de Boyuk Saray adi ile meshur idi Indiki Hesterxan vilayetinin Xarabali rayonunda Selitrennoe kendi onun erazisindedir Saray Batu ve ya Boyuk Saray Qizil Orda imperiyasinin ciceklenen seheri olmusdur 1254 cu ilde Boyuk Saraya Saray Batu adi verilir O Qizil Ordanin siyasi merkezi hesab olunurdu Xan iqametgahi da burda yerlesirdi Bati xan 1255 ci ilde Volqa sahillerinde olmus ve burada da defn olunmusdur Qizil Orda dovletinin banisi olan Cingiz xanin boyuk oglu Cuci xanin ogludur Bati xan gorkemli serkerde mahir siyasetci idi Atasinin olumunden sonra onun ulusu Cuci Ulusu Batiya kecdi Cuci ulusu mehz Batinin vaxtinda guclenerek Qizil Orda adlanmaga basladi Belekile imperiyanin iki merkezi var idi dini merkez Moskva ve daha guclu idare merkezi Saray idi Seherde coxlu saray mescid senetkarliq emalatxanalari var idi XIII XIV esrlerde seherin zerbxanasinda Cuci ulusu xanlarinin pulu kesilirdi mis sikkeler pul adlanirdi sikelerin uzerinde belece pulo yazilirdi XV esr ve XVI esrin aslangicinda Cuci pullarinin numunesi esasinda Moskva Tver ve diger qedim rus seherlerinde pulo yazisi ile kesilirdi Emir Teymurun Qizil Orda xani Toxtamisa qarsi yurusu bir cox Qizil Ordaseherleri kimi Saray seherinin de iqtisadi siyasi heyatini sarsitsa da Moskva knyazi III Ivanin 1472 ci ildeki hucumu Saray seherini tamamile dagitdi Boyuk Moskva knyazi III Ivan 1440 1505 Vatikanda terbiye goren Bizans sahzadesi Sofya Paleoloqla evlendikden sonra onun mekrli siyasetinin tesirine dusur Mehz III Ivanin dovrunde tatarlarla dusmen munasibetinin temeli qoyulur Qeyd Axirinci Bizans imperatoru Konstantin ozunun Dmitri ve Foma adli qardaslarina ayri ayri vilayetlerin hakimliyini tapsirdi Dmitri oz qizini Sultan Mehmete verib rahat yasamaga basladi Foma ailesi ve eyanlari ile Romaya penah getirdi Xristian tessubkesi olaraq II Papa Piy onu leyaqetle qarsiladi Fomanin ogullari kefcil olsa da qizi agilli idi Ona leyaqetli nisanli axtaran papanin nezerleri dul qalmis rus cari III Ivana cevrildi Onu Bizans sahzadesinin elile turklere qarsi yaxsica cevirmek olardi Gelin rusa oz cehizlerile beraber cehiz esasen kitablardan ibaret idi iki basli qartal hekk edilmis Bizans gerbini de getirmisdi Dovru canlandiran menbelerde yazir ki hiyleger Sofya Ivana deyirmis Men hele coxmu xanin kolesi olacagam Boyuk Orda xani Ehmed xan 1481 ci ilde olub rus flotunun Sarayi qesbqaret etmesine cavab olaraq Rus uzerine yurus teskil etmisdi Turk dusmenliyini oz dovlet siyasetine ceviren III Ivana xos tesaduf komek etdi Onun gozunun odunu alan Axmat xan 1481 ci ilde oz dusmeni Aybekle bir cox menbelerde Ibak doyusde olduruldu Karl Marksin yazdigi kimi Ivan bir tatari digerinin eli ile tora saldi IstinadlarVernadskij Grigorij Dva podviga sv leksandra Nevskogo Mongolskoe igo v russkoj istorii Hash sovremennik 1992 3 s 161 Karamzin N M Istoriya Gosudarstva Rossijskogo VI t s 421 422MenbePachkalov A V O mestopolozhenii Saraya pervoj stolicy Zolotoj Ordy Arheologiya ta etnologiya Shidnoyi Yevropi Materiali i doslidzhennya Odesa 2002 Pachkalov A V O mestopolozhenii Starogo Saraya stolicy Zolotoj Ordy XV Vserossijskaya numizmaticheskaya konferenciya Tezisy dokladov i soobshenij M 2009 S 73 74 Pachkalov A V Skisov S Yu Numizmaticheskie nahodki na Krasnoyarskom gorodishe v Astrahanskoj oblasti XV Vserossijskaya numizmaticheskaya konferenciya Tezisy dokladov i soobshenij M 2009 S 75 76 Pachkalov A V Monetnye dvory Zolotoj Ordy i ih lokalizaciya Archivum Eurasiae Medii Aevi Vol XIII Wiesbaden 2004 S 131 183 Pachkalov A V Transgressiya Kaspijskogo morya i istoriya zolotoordynskih gorodov v Severnom Prikaspii Vostok Zapad Dialog kultur i civilizacij Evrazii Vyp 8 Kazan 2007 S 171 180 Vasilev D V Islamizaciya i pogrebalnye obryady v Zolotoj Orde statistiko arheologicheskoe issledovanie Astrahan ID Astrahanskij universitet 2009Hemcinin baxXarici kecidlerOficialnyj sajt Istoriko arheologicheskogo muzeya zapovednika Selitrennoe gorodishe filiala Astrahanskogo Gosudarstvennogo obedinennogo istoriko arhitekturnogo muzeya zapovednika Fotoreportazh o puteshestvii v stolicu Zolotoj Ordy selo Selitrennoe Blog Maksima Korotchenko Vilgelm de Rubruk Puteshestvie v Vostochnye strany v leto Blagosti 1253 Elektronnaya biblioteka istfaka MGU