Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Səfəvi-Rusiya müqaviləsi— 1717-ci ilin iyul ayında Rusiya çarlığı ilə Səfəvi dövləti arasında imzalanmış müqavilədir. Müqavilə Səfəvi dövlətinin baş vəziri Fətəli xan Dağıstani ilə rus səfiri Artemi Volinski arasında imzalanmışdır.I Pyotr 1719-cu ilin iyul ayında müqaviləni ratifikasiya etmişdir. Səfəvi hökmdarı Şah Sultan Hüseyn (1694-1722) 1720-ci ildə müqaviləni ratifikasiya etmişdir. Bu müqavilə Səfəvi dövləti ilə Rusiya arasında imzalanmış ilk ikitərəfli rəsmi müqavilədir.
| Rusiya-Səfəvi müqaviləsi | |
|---|---|
| Müqavilənin tipi | Ticarət müqaviləsi |
| Hazırlanma tarixi | 1717 iyul |
| İmzalanma tarixi | 1717 iyul |
| İmzalanma yeri | İsfahan |
| Qüvvəyə minməsi | |
| • şərtləri |
|
| İmzalayanlar | Artemi Volınski Fətəli xan Dağıstani |
| Tərəflər |  Rusiya çarlığı Səfəvi İmperiyası |
Lakin müqavilə imzalanan zaman Səfəvi dövləti böyük daxili qarışıqlıqlar vəziyyətində idi və buna görə də, müqavilə diqqətdən kənarda qalmışdır. Tarixçi Rudi Matthe bildirir ki, "müqavilənin imzalanmasından sonrakı dövrdə baş vermiş qarışıqlıqlar müqavilənin həyata keçirilməsini tamamilə qeyri-mümkün etdi". Bir neçə il sonra - 1722-ci ildə, yəni Səfəvi dövləti özünün çöküş dövrünün son mərhələsinə qədəm qoyduğu zaman ruslar bu müqaviləni casus belli kimi göstərərək müharibəyə başlamışdılar. Beləki 1721-ci ildə Şamaxıdakı rus tacirləri qətlə yetirilmişdi və bu müqaviləyə görə belə bir hadisə yolverilməz idi.
Arxa plan
XVIII əsrin ilk rübündən etibarən Səfəvi dövləti bütün bölgələr üzrə üsyanlar və qarışıqlıqlarla əhatələnmişdi. Şah Sultan Hüseyn zəif hökmdar idi və dövlətin idarə olunmasında öz köməkçilərinin məsləhətləri ilə hərəkət edirdi. Şah Sultan Hüseyn bir neçə ov məclisindən başqa, saraydan ayrılmaz, ayrıldığı zaman isə İsfahan yaxınlığında olmağı üstün tutardı. İnsanlar onu demək olar ki, görmürdülər, yalnız ona ən yaxın olan saray əyanları onunla ünsiyyətdə ola bilərdi. Hökmdar olana qədər hərəm divarlarından kənara çıxmadığı üçün dünyanı çox görməmişdi, elə buna görə də, hakimiyyətə gəldiyi zaman aparıcı din adamlarının, xüsusilə Məhəmməd Baqır Məclisinin təsiri altına düşdü.
Ambisiyalı monarx olan I Pyotrun Səfəvi dövləti ərazilərində gözü var idi. Bunun əsas səbəblərindən biri isə Səfəvilərin ipək ticarətini tam ələ keçirmək idi. Pyotrdan əvvəl də bəzi rus monarxları Səfəviləri öz ipəklərini Rusiya vasitəsiylə Avropaya göndərməyə həvəsləndirmək istəmişdilər. Səfəvi imperiyasının tacirlərini həvəsləndirmək üçün bir neçə qərarlar verilsə də, ümumilikdə bu qərarlar effektiv olmamışdı. Tacirlər öz mallarını Avropaya Osmanlı imperiyası ilə aparmağı daha üstün tuturdular, nəinki Rusiya ərazisi ilə. 1711-ci ildə Pyotr bu məqsəd üçün Səfəvi tacirlərinə xüsusi imtiyazlar tanəyan yeni qərar versə də, bu qərar da effektiv olmadı.
Səfirlik
Bütün cəhdlərin uğursuz olduğunu gördükdən sonra Pyotr, Artemi Volinskini Səfəvilərdəki yeni səfiri kimi təyin etdi. O, Volinskiyə Səfəvilərin əsas ipək istehsalçısı olan əyalətləri, hərbi gücü, kənd təsərrüfatı və təbii sərvətləri barədə ətraflı məlumat toplamağı tapşırmışdı. O, Səfəvi hökmdarını Rusiya marşrutu vasitəsiylə ticarət etmənin üstünlüyünə inandırmalı və onu Rusiya ilə ticarət müqaviləsi imzalamağa razı salmalı idi. Volınski şərt qoymalı idi ki, belə bir ideyanı həyata keçirmək üçün rus tacirləri İran daxilində maneələrdən azad olmalıdırlar. Bu mənada, o, Volinskiyə rus tacirlərinin yerli Səfəvi hakimlərinin qurbanı olduğunu, onların rus tacirlərinin mallarını müsadirə etdiyini deməsini əmr etmişdi. Həmçinin, rus tacirlərin yerli tacirlərin intriqalarının (xüsusilə Yeni Culfa tacirləri nəzərdə tutulurdu) qurbanı olduğu deyilməsi tapşırılmışdı. Bundan başqa, problemlərdən biri də, dağıstanlı quldurlar idi. Onlardan bəziləri keçmişdə ələ də keçirilmişdilər. Nəhayət, o, Səfəvi hökumətindən Yeni Culfadan olan erməni tacirlərinə Rusiyanın artıq verdiyi imtiyazlarla bağlı “öhdəliklərini yerinə yetirmək üçün” təzyiq göstərməyi tələb etməli idi.
Volinski 1715-ci ildə Peterburqdan ayrıldı və bir il sonra Astraxana, 1716-cı ilin payızında Niyazabada çatdı. O, altı ay Şamaxıda və Təbrizdə yerli hakimlər tərəfindən saxlanıldıqdan sonra İsfahana çatdı. Onun özünün qeydlərinə görə, imperiya paytaxtında ona qarşı olan mübarizə digər yerlərdəkindən "bir az daha yaxşı idi". Bu zaman Volinski protokol qaydaları ilə bağlı problemlər yaşamağa başladı. Beləki, Volinski rus qaydalarına uyğun olaraq öz atını şahın məhəlləsinə qədər sürməyi, öz etimadnaməsini şəxsən şaha təqdim etməyi tələb edirdi. Burada olduğu zamanda bildirilir ki, o, çox sayıda alçaldılmaların hədəfində olmuşdur. Matthenin bildirdiyinə görə, Səfəvilər rusların nəzakətsizliyinə görə onlara nifrət edirdilər. Danışıqlar Volinski ilə baş vəzir Fətəli xan Dağıstanı arasında aparıldı.
Bekoviç-Çerkasski missiyasının bir hissəsi kimi rusların Xəzər dənizinin şərq sahilində bu yaxınlarda istehkamlar qurduqları aşkar edildikdə, Rusiyanın hərbi planları ilə bağlı şübhələr kəskinləşdi. Gilan yaxınlığında rus gəmilərinin göründüyü barədə şayiələr yayıldı. Bu hadisələrdən şübhələnən Səfəvilər Volınskidən bu məsələlər və Rusiyanın niyyətləri barədə saydınlıq gətirməyi tələb etdilər. Onun casus olduğu qənaətinə gələn saray mənsubları İsfahanda uzun müddət qalacağı halda dövlətin hərbi vəziyyətinin pis olması barədə tam məlumata malik olacağını düşündülər. Buna görə də, danışıqlar qısa oldu. Volinskinin bəzi tələbləri rədd edildi. 1640-cı illərdən bəri yürüdülən siyasətə uyğun olaraq, Fətəli xan Osmanlıya qarşı ittifaq təklifini rədd etdi. Volinskinin keçmişdə ləzgilərin rus tacirlərinə hücum etmələrini əsas gətirirərək, Səfəvi dövlətinin kompensasiya verməsini istədi. Ləzgilərin Səfəvi dövlətinin subyekti olduğunu bildirən Fətəli xan, dövlət qaydalarına itaət etmədikləri üçün dövlətin təzminat verməyəcəyini bildirdi. Fətəli xan həmçinin, Volinskinin ticarət etmək üçün Niyazabaddan daha uyğun liman verilməsini xahişini də rədd etdi. Fətəli xana görə, rus tacirlərinə xüsusi imtiyazların verilməsi başqa dövlət tacirlərinin Səfəvi imperiyasına gəlmələrinin qarşısını alardı. Həm də rusların yeni liman istəməkdəki məqsədlərinin strateji olduğu düşünülürdü. Gərgin danışıqlara baxmayaraq, 1717-ci ilin iyul ayında müqavilə imzalandı.
Şərtlər
Müqavilənin şərtləri bunlar idi:
- Ruslar Səfəvi imperiyasının hər yerində ticarət edə bilərdilər.
- Səfəvi dövləti ərazisindəki bütün rusları quldurlara qarşı qorumağı öz öhdəsinə götürürdü.
- Rus tacirlərinə Mazandaran və Gilan vilayətlərindən ipək almaq icazəsi verilirdi.
- Səfəvi dövləti təhlükəli yol hesab edilən Niyazabad və Şamaxı arasındakı yolda rus tacirlərini müşayiət etməsi üçün hərbi bölmələr ayıracağına söz verirdi.
- Rusiyaya İsfahanda (daha sonra Gilanda) konsulluq açmağa, burada konsulların və vitse-konsulların qalmasına icazə verirdi. Konsulluq 1720-ci ildə açıldı.
Nəticə
Müqavilə imzalanan zaman Səfəvi dövləti böyük qarışıqlıqlar dövründə idi. Buna görə də, müqavilənin şərtlərinə diqqət yetirilmədi və məhəl qoyulmadı. Tarixçi Rudi Matthe bildirir ki, Səfəvi dövlətindəki böyük qarışıqlıq müqavilənin həyata keçirilməsini tamamilə mümkünsüz etdi. Səfəvilərin Volinskinin dövlət və ordu barədə məlumat toplamasına əngəl olmağa çalışmasına baxmayaraq, o, Pyotrun öyrənmək istədiyi bütün məlumatları əldə edə bildi. O, Səfəvi imperiyasının ciddi süqut mərhələsində olduğu qənaətinə gəlmişdi və Pyotra etdiyi məruzəsində dövlətin xaricdən ola biləck hücumlar üçün həddindən artıq zəif olduğunu bildirmişdi. Matthenin sözləriylə desək, Volınski ordunun dövləti daxili üsyançılardan və xarici təcavüzkarlardan müdafiə edə bilməməsi kimi gördüklərinə diqqəti cəlb edərək, Səfəvi dövlətinin məhvini uzaqgörənliklə qabaqcadan görürdü.
Müqavilə iki dövlət arasındakı münasibətlər baxımından xüsusi əhəmiyyət daşıyır, çünki ikitərəfli şəkildə imzalanmış ilk rəsmi müqavilədir. Həmçinin, müqavilə nəticəsində çox sayda rus tacir Səfəvi bazarlarına axın etmişdir. Rus konsulluğunun açılması da xüsusi əhəmiyyət daşıyan məsələlərdəndir. Bir qədər sonra konsula bir də vitse-konsul qoşulmuş və başqa şəhərdə fəaliyyət göstərmiş, rus tacirlərinin himayəsiylə məşğul olmuşdur. İpəyin xarici bazarlara çıxarılmasında Rusiya ylundan istifadə barədə heç bir maddə yoxdur. Matthe bunun səbəbi kimi, erməni tacirlərin Volinskiyə qarşı apardığı və özlərinin Anadolu üzərindən olan yollarının təhlükəyə düşməməsinə yönəlmiş çalışmalarının nəticəsində belə olduğunu bildirmişdir. Volinsi bildirir ki, Fətəli xan Dağıstani ona demişdir ki, "o, erməniləri öz məmulatlarını Rusiya vasitəsiylə ixrac etməyə məcbur edə bilməz".
Müqavilənin imzalanmasından 4 il sonra, 1721-ci ildə Səfəvi şəhəri olan Şamaxı ləzgi quldurları tərəfindən ələ keçirildi və yağmalandı. Volinski Pyotra bildirdiyinə görə, bu hadisə zamanı rus tacirlərinin malına və canına çox ziyan dəymişdir. Həmçinin hesabatda bildirilirdi ki, bu hadisə 1717-ci il müqaviləsinin şərtlərinin pozulması demək idi. Çünki bu müqavilə görə, öz ərazisi daxilindəki bütün rusları qorumaq Səfəvi dövlətinin borcu idi. Səfəvi mülkünün xaos içində olmasını xatırladan Volinski, Pyotra bu xaosdan istifadə etməyi, müqaviləsinin şərtlərinin pozulmasını və "müttəfiqin Səfəvi şahını qorumağı" bəhanə edərək Səfəvi mülkünə hərbi müdaxilə etməyi tövsiyə etdi. Qısa müddət sonra, Rusiya Şamaxıda rus tacirlərinə olan hücumu bəhanə edərək öz hərbi yürüşünü başlatdı. 1722-1723-cü illəri əhatə edən yürüş Səfəvi və Rusiya arasında ticarəti dayandırıb Həştərxan şəhərini Volqa ticarət yolunun son nöqtəsinə çevirdi.
Zənd dövrünün sona çatmasından sonrakı dövrdə 1717-ci il müqaviləsi Rusiya və Səfəvi coğrafiyası arasındakı bütün müqavilələrdə əsas istinad nöqtəsi oldu. Bu müqavilədəki iki maddə (rus konsulunun dövlət ərazisində fəaliyyət göstərməsinə icazə verilməsi və rusların azad ticarəti) sonrakı müqavilələrin hamısında yenə də təkrarlandı.
Həmçinin bax
Qeydlər
- Ruscada "Nizovoy" Dərbəndin cənubunda, Şamaxı şəhərinin şimal-şərqində, Xəzər dənizinin şahilində yerləşən liman idi.Mattheyə görə, Xəzər dənizi sahilində həyatqabiliyyətli azsaylı limanlardan biri olan Niyazabad çətin ki ideal liman hesab edilə bilsin.
İstinadlar
- Matthee, 1999. səh. 222
- Rashtiani, 2018. səh. 165-166
- Rashtiani, 2018. səh. 165
- Rashtiani, 2018. səh. 166
- Atkin, 1980. səh. 4
- Matthee, 2005. səh. 27
- Axworthy, 2010. səh. 42
- Rashtiani, 2018. səh. 166-167
- Matthee, 1999. səh. 220
- Matthee, 1999. səh. 54
- Lockhart, 1958. səh. 577
- Matthee, 1999. səh. 220-221
- Matthee, 1999. səh. 221
- Matthee, 1999. səh. 221-222
- Matthee, 2012. səh. 218
- Sicker, 2001. səh. 48
- Kazemzadeh, 1991. səh. 316
- Axworthy, 2010. səh. 62
- Matthee, 2005. səh. 28
- Matthee, 1999. səh. 223
Mənbə
- Atkin, Muriel. Russia and Iran, 1780–1828. University of Minnesota Press. 1980. ISBN .
- Axworthy, Michael. The Sword of Persia: Nader Shah, from Tribal Warrior to Conquering Tyrant. I.B. Tauris. 2010. ISBN .
- Lockhart, Laurence. The Fall of the Safavī Dynasty and the Afghan Occupation of Persia. Cambridge University Press. 1958.
- Matthee, Rudolph P. The Politics of Trade in Safavid Iran: Silk for Silver, 1600–1730. Cambridge: Cambridge University Press. 1999. səh. 120. ISBN .
- Matthee, Rudolph P. The Pursuit of Pleasure: Drugs and Stimulants in Iranian History, 1500–1900. Princeton University Press. 2005. ISBN .
- Matthee, Rudi. Persia in Crisis: Safavid Decline and the Fall of Isfahan. London: I.B.Tauris. 2012. 1–371. ISBN .
- Kazemzadeh, Firuz. Iranian relations with Russia and the Soviet Union, to 1921 // ; Hambly, Gavin; Melville, Charles (redaktorlar ). The Cambridge History of Iran. 7. Cambridge University Press. 1991. ISBN .
- Rashtiani, Goodarz. Iranian–Russian Relations in the Eighteenth Century // Axworthy, Michael (redaktor). Crisis, Collapse, Militarism and Civil War: The History and Historiography of 18th Century Iran. Oxford University Press. 2018. ISBN .
- Sicker, Martin. The Islamic World in Decline: From the Treaty of Karlowitz to the Disintegration of the Ottoman Empire. Greenwood Publishing Group. 2001. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sefevi Rusiya muqavilesi 1717 ci ilin iyul ayinda Rusiya carligi ile Sefevi dovleti arasinda imzalanmis muqaviledir Muqavile Sefevi dovletinin bas veziri Feteli xan Dagistani ile rus sefiri Artemi Volinski arasinda imzalanmisdir I Pyotr 1719 cu ilin iyul ayinda muqavileni ratifikasiya etmisdir Sefevi hokmdari Sah Sultan Huseyn 1694 1722 1720 ci ilde muqavileni ratifikasiya etmisdir Bu muqavile Sefevi dovleti ile Rusiya arasinda imzalanmis ilk ikiterefli resmi muqaviledir Rusiya Sefevi muqavilesiMuqavilenin tipi Ticaret muqavilesiHazirlanma tarixi 1717 iyulImzalanma tarixi 1717 iyulImzalanma yeri IsfahanQuvveye minmesi sertleri Ruslar Sefevi imperiyasinin her yerinde ticaret ede bilerdiler Sefevi dovleti erazisindeki butun ruslari quldurlara qarsi qorumagi oz ohdesine gotururdu Rus tacirlerine Mazandaran ve Gilan vilayetlerinden ipek almaq icazesi verilirdi Sefevi dovleti tehlukeli yol hesab edilen Niyazabad ve Samaxi arasindaki yolda rus tacirlerini musayiet etmesi ucun herbi bolmeler ayiracagina soz verirdi Rusiyaya Isfahanda daha sonra Gilanda konsulluq acmaga burada konsullarin ve vitse konsullarin qalmasina icaze verirdi Konsulluq 1720 ci ilde acildi Imzalayanlar Artemi Volinski Feteli xan DagistaniTerefler Rusiya carligi Sefevi Imperiyasi Lakin muqavile imzalanan zaman Sefevi dovleti boyuk daxili qarisiqliqlar veziyyetinde idi ve buna gore de muqavile diqqetden kenarda qalmisdir Tarixci Rudi Matthe bildirir ki muqavilenin imzalanmasindan sonraki dovrde bas vermis qarisiqliqlar muqavilenin heyata kecirilmesini tamamile qeyri mumkun etdi Bir nece il sonra 1722 ci ilde yeni Sefevi dovleti ozunun cokus dovrunun son merhelesine qedem qoydugu zaman ruslar bu muqavileni casus belli kimi gostererek muharibeye baslamisdilar Beleki 1721 ci ilde Samaxidaki rus tacirleri qetle yetirilmisdi ve bu muqavileye gore bele bir hadise yolverilmez idi Arxa planXVIII esrin ilk rubunden etibaren Sefevi dovleti butun bolgeler uzre usyanlar ve qarisiqliqlarla ehatelenmisdi Sah Sultan Huseyn zeif hokmdar idi ve dovletin idare olunmasinda oz komekcilerinin meslehetleri ile hereket edirdi Sah Sultan Huseyn bir nece ov meclisinden basqa saraydan ayrilmaz ayrildigi zaman ise Isfahan yaxinliginda olmagi ustun tutardi Insanlar onu demek olar ki gormurduler yalniz ona en yaxin olan saray eyanlari onunla unsiyyetde ola bilerdi Hokmdar olana qeder herem divarlarindan kenara cixmadigi ucun dunyani cox gormemisdi ele buna gore de hakimiyyete geldiyi zaman aparici din adamlarinin xususile Mehemmed Baqir Meclisinin tesiri altina dusdu Ambisiyali monarx olan I Pyotrun Sefevi dovleti erazilerinde gozu var idi Bunun esas sebeblerinden biri ise Sefevilerin ipek ticaretini tam ele kecirmek idi Pyotrdan evvel de bezi rus monarxlari Sefevileri oz ipeklerini Rusiya vasitesiyle Avropaya gondermeye heveslendirmek istemisdiler Sefevi imperiyasinin tacirlerini heveslendirmek ucun bir nece qerarlar verilse de umumilikde bu qerarlar effektiv olmamisdi Tacirler oz mallarini Avropaya Osmanli imperiyasi ile aparmagi daha ustun tuturdular neinki Rusiya erazisi ile 1711 ci ilde Pyotr bu meqsed ucun Sefevi tacirlerine xususi imtiyazlar taneyan yeni qerar verse de bu qerar da effektiv olmadi SefirlikButun cehdlerin ugursuz oldugunu gordukden sonra Pyotr Artemi Volinskini Sefevilerdeki yeni sefiri kimi teyin etdi O Volinskiye Sefevilerin esas ipek istehsalcisi olan eyaletleri herbi gucu kend teserrufati ve tebii servetleri barede etrafli melumat toplamagi tapsirmisdi O Sefevi hokmdarini Rusiya marsrutu vasitesiyle ticaret etmenin ustunluyune inandirmali ve onu Rusiya ile ticaret muqavilesi imzalamaga razi salmali idi Volinski sert qoymali idi ki bele bir ideyani heyata kecirmek ucun rus tacirleri Iran daxilinde maneelerden azad olmalidirlar Bu menada o Volinskiye rus tacirlerinin yerli Sefevi hakimlerinin qurbani oldugunu onlarin rus tacirlerinin mallarini musadire etdiyini demesini emr etmisdi Hemcinin rus tacirlerin yerli tacirlerin intriqalarinin xususile Yeni Culfa tacirleri nezerde tutulurdu qurbani oldugu deyilmesi tapsirilmisdi Bundan basqa problemlerden biri de dagistanli quldurlar idi Onlardan bezileri kecmisde ele de kecirilmisdiler Nehayet o Sefevi hokumetinden Yeni Culfadan olan ermeni tacirlerine Rusiyanin artiq verdiyi imtiyazlarla bagli ohdeliklerini yerine yetirmek ucun tezyiq gostermeyi teleb etmeli idi Volinski 1715 ci ilde Peterburqdan ayrildi ve bir il sonra Astraxana 1716 ci ilin payizinda Niyazabada catdi O alti ay Samaxida ve Tebrizde yerli hakimler terefinden saxlanildiqdan sonra Isfahana catdi Onun ozunun qeydlerine gore imperiya paytaxtinda ona qarsi olan mubarize diger yerlerdekinden bir az daha yaxsi idi Bu zaman Volinski protokol qaydalari ile bagli problemler yasamaga basladi Beleki Volinski rus qaydalarina uygun olaraq oz atini sahin mehellesine qeder surmeyi oz etimadnamesini sexsen saha teqdim etmeyi teleb edirdi Burada oldugu zamanda bildirilir ki o cox sayida alcaldilmalarin hedefinde olmusdur Matthenin bildirdiyine gore Sefeviler ruslarin nezaketsizliyine gore onlara nifret edirdiler Danisiqlar Volinski ile bas vezir Feteli xan Dagistani arasinda aparildi Bekovic Cerkasski missiyasinin bir hissesi kimi ruslarin Xezer denizinin serq sahilinde bu yaxinlarda istehkamlar qurduqlari askar edildikde Rusiyanin herbi planlari ile bagli subheler keskinlesdi Gilan yaxinliginda rus gemilerinin gorunduyu barede sayieler yayildi Bu hadiselerden subhelenen Sefeviler Volinskiden bu meseleler ve Rusiyanin niyyetleri barede saydinliq getirmeyi teleb etdiler Onun casus oldugu qenaetine gelen saray mensublari Isfahanda uzun muddet qalacagi halda dovletin herbi veziyyetinin pis olmasi barede tam melumata malik olacagini dusunduler Buna gore de danisiqlar qisa oldu Volinskinin bezi telebleri redd edildi 1640 ci illerden beri yurudulen siyasete uygun olaraq Feteli xan Osmanliya qarsi ittifaq teklifini redd etdi Volinskinin kecmisde lezgilerin rus tacirlerine hucum etmelerini esas getirirerek Sefevi dovletinin kompensasiya vermesini istedi Lezgilerin Sefevi dovletinin subyekti oldugunu bildiren Feteli xan dovlet qaydalarina itaet etmedikleri ucun dovletin tezminat vermeyeceyini bildirdi Feteli xan hemcinin Volinskinin ticaret etmek ucun Niyazabaddan daha uygun liman verilmesini xahisini de redd etdi Feteli xana gore rus tacirlerine xususi imtiyazlarin verilmesi basqa dovlet tacirlerinin Sefevi imperiyasina gelmelerinin qarsisini alardi Hem de ruslarin yeni liman istemekdeki meqsedlerinin strateji oldugu dusunulurdu Gergin danisiqlara baxmayaraq 1717 ci ilin iyul ayinda muqavile imzalandi SertlerMuqavilenin sertleri bunlar idi Ruslar Sefevi imperiyasinin her yerinde ticaret ede bilerdiler Sefevi dovleti erazisindeki butun ruslari quldurlara qarsi qorumagi oz ohdesine gotururdu Rus tacirlerine Mazandaran ve Gilan vilayetlerinden ipek almaq icazesi verilirdi Sefevi dovleti tehlukeli yol hesab edilen Niyazabad ve Samaxi arasindaki yolda rus tacirlerini musayiet etmesi ucun herbi bolmeler ayiracagina soz verirdi Rusiyaya Isfahanda daha sonra Gilanda konsulluq acmaga burada konsullarin ve vitse konsullarin qalmasina icaze verirdi Konsulluq 1720 ci ilde acildi NeticeMuqavile imzalanan zaman Sefevi dovleti boyuk qarisiqliqlar dovrunde idi Buna gore de muqavilenin sertlerine diqqet yetirilmedi ve mehel qoyulmadi Tarixci Rudi Matthe bildirir ki Sefevi dovletindeki boyuk qarisiqliq muqavilenin heyata kecirilmesini tamamile mumkunsuz etdi Sefevilerin Volinskinin dovlet ve ordu barede melumat toplamasina engel olmaga calismasina baxmayaraq o Pyotrun oyrenmek istediyi butun melumatlari elde ede bildi O Sefevi imperiyasinin ciddi suqut merhelesinde oldugu qenaetine gelmisdi ve Pyotra etdiyi meruzesinde dovletin xaricden ola bileck hucumlar ucun heddinden artiq zeif oldugunu bildirmisdi Matthenin sozleriyle desek Volinski ordunun dovleti daxili usyancilardan ve xarici tecavuzkarlardan mudafie ede bilmemesi kimi gorduklerine diqqeti celb ederek Sefevi dovletinin mehvini uzaqgorenlikle qabaqcadan gorurdu Muqavile iki dovlet arasindaki munasibetler baximindan xususi ehemiyyet dasiyir cunki ikiterefli sekilde imzalanmis ilk resmi muqaviledir Hemcinin muqavile neticesinde cox sayda rus tacir Sefevi bazarlarina axin etmisdir Rus konsullugunun acilmasi da xususi ehemiyyet dasiyan meselelerdendir Bir qeder sonra konsula bir de vitse konsul qosulmus ve basqa seherde fealiyyet gostermis rus tacirlerinin himayesiyle mesgul olmusdur Ipeyin xarici bazarlara cixarilmasinda Rusiya ylundan istifade barede hec bir madde yoxdur Matthe bunun sebebi kimi ermeni tacirlerin Volinskiye qarsi apardigi ve ozlerinin Anadolu uzerinden olan yollarinin tehlukeye dusmemesine yonelmis calismalarinin neticesinde bele oldugunu bildirmisdir Volinsi bildirir ki Feteli xan Dagistani ona demisdir ki o ermenileri oz memulatlarini Rusiya vasitesiyle ixrac etmeye mecbur ede bilmez Muqavilenin imzalanmasindan 4 il sonra 1721 ci ilde Sefevi seheri olan Samaxi lezgi quldurlari terefinden ele kecirildi ve yagmalandi Volinski Pyotra bildirdiyine gore bu hadise zamani rus tacirlerinin malina ve canina cox ziyan deymisdir Hemcinin hesabatda bildirilirdi ki bu hadise 1717 ci il muqavilesinin sertlerinin pozulmasi demek idi Cunki bu muqavile gore oz erazisi daxilindeki butun ruslari qorumaq Sefevi dovletinin borcu idi Sefevi mulkunun xaos icinde olmasini xatirladan Volinski Pyotra bu xaosdan istifade etmeyi muqavilesinin sertlerinin pozulmasini ve muttefiqin Sefevi sahini qorumagi behane ederek Sefevi mulkune herbi mudaxile etmeyi tovsiye etdi Qisa muddet sonra Rusiya Samaxida rus tacirlerine olan hucumu behane ederek oz herbi yurusunu baslatdi 1722 1723 cu illeri ehate eden yurus Sefevi ve Rusiya arasinda ticareti dayandirib Hesterxan seherini Volqa ticaret yolunun son noqtesine cevirdi Zend dovrunun sona catmasindan sonraki dovrde 1717 ci il muqavilesi Rusiya ve Sefevi cografiyasi arasindaki butun muqavilelerde esas istinad noqtesi oldu Bu muqaviledeki iki madde rus konsulunun dovlet erazisinde fealiyyet gostermesine icaze verilmesi ve ruslarin azad ticareti sonraki muqavilelerin hamisinda yene de tekrarlandi Hemcinin baxXIV Ludovike gonderilmis Sefevi elciliyiQeydlerRuscada Nizovoy Derbendin cenubunda Samaxi seherinin simal serqinde Xezer denizinin sahilinde yerlesen liman idi Mattheye gore Xezer denizi sahilinde heyatqabiliyyetli azsayli limanlardan biri olan Niyazabad cetin ki ideal liman hesab edile bilsin IstinadlarMatthee 1999 seh 222 Rashtiani 2018 seh 165 166 Rashtiani 2018 seh 165 Rashtiani 2018 seh 166 Atkin 1980 seh 4 Matthee 2005 seh 27 Axworthy 2010 seh 42 Rashtiani 2018 seh 166 167 Matthee 1999 seh 220 Matthee 1999 seh 54 Lockhart 1958 seh 577 Matthee 1999 seh 220 221 Matthee 1999 seh 221 Matthee 1999 seh 221 222 Matthee 2012 seh 218 Sicker 2001 seh 48 Kazemzadeh 1991 seh 316 Axworthy 2010 seh 62 Matthee 2005 seh 28 Matthee 1999 seh 223MenbeAtkin Muriel Russia and Iran 1780 1828 University of Minnesota Press 1980 ISBN 978 0 8166 5697 4 Axworthy Michael The Sword of Persia Nader Shah from Tribal Warrior to Conquering Tyrant I B Tauris 2010 ISBN 978 0 85772 193 8 Lockhart Laurence The Fall of the Safavi Dynasty and the Afghan Occupation of Persia Cambridge University Press 1958 Matthee Rudolph P The Politics of Trade in Safavid Iran Silk for Silver 1600 1730 Cambridge Cambridge University Press 1999 seh 120 ISBN 978 0 521 64131 9 Matthee Rudolph P The Pursuit of Pleasure Drugs and Stimulants in Iranian History 1500 1900 Princeton University Press 2005 ISBN 978 0 691 11855 0 Matthee Rudi Persia in Crisis Safavid Decline and the Fall of Isfahan London I B Tauris 2012 1 371 ISBN 978 1 84511 745 0 Kazemzadeh Firuz Iranian relations with Russia and the Soviet Union to 1921 Hambly Gavin Melville Charles redaktorlar The Cambridge History of Iran 7 Cambridge University Press 1991 ISBN 978 0 521 20095 0 Rashtiani Goodarz Iranian Russian Relations in the Eighteenth Century Axworthy Michael redaktor Crisis Collapse Militarism and Civil War The History and Historiography of 18th Century Iran Oxford University Press 2018 ISBN 978 0190250331 Sicker Martin The Islamic World in Decline From the Treaty of Karlowitz to the Disintegration of the Ottoman Empire Greenwood Publishing Group 2001 ISBN 978 0 275 96891 5