Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Baş vəzir, sədrəzəm və ya vəziri-əzəm (osman. صدر اعظم, وزیر اعظم) — İslam dünyasında əsasən erkən və orta əsrlərdə daşımış olduğu tarixi titul.
Osmanlıda
Osmanlı dövlətində sultanın adından dövlət işlərini idarə edən ən yüksək dərəcəli şəxsə verilən siyasi rütbədir. Bugünkü baş nazir vəzifəsi ilə eynidir.
Osmanlı dövlətinin quruluş dönəmində sadəcə vəzir ünvanı işlədilmişdir. Orxan Qazi səltənətində 4 vəzir elmiyyə sinfindən seçilmişdir. I Murad səltənətində Çandarlılar qazılıqdan vəzirliyə yüksəlmiş, eyni dönəmdə vəzirlərin sayı artdığından əvvəlcə I vəzir, II vəzir ifadələri, daha sonra vəzir-i əzəm və nəhayət Bab-ı Əlinin qurulması ilə sədrəzəm ünvanı işlədilmişdir. 15. əsrin sonlarına qədər vəzir sayı üçü keçməmişdir. Vəzirlər Divan-ı Hümayun məclisi üçün Topqapı Sarayının Qübbəaltı adlanan hissəsində yığışdıqları üçün adətən onlar qübbə vəziri və ya qübbəaltı vəziri adlanırdılar.
Sədrəzəm hökmdarın mütləq vəkili olduğu üçün həmişə sultanın tuğralı möhürünü gəzdirirdi. Buna görə də sədrəzəmin sözü və yazısı padşahın fərmanı deməkdir. Belə ki, Fateh Qanunnaməsində sədrəzəmin dövlətdəki yeri belə ifadə edilmişdir.
"Bilgil ki vüzerâ (vəzirlər) və ümerânın (əmirlər) vezîr-i âzam; başıdır, cümlenin ulusudur, cümle umûrun vekîl-i mutlâkıdır ve mâlımun vekîl-i defterdârıdır ve ol vezîr-i âzam nâzırıdır ve oturmada ve durmada ve mertebede vezîr-i âzam cümleden mukaddemdir (öncə gəlir)."
Güclü hökmdarlar tərəfindən təyin edilən sədrəzəmlər dövlətə böyük işlər görmüşdür. Ancaq 16. əsrin sonlarından etibarən dövlətin Duraklama (Dayanma) dönəminə girməsi ilə bu işləri sədrəzəmlər yox, Validə Sultanlar, saray işçiləri və ya özbaşına olan yeniçərilər görürdülər. Buna baxmayaraq bu dönəmlərdə də sədarətə Körpülü Mehmed Paşa, Sokullu Mehmed Paşa, Quyucu Murad Paşa, Tarhuncu Əhməd Paşa və digər görkəmli şəxsiyyətlər gətirilmişdir.
Statistika
- Osmanlı tarixinin Quruluş dönəmində 11, Yüksəliş dönəmində 24, Durğunluq dönəmində 54, Geriləmə dönəmində 54 və Dağılma dönəmində 74 olmaqla ümumilikdə 217 sədrəzəmi olmuşdur
- Osmanlı imperiyasının 623 illik hakimiyyətində 36 padşah dəyişmiş, bəziləri bir neçə dəfə taxta çıdığı üçün ümumilikdə 39 padşah dəyişikliyi və 292 sədrəzəm dəyişikliyi olmuşdur.
- Ən uzun müddət sədrəzəmlik edən 1364–1387 tarixləri arasında təxminən 22 il sədarətdə qalan Çandarlı Xəlil Paşa olmuşdur.
- Ən qısa müddət sədrəzəmlik edən 5 mart 1656 tarixində təxminən 4 saat sədarətdə qalan Zurnazən Mustafa Paşa olmuşdur.
- Ən çox sədarətə gətirilən paşa 8 dəfə sədrəzəm seçilən Mehmed Səid Paşadır.
- Ən çox sədrəzəm dəyişən sultan 18 sədrəzəmlə IV Mehmeddir.
- Ən az sədrəzəm dəyişən sultan 1 sədrəzəmlə I Bəyaziddir.
Həmçinin bax
İstinadlar
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bas vezir sedrezem ve ya veziri ezem osman صدر اعظم وزیر اعظم Islam dunyasinda esasen erken ve orta esrlerde dasimis oldugu tarixi titul Osmanli sedrezemlik nisaniOsmanlidaEsas meqale Osmanli sedrezemlerinin siyahisi Osmanli dovletinde sultanin adindan dovlet islerini idare eden en yuksek dereceli sexse verilen siyasi rutbedir Bugunku bas nazir vezifesi ile eynidir Osmanli dovletinin qurulus doneminde sadece vezir unvani isledilmisdir Orxan Qazi seltenetinde 4 vezir elmiyye sinfinden secilmisdir I Murad seltenetinde Candarlilar qaziliqdan vezirliye yukselmis eyni donemde vezirlerin sayi artdigindan evvelce I vezir II vezir ifadeleri daha sonra vezir i ezem ve nehayet Bab i Elinin qurulmasi ile sedrezem unvani isledilmisdir 15 esrin sonlarina qeder vezir sayi ucu kecmemisdir Vezirler Divan i Humayun meclisi ucun Topqapi Sarayinin Qubbealti adlanan hissesinde yigisdiqlari ucun adeten onlar qubbe veziri ve ya qubbealti veziri adlanirdilar Sedrezem hokmdarin mutleq vekili oldugu ucun hemise sultanin tugrali mohurunu gezdirirdi Buna gore de sedrezemin sozu ve yazisi padsahin fermani demekdir Bele ki Fateh Qanunnamesinde sedrezemin dovletdeki yeri bele ifade edilmisdir Bilgil ki vuzera vezirler ve umeranin emirler vezir i azam basidir cumlenin ulusudur cumle umurun vekil i mutlakidir ve malimun vekil i defterdaridir ve ol vezir i azam naziridir ve oturmada ve durmada ve mertebede vezir i azam cumleden mukaddemdir once gelir Guclu hokmdarlar terefinden teyin edilen sedrezemler dovlete boyuk isler gormusdur Ancaq 16 esrin sonlarindan etibaren dovletin Duraklama Dayanma donemine girmesi ile bu isleri sedrezemler yox Valide Sultanlar saray iscileri ve ya ozbasina olan yeniceriler gorurduler Buna baxmayaraq bu donemlerde de sedarete Korpulu Mehmed Pasa Sokullu Mehmed Pasa Quyucu Murad Pasa Tarhuncu Ehmed Pasa ve diger gorkemli sexsiyyetler getirilmisdir Statistika Osmanli tarixinin Qurulus doneminde 11 Yukselis doneminde 24 Durgunluq doneminde 54 Gerileme doneminde 54 ve Dagilma doneminde 74 olmaqla umumilikde 217 sedrezemi olmusdur Osmanli imperiyasinin 623 illik hakimiyyetinde 36 padsah deyismis bezileri bir nece defe taxta cidigi ucun umumilikde 39 padsah deyisikliyi ve 292 sedrezem deyisikliyi olmusdur En uzun muddet sedrezemlik eden 1364 1387 tarixleri arasinda texminen 22 il sedaretde qalan Candarli Xelil Pasa olmusdur En qisa muddet sedrezemlik eden 5 mart 1656 tarixinde texminen 4 saat sedaretde qalan Zurnazen Mustafa Pasa olmusdur En cox sedarete getirilen pasa 8 defe sedrezem secilen Mehmed Seid Pasadir En cox sedrezem deyisen sultan 18 sedrezemle IV Mehmeddir En az sedrezem deyisen sultan 1 sedrezemle I Beyaziddir Hemcinin baxSedr titul Vezir Vitse kralIstinadlarXarici kecidler