Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Sümük — Çox sayda toxumadan ibarət olan canlı orqanizm üzvü. Sümük dayaq-mexaniki və qoruyucu funksiyalarını yerinə yetirir. O, onurğa skeletinin əsas tərkib hissəsi sayılır.
Kimyəvi tərkibi
Sümüyün tərkibinə həm üzvi, həm də qeyri-üzvi maddələr daxildir. Birincinin miqdarı orqanizmin yaşından asılıdır və cavan orqanizmlərdə o daha çox olur. Buna görə də cavan orqanizmlərin sümüyü elastiki və yumşaqdır. Yaşlılarda isə əksinə, sümük getdikcə bərkləşir. Sümükdə olan bu hər iki maddə onurğalıların qruplarında fərqlənirlər. Məsələn, dərin sualarda yaşayan balıqların sümüklərində minerallar azdır, ona görə də onların sümüyü yumşaq və laylı olur.
Böyük insanlarda mineralların miqdarı (əsasən də ümumi çəkinin 60-70%-ni təşkil edir, üzvi maddələr (əsasən kollaqen I) isə 30-40 % civarındadır. Sümüklər yüksək möhkəmliyə və həddən artıq yüksək sıxılma müqavimətinə malikdirlər. Onlar dağılmaya qarşı uzun müddət davam gətirə bilirlər. Buna arxeoloji qazıntılar zamanı tapılan qədim sümükləri misal gətirmək olar. Yanma zamanı sümük tərkibində olan üzvi maddələri itirir, amma öz formasını saxlayır. Sümüyə turşu ilə təsir etdikdə onun tərkibindəki mineralları həll etməklə elastiki üzvi birləşmə əldə etmək olar.
Sümüyün quruluşu
Sümük maddələrinin mikroskopik quruluşu toxumanın xüsusi növünü təşkil edir. Onun səciyyəvi göstəriciləri bunlardır: bərk, minerallarla hopdurulmuş lifli hüceyrələrarası maddə və ulduzabənzər hüceyrələr.
İnsan skeletində formasına görə uzun (yastı və qarışıq) sümüklər, həmçinin pnevmatik və sesamoid formalı sümüklər də mövcuddurlar. Sümüklərin skeletdə yerləşməsi onun icra etdiyi funksiyadan asılıdır. Sümüklər ən az material həcmində yüksək gücə davamllıq göstərir.
Uzun sümüklər (ossa longa) uzadılmış, diafiz adlanan boruşəkilli orta hissəyə malik kompakt maddələrdən təşkil olunur. Diafizin daxilində sümük iliyi üçün boşluq (cavitas medullaris) və daxilində sarı rəngli ilik yerləşir. Hər uzun sümüyün sonunda qırmızı rəngli sümük iliyi dolun epifiz yerləşir. Diafiz və epifiz arasında metafiz yerləşir. Sümüyün inkişaf mərhələsində burada xirtmək yerləşir və inkişafın sonunda sümüyə çevrilir. Uzun boruşəkilli sümüklər əsasən əza skeletlərini təşkil edir. Epifizlərdəki çıxıntılar apofizm adlanır və əzələlərin birlşməsinə imkan verir
Yastı sümüklər (ossa plana) kobud maddənin nazik qatından ibarətdir. O xaricdən kompakt maddələrlər örtülür. Onlar mənşələrinə görə fərqlənirlər: kürə və taz sümüklər xirtməkdən, kəllənin üst hissəsini təşkil edən yastı sümük isə birləşdirici toxumalardan ibarətdir.
Qısa sümüklər (ossa brevia) kobud maddələrdən təşkil olunur. Xarici səthi kompakt maddələrdən ibarət nazik qatla örtülür. Sümüyün daxilində ilik boşluğu yoxdur. Biləklərdəki və ayaqdakı qısa sümüklər biləyin və dabanın hərəkətliliyini artırmağa kömək edir.
Qarışıq sümüklər (ossa irregularia) skeletin müxtəlif hissələrində (onurğa, kəllə) yerləşirlər. Onlar qısa və yastı sümüklərin elementlərini özündə əks etdirirlər. Bu onların mənşəyi isə balı olaraq formalaşıb.
Pnevmatik sümüklərin içərisində hava daxil olması üçün seliklə əhatə olunmuş boşluq olur. Buraya hava dolmaqla onun çəkisini yüngülləşdirir, möhkəmliyini isə azaltmır.
Sesamoid sümüklər əzələlərə daxil olmuş və onun gücünü artırmağa, həmçinin işləmə qabiliyyətini artırmağa xidmət edən sümüklərdir.
Sümük iliyi
Sümüyün daxilindəki boşluqda yumşaq, incə, hüceyrələrlə və qan damarları ilə zəngin, sümük iliyi adlanan kütlə yerləşir. Onun üç növü fərqlənir: selikli (jelatinşəkilli), qırmızı və sarı və ya yağlı. Əsas formanı qırmızı sümük iliyi təşkil edir. Onun tərkibində damarlarla zəngin, incə birləşdirici toxuma nəzərə çarpır. Qırmızı sümük iliyinin tərkibindəki hüceyrələr leykositli və ya limfalı hüceyrələrə bənzəyirlər.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Sumuk Cox sayda toxumadan ibaret olan canli orqanizm uzvu Sumuk dayaq mexaniki ve qoruyucu funksiyalarini yerine yetirir O onurga skeletinin esas terkib hissesi sayilir SumukKimyevi terkibiSumuyun terkibine hem uzvi hem de qeyri uzvi maddeler daxildir Birincinin miqdari orqanizmin yasindan asilidir ve cavan orqanizmlerde o daha cox olur Buna gore de cavan orqanizmlerin sumuyu elastiki ve yumsaqdir Yaslilarda ise eksine sumuk getdikce berklesir Sumukde olan bu her iki madde onurgalilarin qruplarinda ferqlenirler Meselen derin sualarda yasayan baliqlarin sumuklerinde minerallar azdir ona gore de onlarin sumuyu yumsaq ve layli olur Boyuk insanlarda minerallarin miqdari esasen de umumi cekinin 60 70 ni teskil edir uzvi maddeler esasen kollaqen I ise 30 40 civarindadir Sumukler yuksek mohkemliye ve hedden artiq yuksek sixilma muqavimetine malikdirler Onlar dagilmaya qarsi uzun muddet davam getire bilirler Buna arxeoloji qazintilar zamani tapilan qedim sumukleri misal getirmek olar Yanma zamani sumuk terkibinde olan uzvi maddeleri itirir amma oz formasini saxlayir Sumuye tursu ile tesir etdikde onun terkibindeki minerallari hell etmekle elastiki uzvi birlesme elde etmek olar Sumuyun qurulusuSumuyun mikroskopik strukturu Sumuk maddelerinin mikroskopik qurulusu toxumanin xususi novunu teskil edir Onun seciyyevi gostericileri bunlardir berk minerallarla hopdurulmus lifli huceyrelerarasi madde ve ulduzabenzer huceyreler Insan skeletinde formasina gore uzun yasti ve qarisiq sumukler hemcinin pnevmatik ve sesamoid formali sumukler de movcuddurlar Sumuklerin skeletde yerlesmesi onun icra etdiyi funksiyadan asilidir Sumukler en az material hecminde yuksek guce davamlliq gosterir Uzun sumukler ossa longa uzadilmis diafiz adlanan borusekilli orta hisseye malik kompakt maddelerden teskil olunur Diafizin daxilinde sumuk iliyi ucun bosluq cavitas medullaris ve daxilinde sari rengli ilik yerlesir Her uzun sumuyun sonunda qirmizi rengli sumuk iliyi dolun epifiz yerlesir Diafiz ve epifiz arasinda metafiz yerlesir Sumuyun inkisaf merhelesinde burada xirtmek yerlesir ve inkisafin sonunda sumuye cevrilir Uzun borusekilli sumukler esasen eza skeletlerini teskil edir Epifizlerdeki cixintilar apofizm adlanir ve ezelelerin birlsmesine imkan verir Yasti sumukler ossa plana kobud maddenin nazik qatindan ibaretdir O xaricden kompakt maddelerler ortulur Onlar menselerine gore ferqlenirler kure ve taz sumukler xirtmekden kellenin ust hissesini teskil eden yasti sumuk ise birlesdirici toxumalardan ibaretdir Qisa sumukler ossa brevia kobud maddelerden teskil olunur Xarici sethi kompakt maddelerden ibaret nazik qatla ortulur Sumuyun daxilinde ilik boslugu yoxdur Bileklerdeki ve ayaqdaki qisa sumukler bileyin ve dabanin hereketliliyini artirmaga komek edir Qarisiq sumukler ossa irregularia skeletin muxtelif hisselerinde onurga kelle yerlesirler Onlar qisa ve yasti sumuklerin elementlerini ozunde eks etdirirler Bu onlarin menseyi ise bali olaraq formalasib Pnevmatik sumuklerin icerisinde hava daxil olmasi ucun selikle ehate olunmus bosluq olur Buraya hava dolmaqla onun cekisini yungullesdirir mohkemliyini ise azaltmir Sesamoid sumukler ezelelere daxil olmus ve onun gucunu artirmaga hemcinin isleme qabiliyyetini artirmaga xidmet eden sumuklerdir Sumuk iliyi Sumuyun daxilindeki bosluqda yumsaq ince huceyrelerle ve qan damarlari ile zengin sumuk iliyi adlanan kutle yerlesir Onun uc novu ferqlenir selikli jelatinsekilli qirmizi ve sari ve ya yagli Esas formani qirmizi sumuk iliyi teskil edir Onun terkibinde damarlarla zengin ince birlesdirici toxuma nezere carpir Qirmizi sumuk iliyinin terkibindeki huceyreler leykositli ve ya limfali huceyrelere benzeyirler