Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1623-1639) — 1623-1639 -cu illərdə Səfəvilər və Osmanlı imperiyaları arasında baş vermiş müharibə.
| Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1623-1639) | |||
|---|---|---|---|
| Səfəvi-Osmanlı müharibələri | |||
 Zolaqlı bənövşəyi hissə 1639-cu ilə qədər Səfəvilər imperiyasının torpaqları olub | |||
| Tarix | 1623 - 1639 | ||
| Yeri | İkiçayarası (İraq) | ||
| Nəticəsi | Osmanlı İmperiyası qalib gəldi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
Tarixi
1618-ci ildə Səfəvilərlə Osmanlı arasında bağlanan sülh müqaviləsindən sonra Osmanlıda baş verən çəkişmələrdən istfadə edən Şah Abbas 1622-1623-cü illərdə Ərəb İraqına qoşun yeridib, Bağdadı, Kərbalanı, Nəcəfi, Kərkük və Mosulu tutdu.Çuxursəd bəyi Əmirgünə xan Qacar Axısqanı tutdu. Osmanlı sultanı IV Murad (1623-1640) itirilmiş torpaqlarla barışmayaraq Hafız Əhməd paşanı Diyarbəkirə hakim təyin etdi və zəbt olunmuş yerləri Səfəvilərdən geri almaq barədə göstəriş verdi və 1624-1626-cı illər Bağdad uğrunda Səfəvi-Osmanlı müharibəsi I Şah Abbasın qələbəsi ilə başa çatdı. Hafız paşanın Səfəvi şahı ilə danışıqları bir nəticə vermədi. Danışıqlarda Osmanlı ordusunun Bağdad mühasirəsini dayandırması əvəzinə şahın şəhəri osmanlılara verəcəyi, Kərbəla, Nəcəf və Hilləni öz əlində saxlaması barədə razılıq alındı. Lakin gözlənilmədən Hafız paşanın Anadoluya geri çəkilməsi ilə danışıqlar yarımçıq qaldı. Şah Abbas Osmanlı elçisi Mustafa Ağaya Sərdar Bağdad üzərindən çəkildi getdi, gedən əsgərə qala vermək bizim şənimizə sığmaz" - cavabını vermişdi. Şah Abbas yaranmış vəziyyətdən faydalanaraq Bağdadın tutulmasını rəsmiləşdirmək istədi. 1628-ci ilin martında şahın elçisi; Təhmasibqulu xan İstanbula gəldi və Bağdadın Səfəvilərə verilməsi şərti ilə sülh bağlanmasını sultana təklif etdi. IV Murad şahın bu təklifini qəbul etmədi. I Şah Abbas öləndə (19 yanvar 1629-cu il) bütün Azərbaycan, Axalsık daxil olmaqla Şərqi Gürcüstan və İraqi Ərəb Səfəvilərin hakimiyyəti altında idi. Şah Abbas oğlu Səfi Mirzəni öldürtmüşdü. Hakimiyyətə Səfi Mirzənin 18 yaşlı oğlu Sam Mirzə I Səfi Mirzə (1629-42) adı ilə keçdi. Türkiyə Anadoludan İran körfəzinə çıxan karvan yolu üzərindəki Bağdadın itirilməsi ilə barışa bilmirdi. Şah Abbasın vəfatından sonra Bağdadın geri qaytarılması yenə də ön plana çəkildi. 1629-cu ilin iyulunda Xosrov paşanın komandanlığı altında Osmanlı ordusunun Səfəvi torpaqlarına hücumu başlandı. Osmanlı qoşununun Bağdad istiqamətində hərəkəti eşikağasıbaşı Zeynal xan tərəfindən dayandırıldı. Azərbaycan və Çuxursəd bəylərbəyliklərinin bir çox mahallarına da osmanlı qüvvələri zərbə endirdilər. Bu vaxt Çuxursəd bəylərbəyi Əmirgünə xan Qacarın oğlu Təhmasibquluxan 10 minlik qoşunla İhlat və Adiicivaza qədər hərəkət edib çoxlu əsir, hərbi sursat ələ keçirdi. Şah Abbasın ölümü, nəvəsi Səfinin (1629-1642) hakimiyyətə keçməsindən istifadə edən IV Murad 1629-cu ildə Səfəvilərə qarşı hərbi əməliyyatlara yenidən başladı. 1629-cu ilin iyulunda Xosrov paşanın komandanlığı altında Osmanlı ordusunun Səfəvi torpaqlarına hücumu başlandı. Osmanlı qoşununun Bağdad istiqamətində hərəkəti eşikağasıbaşı Zeynal xan tərəfindən dayandırıldı. Sultanın əmri ilə Osmanlı qoşunu Zur paşanın komandanlığı altında 1630-cu il aprelin 30-da İrəvan qalasını döyüşsüz ələ keçirərək Həmədan istiqamətində yürüşü davam etdirdi. İyunun 7-də Həmədanı tutan Xosrov paşa Səfəvi ordusunun əks hücumundan çəkinərək, 6 gündən sonra şəhəri tərk etdi. Yalnız İrəvan qalasının itirilməsindən sonra I Şah Səfı divanbəyi Rüstəm xanı 4 minlik qoşunla düşmən üzərinə göndərdi. Osmanlı sultanı IV Murad Xosrov paşanı 1630-cu ilin sentyabr ayında Bağdadın fəthinə göndərdi. Osmanlı ordusu oktyabrın 6-da şəhəri mühasirəyə aldı. Qala Səfıqulu xan tərəfındən inadla müdafiə olundu. Xosrov paşa noyabrın 14 -də mühasirəni dayandıraraq geriyə çəkildi. Səfəvilər tərəfındən 1630-cu ilin sonuna kimi Kərkük, Hillə və Hələb qalaları yenidən tutuldu. Beləliklə, IV Sultan Muradın Bağdadı tutmaq cəhdi yenidən boşa çıxdı. 1631-ci il oktyabrın 2-də həlledici döyüşdə Osmanlı Zur paşa öldürüldü. Osmanlılar 6-7 min əsgər itirərək geri çəkildilər. I şah Səfı öz elçisi Kuçə bəyi İstanbula göndərdi və Osmanlı sərhədində sakitlik dövrü başlandı. Hərbi əməliyyatların kəsilməsinə baxmayaraq, sərhəddə vəziyyət mürəkkəb və gərgin olaraq qalırdı. 1632-ci ilin sonunda Ərzurum hakimi Xəlil paşanın Hilləni ələ keçirməsi şah hökumətini Rüstəm xanın rəhbərliyi altında Səfəvi qoşununu oraya göndərməyə məcbur etdi. Rüstəm xan şəhəri osmanlılardan geri aldı. Eyni zamanda Səfəvi qoşunu eyni il bütün Gürcüstanı tutdu. Bu zaman Osmanlı sultanı IV Murad ölkə daxilindəki qiyamı yatırmaqla məşğul olduğu üçün ciddi tədbir görmədi.
1634-1635-ci il hərbi əməliyyatları
Osmanlı sultanı IV Murad Cənubi Qafqazı işğal etmək məqsədilə 1634 -cü ildə hərbi əməliyyatlara yenidən başladı. Osmanlı hökmdarı Polşa və Rusiya ilə münasibətləri sülh yoluna qoyaraq əsas ordunu Səfəvilərə qarşı yön əltdi. O, asan qələbə çalaraq ölkəni maliyyə böhranından xilas etmək niyyətində idi. Osmanlı qoşunu 1634-cü il avqustun 10-da İrəvan qalasını mühasirəyə aldı. Səfəvi ordusunun baş komandanı Rüstəm xan Təbrizə çəkilmiş, qalanı Təhmasibqulu xan Qacara tapşırmışdı. O isə qalanı 10 gündən sonra Murada təslim etdi. Osmanlı ordusu Xoy qalasını tutdu və Təbrizə doğru irəlilədi. Sentyabrın 11-də Təbriz şəhəri IV Murad tərəfindən tutuldu. Osmanlı sultanı şah sarayını və şəhəri tamamilə dağıtmaq haqqında əmr verdi. Salnaməçi yazırdı: " Osmanlı qoşunu uca binaları, gözəl sarayları xarabazara çevirdi". Lakin sentyabn 15-də ərzaq və ələfin çatışmazlığı, qışın yaxınlaşması, Səfəvi qoşununun hücum təhlükəsi onları Təbrizdən çıxmağa məcbur etdi. Bundan sonra şah hərbi şurası İrəvan qalasının geri almağı qərara aldı. Rüstəm xanın komandanlığı altında Səfəvi ordusu qalanı mühasirə etdi. Bu zaman Azərbaycan, Qarabağ və Şirvan əmirləri öz dəstələri ilə qızılbaşların köməyinə gəldilər. Şah Səfı özünün mühafizə dəstəsi ilə qala ət rafına gəldi və aprelin 2-də İrəvan qalası I Şah Səfi tərəfindən tutuldu. Bununla da 1634- 1635-ci illərin hərbi əməliyyatları Səfəvilərin qələbəsi ilə başa çatdı. I Şah Səfiyə miras qalmış güclü mərkəzləşdirilmiş hakimiyyət, ölkənin hələ də saxlanılan iqtisadi gücü qələbənini əldə olunmasını təmin etdi.
IV Muradın Bağdadı tutması və müharibənin başa çatması
Səfəvi-Osmanlı qarşıdurmasında Bağdad məsələsi mübahisə obyekti kimi qalırdı. IV Murad şəhəri ələ keçirmək üçün özünün uğursuz cəhdindən sonra da bu niyyətindən əl çəkməmişdi. 1637-ci ilin martında Səfəvi sarayı Os manlı ordusunun Bağdada hücum hazırhğı haqqında məlumat aldı. Rüstəm xanın və Şahverdi xanın 12 minlik ordusu Osmanlı ordusunun hərəkətini dayandıra bilmədi. Səfəvi sarayındakı mürəkkəb vəziyyət, ölkəni bürüyən üsyanlar, Moğol dövləti ilə başlanan hərbi əməliyyatlar Səfəvi qüvvələrinin parçalanmasına və Osmanlı qoşununun hücumunu dəf etməyə imkan vermədi. Nəticədə IV Murad 1638-ci il noyabrın 20-də Bağdad şəhərini mühasirəyə aldı. Bəktaş xanın komandanlığı altında Səfəvi qoşunu şəhəri dekabrın 25-dək müdafiə etdi. Baş verən döyüşdə Osmanlı baş vəziri Mehmed paşa öldürüldü. IV Murad tərəfındən Bağdadın tutulması nəticəsində uzun illər davam edən Osmanlı-Səfəvi müharibəsi başa çatdı. Osmanlı sultanı Bağdadın yeni hakimi Məhəmməd Ağanı Səfəvi sarayına sülh danışıqlarına göndərdi. I Şah Səfi sülh təklifıni qəbul etdi
Qəsri-Şirin sülhü
1639-cu il mayın 17-də Qəsri-Şirində Səfəvi elçisi Sarı xan Osmanlı Qara Mustafa paşa ilə üçgünlük danışıqlardan sonra sülh sazişi imzaladılar. Sazişə görə, Osmanlı-Səfəvi müharibəsinə son qoyuldu. İraqi Ərəb osmanlılarda, Zəncir 242 qalasından şərqdəki torpaqlar Səfəvilərdə qalırdı. Müqaviləyə görə, Səfəvilər Van və Qars qalalarına, həmçinin A xalsıka hücum etməyəcəklərinə dair təminat verirdilər. Tərəflərdən hər birinin böyük ərazi əldə etməməsi üçün təklif olundu ki, "bitərəf‖ zona yaradılsın. Məhəmməd Məsumun yazdığına görə, Azərbaycanın qərbindəki Maku, Kotur və Mağazburd qalalarının dağıdılması nəzərdə tutulurdu. I Sülh müqaviləsi 1639-cu il mayın 20-də Şah Səfı tərəfındən təsdiq edilərək Məhəmmədqulu xan vasitəsilə İstanbula göndərildi. IV Sultan Murad da müqaviləni təsdiq etdi.
İstinadlar
- Əliyarlı, Süleyman. Azərbaycan tarixi (Uzaq keçmişdən 1870-ci illərə qədər. Bakı: Azərbaycan nəşriyyatı. 1996.
- Azərbaycan Tarixi III cild. Bakı: Elm nəşriyyatı. 2005.
- Abdullayev, Mehman. . Bakı: Bakı universiteti nəşriyyatı. 2015.
Həmçinin baxın
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sefevi Osmanli muharibesi 1623 1639 1623 1639 cu illerde Sefeviler ve Osmanli imperiyalari arasinda bas vermis muharibe Sefevi Osmanli muharibesi 1623 1639 Sefevi Osmanli muharibeleriZolaqli benovseyi hisse 1639 cu ile qeder Sefeviler imperiyasinin torpaqlari olubTarix 1623 1639Yeri Ikicayarasi Iraq Neticesi Osmanli Imperiyasi qalib geldiMunaqise terefleriSefeviler Imperiyasi Osmanli ImperiyasiKomandan lar I Sah Abbas 1629 cu ile qeder Sah Sefi 1629 cu ilden Georgi Saakadze IV Sultan Murad Hafiz Ehmed Pasa Qazi Ekrem Husrev PasaTarixi1618 ci ilde Sefevilerle Osmanli arasinda baglanan sulh muqavilesinden sonra Osmanlida bas veren cekismelerden istfade eden Sah Abbas 1622 1623 cu illerde Ereb Iraqina qosun yeridib Bagdadi Kerbalani Necefi Kerkuk ve Mosulu tutdu Cuxursed beyi Emirgune xan Qacar Axisqani tutdu Osmanli sultani IV Murad 1623 1640 itirilmis torpaqlarla barismayaraq Hafiz Ehmed pasani Diyarbekire hakim teyin etdi ve zebt olunmus yerleri Sefevilerden geri almaq barede gosteris verdi ve 1624 1626 ci iller Bagdad ugrunda Sefevi Osmanli muharibesi I Sah Abbasin qelebesi ile basa catdi Hafiz pasanin Sefevi sahi ile danisiqlari bir netice vermedi Danisiqlarda Osmanli ordusunun Bagdad muhasiresini dayandirmasi evezine sahin seheri osmanlilara vereceyi Kerbela Necef ve Hilleni oz elinde saxlamasi barede raziliq alindi Lakin gozlenilmeden Hafiz pasanin Anadoluya geri cekilmesi ile danisiqlar yarimciq qaldi Sah Abbas Osmanli elcisi Mustafa Agaya Serdar Bagdad uzerinden cekildi getdi geden esgere qala vermek bizim senimize sigmaz cavabini vermisdi Sah Abbas yaranmis veziyyetden faydalanaraq Bagdadin tutulmasini resmilesdirmek istedi 1628 ci ilin martinda sahin elcisi Tehmasibqulu xan Istanbula geldi ve Bagdadin Sefevilere verilmesi serti ile sulh baglanmasini sultana teklif etdi IV Murad sahin bu teklifini qebul etmedi I Sah Abbas olende 19 yanvar 1629 cu il butun Azerbaycan Axalsik daxil olmaqla Serqi Gurcustan ve Iraqi Ereb Sefevilerin hakimiyyeti altinda idi Sah Abbas oglu Sefi Mirzeni oldurtmusdu Hakimiyyete Sefi Mirzenin 18 yasli oglu Sam Mirze I Sefi Mirze 1629 42 adi ile kecdi Turkiye Anadoludan Iran korfezine cixan karvan yolu uzerindeki Bagdadin itirilmesi ile barisa bilmirdi Sah Abbasin vefatindan sonra Bagdadin geri qaytarilmasi yene de on plana cekildi 1629 cu ilin iyulunda Xosrov pasanin komandanligi altinda Osmanli ordusunun Sefevi torpaqlarina hucumu baslandi Osmanli qosununun Bagdad istiqametinde hereketi esikagasibasi Zeynal xan terefinden dayandirildi Azerbaycan ve Cuxursed beylerbeyliklerinin bir cox mahallarina da osmanli quvveleri zerbe endirdiler Bu vaxt Cuxursed beylerbeyi Emirgune xan Qacarin oglu Tehmasibquluxan 10 minlik qosunla Ihlat ve Adiicivaza qeder hereket edib coxlu esir herbi sursat ele kecirdi Sah Abbasin olumu nevesi Sefinin 1629 1642 hakimiyyete kecmesinden istifade eden IV Murad 1629 cu ilde Sefevilere qarsi herbi emeliyyatlara yeniden basladi 1629 cu ilin iyulunda Xosrov pasanin komandanligi altinda Osmanli ordusunun Sefevi torpaqlarina hucumu baslandi Osmanli qosununun Bagdad istiqametinde hereketi esikagasibasi Zeynal xan terefinden dayandirildi Sultanin emri ile Osmanli qosunu Zur pasanin komandanligi altinda 1630 cu il aprelin 30 da Irevan qalasini doyussuz ele kecirerek Hemedan istiqametinde yurusu davam etdirdi Iyunun 7 de Hemedani tutan Xosrov pasa Sefevi ordusunun eks hucumundan cekinerek 6 gunden sonra seheri terk etdi Yalniz Irevan qalasinin itirilmesinden sonra I Sah Sefi divanbeyi Rustem xani 4 minlik qosunla dusmen uzerine gonderdi Osmanli sultani IV Murad Xosrov pasani 1630 cu ilin sentyabr ayinda Bagdadin fethine gonderdi Osmanli ordusu oktyabrin 6 da seheri muhasireye aldi Qala Sefiqulu xan terefinden inadla mudafie olundu Xosrov pasa noyabrin 14 de muhasireni dayandiraraq geriye cekildi Sefeviler terefinden 1630 cu ilin sonuna kimi Kerkuk Hille ve Heleb qalalari yeniden tutuldu Belelikle IV Sultan Muradin Bagdadi tutmaq cehdi yeniden bosa cixdi 1631 ci il oktyabrin 2 de helledici doyusde Osmanli Zur pasa olduruldu Osmanlilar 6 7 min esger itirerek geri cekildiler I sah Sefi oz elcisi Kuce beyi Istanbula gonderdi ve Osmanli serhedinde sakitlik dovru baslandi Herbi emeliyyatlarin kesilmesine baxmayaraq serhedde veziyyet murekkeb ve gergin olaraq qalirdi 1632 ci ilin sonunda Erzurum hakimi Xelil pasanin Hilleni ele kecirmesi sah hokumetini Rustem xanin rehberliyi altinda Sefevi qosununu oraya gondermeye mecbur etdi Rustem xan seheri osmanlilardan geri aldi Eyni zamanda Sefevi qosunu eyni il butun Gurcustani tutdu Bu zaman Osmanli sultani IV Murad olke daxilindeki qiyami yatirmaqla mesgul oldugu ucun ciddi tedbir gormedi 1634 1635 ci il herbi emeliyyatlari Osmanli sultani IV Murad Cenubi Qafqazi isgal etmek meqsedile 1634 cu ilde herbi emeliyyatlara yeniden basladi Osmanli hokmdari Polsa ve Rusiya ile munasibetleri sulh yoluna qoyaraq esas ordunu Sefevilere qarsi yon eltdi O asan qelebe calaraq olkeni maliyye bohranindan xilas etmek niyyetinde idi Osmanli qosunu 1634 cu il avqustun 10 da Irevan qalasini muhasireye aldi Sefevi ordusunun bas komandani Rustem xan Tebrize cekilmis qalani Tehmasibqulu xan Qacara tapsirmisdi O ise qalani 10 gunden sonra Murada teslim etdi Osmanli ordusu Xoy qalasini tutdu ve Tebrize dogru ireliledi Sentyabrin 11 de Tebriz seheri IV Murad terefinden tutuldu Osmanli sultani sah sarayini ve seheri tamamile dagitmaq haqqinda emr verdi Salnameci yazirdi Osmanli qosunu uca binalari gozel saraylari xarabazara cevirdi Lakin sentyabn 15 de erzaq ve elefin catismazligi qisin yaxinlasmasi Sefevi qosununun hucum tehlukesi onlari Tebrizden cixmaga mecbur etdi Bundan sonra sah herbi surasi Irevan qalasinin geri almagi qerara aldi Rustem xanin komandanligi altinda Sefevi ordusu qalani muhasire etdi Bu zaman Azerbaycan Qarabag ve Sirvan emirleri oz desteleri ile qizilbaslarin komeyine geldiler Sah Sefi ozunun muhafize destesi ile qala et rafina geldi ve aprelin 2 de Irevan qalasi I Sah Sefi terefinden tutuldu Bununla da 1634 1635 ci illerin herbi emeliyyatlari Sefevilerin qelebesi ile basa catdi I Sah Sefiye miras qalmis guclu merkezlesdirilmis hakimiyyet olkenin hele de saxlanilan iqtisadi gucu qelebenini elde olunmasini temin etdi IV Muradin Bagdadi tutmasi ve muharibenin basa catmasi Sefevi Osmanli qarsidurmasinda Bagdad meselesi mubahise obyekti kimi qalirdi IV Murad seheri ele kecirmek ucun ozunun ugursuz cehdinden sonra da bu niyyetinden el cekmemisdi 1637 ci ilin martinda Sefevi sarayi Os manli ordusunun Bagdada hucum hazirhgi haqqinda melumat aldi Rustem xanin ve Sahverdi xanin 12 minlik ordusu Osmanli ordusunun hereketini dayandira bilmedi Sefevi sarayindaki murekkeb veziyyet olkeni buruyen usyanlar Mogol dovleti ile baslanan herbi emeliyyatlar Sefevi quvvelerinin parcalanmasina ve Osmanli qosununun hucumunu def etmeye imkan vermedi Neticede IV Murad 1638 ci il noyabrin 20 de Bagdad seherini muhasireye aldi Bektas xanin komandanligi altinda Sefevi qosunu seheri dekabrin 25 dek mudafie etdi Bas veren doyusde Osmanli bas veziri Mehmed pasa olduruldu IV Murad terefinden Bagdadin tutulmasi neticesinde uzun iller davam eden Osmanli Sefevi muharibesi basa catdi Osmanli sultani Bagdadin yeni hakimi Mehemmed Agani Sefevi sarayina sulh danisiqlarina gonderdi I Sah Sefi sulh teklifini qebul etdiQesri Sirin sulhu1639 cu il mayin 17 de Qesri Sirinde Sefevi elcisi Sari xan Osmanli Qara Mustafa pasa ile ucgunluk danisiqlardan sonra sulh sazisi imzaladilar Sazise gore Osmanli Sefevi muharibesine son qoyuldu Iraqi Ereb osmanlilarda Zencir 242 qalasindan serqdeki torpaqlar Sefevilerde qalirdi Muqavileye gore Sefeviler Van ve Qars qalalarina hemcinin A xalsika hucum etmeyeceklerine dair teminat verirdiler Tereflerden her birinin boyuk erazi elde etmemesi ucun teklif olundu ki biteref zona yaradilsin Mehemmed Mesumun yazdigina gore Azerbaycanin qerbindeki Maku Kotur ve Magazburd qalalarinin dagidilmasi nezerde tutulurdu I Sulh muqavilesi 1639 cu il mayin 20 de Sah Sefi terefinden tesdiq edilerek Mehemmedqulu xan vasitesile Istanbula gonderildi IV Sultan Murad da muqavileni tesdiq etdi IstinadlarEliyarli Suleyman Azerbaycan tarixi Uzaq kecmisden 1870 ci illere qeder Baki Azerbaycan nesriyyati 1996 Azerbaycan Tarixi III cild Baki Elm nesriyyati 2005 Abdullayev Mehman Baki Baki universiteti nesriyyati 2015 Hemcinin baxinIrevan seferi 1635 Bagdad seferi 1638