Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Rusiya imperiyası II Dövlət Duması — 1907-ci il 20 fevraldan 2 iyuna qədər fəaliyyət göstərmişdir.
| Rusiya imperiyası II Dövlət Duması | |
|---|---|
| Ümumi məlumatlar | |
| Əvvəlki orqan | Rusiya imperiyası I Dövlət Duması |
| Sonrakı orqan | Rusiya imperiyası III Dövlət Duması |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Azərbaycanda II Dövlət Dumasına seçkilərin keçirilməsi
Çar hökuməti I Dövlət Dumasını qovaraq II Dumaya seçkilər elan etdi. Seçkilər 1907-ci ilin yanvar-fevral aylarında keçirildi. Seckilərdən bir qədər əvvəl "Partiyasız Müsəlman Bloku" meydana çıxdı. Bu blok əhali içərisində izahat işi apararaq onu Dumaya "müsəlmanların mənafelərinin müdafiəçilərini" seçməyə istiqamətləndirirdi.
Bakı bolşevikləri sol blok yaratmağa cəhd göstərirdilər.
1906-cı il noyabrın ortalarında RSDFP Bakı təşkilatı, "Hümmət" və Erməni sosial-demokrat təşkilatının ("Spesifiklər") Bakı Komitəsi arasında saziş bağlandı. Bu təşkilatların nümayəndələrindən birləşmiş sosial-demokrat seçki komissiyası təşkil olundu. Bu komissiyanın nəşr edib yaydığı bir sıra müraciətlərində seçki kampaniyasında məqsəd və vəzifələri, bolşeviklərin taktiki xətti, kütlələr qarşısında duran vəzifələrin həllində dumanın gücsüzlüyü izah olunurdu.
Bu bloka qarşı meydana çıxan "Torpaq və azadlıq"da eserlərin, daşnakların və "mütərəqqi" istiqamətli bəzi partiyasız burjua nümayəndələrinin mənafeləri üst-üstə düşürdü.
Bakı ərazisində seçkilərin gedişində sosial-demokrat bloku, daşnak və eserçi "Torpaq və azadlıq" kadetçilər və partiyasız müsəlman bloku arasında mübarizə gedirdi. Yelizavetpol quberniyasında seçki kampaniyasının gedişini yuxarı sosial təbəqələrin nümayəndələri müəyyənləşdirirdilər. RSDFP-nin Yelizavetpol təşkilatı əhaliyə seçkilərdə milli deyil, sinfi prinsipləri rəhbər tutmaq barəsində müraciətlə kifayətlənərək, seçkilərdə iştirak etmirdi.
Seçilən deputatlar
1906-cı ildə Rusiya II Dövlət Dumasına keçirilən seçkilərdə seçilən deputatlar:
Azərbaycanlı deputatlar II Dövlət Dumasında
Azərbaycan cəmiyyəti yeni Dumaya böyük ümid bəsləyərək belə hesab edirdi ki, məhz, 20 fevralın "qismətinə ölkədə eyni dövrün hücum günü olmaq nəsib olmuşdur".Azərbaycan cəmiyyəti inanırdı ki, rus deputatları I Dumada, xüsusilə Vıborq müraciətinin imzalanmasında Azərbaycan deputatlarının həmrəyliyini nəzərə alaraq bundan sonra onları daha yaxşı başa düşəcək və daha yaxından kömək edəcəklər. Bakı və Yelizavetpol dumalarının qlasnıları II Dumanı təbrik edərək, onun ölkədə azadlıq və qayda-qanunların möhkəmlənməsi üçün zəruri təminatları yaratmaq sahəsində I Dumanın başladığı işi başa çatdıra bilməsini istəyirdilər.
Azərbaycan deputatları müsəlman parlament fraksiyasına, F.Xoyski və X.Xasməmmədov isə onun bürosuna daxil oldular. Fraksiyanın əməli işlərində onun keçmiş lideri Ə.Topçubaşov fəallıq göstərirdi. O, dəfələrlə Peterburqa getmiş, bəzən isə müsəlman parlament fraksiyası və Ümumrusiya Müsəlman İttifaqı MK üzvlərinin Dumada müzakirə və qəbul olunan qanun layihələri, həmçinin sorğular üzrə fraksiyanın ümumi mövqeyini işləyib hazırlayan ümumi iclaslarına sədrlik etmişdi. Fraksiya Müsəlman İttifaqının göstərişlərini yerinə yetirərək, I Duma fraksiyasının siyasətini davam etdirərək, öz fəaliyyətində əsasən kadetlərin mövqeyində dayanmışdı.
Fraksiyanın ayrıca kitabça şəklində buraxılmış proqramında vətəndaşların hüquqları müəyyənləşdirilir, dövləti və dini quruluş, yerli özünüidarə, məhkəmə, xalq maarifi, maliyyə və dövlət iqtisadiyyatı, kəndli və fəhlə məsələsi üzrə müddəalar, fraksiyanın siyasi məqsəd və vəzifələri şərh olunurdu. Fraksiya Rusiyanın bütün müsəlman vətəndaşlarını, siyasi əqidə üzrə həmfikirlərini Rusiya imperiyasının idarəçilik quruluşunu yenidən qurmaq üçün səy göstərməyə çağırırdı. Ali dövlət hakimiyyətinin hüquqları konstitusiya ilə məhdudlaşdırılmış monarxa və "ümumi, birbaşa və gizli səsvermə" yolu ilə seçilmiş xalq nümayəndələrindən ibarət birpalatalı xalq nümayəndəliyi orqanına — Ümumrusiya Dövlət Dumasına və ya Ümumrusiya Palatasına verilən konstitusiyalı parlament monarxiyası məqbul dövlət forması sayılırdı. Fraksiya Rusiyanın müsəlman əhalisinin sayını müəyyənləşdirmək, Dumada onlara verilən yerlərin sayını, müsəlman əhalinin sayını müvafiq olaraq təyin etmək məsələsini qoyurdu. Proqramda həmçinin Azərbaycan cəmiyyətinin dəfələrlə təqdim etdiyi petisiyaların müddəalarına müvafiq gələn tələblər-siyasi və mülki hüquqlar baxımından müsəlmanların Rusiya imperiyasının qalan əhalisi ilə bərabərləşdirilməsi, bu hüquqların imperiyanın əsas qanunlarına daxil edilməsi, icbari, ümumi və pulsuz ibtidai təhsil tətbiq olunması, ana dilində təhsilin təmin edilməsi, seçkili hakimlər və andlı iclasçılar məhkəməsi institutunun yaradılması, dövlət dili ilə yanaşı, imperiyanın mövcud vilayətində üstünlük təşkil edən xalqın dilinin bütün yerli nümayəndəli orqanların və ümumi məhkəmələrin dili kimi tanınması və s. tələblər var idi. Proqram aqrar siyasət sahəsində sahibkarlara ədalətli qiymətlərlə haqq verilməsi şərti ilə torpaqların özgəninkiləşdirilməsi haqqında kadetçi tələbi də özündə əks etdirirdi. Məhz elə bu tələb müsəlman deputatları arasında da mübahisə obyektinə çevrildi. Özlərini kəndlilərin nümayəndələri sayanlar ilk növbədə fraksiyanın başlıca məsələni-aqrar məsələnin müzakirəsini ləngitməsindən, konkret olaraq "torpaqların məcburi surətdə özgəninkiləşdirilməsinə" tərəfdar çıxmağa tələsməsindən narazı idilər. Fraksiyanın Z.E.Zeynalov da daxil olmaqla bir neçə üzvü bildirirdilər ki, "aşkar kadetlər" və kadet proqramına qoşulan deputatların sosialistlərlə birgə işinin məhsuldarlığına inanmırlar. Onlar əməkçi müsəlman fraksiyasından ayrılmaq və Dumanın əməkçi qrupuna birləşmək qərarına gəldilər. 1907-ci ilin aprel-may aylarında Z.Zeynalov vs T.Xasanov Peterburqda "Duma" adında qəzet buraxaraq, oxucularını fraksiyanın Dumada müzakirə olunan məsələlərə münasibətilə mümkün qədər ətraflı surətdə tanış etməyə cəhd göstərmişdilər.
Özlərini "Sol gənc türk partiyası"na mənsub elan etmiş F.Xoyski və X.Xasməmmədov da fraksiyanın proqramını bütövlüklə qəbul etmədilər. Belə şəraitdə Müsəlman İttifaqının Mərkəzi bürosu müsəlman fraksiyası üzvlərinə ünvanladığı müraciətində "proqramı müəyyən çatışmazlıqlarını etiraf edərək, bütün müsəlmanları onun müddəalarını əldə rəhbər tutmağa çağırırdı". Azərbaycanlı deputatlar Xalq azadlığı Partiyasından da Dumanın müxtəlif komissiyalarına seçildi. Məsələn, bu partiyanın duma fraksiyasının üzvü olan M.Şahtaxtinski milli-dini bərabərlik, yerli özünüidarəçilik, zemstvo idarələrinə seçkilər haqqında qanun layihəsinin hazırlanması, aqrar və kəndli məsələləri, kəndlilərin hüquq bərabərliyi, xalq təhsili və şəhər özünüidarəsi üzrə komissiyaların tərkibinə daxil olmuşdu. X.Xasməmmədov və F.Xoyski milli-dini bərabərlik komissiyasının üzvləri idilər. Ən müxtəlif məsələlər üzrə azərbaycanlı deputatların çıxışları konkret təkliflərin hazırlanmasında onların iştirakının sübutudur. Məsələn, aclıqçəkənlərə və işsizlərə kömək haqqında məsələnin müzakirəsi zamanı Z.Zeynalov "trudovik"ləri müdafiə edən məruzə ilə çıxış etdi. O, aclıq çəkənlər və işsizlərə yardım göstərmək üçün vahid komissiya yaradılmasını təklif edərək, Dumaya bildirdi ki, seçicilər onu yola salarkən belə tapşırıq vermişdilər:"Bizə torpaq lazımdır, azadlıq lazımdır, çörək lazımdır, bizə iş lazımdır". Tətilçiləri çörəklə təmin etmədən, aclıq çəkənlərə tox olmaq imkanı vermədən tətillərin qarşısını almağın qeyri-mümkünlüyü barəsində konkret dəlillərlə zəngin olan bu çıxış kadetlərin ancaq "sənaye böhranından" zərər çəkmiş işsizlərə kömək göstərilməsi təklifinə qarşı çıxan sosial-demokratların açıq-aşkar müdafiəsi kimi səslənirdi. Duma bu məsələ barəsində kadet qətnaməsinə düzəliş edərək, "sənaye böhranından zərər çəkənlərə" qeyd-şərtini oradan çıxardı. İşsizlərə kömək komissiyasının üzvü seçilmiş M.Mahmudov "Proqress" qəzetində seçicilərə müraciət edərək, onları işsizlər və onlara zəruri olan köməyin miqyası barəsində məlumat verməyə çağırırdı.
Dumada müzakirə olunan əsas məsələlər
Dumada deputatların torpaq məsələsi üzrə mövqeyi sinfi və ziddiyyətli xarakter daşıyırdı. Bu məsələnin müzakirəsinə böyük əhəmiyyət verən müsəlman fraksiyası aqrar komissiyanın fəaliyyətində iştirak etmək üçün Bakıdan Ə.Topçubaşov, Q.Qarabəyov və B.Axundovu dəvət etmişdi. Müzakirədə F.Xoyski bütün fraksiya adından çıxış edərək bildirdi ki, özgəninkiləşdirilmiş torpaqlar ümumdövlət torpaq fondunu deyil, hər bir konkret vilayətin hüdudlarında vilayət torpaq fondunu təşkil etməli, torpaqların bölünməsi və əhalinin seyrəldilməsi "ən demokratik prinsiplər üzrə təşkil olunmuş vilayət özünüidarə orqanlarının" ixtiyarına verilməlidir.
Aqrar məsələsini müzakirəsində Z.Zeynalov torpaq məsələsi üzrə müsəlman əməkçi fraksiyasının tələblərini irəli sürdü. O, Bakı quberniyası kəndlilərinin vəziyyətindən ətraflı danışaraq, bildirdi ki, kəndlilərin torpağı ən ucuz qiymətə də satın almaq imkanları yoxdur, torpağı onlara əvəzsiz, xüsusi sahibkar və s.torpaqlarını "məcburi özgəninkiləşdirərək bütün Rusiya vətəndaşlarına paylanacaq xalq fondu vasitəsilə vermək lazımdır". O, xüsusi mülkiyyətə, hər cür pulla alqı-satqılara qarşı çıxış etdi.
Müsəlman fraksiyasında qadınların hüquq bərabərliyi haqqında da məsələ qaldırılırdı. Fraksiya mollalar şurası və müsəlman dininin müxtəlif instansiyaları ilə çoxlu razılaşdırmalardan sonra belə bir nəticəyə gəldi: qadınlara seçki hüququ verilsin, ancaq seçkiqabağı yığıncaqlar ayrıca keçirilsin. Peşəsi müəllim olan M.Mahmudov Dumanın xalq təhsili üzrə komissiyasının üzvü kimi xalq maarifi naziri tərəfindən təqdim edilmiş qanun layihəsi üzrə çıxış edərək diqqəti müsəlman müəllimlərin hüquqsuz vəziyyətinə yönəltdi. O qeyd etdi ki, müsəlman müəllimlər insan ləyaqətindən, xalq təhsili üzrə bu və ya digər vəzifəni tutmaq hüququndan məhrum edilmiş xüsusi bir təbəqəyə ayrılıblar, onların ana dilində danışmaq hüququ yoxdur, buna görə də onlar sıxışdırılır. M.Mahmudbəyov icbari ümumi ibtidai təhsil tələbi əlavə olunmaqla, qanun layihəsinin komissiyaya verilməsi barəsində kadetlərin təklifini müdafiə etdi.
Duma komissiyasının yerli məhkəmə haqqında məruzəsi peşəkar hüquqşünaslar F.Xoyski və X.Xasməmmədovun xüsusi marağına səbəb oldu. Onlar Rusiyanın bütün guşələrində məhkəmə islahatı olması, məhkəmənin yerli əhalinin dilində aparılması zəruriliyinə tərəfdar çıxdılar.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Каспий", 9 февраля 1907 г
- "Баку", 16 июля 1906 г.
- Выборгский процесс. СПб., 1906, səh.21
- Выборгский процесс. СПб.,1906, səh.194,217,248
- "Каспий", 20 февраля 1907 г
- "İrşad", 27 fevral 1907-ci il
- "Каспий", 24 февраля 1907 г
- Прогресс, 1907, 21 марта.
- "Каспий", 7 апреля 1907 г
- "Каспий", 21 марта 1907 г.
- Д.А.Колесниченко. Трудовики в период первой российской революции. М., 1985, səh.216
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Rusiya imperiyasi II Dovlet Dumasi 1907 ci il 20 fevraldan 2 iyuna qeder fealiyyet gostermisdir Rusiya imperiyasi II Dovlet DumasiUmumi melumatlarEvvelki orqan Rusiya imperiyasi I Dovlet DumasiSonraki orqan Rusiya imperiyasi III Dovlet Dumasi Vikianbarda elaqeli mediafayllarGosduma 2 planAzerbaycanda II Dovlet Dumasina seckilerin kecirilmesiCar hokumeti I Dovlet Dumasini qovaraq II Dumaya seckiler elan etdi Seckiler 1907 ci ilin yanvar fevral aylarinda kecirildi Seckilerden bir qeder evvel Partiyasiz Muselman Bloku meydana cixdi Bu blok ehali icerisinde izahat isi apararaq onu Dumaya muselmanlarin menafelerinin mudafiecilerini secmeye istiqametlendirirdi Baki bolsevikleri sol blok yaratmaga cehd gosterirdiler 1906 ci il noyabrin ortalarinda RSDFP Baki teskilati Hummet ve Ermeni sosial demokrat teskilatinin Spesifikler Baki Komitesi arasinda sazis baglandi Bu teskilatlarin numayendelerinden birlesmis sosial demokrat secki komissiyasi teskil olundu Bu komissiyanin nesr edib yaydigi bir sira muracietlerinde secki kampaniyasinda meqsed ve vezifeleri bolseviklerin taktiki xetti kutleler qarsisinda duran vezifelerin hellinde dumanin gucsuzluyu izah olunurdu Bu bloka qarsi meydana cixan Torpaq ve azadliq da eserlerin dasnaklarin ve mutereqqi istiqametli bezi partiyasiz burjua numayendelerinin menafeleri ust uste dusurdu Baki erazisinde seckilerin gedisinde sosial demokrat bloku dasnak ve eserci Torpaq ve azadliq kadetciler ve partiyasiz muselman bloku arasinda mubarize gedirdi Yelizavetpol quberniyasinda secki kampaniyasinin gedisini yuxari sosial tebeqelerin numayendeleri mueyyenlesdirirdiler RSDFP nin Yelizavetpol teskilati ehaliye seckilerde milli deyil sinfi prinsipleri rehber tutmaq baresinde muracietle kifayetlenerek seckilerde istirak etmirdi Secilen deputatlar1906 ci ilde Rusiya II Dovlet Dumasina kecirilen seckilerde secilen deputatlar Feteli xan Xoyski Xelil bey Xasmemmedov Mustafa Mahmudov Mehemmed aga Sahtaxtinski Zeynal ZeynalovAzerbaycanli deputatlar II Dovlet DumasindaVikikitabda Azerbaycanda siyaset Azerbaycan deputatlari Rusiya Dovlet Dumasinda movzusuna dair metn var Azerbaycan cemiyyeti yeni Dumaya boyuk umid besleyerek bele hesab edirdi ki mehz 20 fevralin qismetine olkede eyni dovrun hucum gunu olmaq nesib olmusdur Azerbaycan cemiyyeti inanirdi ki rus deputatlari I Dumada xususile Viborq muracietinin imzalanmasinda Azerbaycan deputatlarinin hemreyliyini nezere alaraq bundan sonra onlari daha yaxsi basa dusecek ve daha yaxindan komek edecekler Baki ve Yelizavetpol dumalarinin qlasnilari II Dumani tebrik ederek onun olkede azadliq ve qayda qanunlarin mohkemlenmesi ucun zeruri teminatlari yaratmaq sahesinde I Dumanin basladigi isi basa catdira bilmesini isteyirdiler Azerbaycan deputatlari muselman parlament fraksiyasina F Xoyski ve X Xasmemmedov ise onun burosuna daxil oldular Fraksiyanin emeli islerinde onun kecmis lideri E Topcubasov fealliq gosterirdi O defelerle Peterburqa getmis bezen ise muselman parlament fraksiyasi ve Umumrusiya Muselman Ittifaqi MK uzvlerinin Dumada muzakire ve qebul olunan qanun layiheleri hemcinin sorgular uzre fraksiyanin umumi movqeyini isleyib hazirlayan umumi iclaslarina sedrlik etmisdi Fraksiya Muselman Ittifaqinin gosterislerini yerine yetirerek I Duma fraksiyasinin siyasetini davam etdirerek oz fealiyyetinde esasen kadetlerin movqeyinde dayanmisdi Fraksiyanin ayrica kitabca seklinde buraxilmis proqraminda vetendaslarin huquqlari mueyyenlesdirilir dovleti ve dini qurulus yerli ozunuidare mehkeme xalq maarifi maliyye ve dovlet iqtisadiyyati kendli ve fehle meselesi uzre muddealar fraksiyanin siyasi meqsed ve vezifeleri serh olunurdu Fraksiya Rusiyanin butun muselman vetendaslarini siyasi eqide uzre hemfikirlerini Rusiya imperiyasinin idarecilik qurulusunu yeniden qurmaq ucun sey gostermeye cagirirdi Ali dovlet hakimiyyetinin huquqlari konstitusiya ile mehdudlasdirilmis monarxa ve umumi birbasa ve gizli sesverme yolu ile secilmis xalq numayendelerinden ibaret birpalatali xalq numayendeliyi orqanina Umumrusiya Dovlet Dumasina ve ya Umumrusiya Palatasina verilen konstitusiyali parlament monarxiyasi meqbul dovlet formasi sayilirdi Fraksiya Rusiyanin muselman ehalisinin sayini mueyyenlesdirmek Dumada onlara verilen yerlerin sayini muselman ehalinin sayini muvafiq olaraq teyin etmek meselesini qoyurdu Proqramda hemcinin Azerbaycan cemiyyetinin defelerle teqdim etdiyi petisiyalarin muddealarina muvafiq gelen telebler siyasi ve mulki huquqlar baximindan muselmanlarin Rusiya imperiyasinin qalan ehalisi ile beraberlesdirilmesi bu huquqlarin imperiyanin esas qanunlarina daxil edilmesi icbari umumi ve pulsuz ibtidai tehsil tetbiq olunmasi ana dilinde tehsilin temin edilmesi seckili hakimler ve andli iclascilar mehkemesi institutunun yaradilmasi dovlet dili ile yanasi imperiyanin movcud vilayetinde ustunluk teskil eden xalqin dilinin butun yerli numayendeli orqanlarin ve umumi mehkemelerin dili kimi taninmasi ve s telebler var idi Proqram aqrar siyaset sahesinde sahibkarlara edaletli qiymetlerle haqq verilmesi serti ile torpaqlarin ozgeninkilesdirilmesi haqqinda kadetci telebi de ozunde eks etdirirdi Mehz ele bu teleb muselman deputatlari arasinda da mubahise obyektine cevrildi Ozlerini kendlilerin numayendeleri sayanlar ilk novbede fraksiyanin baslica meseleni aqrar meselenin muzakiresini lengitmesinden konkret olaraq torpaqlarin mecburi suretde ozgeninkilesdirilmesine terefdar cixmaga telesmesinden narazi idiler Fraksiyanin Z E Zeynalov da daxil olmaqla bir nece uzvu bildirirdiler ki askar kadetler ve kadet proqramina qosulan deputatlarin sosialistlerle birge isinin mehsuldarligina inanmirlar Onlar emekci muselman fraksiyasindan ayrilmaq ve Dumanin emekci qrupuna birlesmek qerarina geldiler 1907 ci ilin aprel may aylarinda Z Zeynalov vs T Xasanov Peterburqda Duma adinda qezet buraxaraq oxucularini fraksiyanin Dumada muzakire olunan meselelere munasibetile mumkun qeder etrafli suretde tanis etmeye cehd gostermisdiler Ozlerini Sol genc turk partiyasi na mensub elan etmis F Xoyski ve X Xasmemmedov da fraksiyanin proqramini butovlukle qebul etmediler Bele seraitde Muselman Ittifaqinin Merkezi burosu muselman fraksiyasi uzvlerine unvanladigi muracietinde proqrami mueyyen catismazliqlarini etiraf ederek butun muselmanlari onun muddealarini elde rehber tutmaga cagirirdi Azerbaycanli deputatlar Xalq azadligi Partiyasindan da Dumanin muxtelif komissiyalarina secildi Meselen bu partiyanin duma fraksiyasinin uzvu olan M Sahtaxtinski milli dini beraberlik yerli ozunuidarecilik zemstvo idarelerine seckiler haqqinda qanun layihesinin hazirlanmasi aqrar ve kendli meseleleri kendlilerin huquq beraberliyi xalq tehsili ve seher ozunuidaresi uzre komissiyalarin terkibine daxil olmusdu X Xasmemmedov ve F Xoyski milli dini beraberlik komissiyasinin uzvleri idiler En muxtelif meseleler uzre azerbaycanli deputatlarin cixislari konkret tekliflerin hazirlanmasinda onlarin istirakinin subutudur Meselen acliqcekenlere ve issizlere komek haqqinda meselenin muzakiresi zamani Z Zeynalov trudovik leri mudafie eden meruze ile cixis etdi O acliq cekenler ve issizlere yardim gostermek ucun vahid komissiya yaradilmasini teklif ederek Dumaya bildirdi ki seciciler onu yola salarken bele tapsiriq vermisdiler Bize torpaq lazimdir azadliq lazimdir corek lazimdir bize is lazimdir Tetilcileri corekle temin etmeden acliq cekenlere tox olmaq imkani vermeden tetillerin qarsisini almagin qeyri mumkunluyu baresinde konkret delillerle zengin olan bu cixis kadetlerin ancaq senaye bohranindan zerer cekmis issizlere komek gosterilmesi teklifine qarsi cixan sosial demokratlarin aciq askar mudafiesi kimi seslenirdi Duma bu mesele baresinde kadet qetnamesine duzelis ederek senaye bohranindan zerer cekenlere qeyd sertini oradan cixardi Issizlere komek komissiyasinin uzvu secilmis M Mahmudov Proqress qezetinde secicilere muraciet ederek onlari issizler ve onlara zeruri olan komeyin miqyasi baresinde melumat vermeye cagirirdi Dumada muzakire olunan esas meselelerDumada deputatlarin torpaq meselesi uzre movqeyi sinfi ve ziddiyyetli xarakter dasiyirdi Bu meselenin muzakiresine boyuk ehemiyyet veren muselman fraksiyasi aqrar komissiyanin fealiyyetinde istirak etmek ucun Bakidan E Topcubasov Q Qarabeyov ve B Axundovu devet etmisdi Muzakirede F Xoyski butun fraksiya adindan cixis ederek bildirdi ki ozgeninkilesdirilmis torpaqlar umumdovlet torpaq fondunu deyil her bir konkret vilayetin hududlarinda vilayet torpaq fondunu teskil etmeli torpaqlarin bolunmesi ve ehalinin seyreldilmesi en demokratik prinsipler uzre teskil olunmus vilayet ozunuidare orqanlarinin ixtiyarina verilmelidir Aqrar meselesini muzakiresinde Z Zeynalov torpaq meselesi uzre muselman emekci fraksiyasinin teleblerini ireli surdu O Baki quberniyasi kendlilerinin veziyyetinden etrafli danisaraq bildirdi ki kendlilerin torpagi en ucuz qiymete de satin almaq imkanlari yoxdur torpagi onlara evezsiz xususi sahibkar ve s torpaqlarini mecburi ozgeninkilesdirerek butun Rusiya vetendaslarina paylanacaq xalq fondu vasitesile vermek lazimdir O xususi mulkiyyete her cur pulla alqi satqilara qarsi cixis etdi Muselman fraksiyasinda qadinlarin huquq beraberliyi haqqinda da mesele qaldirilirdi Fraksiya mollalar surasi ve muselman dininin muxtelif instansiyalari ile coxlu razilasdirmalardan sonra bele bir neticeye geldi qadinlara secki huququ verilsin ancaq seckiqabagi yigincaqlar ayrica kecirilsin Pesesi muellim olan M Mahmudov Dumanin xalq tehsili uzre komissiyasinin uzvu kimi xalq maarifi naziri terefinden teqdim edilmis qanun layihesi uzre cixis ederek diqqeti muselman muellimlerin huquqsuz veziyyetine yoneltdi O qeyd etdi ki muselman muellimler insan leyaqetinden xalq tehsili uzre bu ve ya diger vezifeni tutmaq huququndan mehrum edilmis xususi bir tebeqeye ayriliblar onlarin ana dilinde danismaq huququ yoxdur buna gore de onlar sixisdirilir M Mahmudbeyov icbari umumi ibtidai tehsil telebi elave olunmaqla qanun layihesinin komissiyaya verilmesi baresinde kadetlerin teklifini mudafie etdi Duma komissiyasinin yerli mehkeme haqqinda meruzesi pesekar huquqsunaslar F Xoyski ve X Xasmemmedovun xususi maragina sebeb oldu Onlar Rusiyanin butun guselerinde mehkeme islahati olmasi mehkemenin yerli ehalinin dilinde aparilmasi zeruriliyine terefdar cixdilar Hemcinin baxRusiya Imperiyasinin Dovlet Dumasi Rusiya imperiyasi I Dovlet DumasiIstinadlar Kaspij 9 fevralya 1907 g Baku 16 iyulya 1906 g Vyborgskij process SPb 1906 seh 21 Vyborgskij process SPb 1906 seh 194 217 248 Kaspij 20 fevralya 1907 g Irsad 27 fevral 1907 ci il Kaspij 24 fevralya 1907 g Progress 1907 21 marta Kaspij 7 aprelya 1907 g Kaspij 21 marta 1907 g D A Kolesnichenko Trudoviki v period pervoj rossijskoj revolyucii M 1985 seh 216