Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Aşı sumaq (lat. Rhus coriaria L.) — Sumaxkimilər (Anacardiaceae Lindl.) fəsiləsinə aid bitki növü.
| Aşı sumaq | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Aşı sumaq | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Qısa morfoloji təsviri
2–3 m hündürlüyündə, 15-20 sm diametrində, azbudaqlı, xırda ağac və ya koldur. Yaşlı ağacların gövdəsinin qabığı bozumtul rəngli, dayaz, qeyri-bərabər çatlıdır. Cavan zoğlarının qabığı açıq-şabalıdı rəngli, qumral tükcüklərlə örtülüdür. Yarpaqları təklələkvari, növbəli düzülmüşdür, 12(10)-20 sm uzunluğundadır. Çiçəkləri müxtəlifcinsli xırda, birillik zoğların ucunda ehramşəkilli süpürgəvari çiçək qrupunda toplanmışdır. Meyvəsi çox bərk, qonur-qırmızı rəngli, yumru olub, qırmızımtıl vəzicikli tükcüklərlə örtülüdür, 5–6 mm diametrindədir.
Yarpaq
Yarpaqlarının uzunluğu 12-22 sm olub, qışda töküləndir, növbəli düzülmüş, tək lələkvaridir, 9-17ədəd yarpaqcıqdan ibarətdir, dar qanadlı oxun yuxarı hissəsində; yarpaqcıqların uzunluğu 3-6 sm olub, oturaqdır, uzunsov-neştərvari, uzunsov-yumurtaşəkilli və ya yumurtaşəkillidir, kənarları mişarvari-dişcikli və ya küt-dişcikli, demək olar ki, dairəvi-dişlidir üst tərəfdən tünd-yaşıl, alt tərəfdən tutqun-yaşıl, bəzən bozumtul-ağ rəngdə olur, hər iki tərəfdən və ya əsasən alt tərəfdən qısa tükcüklü, təpə hissədə sivriləşmiş və ya kütdür.
Çiçək
Çiçəkləri müxtəlifcinsli, xırda, yaşılımtılağ rəngdədir və təpə hissədə piramidaşəkilli süpürgəvari çiçək qrupunda toplanmışdır.
Meyvə
Meyvələri qonurtəhər-qırmızı rəngli, dairəvi-böyrəkşəkilli formada olub, qırmızı vəzili tükcüklərlə sıx örtülmüşdür, diametri 5–6 mm-dir. Toxumları qonur, parıldayan və çox bərkdir.
Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsusiyyətləri
May –iyun aylarında çiçəkləyir. Meyvələri sentyabr-oktyabr aylarında yetişir. Tozlanması entomofildir. Toxumla və kök pöhrələri ilə çoxalır. Torpağa az tələbkar, quraqlığa davamlı, istisevən bitkidir. Orta qurşağa qədər meşələrdə, meşə kənarlarında, daşlı və qayalı yerlərdə qrupla bitir.
Kserofitdir, meşə-kol bitkilik tipində rast gəlir. Əsasən meşələrdə, daşlı və qayalı yamaclarda qrup şəklində bitir. Bəzi rayonlarda cəngəlliklər əmələ gətirir.
Yayılması
Böyük və Kiçik Qafqazın bütün rayonları, Qobustan, Bozqır yaylası, Kür-Araz və , Lənkəranın dağlıq hissəsi, Naxçıvanda arandan orta dağ qurşağına kimi (dəniz səviyyəsindən 1800 m qədər)bitir.
Populyasiyanın təbii bərpasının ətraf mühitin dəyişilməsindən asılılığı müşahidə olunur, azalma tendensiyasına meyillidir. Antropogen faktorların təsiri altında son 10 ildə xeyli azalmışdır.
Məhdudlaşdırıcı amillər
Əhali tərəfindən qida və dərman bitkisi kimi istifadə edilməsi, meşə torpaqlarının əkin üçün istifadə edilmsəsi və mal-qaranın otarılması.
Mühafizə tədbirləri
Hirkan Milli Parkında və Türyançay Dövlət Təbiət Qoruğunda mühafizə olunur.
Təsiri və tətbiqi
Farmakopeyaya daxil olan ofisinal dərman bitkisidir.Elmi və xalq təbabətində, homeopatiyada geniş tətbiq edilir. Əsasən böyrək, öd kisəsi xəstəlikləri, çinədan (zob), sətəlcəm, revmatizm, ishal,qanaxma, yanıqlar, irinli yaralar və xoralar, ağız boşluğunun iltihabı, zəhərlənmə, və s. hallarda istifadə olunur. Antivirus, büzüşdürücü, iltihab proseslərinə və qızdırmaya qarşı təsirə malikdir.
Kimyəvi tərkibi
Aşı sumaxın tərkibində C vitamini, flavonoid,antosian, karotinoidlər, eləcə də və aşı maddələri vardır.
İstifadəsi
Müalıcə məqsədi ilə bitkinin yarpaqları və meyvələrı istifadə edilir. Cövhərlər formasında istifadə edilir.
Sumaxın meyvələrinin qabığı turşməzə dada malikdir və yeməklərdə ədviyyə kimi geniş istifadə olunur. Dekorativ, balverən, boyaq və aşı maddələrlə zəngin olan bitkidır.
Təsərrüfat əhəmiyyəti
Aşı və boyaq əhəmiyyətli bitkidir. Qida üçün istifadə olunur. Təzə yarpaqlarından alınan məlhəm yel, podaqra, qəbizlik, iflic və s. xəstəliklərdə istifadə olunur. Dekorativ bitkidir.
İstinadlar
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 265.
- Mehdiyeva N.P. «Azərbaycanın dərman florasının biomüxtəlifliyi». Bakı, 2011
- Флора Азербайджана, 1955
- Eldar Şükürov.İsmayıllı rayonu meşə bitkilərinin bələdçi kitabı,Bakı 2016
- Mehdiyeva N.P.«Azərbaycanın dərman florasının biomüxtəlifliyi». Bakı, 2011
- Azərbaycanın ağac və kolları, 1970
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Asi sumaq lat Rhus coriaria L Sumaxkimiler Anacardiaceae Lindl fesilesine aid bitki novu Asi sumaqElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir Asi sumaqBeynelxalq elmi adiRhus coriaria L 1753Sekil axtarisiITIS 506465NCBI 298661EOL 483496Qisa morfoloji tesviri2 3 m hundurluyunde 15 20 sm diametrinde azbudaqli xirda agac ve ya koldur Yasli agaclarin govdesinin qabigi bozumtul rengli dayaz qeyri beraber catlidir Cavan zoglarinin qabigi aciq sabalidi rengli qumral tukcuklerle ortuludur Yarpaqlari teklelekvari novbeli duzulmusdur 12 10 20 sm uzunlugundadir Cicekleri muxtelifcinsli xirda birillik zoglarin ucunda ehramsekilli supurgevari cicek qrupunda toplanmisdir Meyvesi cox berk qonur qirmizi rengli yumru olub qirmizimtil vezicikli tukcuklerle ortuludur 5 6 mm diametrindedir Yarpaq Yarpaqlarinin uzunlugu 12 22 sm olub qisda tokulendir novbeli duzulmus tek lelekvaridir 9 17eded yarpaqciqdan ibaretdir dar qanadli oxun yuxari hissesinde yarpaqciqlarin uzunlugu 3 6 sm olub oturaqdir uzunsov nestervari uzunsov yumurtasekilli ve ya yumurtasekillidir kenarlari misarvari discikli ve ya kut discikli demek olar ki dairevi dislidir ust terefden tund yasil alt terefden tutqun yasil bezen bozumtul ag rengde olur her iki terefden ve ya esasen alt terefden qisa tukcuklu tepe hissede sivrilesmis ve ya kutdur Cicek Cicekleri muxtelifcinsli xirda yasilimtilag rengdedir ve tepe hissede piramidasekilli supurgevari cicek qrupunda toplanmisdir Meyve Meyveleri qonurteher qirmizi rengli dairevi boyreksekilli formada olub qirmizi vezili tukcuklerle six ortulmusdur diametri 5 6 mm dir Toxumlari qonur parildayan ve cox berkdir Bioloji ekoloji ve fitosenoloji xususiyyetleriMay iyun aylarinda cicekleyir Meyveleri sentyabr oktyabr aylarinda yetisir Tozlanmasi entomofildir Toxumla ve kok pohreleri ile coxalir Torpaga az telebkar quraqliga davamli istiseven bitkidir Orta qursaga qeder meselerde mese kenarlarinda dasli ve qayali yerlerde qrupla bitir Kserofitdir mese kol bitkilik tipinde rast gelir Esasen meselerde dasli ve qayali yamaclarda qrup seklinde bitir Bezi rayonlarda cengellikler emele getirir YayilmasiBoyuk ve Kicik Qafqazin butun rayonlari Qobustan Bozqir yaylasi Kur Araz ve Lenkeranin dagliq hissesi Naxcivanda arandan orta dag qursagina kimi deniz seviyyesinden 1800 m qeder bitir Populyasiyanin tebii berpasinin etraf muhitin deyisilmesinden asililigi musahide olunur azalma tendensiyasina meyillidir Antropogen faktorlarin tesiri altinda son 10 ilde xeyli azalmisdir Mehdudlasdirici amillerEhali terefinden qida ve derman bitkisi kimi istifade edilmesi mese torpaqlarinin ekin ucun istifade edilmsesi ve mal qaranin otarilmasi Muhafize tedbirleriHirkan Milli Parkinda ve Turyancay Dovlet Tebiet Qorugunda muhafize olunur Tesiri ve tetbiqiFarmakopeyaya daxil olan ofisinal derman bitkisidir Elmi ve xalq tebabetinde homeopatiyada genis tetbiq edilir Esasen boyrek od kisesi xestelikleri cinedan zob setelcem revmatizm ishal qanaxma yaniqlar irinli yaralar ve xoralar agiz boslugunun iltihabi zeherlenme ve s hallarda istifade olunur Antivirus buzusdurucu iltihab proseslerine ve qizdirmaya qarsi tesire malikdir Kimyevi terkibiAsi sumaxin terkibinde C vitamini flavonoid antosian karotinoidler elece de ve asi maddeleri vardir IstifadesiMualice meqsedi ile bitkinin yarpaqlari ve meyveleri istifade edilir Covherler formasinda istifade edilir Sumaxin meyvelerinin qabigi tursmeze dada malikdir ve yemeklerde edviyye kimi genis istifade olunur Dekorativ balveren boyaq ve asi maddelerle zengin olan bitkidir Teserrufat ehemiyyetiAsi ve boyaq ehemiyyetli bitkidir Qida ucun istifade olunur Teze yarpaqlarindan alinan melhem yel podaqra qebizlik iflic ve s xesteliklerde istifade olunur Dekorativ bitkidir IstinadlarLinnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 265 Mehdiyeva N P Azerbaycanin derman florasinin biomuxtelifliyi Baki 2011 Flora Azerbajdzhana 1955 Eldar Sukurov Ismayilli rayonu mese bitkilerinin beledci kitabi Baki 2016 Mehdiyeva N P Azerbaycanin derman florasinin biomuxtelifliyi Baki 2011 Azerbaycanin agac ve kollari 1970Hemcinin bax