Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Reç Pospolitanın bölüşdürülməsi, Polşanın bölüşdürülməsi (pol. Rozbiory Polski, rozbiory Rzeczpospolitej) — XVIII əsrin sonunda Polşa-Litva dövləti (Reç Pospolita) ərazilərinin Prussiya krallığı, Rusiya imperiyası və Habsburq monarxiyası arasında 1772, 1792 və 1795-ci illərdə bölünməsi.
Polşanın dördüncü bölünməsi 1815-ci ildə Vyana konqresində baş vermişdir. 1918-ci ildə müstəqillik qazanmış Polşanın beşinci bölünməsi isə, 1939-cu ildə Sovet İttifaqı ilə Nasist Almaniyası arasında baş verdi.
Zəmin
XVIII əsrin ortalarında Reç Pospolita artıq tam müstəqil deyildi. Polşa krallarının seçilməsinə Rusiya imperatorlarının birbaşa təsiri var idi. Bu təcrübə, Reç Pospolitanın sonuncu hökmdarı, Rusiya imperatoru Böyük Yekaterinanın sevimlisi Stanislav Avqust Ponyatovskinin taxt-taca seçilməsinin timsalında xüsusilə aydın görünür. IV Vladislavın hakimiyyəti dövründə (1632-1648) liberum veto hüququndan getdikcə daha çox istifadə olunurdu. Bu parlament proseduru Reç Pospolitanın qanunverici orqanının - Seymin bütün zadəgan nümayəndələrinin bərabərliyi konsepsiyasına əsaslanırdı. Belə ki, hər bir qərar yekdil razılıq tələb edirdi. İstənilən bir deputatın seçki zamanı hər hansı qərara zidd getməsi, hətta bu qərar qalan deputatlar tərəfindən təsdiq edilsə belə, onun qəbul olunmasının qarşısını almağa kifayət edirdi. Qərar vermə prosesi getdikcə çətinləşdi. Liberum veto həm də bu fürsətdən fəal istifadə edən xarici diplomatlar tərəfindən deputatlara təzyiq və birbaşa təsir və rüşvət imkanları yaratdı.
Reç Pospolita Yeddiillik müharibə zamanı neytral qaldı, eyni zamanda Fransa, Avstriya və Rusiyanın ittifaqına rəğbət bəsləyərək rus qoşunlarını öz ərazisindən Prussiya ilə sərhədə keçirdi. II Fridrix buna cavab olaraq, Reç Pospolitanın iqtisadiyyatına ciddi təsir göstərməli olan külli miqdarda saxta Polşa pulunun hazırlanmasını əmr etdi. 1767-ci ildə rusyönümlü zadəganlar və Rusiyanın Varşavadakı səfiri knyaz vasitəsilə II Yekaterina 1764-cü ilin mütərəqqi islahatlarının nəticələrini aradan qaldıran "kardinal hüquqları" adlanan qanunun qəbul edilməsi təşəbbüsü ilə çıxış etdi. Rusiya səfiri Repninin diktə etdiyi faktiki nəzarət və şərtlərlə işləyən xüsusi seym çağırıldı. Repnin həmçinin onun siyasətinin bəzi fəal əleyhdarlarının, məsələn, Jozef Andrzej Załuski və Vaclav Rzewuskinin həbsini və Kaluqaya sürgün edilməsini əmr etdi. “Kardinal hüquqlar” keçmiş islahatlar zamanı bərqərar olmuş bütün təcrübələri, o cümlədən liberum vetonun ləğv edilməsini qanunla təsbit etdi.
Repnin dissident məsələsinin həllini tələb etdi: taxt-tac torpaqlarında pravoslavlar üçün din azadlığı və pravoslav, protestant və uniatların Roma katolikləri ilə bərabər hüquqlarının olması. 1768-ci ildə onun təzyiqi ilə qeyri-katoliklərin hüquqları katoliklərlə bərabərləşdirildi və bu, Reç Pospolitada Roma Katolik iyerarxları arasında qəzəb doğurdu. Dövlətin daxili işlərinə müdaxilə faktının özü də eyni reaksiyaya səbəb oldu və bu, Bar Konfederasiyasının qüvvələrinin rus qoşunlarına, krala sadiq qüvvələrə və Ukraynanın üsyankar pravoslav əhalisinə qarşı vuruşduğu müharibəyə səbəb oldu (1768-1772). Konfederasiya dəstək üçün Fransa və Osmanlıya müraciət etdi; Fransa və Bar Konfederasiyasının tələbi ilə Osmanlı və Krım xanlığı Rusiyaya müharibə elan etdi. Lakin türklər rus qoşunlarına, fransızların köməyi cüzi idi, konfederasiya qüvvələri isə Kreçetnikovun rus qoşunlarına və Branitskinin kral qoşunlarına məğlub oldular.
Reç Pospolita ilə qonşu sərhədlərə malik olan Prussiya, Avstriya və Rusiya birlik haqqında gizli müqavilə imzaladılar. Bu birlik sonralar Polşada "Üç Qara Qartal ittifaqı" kimi tanındı (hər üç dövlətin gerblərində Polşanın simvolu olan ağ qartaldan fərqli olaraq qara qartal təsvir edilmişdi).
Birinci bölüşdürülmə
1772-ci il fevralın 19-da Vyanada birinci bölüşdürülmə haqqında məxfi konvensiya imzalandı. Bundan əvvəl, 1772-ci il fevralın 6-da Sankt-Peterburqda Prussiya (II Fridrixin timsalında) ilə Rusiya (II Yekaterina timsalında) arasında gizli müqavilə bağlanmışdı. Amma heç kimin müqavilələrdən xəbəri olmadığı üçün polyaklar birləşmədi. Avstriya Prussiya-Rusiya ittifaqına qoşulduqdan sonra icra orqanı onu tərk etmək məcburiyyətində qalan Bar konferasiyası qüvvələri silahı yerə qoymadı. Hərbi hissələrinin yerləşdiyi hər bir qala mümkün qədər uzun müddət dayandı. 28 aprel 1772-ci ildə rus və polyak qoşunları və general Suvorovun komandanlığı altında Krakov milisləri Fransa qarnizonu onu təslim etdiyi üçün Krakov qəsrini işğal etdilər. Konfederasiyaların ümid bağladıqları Fransa və İngiltərə faktdan sonra, bölgü baş verəndən sonra kənara çəkilərək mövqelərini bildirdilər.
1772-ci ilin avqustun əvvəlində Rusiya, Prussiya və Avstriya qoşunları eyni vaxtda Reç Pospolita ərazisinə daxil oldular və razılaşma əsasında onlar arasında bölüşdürülmüş əraziləri işğal etdilər. Avqustun 5-də Bölgü haqqında manifest elan edildi. Bölgü konvensiyası 22 sentyabr 1772-ci ildə ratifikasiya olundu. Bu sənədə uyğun olaraq, Rusiya Livoniyanın Polşaya aid olan hissəsinə (İnflyantski Voyevodalığı), Belarusiyanın bir hissəsinə - Vitebsk, Polotsk və Mstislavl bölgələri də daxil olmaqla Dvina, Druti və Dneperə sahib oldu. Sahəsi 92 min km², əhalisi 1 milyon 300 min nəfər olan ərazilər Rusiya tacının tabeliyinə keçdi. Prussiya Ermland (Varmiya) və Kral Prussiyasını (sonradan Qərbi Prussiya adlanan yeni əyalətə çevrildi) Notek çayına qədər, Qdansksız Pomeraniya hersoqluğunun ərazisini, Pomeraniya, Malborskoye (Marienburq) və Çelminskie (Kulm) rayon və voyevodalığını qəbul etdi.) Prussiya satınalmaları 36 min km² və 580 min əhali təşkil etdi. Kiçik Polşanın bir hissəsi olan Zator və Osvensim, o cümlədən Krakov və Sandomier voyevodalığının cənub hissəsi, habelə Krakov şəhəri olmayan Bielsk voyevodalığının bir hissəsi və bütün Qalisiya (Çervonnaya Rus) Avstriyaya getdi. Avstriya xüsusilə Boxne və Veliçkada zəngin duz mədənləri aldı. Ümumilikdə, Avstriyanın satınalmaları 83 min km² və 2 milyon 600 min nəfər təşkil etdi.
Ədəbiyyat
- Соловьёв С. М. История падения Польши, 1863
- Виноградов В. Н. Дипломатия Екатерины Великой // Новая и новейшая история. 2001. № 3, 4, 6.
- Конзеля Л., Цегельский Т. Концерт трёх чёрных орлов. Споры о разделах Польши // Историки отвечают на вопросы. — М., 1990.
- Малиновский А. Ф. Исторические доказательства о давнем желании польского народа присоединиться к России // Записки и труды Общества истории и древностей российских, 1833. — Ч. 6. — С. V—X, 11-106. Архивная копия от 3 ноября 2013 на Wayback Machine
- Носов Б. В. Польша и Европа в XVIII веке: Международные и внутренние факторы разделов Речи Посполитой. М.: Ин-т славяноведения РАН, 1999
- Стегний П. В. Первый раздел Польши и российская дипломатия // Новая и новейшая история. 2001. № 1
- Стегний П. В. Разделы Польши и дипломатия Екатерины II. 1772. 1793. 1795. — 2002. — С. 696 с.. — ISBN 5-7133-1152-X.
- Cegilski T., Kadziela L. Rozbiory Polski: 1772—1793—1795. — Warszawa, 1989.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Rec Pospolitanin bolusdurulmesi Polsanin bolusdurulmesi pol Rozbiory Polski rozbiory Rzeczpospolitej XVIII esrin sonunda Polsa Litva dovleti Rec Pospolita erazilerinin Prussiya kralligi Rusiya imperiyasi ve Habsburq monarxiyasi arasinda 1772 1792 ve 1795 ci illerde bolunmesi Rec Pospolitanin uc defe bolusdurulmesi Polsanin dorduncu bolunmesi 1815 ci ilde Vyana konqresinde bas vermisdir 1918 ci ilde musteqillik qazanmis Polsanin besinci bolunmesi ise 1939 cu ilde Sovet Ittifaqi ile Nasist Almaniyasi arasinda bas verdi ZeminRec Pospolita bolguye qeder XVIII esrin ortalarinda Rec Pospolita artiq tam musteqil deyildi Polsa krallarinin secilmesine Rusiya imperatorlarinin birbasa tesiri var idi Bu tecrube Rec Pospolitanin sonuncu hokmdari Rusiya imperatoru Boyuk Yekaterinanin sevimlisi Stanislav Avqust Ponyatovskinin taxt taca secilmesinin timsalinda xususile aydin gorunur IV Vladislavin hakimiyyeti dovrunde 1632 1648 liberum veto huququndan getdikce daha cox istifade olunurdu Bu parlament proseduru Rec Pospolitanin qanunverici orqaninin Seymin butun zadegan numayendelerinin beraberliyi konsepsiyasina esaslanirdi Bele ki her bir qerar yekdil raziliq teleb edirdi Istenilen bir deputatin secki zamani her hansi qerara zidd getmesi hetta bu qerar qalan deputatlar terefinden tesdiq edilse bele onun qebul olunmasinin qarsisini almaga kifayet edirdi Qerar verme prosesi getdikce cetinlesdi Liberum veto hem de bu fursetden feal istifade eden xarici diplomatlar terefinden deputatlara tezyiq ve birbasa tesir ve rusvet imkanlari yaratdi Rec Pospolita Yeddiillik muharibe zamani neytral qaldi eyni zamanda Fransa Avstriya ve Rusiyanin ittifaqina regbet besleyerek rus qosunlarini oz erazisinden Prussiya ile serhede kecirdi II Fridrix buna cavab olaraq Rec Pospolitanin iqtisadiyyatina ciddi tesir gostermeli olan kulli miqdarda saxta Polsa pulunun hazirlanmasini emr etdi 1767 ci ilde rusyonumlu zadeganlar ve Rusiyanin Varsavadaki sefiri knyaz vasitesile II Yekaterina 1764 cu ilin mutereqqi islahatlarinin neticelerini aradan qaldiran kardinal huquqlari adlanan qanunun qebul edilmesi tesebbusu ile cixis etdi Rusiya sefiri Repninin dikte etdiyi faktiki nezaret ve sertlerle isleyen xususi seym cagirildi Repnin hemcinin onun siyasetinin bezi feal eleyhdarlarinin meselen Jozef Andrzej Zaluski ve Vaclav Rzewuskinin hebsini ve Kaluqaya surgun edilmesini emr etdi Kardinal huquqlar kecmis islahatlar zamani berqerar olmus butun tecrubeleri o cumleden liberum vetonun legv edilmesini qanunla tesbit etdi Repnin dissident meselesinin hellini teleb etdi taxt tac torpaqlarinda pravoslavlar ucun din azadligi ve pravoslav protestant ve uniatlarin Roma katolikleri ile beraber huquqlarinin olmasi 1768 ci ilde onun tezyiqi ile qeyri katoliklerin huquqlari katoliklerle beraberlesdirildi ve bu Rec Pospolitada Roma Katolik iyerarxlari arasinda qezeb dogurdu Dovletin daxili islerine mudaxile faktinin ozu de eyni reaksiyaya sebeb oldu ve bu Bar Konfederasiyasinin quvvelerinin rus qosunlarina krala sadiq quvvelere ve Ukraynanin usyankar pravoslav ehalisine qarsi vurusdugu muharibeye sebeb oldu 1768 1772 Konfederasiya destek ucun Fransa ve Osmanliya muraciet etdi Fransa ve Bar Konfederasiyasinin telebi ile Osmanli ve Krim xanligi Rusiyaya muharibe elan etdi Lakin turkler rus qosunlarina fransizlarin komeyi cuzi idi konfederasiya quvveleri ise Krecetnikovun rus qosunlarina ve Branitskinin kral qosunlarina meglub oldular Rec Pospolita ile qonsu serhedlere malik olan Prussiya Avstriya ve Rusiya birlik haqqinda gizli muqavile imzaladilar Bu birlik sonralar Polsada Uc Qara Qartal ittifaqi kimi tanindi her uc dovletin gerblerinde Polsanin simvolu olan ag qartaldan ferqli olaraq qara qartal tesvir edilmisdi Birinci bolusdurulme1772 ci il fevralin 19 da Vyanada birinci bolusdurulme haqqinda mexfi konvensiya imzalandi Bundan evvel 1772 ci il fevralin 6 da Sankt Peterburqda Prussiya II Fridrixin timsalinda ile Rusiya II Yekaterina timsalinda arasinda gizli muqavile baglanmisdi Amma hec kimin muqavilelerden xeberi olmadigi ucun polyaklar birlesmedi Avstriya Prussiya Rusiya ittifaqina qosulduqdan sonra icra orqani onu terk etmek mecburiyyetinde qalan Bar konferasiyasi quvveleri silahi yere qoymadi Herbi hisselerinin yerlesdiyi her bir qala mumkun qeder uzun muddet dayandi 28 aprel 1772 ci ilde rus ve polyak qosunlari ve general Suvorovun komandanligi altinda Krakov milisleri Fransa qarnizonu onu teslim etdiyi ucun Krakov qesrini isgal etdiler Konfederasiyalarin umid bagladiqlari Fransa ve Ingiltere faktdan sonra bolgu bas verenden sonra kenara cekilerek movqelerini bildirdiler 1772 ci ilin avqustun evvelinde Rusiya Prussiya ve Avstriya qosunlari eyni vaxtda Rec Pospolita erazisine daxil oldular ve razilasma esasinda onlar arasinda bolusdurulmus erazileri isgal etdiler Avqustun 5 de Bolgu haqqinda manifest elan edildi Bolgu konvensiyasi 22 sentyabr 1772 ci ilde ratifikasiya olundu Bu senede uygun olaraq Rusiya Livoniyanin Polsaya aid olan hissesine Inflyantski Voyevodaligi Belarusiyanin bir hissesine Vitebsk Polotsk ve Mstislavl bolgeleri de daxil olmaqla Dvina Druti ve Dnepere sahib oldu Sahesi 92 min km ehalisi 1 milyon 300 min nefer olan eraziler Rusiya tacinin tabeliyine kecdi Prussiya Ermland Varmiya ve Kral Prussiyasini sonradan Qerbi Prussiya adlanan yeni eyalete cevrildi Notek cayina qeder Qdansksiz Pomeraniya hersoqlugunun erazisini Pomeraniya Malborskoye Marienburq ve Celminskie Kulm rayon ve voyevodaligini qebul etdi Prussiya satinalmalari 36 min km ve 580 min ehali teskil etdi Kicik Polsanin bir hissesi olan Zator ve Osvensim o cumleden Krakov ve Sandomier voyevodaliginin cenub hissesi habele Krakov seheri olmayan Bielsk voyevodaliginin bir hissesi ve butun Qalisiya Cervonnaya Rus Avstriyaya getdi Avstriya xususile Boxne ve Velickada zengin duz medenleri aldi Umumilikde Avstriyanin satinalmalari 83 min km ve 2 milyon 600 min nefer teskil etdi EdebiyyatSolovyov S M Istoriya padeniya Polshi 1863 Vinogradov V N Diplomatiya Ekateriny Velikoj Novaya i novejshaya istoriya 2001 3 4 6 Konzelya L Cegelskij T Koncert tryoh chyornyh orlov Spory o razdelah Polshi Istoriki otvechayut na voprosy M 1990 Malinovskij A F Istoricheskie dokazatelstva o davnem zhelanii polskogo naroda prisoedinitsya k Rossii Zapiski i trudy Obshestva istorii i drevnostej rossijskih 1833 Ch 6 S V X 11 106 Arhivnaya kopiya ot 3 noyabrya 2013 na Wayback Machine Nosov B V Polsha i Evropa v XVIII veke Mezhdunarodnye i vnutrennie faktory razdelov Rechi Pospolitoj M In t slavyanovedeniya RAN 1999 Stegnij P V Pervyj razdel Polshi i rossijskaya diplomatiya Novaya i novejshaya istoriya 2001 1 Stegnij P V Razdely Polshi i diplomatiya Ekateriny II 1772 1793 1795 2002 S 696 s ISBN 5 7133 1152 X Cegilski T Kadziela L Rozbiory Polski 1772 1793 1795 Warszawa 1989