Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Randeya müqaviləsi — 63-cü ildə Parfiya və Roma imperiyası arasında imzalanmış, sonlandıran sülh müqaviləsi. Bu, 62-ci ildə Randeya döyüşündə romalıların məğlubiyyətinin nəticəsi idi.
Tarixi
İmperiyanın sərhəd ərazilərində artan Parfiya təsirindən narazı qalmışNeron Romanın vassal padşahlarının hakimiyyətini bərpa etmək missiyası ilə legat Qney Domisi Korbulonu böyük bir ordunun başçısı təyin edərək regiona göndərmişdir.Xalkisli Aristobulu Kiçik Ermənistan (Nikopol və Satala), Emesalı Soem isə Sofenaya təyin etmişdir. 58-ci ilin yazında Korbulon Kappadokiyadan Böyük Ermənistana daxil olmuş və Artaşata doğru irəliləmişdir. Eyni zamanda I Parsman şimaldan, Kommagenalı IV Antiox isə cənub-qərbdən hücuma keçmişdir. Ermənistan çarı I Trdat qardaşı Parfiya hakimi I Vologezin köməyi ilə Roma ordusunu sıxışdırmaq üçün çevik qüvvələr göndərmiş, Korbulon da eyni taktikadan istifadə edərək muşkları Ermənistanın periferik rayonlarını qarət etmək üçün göndərmişdir. Trdat paytaxtdan qaçmış, Korbulon isə oranı yandırmışdır. Yayda Korbulon Tarodan keçərək Tiqranakertə yaxınlaşmış, burada onun sərkərdələrindən bir neçəsi pusquda öldürülmüşdür. Buna baxmayaraq, şəhərin biri istisna olmaqla bütün qalalarının qapıları Roma ordusuna açılmışdır. Bu zaman Ermənistan əhalisinin əksəriyyəti müqaviməti dayandıraraq Romanın vassallığını qəbul etmişdir. Neron tacı Kappadokiya padşahlarının son davamçıları olan ( qızı) nəvəsi və İudeyalı İskəndərin ( oğlu) oğluna təqdim etmişdir. O, adını erməniləşdirərək (əmisi idi) adını qəbul etmişdir. Neron bu ilkin qələbəyə görə ictimaiyyət tərəfindən bəyənilmiş və Korbulon mükafat olaraq Suriyanın qubernatoru təyin edilmişdir. Ölkəni müdafiə etmək üçün min legioner, üç köməkçi koqorta və iki kavaleriya qanadı Tiqrana buraxılmışdır. Sərhəd əraziləri Romanın , I Parsman, Aristobulu və IV Antiox kimi Korbulona kömək edən müttəfiqlərinə həvalə edilmişdir.
Vologez bir yadellinin Ermənistan taxt-tacına sahib olmasından qəzəblənmişdi, lakin üsyançı hirkanlılarla münaqişəyə girdiyi üçün qardaşının hakimiyyətini bərpa etməkdən çəkinmişdir. Tiqran 61-ci ildə şimalını işğal etmişdir. Onun padşahı qanunla Ermənistanın vassalı idi, əslində isə müstəqil siyasət aparırdı və bu hücumun qisasını almaq üçün Parfiyadan kömək istəmişdir. Vologez bu hərəkəti Romanın təcavüzü kimi qiymətləndirmiş və Trdatın Ermənistan taxtına qaytarılması üçün yürüşə başlamışdır. O, spahbed Monezin komandanlığı altında Tiqranı Ermənistandan qovmaq hədəfi ilə katafraktlardan ibarət nizami qüvvə, eləcə də Adiabenadan köməkçi qüvvə qoymuşdur. O, Hirkan üsyanını yatırdıqdan sonra qüvvələrini toplayıb Ermənistan üzərinə yürüş etmişdir. Bundan xəbərdar olan Korbulon Tiqrana kömək etmək üçün Lusi Verulan Sever və komandanlığı altında iki legion göndərmişdir. O həmçinin, Nerona xəbər göndərmiş və artıq Suriyanın da eyni dərəcədə təhlükə altında olduğunu nəzərə alaraq ondan Ermənistanı müdafiə etmək üçün ikinci bir sərkərdə göndərməsini xahiş etmişdir. Korbulonun qalan legionları Fərat çayı sahillərində yerləşdirilmişdi və ona bitişik regionlarda nizamsız qoşunları silahlandırırdı. O, ərazidə su çatışmazlığı olduğundan bulaqların üstündə qalalar uzaltmış, çayları qumla doldurmuşdur. Monez Tiqranakert üzərinə yürüş etmiş, lakin onun qoşunları uzunmüddətli mühasirə üçün təchiz olunmadığından şəhərin istehkamlarını keçə bilməmişdir. Bundan sonra Korbulon şansını sınamaq fikrinə düşmüş və Kasperi adlı senturionu mühasirənin qaldırılmasını xahiş etsin deyə Vologezin Nüseybindəki düşərgəsinə göndərmişdir. Bu yaxınlarda baş vermiş çəyirtkə tufanı və atları üçün yem çatışmazlığı səbəbindən Vologez bununla razılaşmış, lakin davamlı sülhün bərqərar olması üçün bir sıra tələblər irəli sürmüşdür. O, Roma və Parfiya qoşunlarının regiondan çıxarılmasını, Tiqranın taxtdan salınmasını və Trdatın padşah kimi tanınmasını tələb etmişdir. Roma bu təklifi rədd etmiş və Kappadokiyanın qubernatoru Ermənistanı bilavasitə Romanın idarəsinə salmaq üçün göndərmişdir. Buna baxmayaraq, Pet pis bir sərkərdə olduğunu sübut etmiş və 62-ci ildə Randeya döyüşündə alçaldıcı məğlubiyyətə uğramışdır. Burada Kalvisi Sabinin komandanlıq etdiyi XII Fulminata legionu və Funisulan Vettonyanın komandanlıq etdiyi tamamilə məhv olmuşdur.
Qoşunların komandirliyi daha sonra Korbulona qayıtmışdır. Növbəti il və Ermənistana güclü ordu gətirən Korbulon burada Parfiya tərəfdarı olmaqda şübhəli bilinən bütün regional qubernatorları sıradan çıxarmışdır. O, Trdat ilə Randeyada görüşmüş və sülh danışıqlarına başlamışdır. Trdat Roma düşərgəsinə gəldikdən sonra kral diademanı çıxararaq yerə, Neron heykəlinin yanına qoymuş və romalılıların xahişi ilə onu yalnız Romada məhz imperatorun əlindən geri almağa razı olmuşdur. Trdat Ermənistanın vassal padşahı kimi tanınmış, Roma qarnizonu Ermənistan və Sofenaya yerləşdirilmişdir, Artaşatanın bərpa edilməsi vəd olunmuşdur. Korbulon kürəkəni Romaya səfərində Trdatı müşayiət etməyi və onun Nerona sadiqliyinə şəhadət verməyi tapşırmışdır.
Mənbə
İstinadlar
- Yarshater, 1983. səh. 80–83
- Tasit, op. cit., XIII, 9.
- Hewsen, 2001. səh. 37, 43
- Dédéyan, 2007. səh. 139–143
- Lindsay, 2005. səh. 83–84
- Tasit, op. cit., XIV, 23.
- Tabor
- Strabon, Coğrafiya, XII, 3.35.
- Tasit, op. cit., XIII, 41.
- Tasit, op. cit., XIV, 26.
- Tasit, op. cit., XV, 1.
- Smith, 1867
- Tasit, op. cit., XV, 1–6.
- Dion Kassi, Roma tarixi, LXII, 20.
- Society for the Diffusion of Useful Knowledge, 1842. səh. 496
Ədəbiyyat
- Yarshater, Ehsan. The Cambridge History of Iran (ingilis) (1). Cambridge: Cambridge University Press. 1983. səh. 80–83. ISBN . 2022-08-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-06-26.
- Hewsen, Robert H. Armenia: A historical Atlas (ingilis). Chicago & et Londres: The University of Chicago Press. 2001. ISBN .
- Dédéyan, Gérard. (fransız). Tuluza: Privat. 2007 [1982]. ISBN .
- Lindsay, John. A View of the History and Coinage of the Parthians (ingilis). Cork: Adamant Media Corporation. 2005. ISBN .
- The Penny Cyclopædia of the Society for the Diffusion of Useful Knowledge (ingilis). London: Society for the Diffusion of Useful Knowledge. 1842.
- Smith, William. "Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology". 1867. 12 noyabr 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 16 may 2022.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Randeya muqavilesi 63 cu ilde Parfiya ve Roma imperiyasi arasinda imzalanmis sonlandiran sulh muqavilesi Bu 62 ci ilde Randeya doyusunde romalilarin meglubiyyetinin neticesi idi TarixiImperiyanin serhed erazilerinde artan Parfiya tesirinden narazi qalmisNeron Romanin vassal padsahlarinin hakimiyyetini berpa etmek missiyasi ile legat Qney Domisi Korbulonu boyuk bir ordunun bascisi teyin ederek regiona gondermisdir Xalkisli Aristobulu Kicik Ermenistan Nikopol ve Satala Emesali Soem ise Sofenaya teyin etmisdir 58 ci ilin yazinda Korbulon Kappadokiyadan Boyuk Ermenistana daxil olmus ve Artasata dogru irelilemisdir Eyni zamanda I Parsman simaldan Kommagenali IV Antiox ise cenub qerbden hucuma kecmisdir Ermenistan cari I Trdat qardasi Parfiya hakimi I Vologezin komeyi ile Roma ordusunu sixisdirmaq ucun cevik quvveler gondermis Korbulon da eyni taktikadan istifade ederek musklari Ermenistanin periferik rayonlarini qaret etmek ucun gondermisdir Trdat paytaxtdan qacmis Korbulon ise orani yandirmisdir Yayda Korbulon Tarodan kecerek Tiqranakerte yaxinlasmis burada onun serkerdelerinden bir necesi pusquda oldurulmusdur Buna baxmayaraq seherin biri istisna olmaqla butun qalalarinin qapilari Roma ordusuna acilmisdir Bu zaman Ermenistan ehalisinin ekseriyyeti muqavimeti dayandiraraq Romanin vassalligini qebul etmisdir Neron taci Kappadokiya padsahlarinin son davamcilari olan qizi nevesi ve Iudeyali Iskenderin oglu ogluna teqdim etmisdir O adini ermenilesdirerek emisi idi adini qebul etmisdir Neron bu ilkin qelebeye gore ictimaiyyet terefinden beyenilmis ve Korbulon mukafat olaraq Suriyanin qubernatoru teyin edilmisdir Olkeni mudafie etmek ucun min legioner uc komekci koqorta ve iki kavaleriya qanadi Tiqrana buraxilmisdir Serhed erazileri Romanin I Parsman Aristobulu ve IV Antiox kimi Korbulona komek eden muttefiqlerine hevale edilmisdir Korbulonun bustunun sureti Roma Vologez bir yadellinin Ermenistan taxt tacina sahib olmasindan qezeblenmisdi lakin usyanci hirkanlilarla munaqiseye girdiyi ucun qardasinin hakimiyyetini berpa etmekden cekinmisdir Tiqran 61 ci ilde simalini isgal etmisdir Onun padsahi qanunla Ermenistanin vassali idi eslinde ise musteqil siyaset aparirdi ve bu hucumun qisasini almaq ucun Parfiyadan komek istemisdir Vologez bu hereketi Romanin tecavuzu kimi qiymetlendirmis ve Trdatin Ermenistan taxtina qaytarilmasi ucun yuruse baslamisdir O spahbed Monezin komandanligi altinda Tiqrani Ermenistandan qovmaq hedefi ile katafraktlardan ibaret nizami quvve elece de Adiabenadan komekci quvve qoymusdur O Hirkan usyanini yatirdiqdan sonra quvvelerini toplayib Ermenistan uzerine yurus etmisdir Bundan xeberdar olan Korbulon Tiqrana komek etmek ucun Lusi Verulan Sever ve komandanligi altinda iki legion gondermisdir O hemcinin Nerona xeber gondermis ve artiq Suriyanin da eyni derecede tehluke altinda oldugunu nezere alaraq ondan Ermenistani mudafie etmek ucun ikinci bir serkerde gondermesini xahis etmisdir Korbulonun qalan legionlari Ferat cayi sahillerinde yerlesdirilmisdi ve ona bitisik regionlarda nizamsiz qosunlari silahlandirirdi O erazide su catismazligi oldugundan bulaqlarin ustunde qalalar uzaltmis caylari qumla doldurmusdur Monez Tiqranakert uzerine yurus etmis lakin onun qosunlari uzunmuddetli muhasire ucun techiz olunmadigindan seherin istehkamlarini kece bilmemisdir Bundan sonra Korbulon sansini sinamaq fikrine dusmus ve Kasperi adli senturionu muhasirenin qaldirilmasini xahis etsin deye Vologezin Nuseybindeki dusergesine gondermisdir Bu yaxinlarda bas vermis ceyirtke tufani ve atlari ucun yem catismazligi sebebinden Vologez bununla razilasmis lakin davamli sulhun berqerar olmasi ucun bir sira telebler ireli surmusdur O Roma ve Parfiya qosunlarinin regiondan cixarilmasini Tiqranin taxtdan salinmasini ve Trdatin padsah kimi taninmasini teleb etmisdir Roma bu teklifi redd etmis ve Kappadokiyanin qubernatoru Ermenistani bilavasite Romanin idaresine salmaq ucun gondermisdir Buna baxmayaraq Pet pis bir serkerde oldugunu subut etmis ve 62 ci ilde Randeya doyusunde alcaldici meglubiyyete ugramisdir Burada Kalvisi Sabinin komandanliq etdiyi XII Fulminata legionu ve Funisulan Vettonyanin komandanliq etdiyi tamamile mehv olmusdur Qosunlarin komandirliyi daha sonra Korbulona qayitmisdir Novbeti il ve Ermenistana guclu ordu getiren Korbulon burada Parfiya terefdari olmaqda subheli bilinen butun regional qubernatorlari siradan cixarmisdir O Trdat ile Randeyada gorusmus ve sulh danisiqlarina baslamisdir Trdat Roma dusergesine geldikden sonra kral diademani cixararaq yere Neron heykelinin yanina qoymus ve romalililarin xahisi ile onu yalniz Romada mehz imperatorun elinden geri almaga razi olmusdur Trdat Ermenistanin vassal padsahi kimi taninmis Roma qarnizonu Ermenistan ve Sofenaya yerlesdirilmisdir Artasatanin berpa edilmesi ved olunmusdur Korbulon kurekeni Romaya seferinde Trdati musayiet etmeyi ve onun Nerona sadiqliyine sehadet vermeyi tapsirmisdir MenbeIstinadlar Yarshater 1983 seh 80 83 Tasit op cit XIII 9 Hewsen 2001 seh 37 43 Dedeyan 2007 seh 139 143 Lindsay 2005 seh 83 84 Tasit op cit XIV 23 Tabor Strabon Cografiya XII 3 35 Tasit op cit XIII 41 Tasit op cit XIV 26 Tasit op cit XV 1 Smith 1867 Tasit op cit XV 1 6 Dion Kassi Roma tarixi LXII 20 Society for the Diffusion of Useful Knowledge 1842 seh 496 Edebiyyat Yarshater Ehsan The Cambridge History of Iran ingilis 1 Cambridge Cambridge University Press 1983 seh 80 83 ISBN 978 0 521 20092 9 2022 08 14 tarixinde Istifade tarixi 2022 06 26 Hewsen Robert H Armenia A historical Atlas ingilis Chicago amp et Londres The University of Chicago Press 2001 ISBN 0 226 33228 4 Dedeyan Gerard fransiz Tuluza Privat 2007 1982 ISBN 978 2 7089 6874 5 Lindsay John A View of the History and Coinage of the Parthians ingilis Cork Adamant Media Corporation 2005 ISBN 978 1 4021 6080 6 The Penny Cyclopaedia of the Society for the Diffusion of Useful Knowledge ingilis London Society for the Diffusion of Useful Knowledge 1842 Smith William Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology 1867 12 noyabr 2013 tarixinde Istifade tarixi 16 may 2022