Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qız qalası – Şərur rayonu ərazisində e.ə. III minilliyə aid yaşayış yeri.
| Qız qalası yaşayış yeri | |
|---|---|
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Naxçıvan |
| Yerləşir | Oğlanqala kəndi |
| Üslubu | |
| Kateqoriya | Yaşayış yeri, Qala divarı |
| Əhəmiyyəti | Ölkə əhəmiyyətli |
| | |
Ümumi məlumat
Qız qalası yaşayış yeri Aşağı Yaycı kəndinin cənub-qərbində, Uzunqaya dağ silsiləsinin Arpaçaya endiyi yerdə yerləşir. O, şərqdə Arpaçay vadisi və su anbarı ilə cənubda düzənlik sahə, şimal və qərbdə isə dağlarla əhatələnmişdir. Qız qalası yaşayış yeri ilk dəfə 2011-ci ildə qeydə alınmışdır. 2011-ci ildə Elmar Baxşəliyev tərəfindən yaşayış yerində yoxlama qazıntısı aparılmış, 2011-2013-cü illərdə yaşayış yeri V.Baxşəliyev, L.Ristvet və E.Hammer tərəfindən kəşfiyyat xarakterli araşdırmalarla öyrənilmişdir. 2014-cü ildə Vəli Baxşəliyev, Lauren Ristvet, Hilary Gopnikin rəhbərliyi ilə yaşayış yerində arxeoloji qazıntılara başlanılmışdır.
Tədqiqi
Qız qalası yaşayış yerinin Orta Tunc dövrünə aid sahəsi 13 hektardır. Yaşayış yerində aparılan araşdırmalar zamanı Orta Tunc dövrünün müxtəlif mərhələlərinə aid maddi mədəniyyət nümunələri, o cümlədən iki müdafiə divarının qalıqları aşkar olunmuşdur. Müdafiə divarlarından birinin uzunluğu 6 m, eni bəzi yerlərdə 1,8 m, bəzi yerlərdə isə 90–1 m arasında idi. Divarın inşası nizamsız quruluşu ilə fərqlənirdi. Divarın alt qismindən götürülən kömür analizi bu divarın e.ə. 1450-ci ildə inşa olunduğunu təsdiq etmişdir. İkinci müdafiə divarının iri həcmli daşlardan inşa olunması ilk baxışda Dəmir dövrünün siklop tikintilərini xatırlatsa da, karbon analizləri e.ə. 2135-ci ilə aid olduğunu göstərmişdir. Bu da Orta Tunc dövrünün erkən mərhələsinə uyğun gəlir. Belə nəticəyə gəlmək olar ki, Naxçıvanda bu cür qala tipli yaşayış yerləri Erkən Orta Tunc dövründən mövcud olmuşdur. Orta Tunc dövrünə aid mədəni təbəqənin qalınlığının 3 m-dən artıq olması yaşayış yerində uzun müddət məskunlaşma olduğunu göstərir.
Orta Tunc təbəqəsi
Orta Tunc dövrü təbəqəsindən aşkar olunan keramika məmulatını iki qrupa ayırmaq olar. Birinci qrupa qırmızı rəngdə bişirilmiş monoxrom və polixrom boyalı qablar aiddir. İkinci qrupa boz, yaxud qara rəngdə bişirilmiş qablar aiddir. Qız qalası yaşayış yerindən aşkar olunan keramika parçaları əsasən küpə, çölmək və kasa tipli qablardan ibarətdir. Qız qalası yaşayış yerinin maddi-mədəniyyət nümunələri boyalı qablar mədəniyyətinin səciyyəvi cəhətlərini özündə əks etdirməklə müəyyən lokal xüsusiyyətlərə də malikdir. Orta Tunc dövrü keramikası üçün xarakterik olan iri və narın qum qarışığı olan gildən hazırlanmış, yaxşı bişirilmiş, hər iki tərəfi cilalanmış boyalı qablara burada da rast gəlinir. Qırmızı boya üzərinə qara rənglə cəkilmiş dalğalı xətlər, sınıq xətlər, torlu üçbucaq, bitişik üçbucaq, həndəsi formalı naxışlar digər Orta Tunc dövrü keramikaları ilə bənzərdir. Keramikaların ornamentlərində lokal xüsusiyyətlər olsa da, Cənubi Azərbaycanda Göytəpənin D, C təbəqəsi, VI təbəqəsi, Dinkatəpənin IV D təbəqəsi ,Şortəpə,II KültəpəQuyuludağ,Çalxanqala, Yaycı,Kərki,Şahtaxtı abidələrindən tapılan qablara çox yaxındır. Ikinci qrupa daxil etdiyimiz boz, qara və çəhrayı rəngli keramikaya Azərbaycanın Orta Tunc dövrünə aid müxtəlif abidələrində rast gəlinir. Boz rəngli keramikanın lokal xüsusiyyətlərinə baxmayaraq, Orta Tunc dövrü mədəniyyətinin əsas xüsusiyyətlərini əks etdirir.
Dövrləşdirilməsi
Keramika məmulatının təhlili və karbon analizlərin nəticələrinə görə Qız qalası yaşayış yerini aşağıdakı şəkildə dövrləşdirmək olar:
- Erkən Orta Tunc dövrü - e. ə. 2200-1750-ci illər.
- Orta Tunc dövrünün ikinci mərhələsi – e. ə. 1800-1600-cü illər
- Orta Tunc dövrünün üçüncü mərhələsi – e. ə. 1600-1400-cü illər
- Son Tunc dövrü – e. ə. 1450-1200-cü illər.
- Erkən Dəmir dövrü – e. ə. 1200-900-cü illər.
Yaşayış yerində mədəni təbəqənin qalınlığı və boyalı qablar mədəniyyətinin bir neçə mərhələsinin izlənməsi bu mədəniyyətin Naxçıvanda formalaşdığını, buradan isə Cənubi Qafqazın digər rayonlarına yayılması ilə bağlı fikirləri bir daha təsdiq edir.
İstinadlar
- Baxşəliyev V.B. Naxçıvanın arxeoloji abidələri. Bakı: Elm, 2008, 301 s.
- Baxşəliyev V.B. Ristvet L. Gopnik H. Sverida J. Nugent S. Qızqalası yaşayış yerində 2015-ci ildə aparılan arxeoloji araşdırmalar. AMEA-nın xəbərləri, 2016 №2, s. 178-193
- Baxşəliyev V.B. Ristvet L. Gopnik H. Qızqalasında arxeoloji tədqiqatlar. AMEA-nın Naxçıvan Bölməsi, Tarix, Etnoqrafiya və Arxeologiya İnstitutunun 2016-cı il üçün Hesabatı. 2016, s. 23-30.
- Baxşəliyev V.B. Azərbaycan Arxeologiyası. Bakı: Elm, 2007, 240 s.
- Əliyev V.H.Azərbaycanda Tunc dövrünün boyalı qablar mədəniyyəti. Bakı: Elm, 1977, 168s
- Baxşəliyev V.B. Naxçıvanın qədim əkinçi-maldar tayfalarının mənəvi mədəniyyəti. Bakı: Elm, 2004, 320 s.
- Bakhshaliyev V.B, Catherine Marro. The archaeology of Nakhchivan: ten years of new discoveries. İstanbul: Ege yayınları, 2009, 118 s.
- Seyidov A.Q. Naxçıvan Tunc dövründə. Bakı: Elm, 2002, 334 s.
- Belli Oktay, Bahşaliyev V.B. Nahçıvan bölgesinde Orta ve Son Tunc Çağı boya bezemeli çanak çömlek kültürü // Middle and Late Bronze Age Painted Pottery culture of the Nakhchivan Region. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat, 2001, 120 s.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qiz qalasi Serur rayonu erazisinde e e III minilliye aid yasayis yeri Qiz qalasi yasayis yeriOlke AzerbaycanSeher NaxcivanYerlesir Oglanqala kendiUslubuKateqoriyaYasayis yeri Qala divariAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiEhemiyyetiOlke ehemiyyetliQiz qalasiUmumi melumatQiz qalasi yasayis yeri Asagi Yayci kendinin cenub qerbinde Uzunqaya dag silsilesinin Arpacaya endiyi yerde yerlesir O serqde Arpacay vadisi ve su anbari ile cenubda duzenlik sahe simal ve qerbde ise daglarla ehatelenmisdir Qiz qalasi yasayis yeri ilk defe 2011 ci ilde qeyde alinmisdir 2011 ci ilde Elmar Baxseliyev terefinden yasayis yerinde yoxlama qazintisi aparilmis 2011 2013 cu illerde yasayis yeri V Baxseliyev L Ristvet ve E Hammer terefinden kesfiyyat xarakterli arasdirmalarla oyrenilmisdir 2014 cu ilde Veli Baxseliyev Lauren Ristvet Hilary Gopnikin rehberliyi ile yasayis yerinde arxeoloji qazintilara baslanilmisdir TedqiqiQiz qalasi yasayis yerinin Orta Tunc dovrune aid sahesi 13 hektardir Yasayis yerinde aparilan arasdirmalar zamani Orta Tunc dovrunun muxtelif merhelelerine aid maddi medeniyyet numuneleri o cumleden iki mudafie divarinin qaliqlari askar olunmusdur Mudafie divarlarindan birinin uzunlugu 6 m eni bezi yerlerde 1 8 m bezi yerlerde ise 90 1 m arasinda idi Divarin insasi nizamsiz qurulusu ile ferqlenirdi Divarin alt qisminden goturulen komur analizi bu divarin e e 1450 ci ilde insa olundugunu tesdiq etmisdir Ikinci mudafie divarinin iri hecmli daslardan insa olunmasi ilk baxisda Demir dovrunun siklop tikintilerini xatirlatsa da karbon analizleri e e 2135 ci ile aid oldugunu gostermisdir Bu da Orta Tunc dovrunun erken merhelesine uygun gelir Bele neticeye gelmek olar ki Naxcivanda bu cur qala tipli yasayis yerleri Erken Orta Tunc dovrunden movcud olmusdur Orta Tunc dovrune aid medeni tebeqenin qalinliginin 3 m den artiq olmasi yasayis yerinde uzun muddet meskunlasma oldugunu gosterir Orta Tunc tebeqesiOrta Tunc dovru tebeqesinden askar olunan keramika memulatini iki qrupa ayirmaq olar Birinci qrupa qirmizi rengde bisirilmis monoxrom ve polixrom boyali qablar aiddir Ikinci qrupa boz yaxud qara rengde bisirilmis qablar aiddir Qiz qalasi yasayis yerinden askar olunan keramika parcalari esasen kupe colmek ve kasa tipli qablardan ibaretdir Qiz qalasi yasayis yerinin maddi medeniyyet numuneleri boyali qablar medeniyyetinin seciyyevi cehetlerini ozunde eks etdirmekle mueyyen lokal xususiyyetlere de malikdir Orta Tunc dovru keramikasi ucun xarakterik olan iri ve narin qum qarisigi olan gilden hazirlanmis yaxsi bisirilmis her iki terefi cilalanmis boyali qablara burada da rast gelinir Qirmizi boya uzerine qara rengle cekilmis dalgali xetler siniq xetler torlu ucbucaq bitisik ucbucaq hendesi formali naxislar diger Orta Tunc dovru keramikalari ile benzerdir Keramikalarin ornamentlerinde lokal xususiyyetler olsa da Cenubi Azerbaycanda Goytepenin D C tebeqesi VI tebeqesi Dinkatepenin IV D tebeqesi Sortepe II KultepeQuyuludag Calxanqala Yayci Kerki Sahtaxti abidelerinden tapilan qablara cox yaxindir Ikinci qrupa daxil etdiyimiz boz qara ve cehrayi rengli keramikaya Azerbaycanin Orta Tunc dovrune aid muxtelif abidelerinde rast gelinir Boz rengli keramikanin lokal xususiyyetlerine baxmayaraq Orta Tunc dovru medeniyyetinin esas xususiyyetlerini eks etdirir DovrlesdirilmesiKeramika memulatinin tehlili ve karbon analizlerin neticelerine gore Qiz qalasi yasayis yerini asagidaki sekilde dovrlesdirmek olar Erken Orta Tunc dovru e e 2200 1750 ci iller Orta Tunc dovrunun ikinci merhelesi e e 1800 1600 cu iller Orta Tunc dovrunun ucuncu merhelesi e e 1600 1400 cu iller Son Tunc dovru e e 1450 1200 cu iller Erken Demir dovru e e 1200 900 cu iller Yasayis yerinde medeni tebeqenin qalinligi ve boyali qablar medeniyyetinin bir nece merhelesinin izlenmesi bu medeniyyetin Naxcivanda formalasdigini buradan ise Cenubi Qafqazin diger rayonlarina yayilmasi ile bagli fikirleri bir daha tesdiq edir IstinadlarBaxseliyev V B Naxcivanin arxeoloji abideleri Baki Elm 2008 301 s Baxseliyev V B Ristvet L Gopnik H Sverida J Nugent S Qizqalasi yasayis yerinde 2015 ci ilde aparilan arxeoloji arasdirmalar AMEA nin xeberleri 2016 2 s 178 193 Baxseliyev V B Ristvet L Gopnik H Qizqalasinda arxeoloji tedqiqatlar AMEA nin Naxcivan Bolmesi Tarix Etnoqrafiya ve Arxeologiya Institutunun 2016 ci il ucun Hesabati 2016 s 23 30 Baxseliyev V B Azerbaycan Arxeologiyasi Baki Elm 2007 240 s Eliyev V H Azerbaycanda Tunc dovrunun boyali qablar medeniyyeti Baki Elm 1977 168s Baxseliyev V B Naxcivanin qedim ekinci maldar tayfalarinin menevi medeniyyeti Baki Elm 2004 320 s Bakhshaliyev V B Catherine Marro The archaeology of Nakhchivan ten years of new discoveries Istanbul Ege yayinlari 2009 118 s Seyidov A Q Naxcivan Tunc dovrunde Baki Elm 2002 334 s Belli Oktay Bahsaliyev V B Nahcivan bolgesinde Orta ve Son Tunc Cagi boya bezemeli canak comlek kulturu Middle and Late Bronze Age Painted Pottery culture of the Nakhchivan Region Istanbul Arkeoloji ve Sanat 2001 120 s