Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qırmızı monastır və ya Müqəddəs Qriqor monastırı – Kəlbəcər rayonunun Qozlu kəndindən 3 km aralıda, sıldırım qayalıqlı yüksək ərazidə, üç tərəfdən sərt enişlə əhatə olunmuş meşənin içində yerləşən tarixi monastır. Qırmızı monastır Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən yerli əhəmiyyətli abidə kimi qeydiyyata alınmışdır.
| Qırmızı monastır | |
|---|---|
| erm. Կարմիրավան | |
 | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Kəlbəcər |
| Yerləşir | Qozlu kəndi |
| Aidiyyatı | Alban Həvari Kilsəsi Erməni Qriqorian Kilsəsinin Qarabağ yeparxiyası |
| Tikilmə tarixi | IX-X əsrlər |
| İstinad nöm. | 4484 |
| Kateqoriya | Məbəd |
| Əhəmiyyəti | Yerli əhəmiyyətli |
| | |
 Kilsənin planı | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Qırmızı monastır ərazisi epiqrafik yazılarla zəngindir. Monastır ərazisindəki kitabələrdən on səkkizi müxtəlif dövrlərdə erməni tədqiqatçılar tərəfindən oxunmuş və nəşr edilmişdir.
Kitabələr kilsə və narteksin divarlarına toxunmuş xüsusi daş lövhələrdə, həmçinin portal timpanlarında və xaçdaşlarda qeydə alınmışdır. Həmin kitabələr abidənin ina tarixi ilə bağlı məlumat verməklə yanaşı, həm də özündə knyazlarının qarşılıqlı münasibətləri, ərazinin sosial-iqtisadi və siyasi mühiti haqqında dəyərli informasiyaları saxlayır.
Abidənin inşa kitabəsi 16 sətirdən ibarət olmaqla, ensiz uzun daş üzərində yazılmış və əsas kilsə binasının şimal divarına hörülmüşdür. Kitabədə deyilir: “673-cü ilin yayında (miladi 1224) mən, oğlu, Həsənin qardaşı bu kilsəni tikdirdim və Çakedə saldırdığım bağla birlikdə oğlum Qriqorun xidmətinə verdim ki, ruhumu xilas edim.” Kilsənin cənub divarına hörülmüş ikinci inşaat kitabəsində isə kilsənin başqa bir tarixdə və başqa bir sifariş əsasında tikildiyi göstərilir. 13 sətirlik həmin kitabədə deyilir: “708-ci ilin yayında (miladi 1259) mən, ter Qriqor, Amaras yepiskopu, müqəddəs qardaşlığa qoşuldum və kilsəni inşa etmiş vardapetə (orta əsrlərdə memarlar üçün fəxri titul) ödəniş etdim. Monastırın rahibi ter Qriqores...” Ş.Mkrtçyan qeyd edir ki, kilsənin 35 il sonra yenidən “tikilməsi” onu göstərir ki, məbəd ciddi zədələnmiş və ya o dərəcədə dağılmışdır ki, onu bərpa etdirənlər “tikdirmək” ifadəsini istifadə etməyi üstün tutmuşlar. Tədqiqatçının fikrincə, bu kitabələrdə göstərilən tarixlərin düzgünlüyünə də şübhə ola bilməz: belə ki, birinci kitabəyə əsasən Sakar oğlu Qriqorisi kilsənin xidmətinə verir, ikinci kitabədə isə həmin Qriqoris artıq kilsə rahibi kimi xatırlanır.
Mənbələrdə adı Sakar və ya Sakr kimi qeyd edilən şəxs, Zar kəndinin knyaz sülaləsinin rəhbəri olmuşdur. Monastır ərazisindəki xaçdaşlardan biri üzərində həkk edilmiş kitabədə isə həm abidənin adı (Müqəddəs Qriqor monastırı) qeyd edilir, həm də Sakarın monastıra bəxşişlərindən bəhz olunur.
Ş. Mkrtıçyanın fikrincə kitabədə öz adını “vardapet” (ustad) titulu ilə əvəz etməsinə görə, kilsəni inşa edən memarın məşhur sənətkar olduğunu düşünmək olar. Kilsə kitabələrindən birində memarın işi qarşılığında aldığı məbləğ də qeyd edilmişdir. S. Barxudaryanın məlumatına görə Qırmızı monastırın əsas kilsəsini bərpa edən “vardapet” 80 dehqan almışdır ki, bu da “XIII əsr üçün, xüsusilə əyalət ərazidə böyük məbləğ idi.”
Memarlıq xüsusiyyətləri
Kompleks böyük kilsə binası, ona bitişik narteks, sovməə, hücrələr və digər mülki tikililərin qalıqlarından ibarətdir. Kompleksə daxil olan bütün tikililər kobud yonulmuş yerli daşlardan inşa edilmişdir. Səliqəli işlənmiş daşlardan isə yalnız, nişlər, qapı və pəncərə yerlərinin haşiyələrinin inşasında istifadə olunmuşdur. Kilsə divarlarına üzərində epiqrafik yazılar olan düz daşlar da tikilmişdir.
Əsas kilsə binası planda kiçik tağtavanlı zaldan ibarət olmaqla, qərbdən narteks, cənub-şərqdən isə sovməə ilə əhatə olunmuşdur. Kilsənin cənub və şimal divarları çox böyükdür. Narteksin divarlarında içəri tərəfdən yaradılmış nişlər vasitəsiylə divar içindəki saxlama otaqlarına keçmək mümkündür.
Xaç daşları
Monastır ərazisindəki xaçdaşların hazırlanmasında Tərtər çayı vadisi üçün xarakterik olan çəhrayı daşlardan istifadə olunmuşdur. Qırmızı monastırın xaçdaşları yüksək sənətkarlıq xüsusiyyətləri ilə fərqlənir və bir sıra stilistik fərqliliklərə malikdir.
Əlyazmaları
Qırmızı monastır orta əsrlər kitab sənətinin Qafqazda ən mühüm mənbələrindən biri olmuşdur. Monastır rahibləri dini ibadətlə yanaşı müxtəlif dövrlərə aid əlyazmaların köçürülməsi və yeni nüsxələrin yaradılması ilə də məşğul olurdular. Monastırın əlyazma köçürən rahiblərindən biri olan Vardan, 1621-ci ilə aid əlyazmasında işin nə qədər çətin olmasından bəhs edir: “Bir səhifənin yazılması yazamanı on dəfə yerimdən durmağa məcbur edirlər. Kitab və ondakı səhvlərə görə məni qınamayın. Əlimə lələyi alıram – lakin, daş və odun dalınca getməliyəm, bir az yazıram - , lakin, bağa qulluq etməliyəm”
İstinadlar
- Улубабян, Б. О Сакаре и княжствах Верхнего Хачена (Княжество Хачена в X—XVI вв.). Ереван: Изд-во АН АрмССР. 1975. (#accessdate_missing_url)
- "Dünya əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin siyahısı" (PDF). Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. 2 avqust 2001. 2021-07-07 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 20 iyul 2020.
- Джалалянц, С. Путешествие по Великой Армении (Ч. 2. (на арм. яз.)). Тифлис. 1858. 232.
- Бархударянц, 1895. səh. 192
- Бархударян, 1982. səh. 114
- Мкртчян, 1989. səh. 49
- Бархударян, С. Средневековые армянские архитекторы и мастера по камню. Ереван. 1963. 59.
- Бархударян, 1982. səh. 116
- Мкртчян, 1989. səh. 50
Ədəbiyyat
- Мамедова, Гюльчохра, Зодчество Кавказской Албании, Баку: Чашыоглу, 2004
- Мкртчян, Ш.М, Историко-Архитектурные Памятники Нагорного Карабаха, Ереван, 1989
- Бархударянц, Макар, Арцах, Баку, 1895
- Бархударян, С. Свод армянских надписей, вып. 5. Ереван. 1982. 184.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qirmizi monastir ve ya Muqeddes Qriqor monastiri Kelbecer rayonunun Qozlu kendinden 3 km aralida sildirim qayaliqli yuksek erazide uc terefden sert enisle ehate olunmus mesenin icinde yerlesen tarixi monastir Qirmizi monastir Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet Nazirliyi terefinden yerli ehemiyyetli abide kimi qeydiyyata alinmisdir Qirmizi monastirerm Կարմիրավան40 06 44 sm e 46 28 35 s u Olke AzerbaycanSeher KelbecerYerlesir Qozlu kendiAidiyyati Alban Hevari Kilsesi Ermeni Qriqorian Kilsesinin Qarabag yeparxiyasiTikilme tarixi IX X esrlerAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 4484KateqoriyaMebedEhemiyyetiYerli ehemiyyetliQirmizi monastirKilsenin plani Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiQirmizi monastir erazisi epiqrafik yazilarla zengindir Monastir erazisindeki kitabelerden on sekkizi muxtelif dovrlerde ermeni tedqiqatcilar terefinden oxunmus ve nesr edilmisdir Kitabeler kilse ve narteksin divarlarina toxunmus xususi das lovhelerde hemcinin portal timpanlarinda ve xacdaslarda qeyde alinmisdir Hemin kitabeler abidenin ina tarixi ile bagli melumat vermekle yanasi hem de ozunde knyazlarinin qarsiliqli munasibetleri erazinin sosial iqtisadi ve siyasi muhiti haqqinda deyerli informasiyalari saxlayir Abidenin insa kitabesi 16 setirden ibaret olmaqla ensiz uzun das uzerinde yazilmis ve esas kilse binasinin simal divarina horulmusdur Kitabede deyilir 673 cu ilin yayinda miladi 1224 men oglu Hesenin qardasi bu kilseni tikdirdim ve Cakede saldirdigim bagla birlikde oglum Qriqorun xidmetine verdim ki ruhumu xilas edim Kilsenin cenub divarina horulmus ikinci insaat kitabesinde ise kilsenin basqa bir tarixde ve basqa bir sifaris esasinda tikildiyi gosterilir 13 setirlik hemin kitabede deyilir 708 ci ilin yayinda miladi 1259 men ter Qriqor Amaras yepiskopu muqeddes qardasliga qosuldum ve kilseni insa etmis vardapete orta esrlerde memarlar ucun fexri titul odenis etdim Monastirin rahibi ter Qriqores S Mkrtcyan qeyd edir ki kilsenin 35 il sonra yeniden tikilmesi onu gosterir ki mebed ciddi zedelenmis ve ya o derecede dagilmisdir ki onu berpa etdirenler tikdirmek ifadesini istifade etmeyi ustun tutmuslar Tedqiqatcinin fikrince bu kitabelerde gosterilen tarixlerin duzgunluyune de subhe ola bilmez bele ki birinci kitabeye esasen Sakar oglu Qriqorisi kilsenin xidmetine verir ikinci kitabede ise hemin Qriqoris artiq kilse rahibi kimi xatirlanir Menbelerde adi Sakar ve ya Sakr kimi qeyd edilen sexs Zar kendinin knyaz sulalesinin rehberi olmusdur Monastir erazisindeki xacdaslardan biri uzerinde hekk edilmis kitabede ise hem abidenin adi Muqeddes Qriqor monastiri qeyd edilir hem de Sakarin monastira bexsislerinden behz olunur S Mkrticyanin fikrince kitabede oz adini vardapet ustad titulu ile evez etmesine gore kilseni insa eden memarin meshur senetkar oldugunu dusunmek olar Kilse kitabelerinden birinde memarin isi qarsiliginda aldigi mebleg de qeyd edilmisdir S Barxudaryanin melumatina gore Qirmizi monastirin esas kilsesini berpa eden vardapet 80 dehqan almisdir ki bu da XIII esr ucun xususile eyalet erazide boyuk mebleg idi Memarliq xususiyyetleriKompleks boyuk kilse binasi ona bitisik narteks sovmee hucreler ve diger mulki tikililerin qaliqlarindan ibaretdir Komplekse daxil olan butun tikililer kobud yonulmus yerli daslardan insa edilmisdir Seliqeli islenmis daslardan ise yalniz nisler qapi ve pencere yerlerinin hasiyelerinin insasinda istifade olunmusdur Kilse divarlarina uzerinde epiqrafik yazilar olan duz daslar da tikilmisdir Esas kilse binasi planda kicik tagtavanli zaldan ibaret olmaqla qerbden narteks cenub serqden ise sovmee ile ehate olunmusdur Kilsenin cenub ve simal divarlari cox boyukdur Narteksin divarlarinda iceri terefden yaradilmis nisler vasitesiyle divar icindeki saxlama otaqlarina kecmek mumkundur Xac daslari Monastir erazisindeki xacdaslarin hazirlanmasinda Terter cayi vadisi ucun xarakterik olan cehrayi daslardan istifade olunmusdur Qirmizi monastirin xacdaslari yuksek senetkarliq xususiyyetleri ile ferqlenir ve bir sira stilistik ferqliliklere malikdir ElyazmalariQirmizi monastir orta esrler kitab senetinin Qafqazda en muhum menbelerinden biri olmusdur Monastir rahibleri dini ibadetle yanasi muxtelif dovrlere aid elyazmalarin kocurulmesi ve yeni nusxelerin yaradilmasi ile de mesgul olurdular Monastirin elyazma kocuren rahiblerinden biri olan Vardan 1621 ci ile aid elyazmasinda isin ne qeder cetin olmasindan behs edir Bir sehifenin yazilmasi yazamani on defe yerimden durmaga mecbur edirler Kitab ve ondaki sehvlere gore meni qinamayin Elime leleyi aliram lakin das ve odun dalinca getmeliyem bir az yaziram lakin baga qulluq etmeliyem IstinadlarUlubabyan B O Sakare i knyazhstvah Verhnego Hachena Knyazhestvo Hachena v X XVI vv Erevan Izd vo AN ArmSSR 1975 accessdate missing url Dunya ehemiyyetli dasinmaz tarix ve medeniyyet abidelerinin siyahisi PDF Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet Nazirliyi 2 avqust 2001 2021 07 07 tarixinde PDF Istifade tarixi 20 iyul 2020 Dzhalalyanc S Puteshestvie po Velikoj Armenii Ch 2 na arm yaz Tiflis 1858 232 Barhudaryanc 1895 seh 192 Barhudaryan 1982 seh 114 Mkrtchyan 1989 seh 49 Barhudaryan S Srednevekovye armyanskie arhitektory i mastera po kamnyu Erevan 1963 59 Barhudaryan 1982 seh 116 Mkrtchyan 1989 seh 50EdebiyyatMamedova Gyulchohra Zodchestvo Kavkazskoj Albanii Baku Chashyoglu 2004 Mkrtchyan Sh M Istoriko Arhitekturnye Pamyatniki Nagornogo Karabaha Erevan 1989 Barhudaryanc Makar Arcah Baku 1895 Barhudaryan S Svod armyanskih nadpisej vyp 5 Erevan 1982 184