Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qrifon- bədən, quyruq və ayaq hissələri şir, başı və qanad hissələri qartal formasında təsvir olunan əfsanəvi varlıq.
Mənası
Qrifon – qrif sözündən olub yırtıcı quşların, eləcə də qartalın, şahinin yunanca səsləndirilməsidir. Bir çox qədim xalqlar qartalı Günəş və Səma Tanrısının rəmzi kimi qəbul ediblər. Yunanlar bu rəmzi quşu "qor", qədim misirlilər "xar", "qar" və yaxud "xeru" adlandırırdılar. Bu da ərəblərin "huru" (hürü) sözünün eynidir. Qədim Babilistanda yarı-qrif, yarı-insan olan əfsanəvi varlığa "karibu" deyirdilər. Yəhudilərə isə bu söz təhrif olunmuş "xuruvim" formasında keçmişdir.
Tarixi və yayılması
Qrifon-Qədim şərqdə, eləcə də Misir, Mesopotomiya, Şumer, Manna və başqa dövlətlərin mifologiyasında işlənirdi. Memarlığa təsir etmişdi. Tarixi mənbələrdə qrifonla bağlı bir çox məlumatlar vardır. Azərbacan mifologiyasında Ənqa, Simurq, Zümrüd və başqa quşlar da Qrifonun eynidir. "Hürü" quşu ulu keçmişimizdən minillikləri adlayıb gəldikcə, müxtəlif formalar almışdır. Gah qartal; gah yarı-insan, yarı-qrif; ya da insan başlı, şir bədənli və qartal qanadlı təsvirlərlə qayaüstü rəsmlərdə, memarlıq abidələrinin dekorlarında, qədim incəsənət və tətbiqi nümunələrdə öz əksini tapmışdır. Əlbəttə, bu "hürüvimlər" həqiqi demonik varlıq ola bilməzdirlər.
Bildiyiniz kimi, qədim ibtidai cəmiyyətlərdə dinin ilk rüşeymlərindən biri kimi totemizm qəbilə icmalarında xüsusi yer tuturdu. Bu, müəyyən insan qrupları ilə hər hansı heyvan, quş, qismən də bitki və maddi əşya arasında fövqəltəbii qüvvənin olmasına inamdan ibarətdir. Totem həmin qəbilə və ya tayfanın hamisi sayılırdı. Qədim insanlar totemi ilahiləşdirməsələr də, onunla özləri arasında dərin qohumluq bağlarının olmasına inanırdılar. Ona görədir ki, çox vaxt qədim mifoloji varlıqlar özündə insana xas izlər daşıyır. Ola bilsin ki, qartalın daha çox yayıldığı arealda (məs., Böyük və Kiçik Qafqaz dağları, Orta Asiya çölləri) qədimlərdə döyüşkən bir xalq yaşayıb və bu xalq güclü, yırtıcı bir quşu özünə Allah-hami seçib. Təbii ki, bu tayfanın şamanları da baş geyimlərini və paltarlarını həmin quşun lələkləri ilə bəzəyib, özlərini hami-tanrıçaya bənzədərək mərasimlər keçirirdilər. Vaxt keçdikcə bu şamanlar xalqın yaddaşında, əfsanə və rəvayətlərdə vizual obraza çevrilib.
Qədim insan cəmiyyətlərini öyrənib anlamaq üçün bir çox Qərb alimləri artıq XIX əsrdən mifoloji mətnlərin öyrənilməsini zəruri sayırdılar. Dünya xalqları içərisində ən çox yayılan qrifon obrazı da böyük maraq doğurduğu üçün təhlilə və açıqlanmaya ehtiyac duyur.
Bibliya mətninə əsasən, Qabil Habili öldürəndən sonra, "Ədəm bağı"ndan (tədqiqatlar nəticəsində bu əfsanəvi bağın indiki Təbriz ərazisində yerləşdiyi güman edilir) qovulur. Onun bir daha geri qayıtmamağı üçün Ədəm bağının Şərq qapısında iki zəhmli karibi gözətçi qoyurlar. Sonralar qadağan edilmiş yerlərə daxil olmamaq üçün bu cür kariblərin qoyulması simvola çevrilir. Qüds məbədindəki Musa peyğəmbərin Allahdan nazil olan 10 qanunun yerləşdiyi qutunu da bir vaxtlar iki zəhmli xeruvim qoruyurdu. (Müasir yəhudi bayramlarında həmin qutunun rəmzi surətini nümayiş etdirərkən, onun üstünə sancılmış qrif-quşu özüm müşahidə etmişəm).
Memarlıqda işlənməsi
Qrifona bir çox qədim məbəd və saraylarda rast gəlinir. Məsələn, Mədain şəhərində şah sarayının sütunları bir vaxt qrifon-qartal heykəlləri ilə bəzədilmişdi. Şız şəhərində I Daranın sarayını şir bədənli, qartal qanadlı hürüvim qoruyurdu. Ninurta məbədinin divar relyefində isə əlində odlu qılınclar hərlədən, qartal lələkləri ilə örtülmüş şamanı xatırladan "İldırım allahı"nın təsviri çəkilmişdir. Bisutun (Bağistanun) dağındakı relyeflərin birində Günəş, işıq, həqiqət və xeyir allahı sayılan Ahura Məzda dairənin içində oturub uçan halda təsvir edilir. Dairənin hər iki tərəfindəki qanadlar, alt hissədə yelpik kimi açılmış quyruq və onun yanlarından sallanan caynaqlı quş ayaqları qartalın bədən üzvlərini xatırladır.
Məlumdur ki, Şərqdən Qərbə kimi bir çox xalqların, eləcə də qədim İran, Urartu, Aşşur, Babil, Misir və s. dövlətlərin hamısı üçün Günəş və Səma allahını təmsil edən xarakterik nişan – qanadlı Günəş diski olmuşdur. Bu qanadlı Günəş diski İran mifologiyasında Ahura Məzdanın və yaxud Hürmüzdün simvolu sayılırdı. İrandilli xalqlarda həmin "allah" ilk kamil insan, hami-əcdad kimi də çıxış edir. Misir mifologiyasında isə qanadlı günəş diskində hərəkət edən böyük, ulu və əbədi ruh kimi başa düşülən Ra-Atum sayılırdı.
Beləliklə, görürük ki, bütün Şərq ölkələri ərazisində yaşayan xalqların mədəni həyatında qartal obrazı mühüm əhəmiyyət daşımış və bu quşa hami-allah, əbədi ruhun yerdəki simvolu kimi xüsusi hörmət aşılanmışdır. Bəzi mənbələrə görə, simvolu qrif-qartal olan Günəş və Səma allahına sitayiş kultunun əsasını Nuhun nəticəsi Meskiağaşir (atası Kuş, atası Ham, atası Nuh) qoymuşdur. Şumer hökmdarlarının siyahısında Meskiağaşir "Günəş tanrısının oğlu" adlanırdı. Rəvayətə görə ümumdünya daşqını bitəndən sonra, yer üzünü bürüyən zülmət çəkilir, gün çıxır. Gəmidən yerə ayaq basan babası insana işıq və istilik gətirən Günəşə üzü üstə səcdəyə düşür.
Şumer mədəniyyətinə məxsus bəzi daş kitabələrdə də şərqdən qərbə, şimala kimi yayılmış qədim döyüşçü şumerlərin bayraqları ucuna sancılan aypara üzərinə qonmuş qartal-hami Günəşi əvəz edirdi və yaxud bildirirdi. Yeri gəlmişkən, türk sözü olan "bayrıq" – şanlı qartal deməkdir. Qədim türklərdə "qarluq" tayfa adına rast gəlinir. Məlumdur ki, türklər qurda, qartala hami əcdad, xilaskar kimi baxırdılar. "Hor" sözünün "Qədim türk sözlüyü"ndə hörmət, ləyaqət, şan-şöhrət kimi mənaları var. Türk tayfalarının vətəni olan Ural-Altay ərazisində arxeoloji qazıntılar nəticəsində tapılmış qrifon başının stilizə olunmuş formasına bənzər ritual nəzir camları qrifonun türk xalqları içərisində ilahi ipostas olduğunu göstərir.
Qrif-qartal obrazına həmçinin Misir incəsənətində dönə-dönə rast gəlinir. Nəkbət=qrif-Yuxarı Misirin, Vəcət-kobra Aşağı Misirin rəmzi olmuşdur. Misir birləşdikdən sonra, hər iki simvol qədim Misirin "tanrılar panteonu"nda ilk yerləri tutmuşdur.
Misirin mifologiyasına görə, insan öləndən sonra ruhu (Ka) quş kimi uçub səmaya – Səma və Günəş tanrılarına qovuşur. Firon sərdabəsi üzərindəki mətnlərin birində yazılmışdır: "Mən o biri dünyaya qartal obrazında can verdim, o dünyaya Günəşə, (Ra) səcdə edən benu quşu kimi qayıtdım".
Misir freskalarında Günəş allahı insan bədənli, qrif başlı və başının üstündə aypara və günəş diski ilə təsvir olunur. Yazı mətnlərində isə bu "allah", nəkbət-qrif (bu heroqlif A hərifini bildirir) obrazında həmişə hökmdar-fironların başı üzərində qeyd edilir. Bununla da anlatmaq istəyirdilər ki, həmin hökmdara Günəş və Səma tanrısı özü himayə edir. Bütün Misir fironları isə "Qorun ardıcılları", yəni "Günəş tanrısı"nın bir başa nəslindən törəyənlər hesab edilirdilər.
Misir mifoloji mətnlərində "Hor"un anadan olması haqqında da rəvayət mövcuddur. Belə ki, yer tanrısı Heb və göy tanrısı Nutun 2 əkiz oğlu – Osiris, Set və 2 əkiz qızı İsida və Neftida adlı övladları var idi. Heb öz hakimiyyətini ilkin və sevimli oğlu Osirisə verir. Bundan paxıllığa düşən Set qəzəblənib qardaşını öldürür. İsida Osirisi sevdiyi üçün onu tapıb dirildir və ondan "Hor" adlı oğlan uşağına hamilə qalır. Lakin Setin qəzəbindən qorxaraq əllərini göyə açıb əbədi qayığında üzən ulu tanrı Atuma yalvarır ki, bətnindəki şahini Setin qəzəbindən qorusun, çünki Hor Osirisin varisi kimi bütün allahların başçısı olacaq... Misir freskalarının birində Osiris və Horun müqəddəs ruhları Günəş diskinin qarşısında insan başlı şahin obrazında üz-üzə dayanmış şəkildə təsvir edilmişdir.
Azərbaycan ərazisində də qartala hörmət və sitayiş izləri olmuşdur. Məlumdur ki, qartala sitayiş (Günəşə sitayişin rəmzi kimi) edən tayfalar ölülərini bir təpənin üstünə qoyub, kənardan müşahidə edərmişlər. Əgər vəhşi heyvan yaxınlaşıb parçalayardısa, onun ruhu yeraltı dünyaya gedərdi. Əgər birinci olaraq yırtıcı quş yaxınlaşardısa, deməli o, xoşbəxt adam imiş – ruhu tanrıya qovuşardı.
Cənubi Azərbaycanda, Urmiya gölü yaxınlığında yerləşən Həsənlitəpədə arxeoloji qazıntılar nəticəsində tapılmış qızıl kasa, özünün nadir nümunəsi ilə heyrətamizdir. E.ə. IX-VIII əsrlərə aid olan, çəkisi 950 qramlıq bu kasa üzərində Mannaların əsatir və eposu ilə bağlı bədii surətlər əks olunub. At və öküz qoşulmuş arabalarda hərəkət edən qrif başlı, qanadlı və öküz başlı "allahlar", dəbilqəli cəngavərlər, digər əfsanəvi varlıqların mərkəzində qanadlarını geniş açmış 2 başlı qrifon özünün qeyri-adi görkəmi ilə nəzəri cəlb edir. Qeyri-adilik ondadır ki, qrifonun bir başı qartal, digəri isə ... şir başlıdır. Güman etmək olar ki, bu qrifon ikibaşlı qrifonların ən qədim nümunəsidir. (Həmin camın surəti Muzeyin I zalında nümayiş etdirilir.)
Azərbaycan ərazisi coğrafi şəraitinə görə bir çox xalqların, tayfaların miqrasiya etdiyi yürüş və müharibələrin, ticarət yollarının kəsişdiyi mühüm yerlərdən biri olmuşdur. Bu da bizim torpaqlarda müxtəlif mədəniyyətlərin, etiqadların, dillərin qovuşmasına, ümumi mifoloji təsəvvürlərin formalaşmasına səbəb yaratmışdır.
Söhbət açdığımız, ulu Naxçıvan diyarından tapılan qrifon da qədim Azərbaycan xalqlarının ümumiləşmiş mifoloji təsəvvürlərini və müxtəlif totemlərinin elementlərini özündə birləşdirmək baxımından son dərəcə unikaldır. Əvvəldə təsvirini verdiyimiz qrfonda 4 totemin elementi birləşmişdir:
Qrif-qartal. Söylədiyimiz kimi Yaxın və Orta Şərq ölkələrinin mifologiyasında Günəş və Səma allahının rəmzi sayılmışdır.
Şir. İran mifologiyasında Günəş şüalarının rəmzi nişanı kimi, xalqın iztirab və müsibətlərini yox edən varlıq olmuşdur.
Canavar-qurd (böri). Türk mifologiyasında əcdadın ruhu, hami, xilaskar funksiyasını daşımışdır.
At. Türk xalqını atsız təsəvvür etmək çətindir. Qədim türklərin ictimai-siyasi-döyüş həyatında atın əhəmiyyəti, Günəşin yer üzünə bəxş etdiyi işıq qədər əhəmiyyətli idi. Buna görə də at, Şərqdən Qərbə hərəkət edən Günəşin rəmzi; şan-şöhrət, dövlət, ləyaqət anlayışlarını özündə birləşdirir.
Deyilənləri ümumiləşdirib, belə qənaətə gəlmək olar ki, bu qrifon taxt ayağının yox, çox güman ki, taxt söykənəcəyinin çiyin hissələrinin elementi olmuşdur. Çünki, Günəş və Səmanın rəmzi kimi, xalqın iztirab və müsibətlərini yox edən; ilk əcdadın – kamil insan olan Adəmin ruhu, hami-xilaskar funksiyasını daşıyan; şan-şöhrət, dövlət, ləyaqət anlayışlarını özündə birləşdirən bir varlıq kimi, o mütləq uca, hündür yerdə qoyulmalı idi.
Qrifon-qartal heraldik obrazına müasir dövrümüzdə də bir sıra gerblərin, bayraqların, pulların üzərində rast gəlmək olar. Bu onu göstərir ki, qrifonun qüdrətinə inam xalqların yaddaşında hələ də yaşamaqdadır.
Mənbə
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qrifon beden quyruq ve ayaq hisseleri sir basi ve qanad hisseleri qartal formasinda tesvir olunan efsanevi varliq QrifonMenasiQrifon qrif sozunden olub yirtici quslarin elece de qartalin sahinin yunanca seslendirilmesidir Bir cox qedim xalqlar qartali Gunes ve Sema Tanrisinin remzi kimi qebul edibler Yunanlar bu remzi qusu qor qedim misirliler xar qar ve yaxud xeru adlandirirdilar Bu da ereblerin huru huru sozunun eynidir Qedim Babilistanda yari qrif yari insan olan efsanevi varliga karibu deyirdiler Yehudilere ise bu soz tehrif olunmus xuruvim formasinda kecmisdir QrifonTarixi ve yayilmasiQrifon Qedim serqde elece de Misir Mesopotomiya Sumer Manna ve basqa dovletlerin mifologiyasinda islenirdi Memarliga tesir etmisdi Tarixi menbelerde qrifonla bagli bir cox melumatlar vardir Azerbacan mifologiyasinda Enqa Simurq Zumrud ve basqa quslar da Qrifonun eynidir Huru qusu ulu kecmisimizden minillikleri adlayib geldikce muxtelif formalar almisdir Gah qartal gah yari insan yari qrif ya da insan basli sir bedenli ve qartal qanadli tesvirlerle qayaustu resmlerde memarliq abidelerinin dekorlarinda qedim incesenet ve tetbiqi numunelerde oz eksini tapmisdir Elbette bu huruvimler heqiqi demonik varliq ola bilmezdirler Bildiyiniz kimi qedim ibtidai cemiyyetlerde dinin ilk ruseymlerinden biri kimi totemizm qebile icmalarinda xususi yer tuturdu Bu mueyyen insan qruplari ile her hansi heyvan qus qismen de bitki ve maddi esya arasinda fovqeltebii quvvenin olmasina inamdan ibaretdir Totem hemin qebile ve ya tayfanin hamisi sayilirdi Qedim insanlar totemi ilahilesdirmeseler de onunla ozleri arasinda derin qohumluq baglarinin olmasina inanirdilar Ona goredir ki cox vaxt qedim mifoloji varliqlar ozunde insana xas izler dasiyir Ola bilsin ki qartalin daha cox yayildigi arealda mes Boyuk ve Kicik Qafqaz daglari Orta Asiya colleri qedimlerde doyusken bir xalq yasayib ve bu xalq guclu yirtici bir qusu ozune Allah hami secib Tebii ki bu tayfanin samanlari da bas geyimlerini ve paltarlarini hemin qusun lelekleri ile bezeyib ozlerini hami tanricaya benzederek merasimler kecirirdiler Vaxt kecdikce bu samanlar xalqin yaddasinda efsane ve revayetlerde vizual obraza cevrilib Qedim insan cemiyyetlerini oyrenib anlamaq ucun bir cox Qerb alimleri artiq XIX esrden mifoloji metnlerin oyrenilmesini zeruri sayirdilar Dunya xalqlari icerisinde en cox yayilan qrifon obrazi da boyuk maraq dogurdugu ucun tehlile ve aciqlanmaya ehtiyac duyur Bibliya metnine esasen Qabil Habili oldurenden sonra Edem bagi ndan tedqiqatlar neticesinde bu efsanevi bagin indiki Tebriz erazisinde yerlesdiyi guman edilir qovulur Onun bir daha geri qayitmamagi ucun Edem baginin Serq qapisinda iki zehmli karibi gozetci qoyurlar Sonralar qadagan edilmis yerlere daxil olmamaq ucun bu cur kariblerin qoyulmasi simvola cevrilir Quds mebedindeki Musa peygemberin Allahdan nazil olan 10 qanunun yerlesdiyi qutunu da bir vaxtlar iki zehmli xeruvim qoruyurdu Muasir yehudi bayramlarinda hemin qutunun remzi suretini numayis etdirerken onun ustune sancilmis qrif qusu ozum musahide etmisem Memarliqda islenmesi350 Qrifona bir cox qedim mebed ve saraylarda rast gelinir Meselen Medain seherinde sah sarayinin sutunlari bir vaxt qrifon qartal heykelleri ile bezedilmisdi Siz seherinde I Daranin sarayini sir bedenli qartal qanadli huruvim qoruyurdu Ninurta mebedinin divar relyefinde ise elinde odlu qilinclar herleden qartal lelekleri ile ortulmus samani xatirladan Ildirim allahi nin tesviri cekilmisdir Bisutun Bagistanun dagindaki relyeflerin birinde Gunes isiq heqiqet ve xeyir allahi sayilan Ahura Mezda dairenin icinde oturub ucan halda tesvir edilir Dairenin her iki terefindeki qanadlar alt hissede yelpik kimi acilmis quyruq ve onun yanlarindan sallanan caynaqli qus ayaqlari qartalin beden uzvlerini xatirladir Melumdur ki Serqden Qerbe kimi bir cox xalqlarin elece de qedim Iran Urartu Assur Babil Misir ve s dovletlerin hamisi ucun Gunes ve Sema allahini temsil eden xarakterik nisan qanadli Gunes diski olmusdur Bu qanadli Gunes diski Iran mifologiyasinda Ahura Mezdanin ve yaxud Hurmuzdun simvolu sayilirdi Irandilli xalqlarda hemin allah ilk kamil insan hami ecdad kimi de cixis edir Misir mifologiyasinda ise qanadli gunes diskinde hereket eden boyuk ulu ve ebedi ruh kimi basa dusulen Ra Atum sayilirdi Belelikle goruruk ki butun Serq olkeleri erazisinde yasayan xalqlarin medeni heyatinda qartal obrazi muhum ehemiyyet dasimis ve bu qusa hami allah ebedi ruhun yerdeki simvolu kimi xususi hormet asilanmisdir Bezi menbelere gore simvolu qrif qartal olan Gunes ve Sema allahina sitayis kultunun esasini Nuhun neticesi Meskiagasir atasi Kus atasi Ham atasi Nuh qoymusdur Sumer hokmdarlarinin siyahisinda Meskiagasir Gunes tanrisinin oglu adlanirdi Revayete gore umumdunya dasqini bitenden sonra yer uzunu buruyen zulmet cekilir gun cixir Gemiden yere ayaq basan babasi insana isiq ve istilik getiren Gunese uzu uste secdeye dusur Sumer medeniyyetine mexsus bezi das kitabelerde de serqden qerbe simala kimi yayilmis qedim doyuscu sumerlerin bayraqlari ucuna sancilan aypara uzerine qonmus qartal hami Gunesi evez edirdi ve yaxud bildirirdi Yeri gelmisken turk sozu olan bayriq sanli qartal demekdir Qedim turklerde qarluq tayfa adina rast gelinir Melumdur ki turkler qurda qartala hami ecdad xilaskar kimi baxirdilar Hor sozunun Qedim turk sozluyu nde hormet leyaqet san sohret kimi menalari var Turk tayfalarinin veteni olan Ural Altay erazisinde arxeoloji qazintilar neticesinde tapilmis qrifon basinin stilize olunmus formasina benzer ritual nezir camlari qrifonun turk xalqlari icerisinde ilahi ipostas oldugunu gosterir Qrif qartal obrazina hemcinin Misir incesenetinde done done rast gelinir Nekbet qrif Yuxari Misirin Vecet kobra Asagi Misirin remzi olmusdur Misir birlesdikden sonra her iki simvol qedim Misirin tanrilar panteonu nda ilk yerleri tutmusdur Misirin mifologiyasina gore insan olenden sonra ruhu Ka qus kimi ucub semaya Sema ve Gunes tanrilarina qovusur Firon serdabesi uzerindeki metnlerin birinde yazilmisdir Men o biri dunyaya qartal obrazinda can verdim o dunyaya Gunese Ra secde eden benu qusu kimi qayitdim Misir freskalarinda Gunes allahi insan bedenli qrif basli ve basinin ustunde aypara ve gunes diski ile tesvir olunur Yazi metnlerinde ise bu allah nekbet qrif bu heroqlif A herifini bildirir obrazinda hemise hokmdar fironlarin basi uzerinde qeyd edilir Bununla da anlatmaq isteyirdiler ki hemin hokmdara Gunes ve Sema tanrisi ozu himaye edir Butun Misir fironlari ise Qorun ardicillari yeni Gunes tanrisi nin bir basa neslinden toreyenler hesab edilirdiler Misir mifoloji metnlerinde Hor un anadan olmasi haqqinda da revayet movcuddur Bele ki yer tanrisi Heb ve goy tanrisi Nutun 2 ekiz oglu Osiris Set ve 2 ekiz qizi Isida ve Neftida adli ovladlari var idi Heb oz hakimiyyetini ilkin ve sevimli oglu Osirise verir Bundan paxilliga dusen Set qezeblenib qardasini oldurur Isida Osirisi sevdiyi ucun onu tapib dirildir ve ondan Hor adli oglan usagina hamile qalir Lakin Setin qezebinden qorxaraq ellerini goye acib ebedi qayiginda uzen ulu tanri Atuma yalvarir ki betnindeki sahini Setin qezebinden qorusun cunki Hor Osirisin varisi kimi butun allahlarin bascisi olacaq Misir freskalarinin birinde Osiris ve Horun muqeddes ruhlari Gunes diskinin qarsisinda insan basli sahin obrazinda uz uze dayanmis sekilde tesvir edilmisdir Azerbaycan erazisinde de qartala hormet ve sitayis izleri olmusdur Melumdur ki qartala sitayis Gunese sitayisin remzi kimi eden tayfalar olulerini bir tepenin ustune qoyub kenardan musahide edermisler Eger vehsi heyvan yaxinlasib parcalayardisa onun ruhu yeralti dunyaya gederdi Eger birinci olaraq yirtici qus yaxinlasardisa demeli o xosbext adam imis ruhu tanriya qovusardi Cenubi Azerbaycanda Urmiya golu yaxinliginda yerlesen Hesenlitepede arxeoloji qazintilar neticesinde tapilmis qizil kasa ozunun nadir numunesi ile heyretamizdir E e IX VIII esrlere aid olan cekisi 950 qramliq bu kasa uzerinde Mannalarin esatir ve eposu ile bagli bedii suretler eks olunub At ve okuz qosulmus arabalarda hereket eden qrif basli qanadli ve okuz basli allahlar debilqeli cengaverler diger efsanevi varliqlarin merkezinde qanadlarini genis acmis 2 basli qrifon ozunun qeyri adi gorkemi ile nezeri celb edir Qeyri adilik ondadir ki qrifonun bir basi qartal digeri ise sir baslidir Guman etmek olar ki bu qrifon ikibasli qrifonlarin en qedim numunesidir Hemin camin sureti Muzeyin I zalinda numayis etdirilir Azerbaycan erazisi cografi seraitine gore bir cox xalqlarin tayfalarin miqrasiya etdiyi yurus ve muharibelerin ticaret yollarinin kesisdiyi muhum yerlerden biri olmusdur Bu da bizim torpaqlarda muxtelif medeniyyetlerin etiqadlarin dillerin qovusmasina umumi mifoloji tesevvurlerin formalasmasina sebeb yaratmisdir Sohbet acdigimiz ulu Naxcivan diyarindan tapilan qrifon da qedim Azerbaycan xalqlarinin umumilesmis mifoloji tesevvurlerini ve muxtelif totemlerinin elementlerini ozunde birlesdirmek baximindan son derece unikaldir Evvelde tesvirini verdiyimiz qrfonda 4 totemin elementi birlesmisdir Qrif qartal Soylediyimiz kimi Yaxin ve Orta Serq olkelerinin mifologiyasinda Gunes ve Sema allahinin remzi sayilmisdir Sir Iran mifologiyasinda Gunes sualarinin remzi nisani kimi xalqin iztirab ve musibetlerini yox eden varliq olmusdur Canavar qurd bori Turk mifologiyasinda ecdadin ruhu hami xilaskar funksiyasini dasimisdir At Turk xalqini atsiz tesevvur etmek cetindir Qedim turklerin ictimai siyasi doyus heyatinda atin ehemiyyeti Gunesin yer uzune bexs etdiyi isiq qeder ehemiyyetli idi Buna gore de at Serqden Qerbe hereket eden Gunesin remzi san sohret dovlet leyaqet anlayislarini ozunde birlesdirir Deyilenleri umumilesdirib bele qenaete gelmek olar ki bu qrifon taxt ayaginin yox cox guman ki taxt soykeneceyinin ciyin hisselerinin elementi olmusdur Cunki Gunes ve Semanin remzi kimi xalqin iztirab ve musibetlerini yox eden ilk ecdadin kamil insan olan Ademin ruhu hami xilaskar funksiyasini dasiyan san sohret dovlet leyaqet anlayislarini ozunde birlesdiren bir varliq kimi o mutleq uca hundur yerde qoyulmali idi Qrifon qartal heraldik obrazina muasir dovrumuzde de bir sira gerblerin bayraqlarin pullarin uzerinde rast gelmek olar Bu onu gosterir ki qrifonun qudretine inam xalqlarin yaddasinda hele de yasamaqdadir MenbeHemcinin bax