Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qorçu — Səfəvilər dövründə şahın seçmə, xas qvardiyasının üzvü qorçu adlanırdı. Qorçubaşı isə Səfəvi şahlarının seçmə qvardiya döyüşçülərinin-qorçuların başçısı olub dövlətin sütunu (Ərkani-dövlət) hesab edilirdi. Qorçubaşı etimad əd-dövlədən sonra Səfəvilər dövlətinin ən böyük əmirlərindən idi. Bütün qorçuların işini qorçubaşı idarə edirdi.
Mənası və vəzifəsi
İlk dəfə olaraq "Xülasət ət-təvarix" in Berlin nüsxəsində bu sözün qoruqçu şəklinə də təsadüf edilir. H. Zərinəzadə bu sözün azərbaycanca "qoruyucu" mənasında olduğunu yazır. Əlyazmalarda qorçulardan Sultan Ustaclunun, Əhməd bəy Avşarın və başqalarının adları çəkilir.
XV yüzilin sonu və XVI yüzilin birinci yarısında qorçubaşı və əmir əl-üməra vəzifələri ayrı-ayrılıqda işlədilmişdir. S.M. Onullahi yazır ki, XV yüzildə qorçubaşılar əmir əl-üməradan xeyli aşağı pillədə idilər. Lakin XVI yüzilin ikinci yarısında qorçubaşıların nüfuzu artmış və əmir əl-üməra vəzifəsini əvəz etmişdir.
XVI yüzilin birinci yarısında bəzən (xüsusən müharibə vaxtı) qorçubaşı vəzifəsi əmir vəzifəsindən yüksək olmuşdur.Bir əlyazmada göstərilir ki, Duraq bəy Qorçubaşı müharibə günü əmirlərin əksəriyyətindən yüksək mövqe tutdu. Qorçubaşıların böyük imtiyazları var idi; hətta onlar valilərin təyin olunmasından da mühüm rol oynayırdılar.
Mənbələrdən aydın olur ki, qorçubaşı vəzifəsi XVIII yüzilədək ən yüksək vəzifə olaraq qalmaqda idi. Ümumi dövlət qorçubaşılarından başqa ayrı-ayrı əyalətlərin (bəylərbəyliklərin) və qızılbaş tayfalarının öz qorçubaşısı var idi.
Səfəvilər dövründə qorçuluq
Qorçular Səfəvi şahlarının Qızılbaş tayfalarından ibarət seçmə alay döyüşçüləri idilər.
Yay, nizə, qılınc, xəncər, döyüş baltaları və qalxanla silahlanmış qorçilər tayfa süvari qoşununu təşkil edirdilər. Şeyx Heydərin tətbiqetdiyi qızılbaş tacı həmin cəsur döyüşçülərin özünəməxsus baş geyimini təşkil edirdi. Yürüşlər zamanı onlar yanaqları boyunca zirehdən qoruyucuları olan dəbilqələr taxırdılar. Uzun bığ saxlamaları qorçuları fərqləndirən xüsusiyyət idi. İskəndər bəy Münşi yazırdı: " Qorçilərin cəsurluğu və qorxmazlığı haqqında belə danışırlar ki, istənilən döyüşdə onların yüz nəfəri məiyyətinin başqa üzvlərinin mininə bərabər idilər".
Qorçuların məvacibləri və tiyulları qorçibaşının icazəsi və təsdiqi ilə verilirdi.
Minadoinin şah qvardiyasının məvaciblərinə dair məlumatları maraqlıdır. 6 min nəfər qorçudan 4 mini malikanələrdən (torpaq mülklərindən) gələn gəlirlərin hesabına yaşayır, qalan 2 mini isə şah xəzinəsindən 160-dan 200-dək tsexin miqdarında mükafat (məvacib) alırdı1.
"Xülasət ət-təvarix"dən məlum olur ki, qorçubaşı Sevindik bəy Avşar Ismayıl mirzəni 1556-cı ildə I Şah Təhmasibin yanına götürüb gəlmişdi.
1574-cü ildə qorçubaşı tayfası əleyhinə kobud sözlər dediyindən tutulub Ələmut qalasına salınmışdı.
Qorçular döyüşlərdə fəal iştirak edirdilər. "Xülasət ət-təvarix" də göstərilir ki, Bakı qalasının ətrafındakı döyüş zamanı göstəriş verdi ki, "kəsir əl-ixlas" (sadiq) qorçular xəndəkləri daşla doldursunlar. Şah Ismayıl qoşuna xəbər göndərmək üçün də qorçulardan istifadə edirdi. 1528-ci ildə Qızılbaşlarda Şeybani xanlarından I Ubeydulla xanın (1533-1539) qoşunları arasında baş verən döyüş zamanı Səfəvi şahının qorçularından biri Ubeydulla xanı təqib edib və onu qılıncla yaralayır.
"Xülasət ət-təvarix" də göstərilir ki, ən etibarlı hərbi qüvvə hesab edilən qorçulardan eyni zamanda ən təhlükəli və xüsusi şəxslərin mühafizəsi zamanı istifadə olunurdu. Belə ki, Osmanlı sultanı I Süleymanın oğlu 1559-cu ildə I Şah Təhmasib tərəfindən həbs edilib dövlətxanının bir hücrəsində saxlanırdı. Bu vaxt onun mühafizəsi bir dəstə qorçuya tapşırılmışdı. Şahın hüsn-rəğbətini qazanan qorçulara daha yüksək vəzifələr həvalə olunurdu. 1557-ci ildə qorçu Imamqulu bəy Yıva-Qacarı sultan vəzifəsinə təyin edərək Gəncə və Qarabağa bəylərbəyi göndərdi. Yazılı məxəzlərdə qorçuların geyimləri, silahları və s. Haqqında da məlumat verilir.
Qorçuların geyimi
Əsasən azərbaycanlılardan ibarət olan bu qorçuların papaqları qırmızı rəngdə olurdu. Belə bir baş geyimini I Şah Ismayılın atası Şeyx Heydər öz müridləri üçün müəyyən etmişdi. Məhz buna görə də onlara qızılbaş deyilirdi. Başlarına qırmızı papaq qoyan qorçular müharibəyə yola düşən zaman başlarına zəncirli zirehli dəbilqələr qoyurdular. Qorçuların xüsusi fərqləndirici əlamətləri-uzun bığları olurdu. "Aləm-araye Səfəvi" əsərində göstərilir ki, qorçular adətən ox, qılınc, təbərzin (balta), xəncər və qalxanla silahlanırdılar.
Qorçuların funksiyaları
"Xülasət ət-təvarix" də qorçiyane-həram, qorçiyane xasseye-şerife, qorçiyane Xasse, qorçiyane şəmşir, qorçiyane keşik və s. qeyd olunur. Hərəm qorçuları şahın hərəmxanasının keşiyini çəkirdilər. "Təzkirət əl-müluk" də göstərilir ki, qorçubaşılar qorçuları müxtəlif işlərə göndərirdilər. "Təzkirət əl-müluk" da şahın silahdarlarına yaraq qorçuları deyilirdi. Bu qorçular saray məclislərində, qonaqlarda şahın ətrafında dururdular. Gördükləri işlərdən asılı olaraq yaraq və gərək qorçuları aşağıdakı kimi adlanırdılar:
- Papaq qorçusu
- Qılınc qorçusu
- Xəncər qorçusu
- Kaman (yay) qorçusu
- Nizə qorçusu
- Oxqabı qorçusu
- Sipər (qalxan)qorçusu
- Geyim (zireh) qorçusu
- Çəkmə (başmaq) qorçusu
- Məndil qorçusu
- Dəstkeş qorçusu
- Can qorçusu
- Yaraq qorçusu
- Dəhanə qorçusu
- Əcərlu qorçusu və s.
Əcərlu qorçuları 100 nəfərdən ibarət olub jandarm vəzifəsini ifadə edirdilər. Şah tərəfindən qorçulara torpaq paylandığı məlumdur. Xasse torpaqları olan Qəzvin və Savucbulaq bir dəstə qorçuya verilmişdir. Lakin I Şah Abbasın hakimiyyəti dövründə qorçuların sayı təxminən 30000 nəfərə çatdırdı.
Qorçubaşılar
Hicri 915 (1509-1510)ci ildə qorçibaşı kimi Yegan bəy Təkəlinin adı çəkilir. 920 (1514-1515)-ci ildə bu vəzifədə Sarı Pirə Ustaclı olmuşdu. Səfəvilər dövləti banisinin dövründə qorçibaşı əmir əl-üməra ilə müqayisədə xeyli kiçik sima idi. I Şah Təhmasibin dövründə qorçibaşı vəzifəsində hicri 937 (1534)-ci ildə təkəli tayfasının qiyamı yatırılarkən öldürülmüş Durə bəy Təkəlidən danışılır.
Avşar elindən ilk qorçubaşı kimi tanıdığımız əmir Sevindik bəydir. I Şah Təhmasibə xidmət etmişdi.Səvindik bəy sarayda olurdu. Uzun illər şahın qorçubaşısı olmuşdu. Faruq Sümer yazır: "Onlardan qorçubaşı Sevindik bəy 969-cu ildə (1561-1562) ölərkən yaşı 90-ı keçmişdi". 1587-ci ildə qorçubaşı idi. Sarayda Mürşüdqulu xan Ustaclıya sui-qəsd hazırlamışdı. Qəsdin üstü açılanda Yusif xan həbsə atıldı.
Yusif xandan sonra qorçubaşı oldu. Bədir xan 1589-cu ildə Astrabada vali göndərildi.
1589-cu ildə qorçubaşı təyin edildi.
Qorçu institutu Səfəvilər dövründə üzdə olmuşdur.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Aydın Avşar. Avşarlar. Bakı: "Şuşa", 2008, 334 səh.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Qorcu Qorcu Sefeviler dovrunde sahin secme xas qvardiyasinin uzvu qorcu adlanirdi Qorcubasi ise Sefevi sahlarinin secme qvardiya doyusculerinin qorcularin bascisi olub dovletin sutunu Erkani dovlet hesab edilirdi Qorcubasi etimad ed dovleden sonra Sefeviler dovletinin en boyuk emirlerinden idi Butun qorcularin isini qorcubasi idare edirdi QorcuMenasi ve vezifesiIlk defe olaraq Xulaset et tevarix in Berlin nusxesinde bu sozun qoruqcu sekline de tesaduf edilir H Zerinezade bu sozun azerbaycanca qoruyucu menasinda oldugunu yazir Elyazmalarda qorculardan Sultan Ustaclunun Ehmed bey Avsarin ve basqalarinin adlari cekilir XV yuzilin sonu ve XVI yuzilin birinci yarisinda qorcubasi ve emir el umera vezifeleri ayri ayriliqda isledilmisdir S M Onullahi yazir ki XV yuzilde qorcubasilar emir el umeradan xeyli asagi pillede idiler Lakin XVI yuzilin ikinci yarisinda qorcubasilarin nufuzu artmis ve emir el umera vezifesini evez etmisdir XVI yuzilin birinci yarisinda bezen xususen muharibe vaxti qorcubasi vezifesi emir vezifesinden yuksek olmusdur Bir elyazmada gosterilir ki Duraq bey Qorcubasi muharibe gunu emirlerin ekseriyyetinden yuksek movqe tutdu Qorcubasilarin boyuk imtiyazlari var idi hetta onlar valilerin teyin olunmasindan da muhum rol oynayirdilar Menbelerden aydin olur ki qorcubasi vezifesi XVIII yuziledek en yuksek vezife olaraq qalmaqda idi Umumi dovlet qorcubasilarindan basqa ayri ayri eyaletlerin beylerbeyliklerin ve qizilbas tayfalarinin oz qorcubasisi var idi Sefeviler dovrunde qorculuqQorcular Sefevi sahlarinin Qizilbas tayfalarindan ibaret secme alay doyusculeri idiler Yay nize qilinc xencer doyus baltalari ve qalxanla silahlanmis qorciler tayfa suvari qosununu teskil edirdiler Seyx Heyderin tetbiqetdiyi qizilbas taci hemin cesur doyusculerin ozunemexsus bas geyimini teskil edirdi Yurusler zamani onlar yanaqlari boyunca zirehden qoruyuculari olan debilqeler taxirdilar Uzun big saxlamalari qorculari ferqlendiren xususiyyet idi Iskender bey Munsi yazirdi Qorcilerin cesurlugu ve qorxmazligi haqqinda bele danisirlar ki istenilen doyusde onlarin yuz neferi meiyyetinin basqa uzvlerinin minine beraber idiler Qorcularin mevacibleri ve tiyullari qorcibasinin icazesi ve tesdiqi ile verilirdi Minadoinin sah qvardiyasinin mevaciblerine dair melumatlari maraqlidir 6 min nefer qorcudan 4 mini malikanelerden torpaq mulklerinden gelen gelirlerin hesabina yasayir qalan 2 mini ise sah xezinesinden 160 dan 200 dek tsexin miqdarinda mukafat mevacib alirdi1 Xulaset et tevarix den melum olur ki qorcubasi Sevindik bey Avsar Ismayil mirzeni 1556 ci ilde I Sah Tehmasibin yanina goturub gelmisdi 1574 cu ilde qorcubasi tayfasi eleyhine kobud sozler dediyinden tutulub Elemut qalasina salinmisdi Qorcular doyuslerde feal istirak edirdiler Xulaset et tevarix de gosterilir ki Baki qalasinin etrafindaki doyus zamani gosteris verdi ki kesir el ixlas sadiq qorcular xendekleri dasla doldursunlar Sah Ismayil qosuna xeber gondermek ucun de qorculardan istifade edirdi 1528 ci ilde Qizilbaslarda Seybani xanlarindan I Ubeydulla xanin 1533 1539 qosunlari arasinda bas veren doyus zamani Sefevi sahinin qorcularindan biri Ubeydulla xani teqib edib ve onu qilincla yaralayir Qorcular Xulaset et tevarix de gosterilir ki en etibarli herbi quvve hesab edilen qorculardan eyni zamanda en tehlukeli ve xususi sexslerin muhafizesi zamani istifade olunurdu Bele ki Osmanli sultani I Suleymanin oglu 1559 cu ilde I Sah Tehmasib terefinden hebs edilib dovletxaninin bir hucresinde saxlanirdi Bu vaxt onun muhafizesi bir deste qorcuya tapsirilmisdi Sahin husn regbetini qazanan qorculara daha yuksek vezifeler hevale olunurdu 1557 ci ilde qorcu Imamqulu bey Yiva Qacari sultan vezifesine teyin ederek Gence ve Qarabaga beylerbeyi gonderdi Yazili mexezlerde qorcularin geyimleri silahlari ve s Haqqinda da melumat verilir Qorcularin geyimiEsasen azerbaycanlilardan ibaret olan bu qorcularin papaqlari qirmizi rengde olurdu Bele bir bas geyimini I Sah Ismayilin atasi Seyx Heyder oz muridleri ucun mueyyen etmisdi Mehz buna gore de onlara qizilbas deyilirdi Baslarina qirmizi papaq qoyan qorcular muharibeye yola dusen zaman baslarina zencirli zirehli debilqeler qoyurdular Qorcularin xususi ferqlendirici elametleri uzun biglari olurdu Alem araye Sefevi eserinde gosterilir ki qorcular adeten ox qilinc teberzin balta xencer ve qalxanla silahlanirdilar Qorcularin funksiyalari Xulaset et tevarix de qorciyane heram qorciyane xasseye serife qorciyane Xasse qorciyane semsir qorciyane kesik ve s qeyd olunur Herem qorculari sahin heremxanasinin kesiyini cekirdiler Tezkiret el muluk de gosterilir ki qorcubasilar qorculari muxtelif islere gonderirdiler Tezkiret el muluk da sahin silahdarlarina yaraq qorculari deyilirdi Bu qorcular saray meclislerinde qonaqlarda sahin etrafinda dururdular Gordukleri islerden asili olaraq yaraq ve gerek qorculari asagidaki kimi adlanirdilar Papaq qorcusu Qilinc qorcusu Xencer qorcusu Kaman yay qorcusu Nize qorcusu Oxqabi qorcusu Siper qalxan qorcusu Geyim zireh qorcusu Cekme basmaq qorcusu Mendil qorcusu Destkes qorcusu Can qorcusu Yaraq qorcusu Dehane qorcusu Ecerlu qorcusu ve s Ecerlu qorculari 100 neferden ibaret olub jandarm vezifesini ifade edirdiler Sah terefinden qorculara torpaq paylandigi melumdur Xasse torpaqlari olan Qezvin ve Savucbulaq bir deste qorcuya verilmisdir Lakin I Sah Abbasin hakimiyyeti dovrunde qorcularin sayi texminen 30000 nefere catdirdi QorcubasilarEsas meqale Qorcubasi Hicri 915 1509 1510 ci ilde qorcibasi kimi Yegan bey Tekelinin adi cekilir 920 1514 1515 ci ilde bu vezifede Sari Pire Ustacli olmusdu Sefeviler dovleti banisinin dovrunde qorcibasi emir el umera ile muqayisede xeyli kicik sima idi I Sah Tehmasibin dovrunde qorcibasi vezifesinde hicri 937 1534 ci ilde tekeli tayfasinin qiyami yatirilarken oldurulmus Dure bey Tekeliden danisilir Avsar elinden ilk qorcubasi kimi tanidigimiz emir Sevindik beydir I Sah Tehmasibe xidmet etmisdi Sevindik bey sarayda olurdu Uzun iller sahin qorcubasisi olmusdu Faruq Sumer yazir Onlardan qorcubasi Sevindik bey 969 cu ilde 1561 1562 olerken yasi 90 i kecmisdi 1587 ci ilde qorcubasi idi Sarayda Mursudqulu xan Ustacliya sui qesd hazirlamisdi Qesdin ustu acilanda Yusif xan hebse atildi Yusif xandan sonra qorcubasi oldu Bedir xan 1589 cu ilde Astrabada vali gonderildi 1589 cu ilde qorcubasi teyin edildi Qorcu institutu Sefeviler dovrunde uzde olmusdur MenbeEnver Cingizoglu Aydin Avsar Avsarlar Baki Susa 2008 334 seh