Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dəhşət ədəbiyyatı (ing. horror literature, horror fiction; adətən sadəcə "dəhşətlər", ya hətta "dəhşətciklər", hərdən "miskita" ya da ingiliscədən alınmış "horror") – oxucuda qorxu hissləri yaratmaq məqsədi güdən ədəbi janrdır. Tez-tez, ancaq həmişə olmayaraq, dəhşət ədəbiyyatında sözün həqiqi mənasında qeyri-təbii barəsində nağıl edilir; Məzmunlaşdırılmış personajların, bir qayda olaraq, müxtəlif xalqların mifologiyasının alt qatından götürülmüş (xortdanlar, zombilər, qulyabanılar, kabuslar, iblislər və s.r.) məhdudlaşdırılmış yığımı var.
Tarix
Janrın mənbələri
Janrın mənbələri əvvəl olaraq bunları adlandırmaq düzgün olar: XIII əsrin ortalarında yazılmış "məhvedici qəbiristanlıq " "qotik" cəngavər romanı, şeytana mübtəla olma və digər infernal mövzulardan istifadə edən XVI-XVII ə. fransız "faciəli əfsanələri" (o cümlədən yepiskop Jan-Pier Kamünın romanları), ingilis qotik romanı (o gədər də erkən olmayan, Qoratsiya Uolpolun və Anna Radklifin, bir qədər gec, romantizm dövrünün, birinci növbədə Merri Şellinin "Frankenşteyin"i, həm də M.G. Lyüisin "Rahib"i və Çarlz Metyürinin "Sərsəri Melmot"ı), alman romantiklərinin nağılları (E.T.A.Hofman, Vilhelm Hauff, Ahim fon Arhim, Şamisso), Edqar Ponun və Ambroz Birsin psixoloji novellaları. Daha bir ogədər tez-tez adı çekilməyən mənbə – "vizionerlərin vahimələri" (Tomas de Kvinsinin "İngilis opiomanının etirafı", Şarl Bodlerin "Süni cənnət"i). Janrın formalşmasına XIX ə. ortalarının Uilki Kollins, Edvard Bulver-Littonun sensasiyalı romanı böyük təsirini göstərdi. 1860-cı illərdə İngiltərədə bilavasitə dəhşət ədəbiyatı adlamdırmaq mümkin olan janr formalaşır (Şeridian Le Fanüdən Brem Stokerə kimi). Həmin dövrürün klassik hekayəsi – Robert Lyüis Stivensonun "Doktor Cekil və mister Haydın gəribə əfsanəsi".
İlkin dəhşət ədəbiyyatı
Dəhşət ədəbiyyatının İngiltərədə ilkin nümayəndələri – M.R.Ceyms öz istehzalı "Antikvarın kabuslar haqqında hekəyələri"ilə, Elcernon Blekvud, Artur Mekyen, sonralar isə, 30-50-ci illərdə, Roald Dalin, Con Kolerin, Cerald Kerşın, fövqəltəbiini "qara yumor"la birləşdirən həkayələri meydana çıxır. Amerikada janrın inkişafına "Weird Tales" jurnalı (1923 ildə təsis edilib) təkan verdi, həmin jurnalda H.F.Lavkraftın (bütöv "lavkraft dəhşətləri" adlanan janr-bölməsinin yaradıcısı), Klark Eşton Smitin, Siberi Kvinin, Robert Bloxın, yaradıcılığları ilk dəfə olaraq meydanda gəldi. Şerli Cekson və Riçard Metyeson 50-ci illərin klassikləridir. Almaniyada Hans Heynts Evers məşhur idi. Avstriya estpessionisti Gustav Maynrikin "Qolem"i dünya şöhrətini qazandı. Dəhşət ədəbiyyatının qeyri-janr müxtəlifliyi olan – Frans Kafkan prozasıdır ("Metamarfoza")
Müasir dəhşət ədəbiyyatı
Janrın "kralı" Stiven Kinq sayilır. Digər amerikalı Din Kuns məşhurlıqda ondan çox da geri qalmır. Həm də Uiliyam Bletti ("Şeytanı qovan"), Ayra Levin ("Rozmarinin uşağı"), İngiltərədən köçmiş Klayv Barker ("Cəhənnəmdən üsyançı") , Robert Makkammon ("Onlar susayiblar"), Enn Rays ("Xordtanların xronikaları"), Loren Hamilton Annita Bleyk adlı nekromant haqqında silsiləsi ilə, Riçard Laymon, Piter Straub, Uitli Striber, Cek Ketçam, məlumdur . Rey Bredberinin hekayələrinin çoxu da bu janra aiddir. İngiltərədə Ceyms Herbert, Remsi Kempbell, Brayan Lamli ("Nekroskop") məlubdılar.
Rusiyada dəhşət ədəbiyyatı
Yakov Lurye Qaniçən-Drakula haqqında əfsanə Qərbi Avropaya birbaşa Rumıniyadan yox, qədim rus "Drakula haqqında povest"i (XV əsrin 80-ci illəri) vasidəsi ilə daxil olduğunu sübut edib. Gümüş əsrin dəhşət ədəbiyyatın parlaq nümayandələrinə Leonid Andreyev və A.M. Remizov ("Qurban", "Şeytan balası") aiddir.
Azərbaycanda dəhşət ədəbiyyatı
Dəhşət ədəbiyyatına məxsus olan mövzuların çoxu öz əksini Azərbaycanda xalq yaradıcılığında tapıb – divlər, cinlər, əjdahalar, tilsimlər, xortdanlar, qulyabanılar və s. Müəllif ədəbiyatlnda bu janr nisbətən gec (19 əsrin ikinci yarısı-20 əsrin əvvəli) meydana çıxıb. Parlaq nümunəsi – Əbdürrəhimbəy Haqverdievin "xortdanın cəhənnəm məktubları" əsəridir. Bundan başqa yazıçı Vaqif Sultanlının "Ölüm yuxusu" povestində qəbiristanlığın köçürülməsi hadisəsi canlandırılır. Bu povestdə qəbirdən xortlayıb çıxma səhnəsi tükürpədiciliyi ilə yadda qalıb. Bənzər səhnə Anarın "Göz muncuğu" əsərində də var.
Dəhşət ədəbiyyatının janrları
Dəhşət ədəbiyyatının, fövqaltəbii personajların mövcudluğu ilə təyin olunan, müxtəlif mövzuları var: "kabuslar haqqında hekayə" (ghost story), vampir romanı, "qulyabanı haqqında hekayə" (werewolf story) , iblisə mübtəla olmaq haqqında əfsanələr və s.
Müasir Azərbaycan ədəbiyyatında ilk mistik trillerin müəllifi Fərid Nəsibzadədir. Onun "ŞAYƏTİN" kitabı 2016-cı ildə işıq üzü görüb. Müəllif ölkəmizdə ilk qorxu janrının müəllifi kimi tanınır.
Xarici keçidlər
- Lavkraftın əsərləri azərbaycan dilində
- "Xortdanın cəhənnəm məktubları" onlayn oxumaq
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Dehset edebiyyati ing horror literature horror fiction adeten sadece dehsetler ya hetta dehsetcikler herden miskita ya da ingilisceden alinmis horror oxucuda qorxu hissleri yaratmaq meqsedi guden edebi janrdir Tez tez ancaq hemise olmayaraq dehset edebiyyatinda sozun heqiqi menasinda qeyri tebii baresinde nagil edilir Mezmunlasdirilmis personajlarin bir qayda olaraq muxtelif xalqlarin mifologiyasinin alt qatindan goturulmus xortdanlar zombiler qulyabanilar kabuslar iblisler ve s r mehdudlasdirilmis yigimi var TarixJanrin menbeleri Janrin menbeleri evvel olaraq bunlari adlandirmaq duzgun olar XIII esrin ortalarinda yazilmis mehvedici qebiristanliq qotik cengaver romani seytana mubtela olma ve diger infernal movzulardan istifade eden XVI XVII e fransiz facieli efsaneleri o cumleden yepiskop Jan Pier Kamunin romanlari ingilis qotik romani o geder de erken olmayan Qoratsiya Uolpolun ve Anna Radklifin bir qeder gec romantizm dovrunun birinci novbede Merri Sellinin Frankensteyin i hem de M G Lyuisin Rahib i ve Carlz Metyurinin Serseri Melmot i alman romantiklerinin nagillari E T A Hofman Vilhelm Hauff Ahim fon Arhim Samisso Edqar Ponun ve Ambroz Birsin psixoloji novellalari Daha bir ogeder tez tez adi cekilmeyen menbe vizionerlerin vahimeleri Tomas de Kvinsinin Ingilis opiomaninin etirafi Sarl Bodlerin Suni cennet i Janrin formalsmasina XIX e ortalarinin Uilki Kollins Edvard Bulver Littonun sensasiyali romani boyuk tesirini gosterdi 1860 ci illerde Ingilterede bilavasite dehset edebiyati adlamdirmaq mumkin olan janr formalasir Seridian Le Fanuden Brem Stokere kimi Hemin dovrurun klassik hekayesi Robert Lyuis Stivensonun Doktor Cekil ve mister Haydin geribe efsanesi Ilkin dehset edebiyyati Dehset edebiyyatinin Ingilterede ilkin numayendeleri M R Ceyms oz istehzali Antikvarin kabuslar haqqinda hekeyeleri ile Elcernon Blekvud Artur Mekyen sonralar ise 30 50 ci illerde Roald Dalin Con Kolerin Cerald Kersin fovqeltebiini qara yumor la birlesdiren hekayeleri meydana cixir Amerikada janrin inkisafina Weird Tales jurnali 1923 ilde tesis edilib tekan verdi hemin jurnalda H F Lavkraftin butov lavkraft dehsetleri adlanan janr bolmesinin yaradicisi Klark Eston Smitin Siberi Kvinin Robert Bloxin yaradiciliglari ilk defe olaraq meydanda geldi Serli Cekson ve Ricard Metyeson 50 ci illerin klassikleridir Almaniyada Hans Heynts Evers meshur idi Avstriya estpessionisti Gustav Maynrikin Qolem i dunya sohretini qazandi Dehset edebiyyatinin qeyri janr muxtelifliyi olan Frans Kafkan prozasidir Metamarfoza Muasir dehset edebiyyati Janrin krali Stiven Kinq sayilir Diger amerikali Din Kuns meshurliqda ondan cox da geri qalmir Hem de Uiliyam Bletti Seytani qovan Ayra Levin Rozmarinin usagi Ingiltereden kocmis Klayv Barker Cehennemden usyanci Robert Makkammon Onlar susayiblar Enn Rays Xordtanlarin xronikalari Loren Hamilton Annita Bleyk adli nekromant haqqinda silsilesi ile Ricard Laymon Piter Straub Uitli Striber Cek Ketcam melumdur Rey Bredberinin hekayelerinin coxu da bu janra aiddir Ingilterede Ceyms Herbert Remsi Kempbell Brayan Lamli Nekroskop melubdilar Rusiyada dehset edebiyyati Yakov Lurye Qanicen Drakula haqqinda efsane Qerbi Avropaya birbasa Ruminiyadan yox qedim rus Drakula haqqinda povest i XV esrin 80 ci illeri vasidesi ile daxil oldugunu subut edib Gumus esrin dehset edebiyyatin parlaq numayandelerine Leonid Andreyev ve A M Remizov Qurban Seytan balasi aiddir Azerbaycanda dehset edebiyyati Dehset edebiyyatina mexsus olan movzularin coxu oz eksini Azerbaycanda xalq yaradiciliginda tapib divler cinler ejdahalar tilsimler xortdanlar qulyabanilar ve s Muellif edebiyatlnda bu janr nisbeten gec 19 esrin ikinci yarisi 20 esrin evveli meydana cixib Parlaq numunesi Ebdurrehimbey Haqverdievin xortdanin cehennem mektublari eseridir Bundan basqa yazici Vaqif Sultanlinin Olum yuxusu povestinde qebiristanligin kocurulmesi hadisesi canlandirilir Bu povestde qebirden xortlayib cixma sehnesi tukurpediciliyi ile yadda qalib Benzer sehne Anarin Goz muncugu eserinde de var Dehset edebiyyatinin janrlari Dehset edebiyyatinin fovqaltebii personajlarin movcudlugu ile teyin olunan muxtelif movzulari var kabuslar haqqinda hekaye ghost story vampir romani qulyabani haqqinda hekaye werewolf story iblise mubtela olmaq haqqinda efsaneler ve s Muasir Azerbaycan edebiyyatinda ilk mistik trillerin muellifi Ferid Nesibzadedir Onun SAYETIN kitabi 2016 ci ilde isiq uzu gorub Muellif olkemizde ilk qorxu janrinin muellifi kimi taninir Xarici kecidlerLavkraftin eserleri azerbaycan dilinde Xortdanin cehennem mektublari onlayn oxumaq