Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Qasırğa — isti iqlim qurşağında, ani təzyiq fərqlərindən qaynaqlanan və sürəti saatda 100–150 km-ə qədər çıxa bilən çox şiddətli küləklər. Zəlzələdən sonra ikinci yerdədir.
Küləklər Necə Yaranır?
Külək fərqli temperatur mərkəzləri arasında əmələ gələn hava axınıdır. Atmosferdəki fərqli temperaturlar fərqli hava təzyiqləri əmələ gətirdiyinə görə, hava davamlı olaraq yüksək təzyiqdən alçaq təzyiqə doğru yer dəyişir. Təzyiq mərkəzləri, yəni atmosferdəki temperaturlar arasındakı fərq əgər çox olarsa, hava axını, yəni külək güclü olur, bu da böyük dağıntılara səbəb olan qasırğaları əmələ gətirir.
Maraqlısı odur ki, aralarında çox böyük fərq olan ekvator və qütblər kimi fərqli temperatur və təzyiq qurşaqlarına baxmayaraq, bəzi maneə və "nizamlamalar" sayəsində Yer kürəsi çox güclü küləklərə məruz qalmır. Əgər qütblər və ekvator arasında əmələ gələn nəhəng hava axınları bir azdan sadalayacağımız səbəblərlə yumşaldılmasaydı, Yerin səthi davamlı surətdə güclü qasırğaların baş verdiyi ölü planetə çevrilərdi. Əvvəla, Yerdəki hündürlük fərqləri küləkləri zəiflədir. Böyük hündürlük fərqi olan yerlər isti və soyuq cəbhə sistemləri əmələ gətirir. Dağ ətəklərində rast gəlinən bu sistemlər yeni küləklər əmələ gətirir. Beləliklə, ekvator-qütb arasındakı iki mərkəzli sistem hündürlüklər sayəsində çox mərkəzli sistemə çevrilir və küləklər bölünərək zəifləyirlər. Yer qabığının üstündəki sıra dağlar isə nəhəng hava koridorları kimidir. Koridorlar sayəsində hava küləklərlə Yerə bərabər şəkildə yayılır.
Küləklərin zəiflədilməsində Yerin oxunun mailliyinin də böyük rolu var. Əgər Yer kosmosda dik olsaydı, bir başından o biri başına qədər güclü küləklə sovrulan planet olardı. Halbuki planetimizin ekvatoru məlum olduğu kimi hərəkət etmə bucağına görə 23°27´ maillidir. Beləliklə, iki qütb arasındakı bölgələrdə temperatur həmişə eyni olmur, mövsümlərə görə dəyişir. Bu, hava təzyiqinin tarazlanması və küləyin sürətinin də zəifləməsi deməkdir. Ekvatorla hər iki qütb arasındakı temperatur fərqi azaldıqca küləklər mülayim əsir. Temperatur fərqini tarazlamaq üçün planetin ətrafında iki qaz təbəqəsi vardır. Ozon və karbondioksid təbəqələri atmosferin temperaturunu tarazlayır. Ozon təbəqəsi "ehtiyacdan artıq olan" günəş şüalarını udur. Karbondioksid isə əksinə təsir göstərərək qazanılan temperaturu qoruyaraq soyumanın qarşısını alır.
Bütün bu məlumatlar bizə göstərir ki, həyatımız bir-birindən mürəkkəb alt-sistemlərdən ibarət böyük sistem sayəsində davam edir. Bütün yer üzü insanın həyatına imkan yaratmaq üçün yaradılmışdır.
Ümumi məlumat
Ümumilikdə qasırğaların diametri 50–800 km genişliyindədir. Qasırğalar daha çox okeanlar üzərində meydana gəlir. Dairəvi hava hərəkətləri halında olduqlarından adətən xortumlara səbəb olurlar. Ətraflarına böyük zərər verirlər. Qasırğalara Asiyanını cənub sahillərində və Avstraliyanın Sakit okean sahillərində Tayfun, Meksika Körfəzi sahillərində Hurrican, Afrikanın bəzi bölgələrində, Latın Amerika sahillərində isə Tornado adı verirlər. Dünyada böyük diametrli və şiddətli qasırğa Beufort sayılır.
Atlantik okeanını şimalında ümumiyyətlə qasırğalar iyun ayından oktyabra qədər baş verir. Bu müddət ərzində dəniz səthində isti və nəm əh çox halda olur. May və noyabr ayında az, digər aylarda isə seyrək meydana gəlir. Şimali Atlantik bölgəsində ildə meydana gələn tropik siklonun miqdarı 8-dir. Bunun 5-i qasırğa tipidir. Fırtınaların çoxu antisiklon bölgəsinin qərb ucundan qıvrılaraq Amerikanı hədəf alır.
Tropik bir siklonun qasırğa olaraq adlanırıla bilməsi üçün küləyin sürətinin heç olmasa 117 km/saat olması lazımdır. Ümumiyyətlə, qasırğalar saatda 240 km-dən sox surətə malikdirlər. Qasırğalar həm də böyük dəniz dalğalarına və dənizin qabarmasına da gətirib çıxarır. Qasırğalarla birlikdə yağış da gəlir. Tropik bir külək qurşağının orta yağış miqdarı 75–150 mm-dir. Belə yağışlar ciddi sellərin meydana gəlməsinə də səbəb olur.
Qasırğalar 2008-ci ildə
2008-ci ildə qasırğalar Fransa və İspaniyada öz gücünü göstərib. Bu günlərdə sürəti 48 metrə çatan külək nəticəsində 15 nəfər ölüb. Ölənlərin əksəriyyəti uşaqlardır. İspaniya və Fransada milyonlarla ev işıqsız qalıb. Hətta bir neçə aeroport bağlanmaq məcburiyyətində qalıb.
BMT-ninn fəlakətlərin təhlükəsini azaltma üzrə beynəlxalq strategiya çərçivəsində hazırladığı hesabata görə, 2008-ci ildə daha çox Myanmada baş verən "Nərgiz" qasırğası can alıb. Nə az, nə çox, 138 min nəfər həyatdan məhrum olub, yüz minlərlə insan evsiz-eşiksiz qalıb. "Nərgiz" Myanmaya 4 milyard dollar ziyan vurub. Təbii fəlakətlər daha çox Asiya ölkələrində baş verib. Çində belə fəlakətlərin sayı 26, Filippində 20, İndoneziyada 16, Hindistanda 10 olub. Ötən il leysan yağışları və qasırğalardan Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələri də ziyan çəkib. Dnestr və Prut kimi çaylarda suyun səviyyəsi kəskin artıb. Nəticədə Ukrayna, Moldova, Rumıniya, Slovakiya və Macarıstanda sel daşqınları nəticəsində 42 nəfər ölüb.
Bəşəriyyət tarixində — 10 ən böyük qasırğa
| Tarix | Yer | Ad | Qurbanların sayı, nəfər |
|---|---|---|---|
| 13 noyabr 1970-ci il | Banqladeş | Bxola siklonu | 500000 |
| 25 noyabr 1839-cu il | Hindistan, Korinqa | Hind siklonu | 300000 |
| 7 oktyabr 1737-ci il | Hindistan | Kəlkütlə siklonu | 300000 |
| 2–8 avqust 1975-ci il | Çin | Mina tayfunu | 210000 |
| 31 oktyabr 1876-cı il | Hindistan | Böyük Bakerqanc siklonu | 200000 |
| 2 may 2008-ci il | Mayanma | Nargis siklonu | 90000–146000 |
| 29 aprel 1991-ci il | Banqladeş | Banqladeş siklonu | 138000 nəfərdən çox |
| 6 iyun 1882-ci il | Hindistan | Bombey siklonu | 100000 |
| 2–3 avqust 1922-ci il | Çin | Svatou siklonu | 50000–100000 |
| 5 oktyabr 1864-cü il | Hindistan | Kəlküttə siklonu | 60000 |
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
Qasirğa
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Qasirga isti iqlim qursaginda ani tezyiq ferqlerinden qaynaqlanan ve sureti saatda 100 150 km e qeder cixa bilen cox siddetli kulekler Zelzeleden sonra ikinci yerdedir QasirgaKulekler Nece Yaranir Kulek ferqli temperatur merkezleri arasinda emele gelen hava axinidir Atmosferdeki ferqli temperaturlar ferqli hava tezyiqleri emele getirdiyine gore hava davamli olaraq yuksek tezyiqden alcaq tezyiqe dogru yer deyisir Tezyiq merkezleri yeni atmosferdeki temperaturlar arasindaki ferq eger cox olarsa hava axini yeni kulek guclu olur bu da boyuk dagintilara sebeb olan qasirgalari emele getirir Maraqlisi odur ki aralarinda cox boyuk ferq olan ekvator ve qutbler kimi ferqli temperatur ve tezyiq qursaqlarina baxmayaraq bezi manee ve nizamlamalar sayesinde Yer kuresi cox guclu kuleklere meruz qalmir Eger qutbler ve ekvator arasinda emele gelen neheng hava axinlari bir azdan sadalayacagimiz sebeblerle yumsaldilmasaydi Yerin sethi davamli suretde guclu qasirgalarin bas verdiyi olu planete cevrilerdi Evvela Yerdeki hundurluk ferqleri kulekleri zeifledir Boyuk hundurluk ferqi olan yerler isti ve soyuq cebhe sistemleri emele getirir Dag eteklerinde rast gelinen bu sistemler yeni kulekler emele getirir Belelikle ekvator qutb arasindaki iki merkezli sistem hundurlukler sayesinde cox merkezli sisteme cevrilir ve kulekler bolunerek zeifleyirler Yer qabiginin ustundeki sira daglar ise neheng hava koridorlari kimidir Koridorlar sayesinde hava kuleklerle Yere beraber sekilde yayilir Kuleklerin zeifledilmesinde Yerin oxunun mailliyinin de boyuk rolu var Eger Yer kosmosda dik olsaydi bir basindan o biri basina qeder guclu kulekle sovrulan planet olardi Halbuki planetimizin ekvatoru melum oldugu kimi hereket etme bucagina gore 23 27 maillidir Belelikle iki qutb arasindaki bolgelerde temperatur hemise eyni olmur movsumlere gore deyisir Bu hava tezyiqinin tarazlanmasi ve kuleyin suretinin de zeiflemesi demekdir Ekvatorla her iki qutb arasindaki temperatur ferqi azaldiqca kulekler mulayim esir Temperatur ferqini tarazlamaq ucun planetin etrafinda iki qaz tebeqesi vardir Ozon ve karbondioksid tebeqeleri atmosferin temperaturunu tarazlayir Ozon tebeqesi ehtiyacdan artiq olan gunes sualarini udur Karbondioksid ise eksine tesir gostererek qazanilan temperaturu qoruyaraq soyumanin qarsisini alir Butun bu melumatlar bize gosterir ki heyatimiz bir birinden murekkeb alt sistemlerden ibaret boyuk sistem sayesinde davam edir Butun yer uzu insanin heyatina imkan yaratmaq ucun yaradilmisdir Umumi melumatUmumilikde qasirgalarin diametri 50 800 km genisliyindedir Qasirgalar daha cox okeanlar uzerinde meydana gelir Dairevi hava hereketleri halinda olduqlarindan adeten xortumlara sebeb olurlar Etraflarina boyuk zerer verirler Qasirgalara Asiyanini cenub sahillerinde ve Avstraliyanin Sakit okean sahillerinde Tayfun Meksika Korfezi sahillerinde Hurrican Afrikanin bezi bolgelerinde Latin Amerika sahillerinde ise Tornado adi verirler Dunyada boyuk diametrli ve siddetli qasirga Beufort sayilir Atlantik okeanini simalinda umumiyyetle qasirgalar iyun ayindan oktyabra qeder bas verir Bu muddet erzinde deniz sethinde isti ve nem eh cox halda olur May ve noyabr ayinda az diger aylarda ise seyrek meydana gelir Simali Atlantik bolgesinde ilde meydana gelen tropik siklonun miqdari 8 dir Bunun 5 i qasirga tipidir Firtinalarin coxu antisiklon bolgesinin qerb ucundan qivrilaraq Amerikani hedef alir Tropik bir siklonun qasirga olaraq adlanirila bilmesi ucun kuleyin suretinin hec olmasa 117 km saat olmasi lazimdir Umumiyyetle qasirgalar saatda 240 km den sox surete malikdirler Qasirgalar hem de boyuk deniz dalgalarina ve denizin qabarmasina da getirib cixarir Qasirgalarla birlikde yagis da gelir Tropik bir kulek qursaginin orta yagis miqdari 75 150 mm dir Bele yagislar ciddi sellerin meydana gelmesine de sebeb olur Qasirgalar 2008 ci ilde2008 ci ilde qasirgalar Fransa ve Ispaniyada oz gucunu gosterib Bu gunlerde sureti 48 metre catan kulek neticesinde 15 nefer olub Olenlerin ekseriyyeti usaqlardir Ispaniya ve Fransada milyonlarla ev isiqsiz qalib Hetta bir nece aeroport baglanmaq mecburiyyetinde qalib BMT ninn felaketlerin tehlukesini azaltma uzre beynelxalq strategiya cercivesinde hazirladigi hesabata gore 2008 ci ilde daha cox Myanmada bas veren Nergiz qasirgasi can alib Ne az ne cox 138 min nefer heyatdan mehrum olub yuz minlerle insan evsiz esiksiz qalib Nergiz Myanmaya 4 milyard dollar ziyan vurub Tebii felaketler daha cox Asiya olkelerinde bas verib Cinde bele felaketlerin sayi 26 Filippinde 20 Indoneziyada 16 Hindistanda 10 olub Oten il leysan yagislari ve qasirgalardan Merkezi ve Serqi Avropa olkeleri de ziyan cekib Dnestr ve Prut kimi caylarda suyun seviyyesi keskin artib Neticede Ukrayna Moldova Ruminiya Slovakiya ve Macaristanda sel dasqinlari neticesinde 42 nefer olub Beseriyyet tarixinde 10 en boyuk qasirgaTarix Yer Ad Qurbanlarin sayi nefer13 noyabr 1970 ci il Banqlades Bxola siklonu 50000025 noyabr 1839 cu il Hindistan Korinqa Hind siklonu 3000007 oktyabr 1737 ci il Hindistan Kelkutle siklonu 3000002 8 avqust 1975 ci il Cin Mina tayfunu 21000031 oktyabr 1876 ci il Hindistan Boyuk Bakerqanc siklonu 2000002 may 2008 ci il Mayanma Nargis siklonu 90000 14600029 aprel 1991 ci il Banqlades Banqlades siklonu 138000 neferden cox6 iyun 1882 ci il Hindistan Bombey siklonu 1000002 3 avqust 1922 ci il Cin Svatou siklonu 50000 1000005 oktyabr 1864 cu il Hindistan Kelkutte siklonu 60000Hemcinin baxMeteorologiya Atmosfer hadiseleriXarici kecidlerQasirga