Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qan-Çi sistemi (Ənənəvi Çin heroqrifləri: 氣; Sadələşdirilmiş çincə: 气; Pinyin: Qi, Yapon dilində oxunuşu: Ki) — ənənəvi Çin təbabətinin (ƏÇT) əsas konsepsiyalarından biridir və bədənin sağlamlıq və xəstəliklərini başa düşmək üçün vacibdir. "Qan" (血, Xuè) bədənin fiziki cəhətdən mövcud olan maddi əsasını təşkil edir və orqanizmin fəaliyyətini dəstəkləyir. "Çi" (气, Qì) isə bədənin enerji axını və həyati gücünü ifadə edir. Qan-Çi sistemi, qədim Çin təbabətinin bədən və zehin arasındakı əlaqəni izah etmək üçün əsas aldığı əsas nəzəriyyələrdən biridir.
Tarixi
Qan-Çi sisteminin tarixi qədim Çinə gedib çıxır və bu konsepsiyanın əsasları Çjou sülaləsi dövründə (e.ə. 1046–256) qoyulmuşdur. Ənənəvi Çin təbabətinin inkişafı, xüsusilə Han sülaləsi dövründə (e.ə. 206 – b.e. 220) zirvəyə çatmış və bu dövrdə yazılmış Huangdi Neijing (Sarı İmperatorun Daxili Klassikası) əsərində Qan-Çi sistemi ətraflı şəkildə izah edilmişdir. Bu mətn, Çin təbabətinin ən qədim və ən əhəmiyyətli əsərlərindən biri hesab edilir və Qan-Çi sisteminin necə işlədiyini təsvir edir.
Huangdi Neijing əsəri iki hissədən ibarətdir: Su Wen ("Sadə Suallar") və Ling Shu ("Ruhun Göbələsi"). Bu mətnlərdə bədənin funksiyaları, xəstəliklərin yaranma səbəbləri və onların müalicəsi haqqında geniş məlumat verilmişdir. Qan-Çi balansı və bu iki elementin bir-birini necə dəstəklədiyi və ya mane olduğu haqqında geniş izahlar burada tapılır.
Qan (Xuè)
Qan (Xuè) bədənin maddi əsasını təşkil edir və orqanizmin müxtəlif orqanlarına qidalanma və enerji verir. Ənənəvi Çin təbabətinə görə, qan ürək, qaraciyər və dalaq kimi orqanlarda yaranır və qan damarları vasitəsilə bədənə yayılır. Bədənə daxil olan qidalar və hava, qan yaratmaq üçün işlənir və bu qan bədən boyunca yayılaraq həyati funksiyaları dəstəkləyir.
Qədim mətnlərdə qan, həm də insanın zehni və emosional vəziyyətinə təsir edən bir faktor kimi təsvir edilir. Məsələn, qan çatışmazlığı və ya keyfiyyətinin aşağı olması yorğunluq, zəiflik və narahatlığa səbəb ola bilər. Huangdi Neijing əsərində deyilir ki, qan bədən boyunca düzgün hərəkət etmədikdə, bu, müxtəlif xəstəliklərə yol açır.
Çi (Qì)
Çi (Qì) ənənəvi Çin təbabətində bədənin həyat enerjisi və canlılığını ifadə edir. Çi, nəfəs alma, qida qəbulu və digər xarici mənbələrdən əldə edilir və bədən boyunca meridianlar adlanan enerji kanalları vasitəsilə hərəkət edir. Çinin bədəndəki düzgün axını sağlamlığın təməli sayılır, onun tıxanması və ya qeyri-bərabərliyi isə xəstəliklərə səbəb ola bilər.
Çinin bədəndəki hərəkəti, həmçinin fərdin zehni və emosional vəziyyətini təsir edir. Ənənəvi Çin təbabətinə görə, düzgün və güclü bir Çi, bədənin immunitetini və ümumi sağlamlığını gücləndirir. Çi çatışmazlığı isə halsızlıq, tükənmə və xəstəliklərə qarşı həssaslıqla nəticələnir.
Qan-Çi balansı
Qan və Çi arasındakı balans ənənəvi Çin təbabətində sağlamlığın mühafizəsi üçün vacibdir. Qədim mənbələrə görə, Qan Çini bəsləyir, Çi isə Qanı hərəkətə gətirir. Bu iki element bir-birini dəstəkləyir və bədənin düzgün işləməsi üçün mütləq balansda olmalıdır.
Huangdi Neijing əsərində bu əlaqə belə izah edilir: Çi bədənə qida və enerji verir, qan isə bu enerjinin yayılmasını təmin edir. Əgər bu balans pozularsa, məsələn, Çi zəiflədikdə, Qan hərəkət etməz və bədən zəifləyər. Eyni şəkildə, Qan çatışmazlığı Çinin zəifləməsinə səbəb ola bilər və bu da müxtəlif xəstəliklərə yol açar.
Müalicə və profilaktika
Qan-Çi sistemində yaranan pozuntuların müalicəsi üçün ənənəvi Çin təbabəti müxtəlif üsullar təklif edir. Bunlar arasında akupunktur, bitki mənşəli dərmanlar, masaj terapiyası (tuina), qigong kimi nəfəs alma və enerji təlimləri, eləcə də xüsusi pəhrizlər yer alır. Bu üsulların hamısı bədəndə Qan-Çi balansını bərpa etmək və sağlamlığı mühafizə etmək məqsədini güdür.
Akupunktur, xüsusilə Qan-Çi axınını tənzimləmək üçün istifadə olunur. Nöqtələrin stimullaşdırılması ilə bədənin enerji kanalları açılır və Çinin sərbəst hərəkəti təmin edilir. Bitki mənşəli dərmanlar isə Qanı bəsləmək və Çini gücləndirmək üçün istifadə olunur.
Nəticə
Qan-Çi sistemi, ənənəvi Çin təbabətinin əsas nəzəriyyələrindən biridir və insan sağlamlığı üçün həyati əhəmiyyət daşıyır. Bu sistemin tarixi min illər əvvəl Çin filosofları və həkimləri tərəfindən qoyulmuş və zamanla inkişaf etmişdir. Qan və Çi arasındakı balans bədənin sağlamlıq vəziyyətini müəyyən edir və bu balansın pozulması müxtəlif xəstəliklərə səbəb ola bilər. Ənənəvi Çin təbabəti, bu balansı bərpa etmək üçün müxtəlif müalicə metodları təklif edir və bu, insanın ümumi sağlamlığını qorumağa kömək edir.
İstinadlar
- Huangdi Neijing (Sarı İmperatorun Daxili Klassikası) Bu qədim Çin tibbi mətnində Qan və Çi konsepsiyaları ətraflı izah olunur. Xüsusilə, "Su Wen" və "Ling Shu" bölmələri bu mövzunu əhatə edir. Mətndə Qan-Çi balansının bədənin sağlamlığına necə təsir etdiyi haqqında geniş məlumat verilir. Əsər Çjou sülaləsi dövründən (e.ə. 1046–256) bu günə qədər ənənəvi Çin təbabətinin əsas mənbələrindən biri hesab olunur.
- Unschuld, P. U. (1985). "Medicine in China: A History of Ideas." Kitabda ənənəvi Çin tibbinin tarixi inkişafı və Qan-Çi sistemi haqqında ətraflı məlumat verilmişdir. Bu əsər, Qan və Çi anlayışlarının necə formalaşdığı və onların Çin tibbində necə istifadə edildiyi haqqında geniş təhlil təqdim edir.
- Kaptchuk, T. J. (2000). "The Web That Has No Weaver: Understanding Chinese Medicine." Bu kitab Qan və Çi anlayışlarını müasir oxucular üçün aydın şəkildə izah edir və Qan-Çi sisteminin necə işlədiyini anlamağa kömək edir. Müəllif ənənəvi Çin təbabəti ilə bağlı əsas anlayışları və onların tarixi köklərini ətraflı şəkildə təqdim edir.
- Maciocia, G. (2005). "The Foundations of Chinese Medicine: A Comprehensive Text for Acupuncturists and Herbalists." Kitabda Qan və Çi anlayışları, onların bədən funksiyalarına təsiri və ənənəvi Çin təbabətində müalicə üsulları geniş şəkildə izah edilir. Əsər, Qan-Çi sisteminin tarixi və nəzəri əsaslarını dərindən öyrənmək istəyənlər üçün faydalıdır.
- Sivin, N. (1987). "Traditional Medicine in Contemporary China: A Partial Translation of Revised Outline of Chinese Medicine." Bu kitab, müasir Çin tibbində Qan və Çi anlayışlarının necə istifadə edildiyini və ənənəvi konsepsiyaların müasir tətbiqlərdə necə inteqrasiya edildiyini izah edir. Qan-Çi sisteminin müalicəvi yanaşmaları haqqında məlumat verir.
Əlavə ədəbiyyat
Xarici keçidlər
- Article by Fuoco B. Fann "A Philosophical and Cultural Interpretation of Qi"
- The Skeptics Dictionary
- Qi Encyclopedia
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qan Ci sistemi Enenevi Cin heroqrifleri 氣 Sadelesdirilmis cince 气 Pinyin Qi Yapon dilinde oxunusu Ki enenevi Cin tebabetinin ECT esas konsepsiyalarindan biridir ve bedenin saglamliq ve xesteliklerini basa dusmek ucun vacibdir Qan 血 Xue bedenin fiziki cehetden movcud olan maddi esasini teskil edir ve orqanizmin fealiyyetini destekleyir Ci 气 Qi ise bedenin enerji axini ve heyati gucunu ifade edir Qan Ci sistemi qedim Cin tebabetinin beden ve zehin arasindaki elaqeni izah etmek ucun esas aldigi esas nezeriyyelerden biridir Cin tebabetine esasen Cinin Qi insan bedeninde axdigi meridianlarTarixiQan Ci sisteminin tarixi qedim Cine gedib cixir ve bu konsepsiyanin esaslari Cjou sulalesi dovrunde e e 1046 256 qoyulmusdur Enenevi Cin tebabetinin inkisafi xususile Han sulalesi dovrunde e e 206 b e 220 zirveye catmis ve bu dovrde yazilmis Huangdi Neijing Sari Imperatorun Daxili Klassikasi eserinde Qan Ci sistemi etrafli sekilde izah edilmisdir Bu metn Cin tebabetinin en qedim ve en ehemiyyetli eserlerinden biri hesab edilir ve Qan Ci sisteminin nece islediyini tesvir edir Huangdi Neijing eseri iki hisseden ibaretdir Su Wen Sade Suallar ve Ling Shu Ruhun Gobelesi Bu metnlerde bedenin funksiyalari xesteliklerin yaranma sebebleri ve onlarin mualicesi haqqinda genis melumat verilmisdir Qan Ci balansi ve bu iki elementin bir birini nece desteklediyi ve ya mane oldugu haqqinda genis izahlar burada tapilir Qan Xue Qan Xue bedenin maddi esasini teskil edir ve orqanizmin muxtelif orqanlarina qidalanma ve enerji verir Enenevi Cin tebabetine gore qan urek qaraciyer ve dalaq kimi orqanlarda yaranir ve qan damarlari vasitesile bedene yayilir Bedene daxil olan qidalar ve hava qan yaratmaq ucun islenir ve bu qan beden boyunca yayilaraq heyati funksiyalari destekleyir Qedim metnlerde qan hem de insanin zehni ve emosional veziyyetine tesir eden bir faktor kimi tesvir edilir Meselen qan catismazligi ve ya keyfiyyetinin asagi olmasi yorgunluq zeiflik ve narahatliga sebeb ola biler Huangdi Neijing eserinde deyilir ki qan beden boyunca duzgun hereket etmedikde bu muxtelif xesteliklere yol acir Ci Qi Ci Qi enenevi Cin tebabetinde bedenin heyat enerjisi ve canliligini ifade edir Ci nefes alma qida qebulu ve diger xarici menbelerden elde edilir ve beden boyunca meridianlar adlanan enerji kanallari vasitesile hereket edir Cinin bedendeki duzgun axini saglamligin temeli sayilir onun tixanmasi ve ya qeyri beraberliyi ise xesteliklere sebeb ola biler Cinin bedendeki hereketi hemcinin ferdin zehni ve emosional veziyyetini tesir edir Enenevi Cin tebabetine gore duzgun ve guclu bir Ci bedenin immunitetini ve umumi saglamligini guclendirir Ci catismazligi ise halsizliq tukenme ve xesteliklere qarsi hessasliqla neticelenir Qan Ci balansiQan ve Ci arasindaki balans enenevi Cin tebabetinde saglamligin muhafizesi ucun vacibdir Qedim menbelere gore Qan Cini besleyir Ci ise Qani herekete getirir Bu iki element bir birini destekleyir ve bedenin duzgun islemesi ucun mutleq balansda olmalidir Huangdi Neijing eserinde bu elaqe bele izah edilir Ci bedene qida ve enerji verir qan ise bu enerjinin yayilmasini temin edir Eger bu balans pozularsa meselen Ci zeifledikde Qan hereket etmez ve beden zeifleyer Eyni sekilde Qan catismazligi Cinin zeiflemesine sebeb ola biler ve bu da muxtelif xesteliklere yol acar Mualice ve profilaktikaQan Ci sisteminde yaranan pozuntularin mualicesi ucun enenevi Cin tebabeti muxtelif usullar teklif edir Bunlar arasinda akupunktur bitki menseli dermanlar masaj terapiyasi tuina qigong kimi nefes alma ve enerji telimleri elece de xususi pehrizler yer alir Bu usullarin hamisi bedende Qan Ci balansini berpa etmek ve saglamligi muhafize etmek meqsedini gudur Akupunktur xususile Qan Ci axinini tenzimlemek ucun istifade olunur Noqtelerin stimullasdirilmasi ile bedenin enerji kanallari acilir ve Cinin serbest hereketi temin edilir Bitki menseli dermanlar ise Qani beslemek ve Cini guclendirmek ucun istifade olunur NeticeQan Ci sistemi enenevi Cin tebabetinin esas nezeriyyelerinden biridir ve insan saglamligi ucun heyati ehemiyyet dasiyir Bu sistemin tarixi min iller evvel Cin filosoflari ve hekimleri terefinden qoyulmus ve zamanla inkisaf etmisdir Qan ve Ci arasindaki balans bedenin saglamliq veziyyetini mueyyen edir ve bu balansin pozulmasi muxtelif xesteliklere sebeb ola biler Enenevi Cin tebabeti bu balansi berpa etmek ucun muxtelif mualice metodlari teklif edir ve bu insanin umumi saglamligini qorumaga komek edir IstinadlarHuangdi Neijing Sari Imperatorun Daxili Klassikasi Bu qedim Cin tibbi metninde Qan ve Ci konsepsiyalari etrafli izah olunur Xususile Su Wen ve Ling Shu bolmeleri bu movzunu ehate edir Metnde Qan Ci balansinin bedenin saglamligina nece tesir etdiyi haqqinda genis melumat verilir Eser Cjou sulalesi dovrunden e e 1046 256 bu gune qeder enenevi Cin tebabetinin esas menbelerinden biri hesab olunur Unschuld P U 1985 Medicine in China A History of Ideas Kitabda enenevi Cin tibbinin tarixi inkisafi ve Qan Ci sistemi haqqinda etrafli melumat verilmisdir Bu eser Qan ve Ci anlayislarinin nece formalasdigi ve onlarin Cin tibbinde nece istifade edildiyi haqqinda genis tehlil teqdim edir Kaptchuk T J 2000 The Web That Has No Weaver Understanding Chinese Medicine Bu kitab Qan ve Ci anlayislarini muasir oxucular ucun aydin sekilde izah edir ve Qan Ci sisteminin nece islediyini anlamaga komek edir Muellif enenevi Cin tebabeti ile bagli esas anlayislari ve onlarin tarixi koklerini etrafli sekilde teqdim edir Maciocia G 2005 The Foundations of Chinese Medicine A Comprehensive Text for Acupuncturists and Herbalists Kitabda Qan ve Ci anlayislari onlarin beden funksiyalarina tesiri ve enenevi Cin tebabetinde mualice usullari genis sekilde izah edilir Eser Qan Ci sisteminin tarixi ve nezeri esaslarini derinden oyrenmek isteyenler ucun faydalidir Sivin N 1987 Traditional Medicine in Contemporary China A Partial Translation of Revised Outline of Chinese Medicine Bu kitab muasir Cin tibbinde Qan ve Ci anlayislarinin nece istifade edildiyini ve enenevi konsepsiyalarin muasir tetbiqlerde nece inteqrasiya edildiyini izah edir Qan Ci sisteminin mualicevi yanasmalari haqqinda melumat verir Elave edebiyyatWright Thomas Eisenberg David Encounters with Qi Exploring Chinese medicine New York Norton hi 1995 ISBN 978 0 393 31213 3 OCLC 32998368 Powers John Introduction to Tibetan Buddhism Ithaca NY Snow Lion Publications 1995 seh 591 ISBN 978 1 55939 282 2 Xarici kecidlerVikisitatda Qan ci sistemi ile elaqedar sitatlar var Vikilugetde Qan ci sistemi movzusuna dair melumatlar var Article by Fuoco B Fann A Philosophical and Cultural Interpretation of Qi The Skeptics Dictionary Qi Encyclopedia