Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Nikolay Mixayloviç Prjevalski (rus. Никола́й Миха́йлович Пржева́льский; 31 mart (12 aprel) 1839 – 20 oktyabr (1 noyabr) 1888, Prjevalsk, Rusiya Türkistanı general-qubernatorluğu) — rus səyyahı, coğrafiyaşünas və təbiətşünas. Orta Asiyaya bir neçə ekspedisiya etmiş, bu müddət ərzində Monqolustan, Çin və Tibet ərazilərini araşdırmışdır. 1886-cı ildən general mayor. Vəkil və riyaziyyatçı Prjevalskilərin qardaşı.
| Nikolay Prjevalski | |
|---|---|
| rus. Николай Михайлович Пржевальский | |
 | |
| Doğum tarixi | 31 mart (12 aprel) 1839 |
| Vəfat tarixi | 20 oktyabr (1 noyabr) 1888(49 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | tif xəstəliyi[d] |
| Dəfn yeri | |
| Elm sahələri | təbiət elmləri, Səyahət |
| Təhsili |
|
| Üzvlüyü | |
| Mükafatları |    |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
| Canlı təbiətin sistematiki | |
|---|---|
| Tədqiqatçı, botanika taksonlarını təsnif edən. Beynəlxalq Botaniki Adlandırma Kodeksində bu ad qısaldılmış şəkildə belə göstərilir: «Przew.». Şəxsi səhifə IPNI saytında Tədqiqatçı, zoologiya taksonlarını təsnif edən. Taksonlarda müəllifliyi qısaca bu cür göstərilir: «Przewalski». |
Həyatı
Nikolay Mixayloviç Prjevalski Mərkəzi Asiyanın daxili hissələrini tədqiq edən ilk avropalı rus səyyahıdır. Hərbi Akademiyanı bitirdikdən sonra Varşava yunker məktəbində coğrafiya və tarixdən dərs demişdir. Boş vaxtlarını təbiət elmlərinə sərf edən Prjevalskinin səyahətləri rus xoğrafiya elminə dünya şöhrəti qazandırmışdır. Ömrünün on səkkiz ilini o, Mərkəzi Asiyanın tədqiq olunmasına sərf edib. Səyahəti dövründə Prjevalski 32 min km yolu arxada qoymuşdur.
1839-cu ildə Smolensk quberniyasının Kimborovo kəndində anadan olan Prjevalskinin ilk səyahəti Ussuri ölkəsinə olmuşdur. Ekspedisiya nəticələrinin müvəffəqiyyətini nəzərə alaraq coğrafiya cəmiyyəti Prjevalskinin mərkəzi Asiyaya göndərməyi qərara alır. 1867-1888-ci illərdə beş dəfə böyük ekspedisiyalara rəhbərlik etmişdir (şəkil 11), 1870-ci ilin payızında Mərkəzi Asiya, Monqolustan, Pekin, Dalay-Nur gölü, Yanszı (Mavi), Xuanxe (Sarı) çaylarına səyahət etməklə bu ölkələrə məxsus küllü miqdarda təbii şəraitini əks etdirən flora nümunələri toplayır, Mərkəzi Asiyada vəşhi dəvə və vəhşi atlar (Prjevalski atı) aşkar edir. İlk dəfə olaraq Tarim çayının çökəkliyə dolmasından yaranan bataqlıq Lobnor gölünü və onun 200 km enə, 100 km uzunluğa malik şorsulu göl olduğunu müəyyən edir.
1872-ci ildə Prjevalski Yanszı çayının sahillərinə yola düşür. Kazak Panfil Çebayev və buryat Dondok İrinçinovun müşayəti ilə karvanla birlikdə Alaşan səhrasından keçərək çiçəklənən Qansu əyalətinə çatır. Bundan sonra Avropa elminə məlum olmayan Nan-Şan dağlarını öyrənir. Oktyabr ayının sonunda rus səyyahı və onu müşahidə edənlər Kukunor gölü sahilinə çıxaraq gündəliyində belə yazır: «Həyatımdakı arzularım yerinə yetdi! Ekspedisiya müqəddəs vəzifəni yerinə yetirmişdir! Yaxın keçmişdəki arzular artıq həqiqətə çevrilmişdir!»
Ekspedisiyanı davam etdirməklə Prjevalski Kukunor gölünə çatır və gölün cənub-qərbində Kukunor silsiləsini tədqiq edərək, çaydan düzənliyə çıxaraq Yanszı çayının yuxarı axınına yollanır. İki ay yarım Tibetdə sərt iqlim şəraitində tədqiqat apardıqdan sonra səyyah Bayan-Xara-Ula silsiləsini keçməklə Yanszı çayının sahilinə çatır.
Prjevalskinin birinci ekspedisiyası 12 min km qətt etməklə başa gəldi. Rus coğrafiya cəmiyyəti prjevalskinin birinci səyahətinin nəticələrinə görə Böyük qızıl medala layiq gördü.
1876-cı ildə Prjevalski ikinci dəfə Mərkəzi Asiyaya ekspedisiyaya çıxır. İlk dəfə olaraq Tarim çayının axın istiqamətində Lob-Nor gölünə çatır. O, ilk dəfə olaraq bu qamışlı bataqlıq-gölün Tarim çayının fəaliyyəti nəticəsində əmələ gəldiyini müəyyən etmişdir. Təqribən 1300 km yolun qət edilməsilə başa gələn bu ekspedisiyanın əsas nəticələri Lob-Nor gölünün tədqiqi və Altındağ silsiləsinin aşkar olunması idi.
Prjevalskinin üçüncü ekspedisiyası 1879-cu ildə Layson gölü yaxınlığından başlayır. İkinci ekspedisiyada avropalılara ancaq Marko Polonun yazılarından məlum olan dəvə dəriləri nümunə üçün aparılmışdırsa, üçüncü ekspedisiyada, sonradan zooloqlar tərəfindən Prjevalskinin adı verilən vəşhi at aşkar edilmişdir.
Cənuba doğru hərəkət etməklə Tibetin paytaxtı Lxasaya aparan yola çıxan ekspedisiya üzvləri naməlum silsilə aşkar etdilər. Silisiləyə Prjevalski tərəfindən Marko Polonun adı verilir. Tibet paytaxtına 280 km qalmış yerli nümayəndələrlə rastlaşır və ekspedisiya üzvlərinin ölkəyə daxil olmalarının qadağan edən rəsmi kağız aldıqdan sonra geri qayıdaraq Xuanxe çayının yuxarı axınını öyrənir. Daha sonra mavi Kukunor gölünə dönməklə onun ölçülərini müəyyən edir və bura tökülən 25 çayı xəritəyə köçürür.
Üçüncü ekspedisiya nəticəsində iri dağ sistemləri olan Nan-Şan və Knlun daha dəqiq xəritədə öz əksin tapdı, 4000 km əvvəllər məlum olmayan yol xəritəyə köçürüldü, meteoroji müşahidələr aparıldı, zəngin heyvan və bitki kolleksiyaları toplandı. Bu səyahət Prjevalskinin «Zaysandan Hamim və Tibetdən keçməklə Sarı çayın yuxarı axınına» əsərində öz əskini tapdı.
Prjevalskinin dördüncü səyahəti 1883-cü ilin sonunda başlayır. Monqolustan çölləri, Qobi, Alaşan səhralarının geridə qoyaraq Xuanxe çayının yuxarı axınına çatır, onun mənbəyini üzərində dəqiqləşdirirlər. Xuanxe və yanszı çaylarının suayrıcısını müəyyən etməklə prjevalski avropalılara məlum olmayan dağ silsilələrini müəyyən etdi. Səyyah aşkar edilmiş silsilələri Adsız, Çaydam, Moskva, Ən hündür zirvəni isə Kreml adlandırır.
İki il səkkiz ay davam edən ekspedisiya müddətində 8 min km yol arxada qaldı. Knlun silsiləsinin mərkəz hissəsinin aşkar edilməsi Prjevalskinin Mərkəzi Asiyaya dördüncü səyahətinin ən böyük nailiyyəti olmuşdur.
188-ci ildə beşinci səyahətə hazırlaşan Prjvalski yatalaq xəstəliyinə tutulur və noyabr ayının 1-də ölür. Vəsiyyətinə görə İssık-Kolu hündür sahilində dəfn edilmişdir. Qəbrinin üstündə qranit üzərində bürünc qartal, qartalın dimdiyində zeytun budağı, caynağında isə Prjevalskinin səyahət marşrutunu əks etdirən Asiyanın xəritəsindən ibarət siyasi xarakter daşıyan abidə qoyulmuşdur.
Sağlığında Prjevalski 24 rus və xarici elm cəmiyyətlərinin üzvü seçilmiş, 8 dəfə qızıl medala layiq görülmüşdür.
İstinadlar
- Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- Историческая энциклопедия Сибири (rus.). / под ред. В. А. Ламин Новосибирск: 2009.
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Пржевальский Николай Михайлович // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
Xarici keçidlər
- Н. М. Пржeвальский
Mənbə
- Пржевальский Н.М. Мoнгoлия и страна тангутoв. Т. 1. М., 1946.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Nikolay Mixaylovic Prjevalski rus Nikola j Miha jlovich Przheva lskij 31 mart 12 aprel 1839 20 oktyabr 1 noyabr 1888 Prjevalsk Rusiya Turkistani general qubernatorlugu rus seyyahi cografiyasunas ve tebietsunas Orta Asiyaya bir nece ekspedisiya etmis bu muddet erzinde Monqolustan Cin ve Tibet erazilerini arasdirmisdir 1886 ci ilden general mayor Vekil ve riyaziyyatci Prjevalskilerin qardasi Nikolay Prjevalskirus Nikolaj Mihajlovich PrzhevalskijDogum tarixi 31 mart 12 aprel 1839Vefat tarixi 20 oktyabr 1 noyabr 1888 49 yasinda Vefat yeri Prjevalsk Yeddisu vilayeti Rusiya Turkistani general qubernatorlugu Rusiya imperiyasiVefat sebebi tif xesteliyi d Defn yeri PrjevalskElm saheleri tebiet elmleri SeyahetTehsili Nikolayev Bas Qerargah Akademiyasi d Uzvluyu Leopoldin Alman Milli Elmler Akademiyasi Peterburq Elmler AkademiyasiMukafatlari Vikianbarda elaqeli mediafayllarCanli tebietin sistematikiTedqiqatci botanika taksonlarini tesnif eden Beynelxalq Botaniki Adlandirma Kodeksinde bu ad qisaldilmis sekilde bele gosterilir Przew Sexsi sehife IPNI saytindaTedqiqatci zoologiya taksonlarini tesnif eden Taksonlarda muellifliyi qisaca bu cur gosterilir Przewalski HeyatiNikolay Mixaylovic Prjevalski Merkezi Asiyanin daxili hisselerini tedqiq eden ilk avropali rus seyyahidir Herbi Akademiyani bitirdikden sonra Varsava yunker mektebinde cografiya ve tarixden ders demisdir Bos vaxtlarini tebiet elmlerine serf eden Prjevalskinin seyahetleri rus xografiya elmine dunya sohreti qazandirmisdir Omrunun on sekkiz ilini o Merkezi Asiyanin tedqiq olunmasina serf edib Seyaheti dovrunde Prjevalski 32 min km yolu arxada qoymusdur 1839 cu ilde Smolensk quberniyasinin Kimborovo kendinde anadan olan Prjevalskinin ilk seyaheti Ussuri olkesine olmusdur Ekspedisiya neticelerinin muveffeqiyyetini nezere alaraq cografiya cemiyyeti Prjevalskinin merkezi Asiyaya gondermeyi qerara alir 1867 1888 ci illerde bes defe boyuk ekspedisiyalara rehberlik etmisdir sekil 11 1870 ci ilin payizinda Merkezi Asiya Monqolustan Pekin Dalay Nur golu Yanszi Mavi Xuanxe Sari caylarina seyahet etmekle bu olkelere mexsus kullu miqdarda tebii seraitini eks etdiren flora numuneleri toplayir Merkezi Asiyada veshi deve ve vehsi atlar Prjevalski ati askar edir Ilk defe olaraq Tarim cayinin cokekliye dolmasindan yaranan bataqliq Lobnor golunu ve onun 200 km ene 100 km uzunluga malik sorsulu gol oldugunu mueyyen edir 1872 ci ilde Prjevalski Yanszi cayinin sahillerine yola dusur Kazak Panfil Cebayev ve buryat Dondok Irincinovun musayeti ile karvanla birlikde Alasan sehrasindan kecerek ciceklenen Qansu eyaletine catir Bundan sonra Avropa elmine melum olmayan Nan San daglarini oyrenir Oktyabr ayinin sonunda rus seyyahi ve onu musahide edenler Kukunor golu sahiline cixaraq gundeliyinde bele yazir Heyatimdaki arzularim yerine yetdi Ekspedisiya muqeddes vezifeni yerine yetirmisdir Yaxin kecmisdeki arzular artiq heqiqete cevrilmisdir Ekspedisiyani davam etdirmekle Prjevalski Kukunor golune catir ve golun cenub qerbinde Kukunor silsilesini tedqiq ederek caydan duzenliye cixaraq Yanszi cayinin yuxari axinina yollanir Iki ay yarim Tibetde sert iqlim seraitinde tedqiqat apardiqdan sonra seyyah Bayan Xara Ula silsilesini kecmekle Yanszi cayinin sahiline catir Prjevalskinin birinci ekspedisiyasi 12 min km qett etmekle basa geldi Rus cografiya cemiyyeti prjevalskinin birinci seyahetinin neticelerine gore Boyuk qizil medala layiq gordu 1876 ci ilde Prjevalski ikinci defe Merkezi Asiyaya ekspedisiyaya cixir Ilk defe olaraq Tarim cayinin axin istiqametinde Lob Nor golune catir O ilk defe olaraq bu qamisli bataqliq golun Tarim cayinin fealiyyeti neticesinde emele geldiyini mueyyen etmisdir Teqriben 1300 km yolun qet edilmesile basa gelen bu ekspedisiyanin esas neticeleri Lob Nor golunun tedqiqi ve Altindag silsilesinin askar olunmasi idi Prjevalskinin ucuncu ekspedisiyasi 1879 cu ilde Layson golu yaxinligindan baslayir Ikinci ekspedisiyada avropalilara ancaq Marko Polonun yazilarindan melum olan deve derileri numune ucun aparilmisdirsa ucuncu ekspedisiyada sonradan zooloqlar terefinden Prjevalskinin adi verilen veshi at askar edilmisdir Cenuba dogru hereket etmekle Tibetin paytaxti Lxasaya aparan yola cixan ekspedisiya uzvleri namelum silsile askar etdiler Silisileye Prjevalski terefinden Marko Polonun adi verilir Tibet paytaxtina 280 km qalmis yerli numayendelerle rastlasir ve ekspedisiya uzvlerinin olkeye daxil olmalarinin qadagan eden resmi kagiz aldiqdan sonra geri qayidaraq Xuanxe cayinin yuxari axinini oyrenir Daha sonra mavi Kukunor golune donmekle onun olculerini mueyyen edir ve bura tokulen 25 cayi xeriteye kocurur Ucuncu ekspedisiya neticesinde iri dag sistemleri olan Nan San ve Knlun daha deqiq xeritede oz eksin tapdi 4000 km evveller melum olmayan yol xeriteye kocuruldu meteoroji musahideler aparildi zengin heyvan ve bitki kolleksiyalari toplandi Bu seyahet Prjevalskinin Zaysandan Hamim ve Tibetden kecmekle Sari cayin yuxari axinina eserinde oz eskini tapdi Prjevalskinin dorduncu seyaheti 1883 cu ilin sonunda baslayir Monqolustan colleri Qobi Alasan sehralarinin geride qoyaraq Xuanxe cayinin yuxari axinina catir onun menbeyini uzerinde deqiqlesdirirler Xuanxe ve yanszi caylarinin suayricisini mueyyen etmekle prjevalski avropalilara melum olmayan dag silsilelerini mueyyen etdi Seyyah askar edilmis silsileleri Adsiz Caydam Moskva En hundur zirveni ise Kreml adlandirir Iki il sekkiz ay davam eden ekspedisiya muddetinde 8 min km yol arxada qaldi Knlun silsilesinin merkez hissesinin askar edilmesi Prjevalskinin Merkezi Asiyaya dorduncu seyahetinin en boyuk nailiyyeti olmusdur 188 ci ilde besinci seyahete hazirlasan Prjvalski yatalaq xesteliyine tutulur ve noyabr ayinin 1 de olur Vesiyyetine gore Issik Kolu hundur sahilinde defn edilmisdir Qebrinin ustunde qranit uzerinde burunc qartal qartalin dimdiyinde zeytun budagi caynaginda ise Prjevalskinin seyahet marsrutunu eks etdiren Asiyanin xeritesinden ibaret siyasi xarakter dasiyan abide qoyulmusdur Sagliginda Prjevalski 24 rus ve xarici elm cemiyyetlerinin uzvu secilmis 8 defe qizil medala layiq gorulmusdur IstinadlarCex Milli Hakimiyyet Melumat bazasi Istoricheskaya enciklopediya Sibiri rus pod red V A Lamin Novosibirsk 2009 ISBN 5 8402 0230 4 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Przhevalskij Nikolaj Mihajlovich Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 Xarici kecidlerN M PrzhevalskijVikianbarda Nikolay Prjevalski ile elaqeli mediafayllar var MenbePrzhevalskij N M Mongoliya i strana tangutov T 1 M 1946 Hemcinin baxPrjevalski ati