Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Prosessor — kompüter üzərində edilən bütün arfimetik və məntiqi əməliyyatlar bu qurğu tərəfindən reallaşdırılır və nəzarət edilir.
Prosessorlar ana kartın ortasında olan və xüsusi olaraq hazırlanan CPU yuvası və ya prosessorsocketi deyə adlandırılan hissəyə birləşdirilir.
Mikroprosessor bir neçə santimetr ölçüdə mikrosxem olub, kompüterə daxil olan informasiyanın təhlilini, hesablanmasını, emalını və ötürülməsini təmin edir. Kompüter üzərində edilən bütün əməliyyatlar, bu vahid tərəfindən reallaşdırılır və nəzarət edilir. Mikroprosessor bəzən mərkəzi prosessor (CPU – Central Prosessor Unit – Mərkəzi Prosessor Modulu) da adlanır.
CPU kompüterin beynidir və vəzifəsi tapşırıqları tezliklə yerinə yetirməkdir. CPU işləyərkən qızdığı üçün onun üzərinə ventilyator yerləşdirilər. Prosessorun (CPU) sürəti, yəni takt tezliyi hz (hers) ilə ölçülür.
Fərdi kompüterdə bütün informasiyanı emal edən mərkəzi prosessor giriş informasiyasını çıxış informasiyasına çevirərək proqram vasitələrinin idarəsi altında işləyir. Kompüterlərin ayrı-ayrı modellərində iki qabaqcıl dünya istehsalçılarının Intel və AMD şirkətlərinin müxtəlif prosessorları istifadə olunur.
Mərkəzi prosessor
Mərkəzi prosessor (ing. Central processing unit, qısaldılmış variantı: CPU) — kompüterin ən önəmli hissəsidir. Tərcüməsi "Mərkəzi quraşdırılmış qurğu" mənasını verir. Mikroprosessor bir neçə santimetr ölçüdə mikrosxem olub, kompüterə daxil olan informasiyanın təhlilini, hesablanmasını, emalını və ötürülməsini təmin edir. Mikrosxemlər toplusunu çipset də adlandırırlar. Kompüter üzərində edilən bütün əməliyyatlar, bu vahid tərəfindən reallaşdırılır və nəzarət edilir. Mikroprosessor bəzən mərkəzi prosessor (CPU – Central Prosessor Unit – Mərkəzi Prosessor Modulu) da adlanır.
Prosessorların arxitekturası
Mikroprosessorun arxitekturası onun bir neçə xüsusiyyəti ilə təyin edilir. Bunlardan başlıcası təlimat sistemini təşkil edən təlimatların (əmrlərin) xüsusiyyəti və onların icra mexanizmi ilə bağlıdır. Mikroprosessorların əsasən iki tip arxitekturası mövcuddur:
CISC arxitekturası-CISC (C omplex I nstruction S et C omputer), ənənəvi kompüter arxitekturasıdır. Prosessor öz üzərində olan microcode adlı miniatür bir proqram istifadə edərək əmr setlərini işlədir. Bu sayədə əmr dəstləri müxtəlif uzunluqlu ola bilər və bütün ünvanlama modellərini istifadə edə bilərlər.
RISC arxitekturası-RISC (Reduced Instruction Set Computer- sadələşdirilmiş təlimat sisteminə malik kompüter) arxitekturasI ilk dəfə 1979-cu ildə IBM801 mini-kompüterində gerçəkləşdirildi. Bu arxitektura üç əsas prinsipə söykənir:
sistemin mükəmməl kompilyator vasitəsilə yüksək səviyyə proqramlaşdIrm dillərini dəstəkləməsi
tamamilə aparat vasitələri ilə icra olunan primitiv təlimatlar toplusundan istifadə
əksər təlimatlarIn prosessor tərəfindən bir taktda icra edilməsinə imkan verən yaddaş və giriş-çıxışın təşkili
İlk RISC arxitekturalI mikroprosessorlar 80-ci illərin əvvəllərində Kaliforniya (Berkli şəhəri) və Stəndford universitetlərində hazIrlandI. Bu mikroprosessorların müəlliflərinin qarşIlarIna qoyduqlarI məqsəd mümkün qədər sadə quruluşa malik daha məhsuldar mikroprosessora nail olmaq idi. 17 oktyabr 1985-ci ildə "Intel" firması IBM PC – 80386 kompüterləri üçün ilk 32 mərtəbəli prosessor istehsal etmişdir. 12 MHz takt tezliyinə malik olan bu mikroprosessor 275000 tranzistordan ibarət idi. Prosessorun müxtəlif modifikasiyaları 20 ildən sonra, yəni 2007-ci ildən buraxılmağa başlamışdır.
Xarakteristika
CPU kompüterin beynidir və vəzifəsi tapşırıqları tezliklə yerinə yetirməkdir. CPU işləyərkən qızdığı üçün onun üzərinə ventilyator yerləşdirilər. Prosessorun (CPU) sürəti, yəni takt tezliyi hz (hers) ilə ölçülür.
Takt tezliyi — 1 saniyə ərzində yerinə yetirilən əməliyyatların (məsələn, toplama və vurma) sayını və həmin əməliyyatların hansı sürətlə yerinə yetirildiyini göstərir. İndiki zamanda fərdi kompüterlərdə geniş istifadə olunan mikroprosessorların takt tezliyi saniyədə 4 milyard taktdır (4 GHz). Takt tezliyi Meqaherzlərlə (MHz) və Geqaherslərlə (GHz) ölçülür. Bu göstərici prosessorun adından sonra yazılır (məsələn, Pentium/75 MHz). CPU çiplərini İntel və AMD firmaları istehsal edir. İntel CPU-larə nümunə olaraq 468PIN-lik bir Pentium prosessoru misal göstərmək olar.
Takt tezliyinin daxili və xarici növü vardır. Daxili takt tezliyi mikroprosessorun yerinə yetirdiyi əməliyyatların tezliyini, xarici takt tezliyi isə əməli yaddaşı ilə mikroprosessor arasında informasiyanın dəyişmə tezliyini göstərir.
Qeyd edək ki, kompüterdə prosessor bir ədəd olmur – videoplata, səs platası, çoxlu sayda xarici qurğular – bunlar hamısı öz prosessorları ilə təchiz olunmuşlar. Lakin onların hamısı Mərkəzi Prosessordan fərqli olaraq, dar bir çərçivədə xüsusiləşdirilmiş olurlar. Məsələn, onlardan biri səsin emalı ilə, digəri isə 3-ölçülü təsvirlərin yaradılması məşğul olur. Mərkəzi prosessorun əsas və fərqləndirici xüsusiyyəti – onun universal olmasıdır. Yəni lazım gəldikdə mərkəzi prosessor istənilən işi yerinə yetirə bildiyi halda, videoplatanın prosessoru nə qədər arzu etsə belə, musiqi faylının kodunu aydınlaşdıra bilmir.
Tarixi
Dünyada ilk mikroprosessor İntel firması tərəfindən 15 noyabr 1971-ci ildə hazırlanan İntel 4004 prosessorudur. Hər bir kompüterin mərkəzi qurğusu mikrosprosessordur. Bəzən onu kompüterin beyni də adlandırırlar. Mikroprosessor kompüterin başqa komponentləri ilə qarşılıqlı əlaqədə olur. Bu elementlər əsasən girişi (input) və ya çıxışı (output) təmin edir. Giriş – kompüterə daxil olan informasiya, çıxış isə mikroprosessorun hasil etdiyi informasiyadır. Geniş anlamda, kompüter məhz bu giriş çıxışın emalı ilə məşğul olur. Ümumiyytələ, mikroprosessor kompüterin bütün qurğularının işini idarə edir. Mikro Prosessora bəzən Mərkəzi Prosessor və ya sadəcə Prosessor da deyilir.
İstinadlar
- "Mərkəzi Prosessor (CPU) Nədir?". 2015-09-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-10-24.
- Kuck, David (1978). Computers and Computations, Vol 1. John Wiley & Sons, Inc. p. 12. .
Xarici keçidlər
- Prosessorun tarixindən
- Prosessor 2009-02-12 at the Wayback Machine Alferovun ensiklopediyası
- Mobil prosessorlarının müqayisəsi
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Prosessor komputer uzerinde edilen butun arfimetik ve mentiqi emeliyyatlar bu qurgu terefinden reallasdirilir ve nezaret edilir Prosessor Prosessorlar ana kartin ortasinda olan ve xususi olaraq hazirlanan CPU yuvasi ve ya prosessorsocketi deye adlandirilan hisseye birlesdirilir Mikroprosessor bir nece santimetr olcude mikrosxem olub komputere daxil olan informasiyanin tehlilini hesablanmasini emalini ve oturulmesini temin edir Komputer uzerinde edilen butun emeliyyatlar bu vahid terefinden reallasdirilir ve nezaret edilir Mikroprosessor bezen merkezi prosessor CPU Central Prosessor Unit Merkezi Prosessor Modulu da adlanir CPU komputerin beynidir ve vezifesi tapsiriqlari tezlikle yerine yetirmekdir CPU isleyerken qizdigi ucun onun uzerine ventilyator yerlesdiriler Prosessorun CPU sureti yeni takt tezliyi hz hers ile olculur Ferdi komputerde butun informasiyani emal eden merkezi prosessor giris informasiyasini cixis informasiyasina cevirerek proqram vasitelerinin idaresi altinda isleyir Komputerlerin ayri ayri modellerinde iki qabaqcil dunya istehsalcilarinin Intel ve AMD sirketlerinin muxtelif prosessorlari istifade olunur Merkezi prosessorMerkezi prosessor ing Central processing unit qisaldilmis varianti CPU komputerin en onemli hissesidir Tercumesi Merkezi qurasdirilmis qurgu menasini verir Mikroprosessor bir nece santimetr olcude mikrosxem olub komputere daxil olan informasiyanin tehlilini hesablanmasini emalini ve oturulmesini temin edir Mikrosxemler toplusunu cipset de adlandirirlar Komputer uzerinde edilen butun emeliyyatlar bu vahid terefinden reallasdirilir ve nezaret edilir Mikroprosessor bezen merkezi prosessor CPU Central Prosessor Unit Merkezi Prosessor Modulu da adlanir Prosessorlarin arxitekturasiMikroprosessorun arxitekturasi onun bir nece xususiyyeti ile teyin edilir Bunlardan baslicasi telimat sistemini teskil eden telimatlarin emrlerin xususiyyeti ve onlarin icra mexanizmi ile baglidir Mikroprosessorlarin esasen iki tip arxitekturasi movcuddur CISC arxitekturasi CISC C omplex I nstruction S et C omputer enenevi komputer arxitekturasidir Prosessor oz uzerinde olan microcode adli miniatur bir proqram istifade ederek emr setlerini isledir Bu sayede emr destleri muxtelif uzunluqlu ola biler ve butun unvanlama modellerini istifade ede bilerler RISC arxitekturasi RISC Reduced Instruction Set Computer sadelesdirilmis telimat sistemine malik komputer arxitekturasI ilk defe 1979 cu ilde IBM801 mini komputerinde gerceklesdirildi Bu arxitektura uc esas prinsipe soykenir sistemin mukemmel kompilyator vasitesile yuksek seviyye proqramlasdIrm dillerini desteklemesi tamamile aparat vasiteleri ile icra olunan primitiv telimatlar toplusundan istifade ekser telimatlarIn prosessor terefinden bir taktda icra edilmesine imkan veren yaddas ve giris cixisin teskili Ilk RISC arxitekturalI mikroprosessorlar 80 ci illerin evvellerinde Kaliforniya Berkli seheri ve Stendford universitetlerinde hazIrlandI Bu mikroprosessorlarin muelliflerinin qarsIlarIna qoyduqlarI meqsed mumkun qeder sade qurulusa malik daha mehsuldar mikroprosessora nail olmaq idi 17 oktyabr 1985 ci ilde Intel firmasi IBM PC 80386 komputerleri ucun ilk 32 mertebeli prosessor istehsal etmisdir 12 MHz takt tezliyine malik olan bu mikroprosessor 275000 tranzistordan ibaret idi Prosessorun muxtelif modifikasiyalari 20 ilden sonra yeni 2007 ci ilden buraxilmaga baslamisdir XarakteristikaCPU komputerin beynidir ve vezifesi tapsiriqlari tezlikle yerine yetirmekdir CPU isleyerken qizdigi ucun onun uzerine ventilyator yerlesdiriler Prosessorun CPU sureti yeni takt tezliyi hz hers ile olculur Takt tezliyi 1 saniye erzinde yerine yetirilen emeliyyatlarin meselen toplama ve vurma sayini ve hemin emeliyyatlarin hansi suretle yerine yetirildiyini gosterir Indiki zamanda ferdi komputerlerde genis istifade olunan mikroprosessorlarin takt tezliyi saniyede 4 milyard taktdir 4 GHz Takt tezliyi Meqaherzlerle MHz ve Geqaherslerle GHz olculur Bu gosterici prosessorun adindan sonra yazilir meselen Pentium 75 MHz CPU ciplerini Intel ve AMD firmalari istehsal edir Intel CPU lare numune olaraq 468PIN lik bir Pentium prosessoru misal gostermek olar Takt tezliyinin daxili ve xarici novu vardir Daxili takt tezliyi mikroprosessorun yerine yetirdiyi emeliyyatlarin tezliyini xarici takt tezliyi ise emeli yaddasi ile mikroprosessor arasinda informasiyanin deyisme tezliyini gosterir Qeyd edek ki komputerde prosessor bir eded olmur videoplata ses platasi coxlu sayda xarici qurgular bunlar hamisi oz prosessorlari ile techiz olunmuslar Lakin onlarin hamisi Merkezi Prosessordan ferqli olaraq dar bir cercivede xususilesdirilmis olurlar Meselen onlardan biri sesin emali ile digeri ise 3 olculu tesvirlerin yaradilmasi mesgul olur Merkezi prosessorun esas ve ferqlendirici xususiyyeti onun universal olmasidir Yeni lazim geldikde merkezi prosessor istenilen isi yerine yetire bildiyi halda videoplatanin prosessoru ne qeder arzu etse bele musiqi faylinin kodunu aydinlasdira bilmir TarixiDunyada ilk mikroprosessor Intel firmasi terefinden 15 noyabr 1971 ci ilde hazirlanan Intel 4004 prosessorudur Her bir komputerin merkezi qurgusu mikrosprosessordur Bezen onu komputerin beyni de adlandirirlar Mikroprosessor komputerin basqa komponentleri ile qarsiliqli elaqede olur Bu elementler esasen girisi input ve ya cixisi output temin edir Giris komputere daxil olan informasiya cixis ise mikroprosessorun hasil etdiyi informasiyadir Genis anlamda komputer mehz bu giris cixisin emali ile mesgul olur Umumiyytele mikroprosessor komputerin butun qurgularinin isini idare edir Mikro Prosessora bezen Merkezi Prosessor ve ya sadece Prosessor da deyilir Istinadlar Merkezi Prosessor CPU Nedir 2015 09 05 tarixinde Istifade tarixi 2012 10 24 Kuck David 1978 Computers and Computations Vol 1 John Wiley amp Sons Inc p 12 ISBN 0471027162 Xarici kecidlerVikianbarda Merkezi prosessor ile elaqeli mediafayllar var Prosessorun tarixinden Prosessor 2009 02 12 at the Wayback Machine Alferovun ensiklopediyasi Mobil prosessorlarinin muqayisesi