Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mikroprosessor (CPU) (Central Processing Unit) — fərdi kompüterlərin düşünən beyni olub ana plata üzərində yerləşir, ədədlər üzərində hesab-məntiq əməllərini və idarəni həyata keçirir. Mikroprosessor hesab-məntiq və idarə qurğusunu özündə birləşdirir.Ayrıca qurğu şəklində düzəldilən mərkəzi prosessor. Ölçüləri təqribən 2.5~2.5 sm olan çağdaş mikroprosessorun inteqral sxemində 1 milyondan artıq tranzistor olur. Mikroprosessor fərdi kompüterlərin hamısının əsasıdır, çünki yaddaş və qida mənbəyi əlavə etməklə praktiki olaraq hazır kompüter almaq olar (əlbəttə, periferiya qurğularını çıxmaqla). Bu günə olan ən geniş yayılmış mikroprosessorlar bunlardır: Apple Macintosh kompüterlərinin əsasında olan Motorola firmasının 680x0 mikroprosessorları və bütün IBM PS/2 və PC-uyumlu kompüterlərin əsasında olan Intel firmasının 80x86 ailəsi
Mikroprosessorları əsasən Intel, AMD və Cyrix firmaları istehsal edir. Intel firması öz mikroprosessorlarını əsasən Pentium markası ilə istehsal edir. Bu cür mikrosxem özündə təqribən 3,1 milyon tranzistoru birləşdirir. Pentium tipli mikroprosessorun arxitekturası özündə iki hesab-məntiq qurğusunu birləşdirir. Bu da bir taktda iki əmrin yerinə yetirilməsinə imkan verir. 75 Mhs tezlikli Pentium prosessorunun hesablama məhzuldarlığı saniyədə 112 milyon əməliyyatdır. Pentium tipli mikroprosessorlar işləmə (takt) tezliyinə görə aşağıdakı siniflərə bölünür.
- Pentium I - 75 MHs ё 300 MHs
- Pentium II - 300 MHs ё 600 MHs
- Pentium III - 600 MHs ё 1100 MHs
- Pentium IV – 1100 MHs(1,1GHs) ё 4000 MHs(4 GHs)
Intel firmasının mikroprosessorları aşağıdakılardır:
- Intel - 4040; 500-740KHs
- Intel - 8008; 500-800KHs
- Intel - 8080; 2-4MHs
- Intel - 8085; 2-6MHs
- Intel - 8086; 4-10MHs
- Intel - 8088; 5-10MHs
- Intel - 80186; 6-25MHs
- Intel - 80188; 6-20MHs
- Intel - 80286; 6-20MHs
- Intel - 80386 (SX və DX modifikasiyaları);
- Intel - 80486 (SX. SX2. DX. DX2 və DX4 modifikasiyaları);
Bu mikroprosessorlar onların işləmə imkanına uyğun artım sırası boyunca düzülmüşdür. Bu mikroprosessorların iş imkanları arasındak fərq çox böyükdür. Belə ki, ən yeni Pentium Pro mikroprosessorru ilə IVM RS və IBM RS XT kompyuterlərinin əsasını təşkil etmiş Intel- 8088 mikroprosessoru arasındakı fərq bir neçə min dəfədir.
Hazırda istehsal olunan kompyuterlərin çoxu Pentium mikroprosessorlarına əsaslanır, ən güclü kompyuterlər isə Pentium Pro mikroprosessorları ilə təchiz olunur. DOS əməliyyat sisteminin proqramları, Intel-80386 və hətta Intel-80286 mikroprosessorlu kompyuterlərdə kifayət qədər sürətlə işləyir. Windows 3.1 və ya Windows for Work Groups əməliyyat sistemlərindən istifadə edərkən, Intel-80386 əsaslı kompyuterlər aşağı sürətlə işləyir, lazımi sürəti isə Intel - 80486 DX2 və ya DX4 mikroprosessorlu kompyuterlər təmin edir. Müasir Windows 95, Windows NT, OS/2 Warp və s. əməliyyat sistemlərində iş üçün Intel-80486 DX2 və ya DX4 əsaslı kompyuterlərin sürəti kifayət olmur, bu sistemlərdə iş üçün lazımi sürəti Pentium mikroprosessor əsaslı kompyuterlərdə almaq olur.
Mikroprosessorların eyni bir modeli müxtəlif takt tezliyinə malik ola bilər, belə ki, bu tezlik yüksək olduqca, mikprosessorun iş gücü də bir o qədər yüksək olar. Takt tezlyi meqaherts (Mqs) ilə ölçülür. Məsələn, Pentium mikroprosessorların takt tezliyi 75 Mqs-dən 200mqs qədər dəyişir, yəni onların iş gücü bir-birindən 2.5 dəfə fərqlənir. Çox vaxt mikroprosseorun takt tezliyi, onun modelindən sonra verilir. Məsələn, Pentium / 75 Mqs. takt tezliyi sürətini bildirir. Mikroprosessorların müxtəlif modelləri eyni bir əməliyyatı (məsələn, toplama və ya vurma) müxtəlif sayda takt yerinə yetirir. Mikroprosessorun modeli nə qədər güclü olarsa, eyni bir əmrləri yerinə yetirmək üçün ona bir qədər az sayda takt tələb olunur.
Kompyüterdə, həddindən çox sayda riyazi hesablamalar aparmaq lazım olduqda (mühəndis hesablamalarında, riyazi məsələlərdə və s.) həqiqi ədədlər üzərindəki riyazi əməllərin bilavasitə mikroprosessorun köməyi ilə aparılması tələb olunur. Lakin Intel-8088, 80286, 80386 və 80486 SX mikroprosessorları bu əməlləri təkbaşına yerinə yetirmək iqtidarında deyillər. Buna görə də həqiqi ədədlər üzərində riyazi əməllər aparmaqda kömək üçün mikroprosessorlara uyğun olaraq Intel-8087, 80287, 80387 və 80487 SX riyazi soprosessorları qoşulur. Intel firmasının ən yeni mikroprosessorları (80486DX, Pentium Pro) və digər firmaların onlara uyğun mikroprosessorları həqiqi ədədlər üzərində riyazi əməlləri sərbəst yerinə yetirə bilir və onlara soprosessorun qoşulmasına ehtiyac yoxdur.
Müasir fərdi kompyuterlərin hesablama məhzuladarlığı saniyədə milyard əməliyyata (Gflops) bərabərdir.
Ədəbiyyat
- İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.
Mənbə
- R.Q.Ələkbərov. "Hesablama maşınları və kompüterlər haqqında ümumi məlumat.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mikroprosessor CPU Central Processing Unit ferdi komputerlerin dusunen beyni olub ana plata uzerinde yerlesir ededler uzerinde hesab mentiq emellerini ve idareni heyata kecirir Mikroprosessor hesab mentiq ve idare qurgusunu ozunde birlesdirir Ayrica qurgu seklinde duzeldilen merkezi prosessor Olculeri teqriben 2 5 2 5 sm olan cagdas mikroprosessorun inteqral sxeminde 1 milyondan artiq tranzistor olur Mikroprosessor ferdi komputerlerin hamisinin esasidir cunki yaddas ve qida menbeyi elave etmekle praktiki olaraq hazir komputer almaq olar elbette periferiya qurgularini cixmaqla Bu gune olan en genis yayilmis mikroprosessorlar bunlardir Apple Macintosh komputerlerinin esasinda olan Motorola firmasinin 680x0 mikroprosessorlari ve butun IBM PS 2 ve PC uyumlu komputerlerin esasinda olan Intel firmasinin 80x86 ailesiMikroprosessor Mikroprosessorlari esasen Intel AMD ve Cyrix firmalari istehsal edir Intel firmasi oz mikroprosessorlarini esasen Pentium markasi ile istehsal edir Bu cur mikrosxem ozunde teqriben 3 1 milyon tranzistoru birlesdirir Pentium tipli mikroprosessorun arxitekturasi ozunde iki hesab mentiq qurgusunu birlesdirir Bu da bir taktda iki emrin yerine yetirilmesine imkan verir 75 Mhs tezlikli Pentium prosessorunun hesablama mehzuldarligi saniyede 112 milyon emeliyyatdir Pentium tipli mikroprosessorlar isleme takt tezliyine gore asagidaki siniflere bolunur Pentium I 75 MHs yo 300 MHs Pentium II 300 MHs yo 600 MHs Pentium III 600 MHs yo 1100 MHs Pentium IV 1100 MHs 1 1GHs yo 4000 MHs 4 GHs Intel firmasinin mikroprosessorlari asagidakilardir Intel 4040 500 740KHs Intel 8008 500 800KHs Intel 8080 2 4MHs Intel 8085 2 6MHs Intel 8086 4 10MHs Intel 8088 5 10MHs Intel 80186 6 25MHs Intel 80188 6 20MHs Intel 80286 6 20MHs Intel 80386 SX ve DX modifikasiyalari Intel 80486 SX SX2 DX DX2 ve DX4 modifikasiyalari Bu mikroprosessorlar onlarin isleme imkanina uygun artim sirasi boyunca duzulmusdur Bu mikroprosessorlarin is imkanlari arasindak ferq cox boyukdur Bele ki en yeni Pentium Pro mikroprosessorru ile IVM RS ve IBM RS XT kompyuterlerinin esasini teskil etmis Intel 8088 mikroprosessoru arasindaki ferq bir nece min defedir Hazirda istehsal olunan kompyuterlerin coxu Pentium mikroprosessorlarina esaslanir en guclu kompyuterler ise Pentium Pro mikroprosessorlari ile techiz olunur DOS emeliyyat sisteminin proqramlari Intel 80386 ve hetta Intel 80286 mikroprosessorlu kompyuterlerde kifayet qeder suretle isleyir Windows 3 1 ve ya Windows for Work Groups emeliyyat sistemlerinden istifade ederken Intel 80386 esasli kompyuterler asagi suretle isleyir lazimi sureti ise Intel 80486 DX2 ve ya DX4 mikroprosessorlu kompyuterler temin edir Muasir Windows 95 Windows NT OS 2 Warp ve s emeliyyat sistemlerinde is ucun Intel 80486 DX2 ve ya DX4 esasli kompyuterlerin sureti kifayet olmur bu sistemlerde is ucun lazimi sureti Pentium mikroprosessor esasli kompyuterlerde almaq olur Mikroprosessorlarin eyni bir modeli muxtelif takt tezliyine malik ola biler bele ki bu tezlik yuksek olduqca mikprosessorun is gucu de bir o qeder yuksek olar Takt tezlyi meqaherts Mqs ile olculur Meselen Pentium mikroprosessorlarin takt tezliyi 75 Mqs den 200mqs qeder deyisir yeni onlarin is gucu bir birinden 2 5 defe ferqlenir Cox vaxt mikroprosseorun takt tezliyi onun modelinden sonra verilir Meselen Pentium 75 Mqs takt tezliyi suretini bildirir Mikroprosessorlarin muxtelif modelleri eyni bir emeliyyati meselen toplama ve ya vurma muxtelif sayda takt yerine yetirir Mikroprosessorun modeli ne qeder guclu olarsa eyni bir emrleri yerine yetirmek ucun ona bir qeder az sayda takt teleb olunur Kompyuterde heddinden cox sayda riyazi hesablamalar aparmaq lazim olduqda muhendis hesablamalarinda riyazi meselelerde ve s heqiqi ededler uzerindeki riyazi emellerin bilavasite mikroprosessorun komeyi ile aparilmasi teleb olunur Lakin Intel 8088 80286 80386 ve 80486 SX mikroprosessorlari bu emelleri tekbasina yerine yetirmek iqtidarinda deyiller Buna gore de heqiqi ededler uzerinde riyazi emeller aparmaqda komek ucun mikroprosessorlara uygun olaraq Intel 8087 80287 80387 ve 80487 SX riyazi soprosessorlari qosulur Intel firmasinin en yeni mikroprosessorlari 80486DX Pentium Pro ve diger firmalarin onlara uygun mikroprosessorlari heqiqi ededler uzerinde riyazi emelleri serbest yerine yetire bilir ve onlara soprosessorun qosulmasina ehtiyac yoxdur Muasir ferdi kompyuterlerin hesablama mehzuladarligi saniyede milyard emeliyyata Gflops beraberdir EdebiyyatIsmayil Calalli Sadiqov Informatika terminlerinin izahli lugeti 2017 Baki nesriyyati 996 s MenbeR Q Elekberov Hesablama masinlari ve komputerler haqqinda umumi melumat Hemcinin baxAMD mikroprosessorlarinin siyahisi Intel Prosessor Komanda dovru