Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| Bağayarpağı | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Cins: Bağayarpağı | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
Bağayarpağı (lat. Plantago) — bitkilər aləminin dalamazçiçəklilər dəstəsinin bağayarpağıkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.Bu çox şeyə xeyirli olur.
Bütün Yer kürəsinə yayılmış 200-ə yaxın növü məlumdur. Onların çoxu alaq otudur. Azərbaycanda 14 növü yayılmışdır, bunlardan təbiətdə ən çox böyük bağayarpağından istifadə olunur. Bağayarpağı adi alaq bitkisi kimi Azərbaycanın bütün rayonlarında bitir.
Botaniki xarakteristikası
İkiillik ot bitkisi olub, qısa vertikal və çoxsaylı sapabənzər lifli kökləri vardır. Gövdə 15–45 sm olub, nazik şırımlı, hamar və dairəvi çiçəklərə malikdir. Yarpaqları dairəvi və ya ellipsəbənzər, bütövkənarlı və ya azdişcikli olub, qanadlıdır. Sünbül çiçəklərinin uzunluğu 5–37 sm- dir. Çiçəkləri kiçik, tacı bozumtul olub, qoltuq tumurcuqlarının üzərində oturur.
Bu bitki dağlıq çəmənliklərdə, həyət və küçələr boyunca yayılmışdır.
Yabanı və mədəni şəkildə əkilən bağayarpağının yarpaqlarını bitki çiçəkləyən dövrdə 3–4 ildən bir toplamaq lazımdır. Dərman məqsədilə bitkinin bütöv, sağlam yarpaqları toplanılmalıdır. Sonra xammalı parça və ya kağız üzərində nazik bir təbəqədə (3–5 sm) yaymalı, yaxşı ventiliyasiya edilən açıq çardaxlarda və ya quruducu şkafda 40–500C-də qurutmaq lazımdır.
Xammal hiqroskopik olduğundan rütublətli, nəmli yerlərdən uzaq tutulmalıdır. İşıqdan qorunan quru yerlərdə, parça kisələrə yığılmaqla saxlanılmalıdır. Saxlanılma müddəti 3 ildir.
Xalq təbabəti
İltihab əleyhinə və antiseptik təsir göstərir, bronx vəzilərinin sekresiyasını artırır, bəlğəmi yumşaldaraq tənəffüs yollarından evakuasiyasını asanlaşdırır. Şirəsinin xora əleyhinə və mədə sekresiyasını artırmaq xüsusiyyəti vardır. Kəskin və xroniki laringit, bronxit, bronxial astma, xroniki qastrit, mədə və onikibarmaq bağırsağın normal və ya sekresiyanın azalması ilə müşayiət olunan xora xəstəliyində, xroniki enterit, kolitdə təyin olunur. Elmi təbabətdə öskürəyə qarşı istifadə olunan preparatların tərkibinə daxil edilmişdir. Tərkibində aukubin adlanan qlikozid, polisaaxaridlər, flavonoidlər, aşı maddələri, alkaloidlərin izi, fitonsidlər, acı maddələri, karotin, askarbin turşusu və s. vardır. Bağayarpağı bitkisi hər bir yerdə bitir. Ot yığanlar ondan çox istifadə edirlər. Ln vitro növlü bağayarpağı sitotoksin keyfiyyətinə malikdir. Bağayarpağın tərkibində lyuteolin var, onun tərkibində fitokimyəvi maddə olduğuna görə yaxşı xərçəng əleyhinə təsiri var. Bağayarpağı sellülozla zəngindir, ona görə də qəbizlikdə faydası var. Bağayarpağı cövhərini heyvanlar üzərində yoxladılar və müəyyən oldu ki, o, sidik kisəsi, yumurtalıq, sümük, ağ ciyərin, mədə və limfo xərçənginin müalicəsində kömək edir.
Bu bitkinin müalicəvi xüsusiyyətləri tək xalq təbabətində deyil, ənənəvi təbabətdə də təsdiq olunub, bağayarpağı əsasında dərman preparatları hazırlanır.
Təsiri və tərkibi
Yarpaqlarının tərkibində aşı və acı, maddələr, karotin, indekan qlükozidi aukubin, askorbin turşusu (42,2mq%), C və K vitamini, alkoloidlər, flavonoidlər, mannit, sorbit, üzvi turşular (olein) vardır. Toxumlarının tərkibində selik (16%-ə qədər), yağ (20%) və karbohidrat (0,17%) vardır.
Yarpaqlarından hazırlanmış plantaqlyusid məhlulu spazmolotik və iltihabsorucu dərman kimi istifadə edilir.
Çiçəkləri yaşıl və ya qonurumtul-yaşıl olub, Spesifik iyə və dada malik. Tərkibində mütləq rütubət 4%, ümumi külün miqdarı 20%, qaralmış və xarab olmuş yarpaqlar 5%, xarab olmuş çiçəklər 1%, üzvi maddələri 1%, mineral maddələri isə 1%-dən çox olmur.
Bədxassəli şişlərin, mədə, bağırsaq, qaraciyər, böyrək, şəkər, sonsuzluq, xroniki xora, göz, qanaxma və ağciyər xəstəliklərinin müalicəsində məsləhət görülür. Bağayarpağın dəmləməsi temperatur və öskürəklə müşayət olunan ağ ciyər vərəmində ağrıkəsici, müxtəlif həşarat və ilan sancmalarında zəhərin orqanizmdən təmizlənməsində əvəzsiz sayılır. Xroniki ishalda bitki və toxumundan istifadə edilir. Yarpaqları elmi təbabətdə dəri xəstəliklərində yaralanma, frunkulyoz və döyənəkli xoralarda, islatma şəklində isə əsasən irinli dəri xəstəliklərində işlədilir.
Bəzi növləri
- Plantago amplexicaulis
- Plantago aristata
- Plantago asiatica
- Plantago coronopus
- Plantago cretica
- Plantago elongata
- Plantago erecta
- Plantago eriopoda
- Plantago lanceolata
- Plantago major
- Plantago maritima
- Plantago media
- Plantago moorei
- Plantago nivalis
- Plantago nubicola
- Plantago ovata
- Plantago patagonica
- Plantago subnuda
İstinadlar
- Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 52. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 112.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
HTTPS BagayarpagiElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad AsteridsKlad Deste DalamazciceklilerFesile BagayarpagikimilerCins BagayarpagiBeynelxalq elmi adiPlantago L 1753Sekil axtarisiITIS 32870NCBI 26867EOL 40956FW 251999 Bagayarpagi lat Plantago bitkiler aleminin dalamazcicekliler destesinin bagayarpagikimiler fesilesine aid bitki cinsi Bu cox seye xeyirli olur Butun Yer kuresine yayilmis 200 e yaxin novu melumdur Onlarin coxu alaq otudur Azerbaycanda 14 novu yayilmisdir bunlardan tebietde en cox boyuk bagayarpagindan istifade olunur Bagayarpagi adi alaq bitkisi kimi Azerbaycanin butun rayonlarinda bitir Botaniki xarakteristikasiIkiillik ot bitkisi olub qisa vertikal ve coxsayli sapabenzer lifli kokleri vardir Govde 15 45 sm olub nazik sirimli hamar ve dairevi ciceklere malikdir Yarpaqlari dairevi ve ya ellipsebenzer butovkenarli ve ya azdiscikli olub qanadlidir Sunbul ciceklerinin uzunlugu 5 37 sm dir Cicekleri kicik taci bozumtul olub qoltuq tumurcuqlarinin uzerinde oturur Bu bitki dagliq cemenliklerde heyet ve kuceler boyunca yayilmisdir Yabani ve medeni sekilde ekilen bagayarpaginin yarpaqlarini bitki cicekleyen dovrde 3 4 ilden bir toplamaq lazimdir Derman meqsedile bitkinin butov saglam yarpaqlari toplanilmalidir Sonra xammali parca ve ya kagiz uzerinde nazik bir tebeqede 3 5 sm yaymali yaxsi ventiliyasiya edilen aciq cardaxlarda ve ya quruducu skafda 40 500C de qurutmaq lazimdir Xammal hiqroskopik oldugundan rutubletli nemli yerlerden uzaq tutulmalidir Isiqdan qorunan quru yerlerde parca kiselere yigilmaqla saxlanilmalidir Saxlanilma muddeti 3 ildir Xalq tebabetiIltihab eleyhine ve antiseptik tesir gosterir bronx vezilerinin sekresiyasini artirir belgemi yumsaldaraq teneffus yollarindan evakuasiyasini asanlasdirir Siresinin xora eleyhine ve mede sekresiyasini artirmaq xususiyyeti vardir Keskin ve xroniki laringit bronxit bronxial astma xroniki qastrit mede ve onikibarmaq bagirsagin normal ve ya sekresiyanin azalmasi ile musayiet olunan xora xesteliyinde xroniki enterit kolitde teyin olunur Elmi tebabetde oskureye qarsi istifade olunan preparatlarin terkibine daxil edilmisdir Terkibinde aukubin adlanan qlikozid polisaaxaridler flavonoidler asi maddeleri alkaloidlerin izi fitonsidler aci maddeleri karotin askarbin tursusu ve s vardir Bagayarpagi bitkisi her bir yerde bitir Ot yiganlar ondan cox istifade edirler Ln vitro novlu bagayarpagi sitotoksin keyfiyyetine malikdir Bagayarpagin terkibinde lyuteolin var onun terkibinde fitokimyevi madde olduguna gore yaxsi xerceng eleyhine tesiri var Bagayarpagi sellulozla zengindir ona gore de qebizlikde faydasi var Bagayarpagi covherini heyvanlar uzerinde yoxladilar ve mueyyen oldu ki o sidik kisesi yumurtaliq sumuk ag ciyerin mede ve limfo xercenginin mualicesinde komek edir Bu bitkinin mualicevi xususiyyetleri tek xalq tebabetinde deyil enenevi tebabetde de tesdiq olunub bagayarpagi esasinda derman preparatlari hazirlanir Tesiri ve terkibiYarpaqlarinin terkibinde asi ve aci maddeler karotin indekan qlukozidi aukubin askorbin tursusu 42 2mq C ve K vitamini alkoloidler flavonoidler mannit sorbit uzvi tursular olein vardir Toxumlarinin terkibinde selik 16 e qeder yag 20 ve karbohidrat 0 17 vardir Yarpaqlarindan hazirlanmis plantaqlyusid mehlulu spazmolotik ve iltihabsorucu derman kimi istifade edilir Cicekleri yasil ve ya qonurumtul yasil olub Spesifik iye ve dada malik Terkibinde mutleq rutubet 4 umumi kulun miqdari 20 qaralmis ve xarab olmus yarpaqlar 5 xarab olmus cicekler 1 uzvi maddeleri 1 mineral maddeleri ise 1 den cox olmur Bedxasseli sislerin mede bagirsaq qaraciyer boyrek seker sonsuzluq xroniki xora goz qanaxma ve agciyer xesteliklerinin mualicesinde meslehet gorulur Bagayarpagin demlemesi temperatur ve oskurekle musayet olunan ag ciyer vereminde agrikesici muxtelif hesarat ve ilan sancmalarinda zeherin orqanizmden temizlenmesinde evezsiz sayilir Xroniki ishalda bitki ve toxumundan istifade edilir Yarpaqlari elmi tebabetde deri xesteliklerinde yaralanma frunkulyoz ve doyenekli xoralarda islatma seklinde ise esasen irinli deri xesteliklerinde isledilir BagayarpagiBoyuk bagayarpagiBezi novleriPlantago amplexicaulis Plantago aristata Plantago asiatica Plantago coronopus Plantago cretica Plantago elongata Plantago erecta Plantago eriopoda Plantago lanceolata Plantago major Plantago maritima Plantago media Plantago moorei Plantago nivalis Plantago nubicola Plantago ovata Plantago patagonica Plantago subnudaIstinadlarLinney K Genera plantarum eorumque characteres naturales secundum numerum figuram situm amp proportionem omnium fructificationis partium 5 Stokholm 1754 S 52 doi 10 5962 BHL TITLE 746 Linnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 112 Hemcinin bax