Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Osmanlı sultanlığının ləğvi — Türkiyə Böyük Millət Məclisinin 1 noyabr 1922-ci ildə qəbul etdiyi 308 saylı "Türkiyə Böyük Millət Məclisinin hüquqi hakimiyyət və hökmranlığının müməssili həqiqisi olduğuna dair" adlı qərarı qəbul etməsinə verilən ad. Monarxiyanın və ya səltənətin ləğvi ilə Osmanlı imperiyası rəsmən süqut etmişdir.
Proses
Səltənətin ləğv edilməsinə yol açan hadisə İstiqlaliyyət müharibəsinin uğurla nəticələnməsindən sonra toplanması düşünülən konfransa Ankara və İstanbul hökumətlərinin birlikdə dəvət edilmələridir.
1922 17 oktyabr tarixli teleqrafda sərdəzəm Tevfiq paşa sülh konfransında ortaq mövqe nümayiş etdirmək üçün Mustafa Kamala müraciət etmişdir. 20 oktyabr tarixli TBMM rəhbərliyinə ünvanlanmış ikinci teleqrafda Tevfiq paşa Babiali ilə TBMM arasında məqsəd baxımından tam birlik olduğunu, Sevr müqaviləsini ləğv etdirmək və işğalın nəticələrini ortadan qaldırmaq üçün bərabər şəkildə mübarizə aparıldığını bildirərək milli birliyin önəmini vurğulamış, vətən uğruna şəxsi ambisiyalardan əl çəkilməsinin lazım olduğunu bildirmişdir.
28 oktyabrda İsveçrənin Lozanna şəhərində keçiriləcək olan konfransa İstanbul və Ankara hökumətləri rəsmən dəvət edilmişdir. Bundan iki gün sonra toplanan TBMM İstanbul hökumətinin ləğvinə dair 82 imzalı qərarı müzakirə etmiş, lakin bir nəticəyə gələ bilməmişdir. 1 noyabrda Mustafa Kamalın müdaxilə etməsindən sonra səltənətin ləğvi barədə qərar qəbul edilmişdir. Eyni gündə alınan bir başqa qərarlarla 1 və 2 noyabr günləri milli bayram elan edilmişdir.
Mustafa Kamalın yazdıqlarına görə millət vəkillərinin bir çoxu səltənətin ləğvinə qarşı çıxmışdılar. Nazirlər kabinetinin rəhbəri Rauf Orbay əvvəldə buna qarşı çıxmış, lakin 20 oktyabrda Mustafa Kamalla görüşdükdən sonra fikrini dəyişdirmişdir. Buna qarşılıq, liberal fikirləri ilə tanınan Mersin nümayəndəsi sonuna qədər müxalif qalmışdır. Səsvermə zamanı səs-küylə açıq səsvermə və sayım istəyən millət vəkillərinə baxmayaraq sayım aparılmamış və qərarın səs birliyi ilə alındığı elan edilmişdir. Həm Rauf Orbay, həm də Səlahəddin Köşeoğlu sonradan qələmə aldıqları xatirələrində respublika quruluşuna prinsip baxımından qarşı olmadıqlarını, sadəcə səltənəti şəxsi diktatorluq cəhdlərinə qarşı maneə olaraq gördükləri üçün ləğvinə qarşı olduqlarını yazmışdır.
Xəyanət-i Vətəniyyə qanununda 15 aprel 1923-cü ildə edilmiş olan dəyişikliklə səltənətin ləğvinə dair olan qərarnaməyə qarşı sözlə və ya mətbu orqanlar vasitəsilə müxalif olmaq vətən xainliyi hesab edilmiş və edamla cəzalandırılmışdır.
Qərarın elanından sonra sərdəzəm Tevfiq paşa rəhbərliyində 4 noyabr günü son iclasını edən Osmanlı hökuməti istefasını sultana təqdim etmişdir. 5 noyabrda Ankara hökumətinin İstanbuldakı nümayəndəsi Refet Bele paşa bütün nazirlik nümayəndələrini Divanyoluna toplayaraq hər cür fəaliyyətlərinə son vermələrini tələb etmişdir. 7 noyabrda Babialidəki nazirlik dairəsi rəsmən boşaldılmış və Osmanlı dövlətinin rəsmi qəzeti olan Təqvim-i Vəkayinin nəşrinə son verilmişdir.
Nəticə
Hüquqi baxımdan Xəlifə ünvanını qoruyan VI Mehmed Vəhdəddin 10 noyabrda son cümə xütbəsinə qatılmış, ancaq azadlığına və həyatına təhlükə olduğunu səbəb göstərərək, 17 noyabrda Boğaziçində olan ingilis zirehli gəmisi ilə Maltaya getmişdi. Bundan sonra 19 noyabrda TBMM vəliəhd Abdülməcid əfəndini Xəlifə elan etmişdir.
Fikirlər
Mustafa Kamal monarxiyanın ləğvi müzakirələrində bunları demişdir:
 | Hakimiyyət və səltənət heç kimsə tərəfindən heç kimsəyə, elmə görədir ki, müzakirə ilə, münəqişə elə verilə bilməz. Hakimiyyət, səltənət qüvvət və zorla alınır. Osman oğulları zor gücü ilə Türk millətinin hakimiyyət və səltənətinə gəlmişlərdi. Bu hakimiyyətlərini 6 əsrdən bəri davam etdirmişlərdir. İndi də, Türk milləti bu təcavüzkarların hədlərini onlara xatırladaraq, hakimiyyət və səltənətini üsyan edərək öz əlinə almışdır. Bu məcburi bir şeydir. Sözü gedən millətə səltənətini, hakimiyyətini buraxacayıq, yoxsa buraxmayacayıq mı məsələsi deyildir. Məsələ zatən məcburi olmuş bir həqiqəti ifadədən ibarətdir. Bu kəsinliklə olacaqdır. Burada toplanan məclis və hər kəs məsələni təbii görərsə, fikrimcə uyğun olar. Əksi təqdirdə, yenə həqiqət üsuli idarəsində ifadə olunacaqdır. Fəqət, ehtimal bəzi başlar kəsiləcəkdir. |  |
Mustafa Kamal Nutukun bu hadisədən bəhs edən bölümündə səltənətin qaldırılmasının ümumi və fikri səbəblərinə toxunmayıb, lakin bəzi sərt ifadələrlə sultan və sədrəzəmin uzaqlaşdırılmasını haqlı göstərir.
| | Bütün mənfətlərini iyrənc bir taxtın, çürümüş, çökmüş ayaqlarına sarılmaqda görən...İdrakdan məhrum, vicdandan məhrum, bir qrup insanlar...Axmaqca təkliflər...Səfil...Adi bir məxluq...Alçak...Aciz, adi, hiss və idrakdan məhrum...Padşah və Xəlifə olan Vəhdəttin soysuzlaşmış, özünü və yalnız taxtını qoruya biləcəyini arzuladığı alçaqca önləmlər araşdırmaqda... | |
Həmçinin bax
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- (PDF). 2019-11-04 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-12.
- Son Sadrazamlar. İstanbul: Muteverrih yayınları. 2010. (#first_missing_last)
- "TBMM Hükümeti dönemi" (PDF) (Türkcə). 1920. 2022-03-03 tarixində (PDF).
- D. Mehmet Doğan. Türkiye Cumhuriyeti Tarihine Giriş. İstanbul: Yazar Yayınları. 2013. səh. 184.
- Gözler, Kemal. "1921 Teşkilât-ı Esasîye Kanunu". http://www.anayasa.gen.tr/. Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2000 say 44-55'ten alınmıştır. 2016-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-04-12.
- (Türkcə). TBMM. Archived from the original on 2017-07-26.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Osmanli sultanliginin legvi Turkiye Boyuk Millet Meclisinin 1 noyabr 1922 ci ilde qebul etdiyi 308 sayli Turkiye Boyuk Millet Meclisinin huquqi hakimiyyet ve hokmranliginin mumessili heqiqisi olduguna dair adli qerari qebul etmesine verilen ad Monarxiyanin ve ya seltenetin legvi ile Osmanli imperiyasi resmen suqut etmisdir Sonuncu sultan VI Mehmed Vahideddin Dolmabagca sarayini terk edir ProsesSeltenetin legv edilmesine yol acan hadise Istiqlaliyyet muharibesinin ugurla neticelenmesinden sonra toplanmasi dusunulen konfransa Ankara ve Istanbul hokumetlerinin birlikde devet edilmeleridir 1922 17 oktyabr tarixli teleqrafda serdezem Tevfiq pasa sulh konfransinda ortaq movqe numayis etdirmek ucun Mustafa Kamala muraciet etmisdir 20 oktyabr tarixli TBMM rehberliyine unvanlanmis ikinci teleqrafda Tevfiq pasa Babiali ile TBMM arasinda meqsed baximindan tam birlik oldugunu Sevr muqavilesini legv etdirmek ve isgalin neticelerini ortadan qaldirmaq ucun beraber sekilde mubarize aparildigini bildirerek milli birliyin onemini vurgulamis veten ugruna sexsi ambisiyalardan el cekilmesinin lazim oldugunu bildirmisdir 28 oktyabrda Isvecrenin Lozanna seherinde kecirilecek olan konfransa Istanbul ve Ankara hokumetleri resmen devet edilmisdir Bundan iki gun sonra toplanan TBMM Istanbul hokumetinin legvine dair 82 imzali qerari muzakire etmis lakin bir neticeye gele bilmemisdir 1 noyabrda Mustafa Kamalin mudaxile etmesinden sonra seltenetin legvi barede qerar qebul edilmisdir Eyni gunde alinan bir basqa qerarlarla 1 ve 2 noyabr gunleri milli bayram elan edilmisdir Mustafa Kamalin yazdiqlarina gore millet vekillerinin bir coxu seltenetin legvine qarsi cixmisdilar Nazirler kabinetinin rehberi Rauf Orbay evvelde buna qarsi cixmis lakin 20 oktyabrda Mustafa Kamalla gorusdukden sonra fikrini deyisdirmisdir Buna qarsiliq liberal fikirleri ile taninan Mersin numayendesi sonuna qeder muxalif qalmisdir Sesverme zamani ses kuyle aciq sesverme ve sayim isteyen millet vekillerine baxmayaraq sayim aparilmamis ve qerarin ses birliyi ile alindigi elan edilmisdir Hem Rauf Orbay hem de Selaheddin Koseoglu sonradan qeleme aldiqlari xatirelerinde respublika qurulusuna prinsip baximindan qarsi olmadiqlarini sadece selteneti sexsi diktatorluq cehdlerine qarsi manee olaraq gordukleri ucun legvine qarsi olduqlarini yazmisdir Xeyanet i Veteniyye qanununda 15 aprel 1923 cu ilde edilmis olan deyisiklikle seltenetin legvine dair olan qerarnameye qarsi sozle ve ya metbu orqanlar vasitesile muxalif olmaq veten xainliyi hesab edilmis ve edamla cezalandirilmisdir Qerarin elanindan sonra serdezem Tevfiq pasa rehberliyinde 4 noyabr gunu son iclasini eden Osmanli hokumeti istefasini sultana teqdim etmisdir 5 noyabrda Ankara hokumetinin Istanbuldaki numayendesi Refet Bele pasa butun nazirlik numayendelerini Divanyoluna toplayaraq her cur fealiyyetlerine son vermelerini teleb etmisdir 7 noyabrda Babialideki nazirlik dairesi resmen bosaldilmis ve Osmanli dovletinin resmi qezeti olan Teqvim i Vekayinin nesrine son verilmisdir NeticeHuquqi baximdan Xelife unvanini qoruyan VI Mehmed Vehdeddin 10 noyabrda son cume xutbesine qatilmis ancaq azadligina ve heyatina tehluke oldugunu sebeb gostererek 17 noyabrda Bogazicinde olan ingilis zirehli gemisi ile Maltaya getmisdi Bundan sonra 19 noyabrda TBMM veliehd Abdulmecid efendini Xelife elan etmisdir FikirlerMustafa Kamal monarxiyanin legvi muzakirelerinde bunlari demisdir Hakimiyyet ve seltenet hec kimse terefinden hec kimseye elme goredir ki muzakire ile muneqise ele verile bilmez Hakimiyyet seltenet quvvet ve zorla alinir Osman ogullari zor gucu ile Turk milletinin hakimiyyet ve seltenetine gelmislerdi Bu hakimiyyetlerini 6 esrden beri davam etdirmislerdir Indi de Turk milleti bu tecavuzkarlarin hedlerini onlara xatirladaraq hakimiyyet ve seltenetini usyan ederek oz eline almisdir Bu mecburi bir seydir Sozu geden millete seltenetini hakimiyyetini buraxacayiq yoxsa buraxmayacayiq mi meselesi deyildir Mesele zaten mecburi olmus bir heqiqeti ifadeden ibaretdir Bu kesinlikle olacaqdir Burada toplanan meclis ve her kes meseleni tebii gorerse fikrimce uygun olar Eksi teqdirde yene heqiqet usuli idaresinde ifade olunacaqdir Feqet ehtimal bezi baslar kesilecekdir Mustafa Kamal Nutukun bu hadiseden behs eden bolumunde seltenetin qaldirilmasinin umumi ve fikri sebeblerine toxunmayib lakin bezi sert ifadelerle sultan ve sedrezemin uzaqlasdirilmasini haqli gosterir Butun menfetlerini iyrenc bir taxtin curumus cokmus ayaqlarina sarilmaqda goren Idrakdan mehrum vicdandan mehrum bir qrup insanlar Axmaqca teklifler Sefil Adi bir mexluq Alcak Aciz adi hiss ve idrakdan mehrum Padsah ve Xelife olan Vehdettin soysuzlasmis ozunu ve yalniz taxtini qoruya bileceyini arzuladigi alcaqca onlemler arasdirmaqda Hemcinin baxXilafetin legvi Monarxiya Turkiye Istiqlaliyyet muharibesiIstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir PDF 2019 11 04 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 04 12 Son Sadrazamlar Istanbul Muteverrih yayinlari 2010 first missing last TBMM Hukumeti donemi PDF Turkce 1920 2022 03 03 tarixinde PDF D Mehmet Dogan Turkiye Cumhuriyeti Tarihine Giris Istanbul Yazar Yayinlari 2013 seh 184 Gozler Kemal 1921 Teskilat i Esasiye Kanunu http www anayasa gen tr Bursa Ekin Kitabevi Yayinlari 2000 say 44 55 ten alinmistir 2016 03 04 tarixinde Istifade tarixi 2019 04 12 Turkce TBMM Archived from the original on 2017 07 26