Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Oktan ədədi ([izo]oktan sözündən) — daxiliyanma mühərrikləri üçün yanacağın detonasiyaya davamlılığını xarakterizə edən göstəricidir (yanacağın sıxılma zamanı özüalışmaya qarşı davamlılığı). Bu ədəd izooktanın (2,2,4-trimetilpentan) onun n-heptanla qarışığında olan miqdarına (həcminə nisbətdə faizlə) bərabərdir, bu halda qarışıq detonasiyaya davamlılığa görə standart test şəraitində tədqiq olunan yanacağa ekvivalentdir. Təyin üsulundan asılı olaraq tədqiqat oktan ədədi (TOƏ) və motor oktan ədədini (MOƏ) fərqləndirirlər, TOƏ ilə MOƏ arasındakı fərqə yanacaq həssaslığı (ing. fuel sensitivity) deyilir. Yanacağın detonasiyaya davamlılığını real iş şəraitində xarakterizə etmək üçün faktiki oktan ədədi (mühərriyin stend sınaqlarında) və yol oktan ədədindən (birbaşa avtomobilin yol sınaqlarında) də istifadə edilir.
Izooktan hətta yüksək sıxılma dərəcəsində belə çətinliklə alışır və onun oktan ədədi 100 qəbul olunur. Əksinə, n-heptanın yanması mühərrikdən gələn səslə müşayiət olunur, ona görə də onun oktan ədədi 0 kimi qəbul edilir. Oktan ədədi 100-dən yuxarı olan benzinlər üçün şərti şkala tərtib olunmuşdur, burada tərkibinə müxtəlif miqdarda antidetonator (tetraetilqurğuşun) əlavə edilmiş izooktandan istifadə olunur.
Mühərrikdən gələn səs xarakterik metal səsi kimidir. Bu səsi qarışığın sürətli yanması zamanı yaranan və silindr və porşenin divarlarından əks olunan təzyiq dalğaları yaradır. Bu halda mühərriyin gücü azalır və onun yeyilməsi sürətlənir, detonasiya dalğalarının yarandığı halda isə mühərrik korlana və ya dağıla bilər.
İlk dəfə bu hadisələr 1921-ci ildə ingilis mühəndisi Harri Rikardo tərəfindən araşdırılmışdı. O, benzinlərin ilk detonasiyaya davamlılığı şkalasını yaratmışdı. Uzun müddət ərzində əsas antidetonator kimi tetraetil qurğuşundan istifadə olunurdu. Lakin, hazırda toksikliyi səbəbindən etilləşdirilmiş benzindən istifadə qadağan olunub və oktan ədədini artırmaq üçün digər antidetonatorlardan istifadə olunur.
Yanacağın sınağı
Detonasiyaya davalılıq sınaqları ya tam ölçülü avtomobil mühərriyində və ya tək silindrli mühərriyi olan xüsusi qurğularda aparılır. Stend sınaqlarında tam ölçüsü mühərriklərdə faktiki oktan ədədi adlanan göstəricini (FOƏ), yol şəraitində isə yol oktan ədədini (YOƏ) təyin edirlər. Tək silindrli mühərriyi olan xüsusi qurğularda oktan ədədini iki rejimdə təyin edirlər: daha sərt (motor üsulu) və nisbətən yumşaq (tədqiqat üsulu). Tədqiqat üsulu ilə təyin olunan oktan ədədi, bir qayda olaraq, motor üsulu ilə müəyyən edilmiş oktan ədədindən yüksəkdir. Oktan ədədinin müəyyən edilməsi dəqiqliyi, daha düzgün desək, təkrarlanabilirliyi 1-dir. Bu o deməkdir ki, oktan ədədi 93 olan benzin oktan ədədinin təyin olunması üsulunun bütün tələblərinə cavab vermək şərtilə digər qurğuda (ASTM D2699, ASTM D2700, EN 25163, ISO 5163, ISO 5164, QOST 511, QOST 8226) tamamilə fərqli rəqəm — məsələn, 92 göstərə bilər. Əsas odur ki, hər iki rəqəm 93 və 92 dəqiq və düzgün olub eyni yanacaq nümunəsinə aiddir.
Oktan ədədlərinin növləri: TOƏ və MOƏ Karbohidrogenlərin və müxtəlif növ yanacaq növlərinin oktan ədədləri Maddə MOƏ TOƏ
- Metan 110,0 107,5
- Propan 100,0 105,7
- n-butan 91,0 93,6
- İzobutan 99,0 101,1
- n-pentan 61,7 61,7
- İzopentan (2-metilbutan)90,3 92,3
- İzoheksan (2,2-dimetilbutan)93,4 91,8
- 2,2,3-trimetilbutan 01,0 105,0
- n-heptan 0 0
- İzooktan (2,2,4-trimetilpentan 100 100
- 1-penten 77,1 90,9
- 2-metil-1-buten 81,9 101,3
- 2-metil-2-buten 84,7 97,3
- Metiltsiklopentan 80,0 91,3
- Tsikloheksan 77,2 83,0
- Benzoı 111,6 113,0
- Toluol 102,1 115,7
- Birbaşa qovmadan alınan benzinlər 41–5643–58
- Termiki krekinqdən alınan benzinlər65–7070–75
- Katalitik krekinqdən alınan benzinlər75–8980–94
- Katalitik riforminqdən alınan benzinlər 77–9383–100
- Benzin Н-80 7684
- Benzin АИ-92 83,592
- Benzin АИ-95 85,095
- Polimerbenzin 85100
- Alkilat 9092
- Alkilbenzol 100107
- Etanol 100105
- Kerosin 30
- Aseton >100
- Metil-tret-butil efiri 100–101117
Tədqiqat oktan ədədi (TOƏ) (ing. Research Octane Number — RON) dəyişkən sıxılma dərəcəsi olan УИТ-65 və ya УИТ-85 adlı təksilindrli qurğuda dirsəkli valın fırlanma tezliyi 600 dövr/dəq , sorulan havanın temperaturu 52 °C və alışdırmanı qabaqlama bucağının 13 °C olduğu şəraitdə təyin edilir. Bu göstərici benzinin kiçik və orta güc rejimində necə işlədiyini göstərir. Motor oktan ədədi (MOƏ) (ing. Motor Octane Number — MON) də dəyişkən sıxılma dərəcəsi olan təksilindrli qurğuda dirsəkli valın fırlanma tezliyi 900 dövr/dəq, sorulan havanın temperaturu 149 °C və alışdırmanı qabaqlama bucağı şəraitində təyin edilir. MOƏ nisbətən aşağı göstəricilərə malik olub benzinin ağır yüklər rejimində necə işlədiyini göstərir. TOƏ ilə MOƏ arasında fərq yanacağın mühərriyin iş rejiminə həssaslığını göstərir.
Oktan ədədinin paylanması
Tam ölçülü mühərrikin dəyişən rejimdə istismarı zamanı benzinin fraksiyalara parçalanması baş verdiyinə görə onun müxtəlif fraksiyalarının detonasiyaya davamlılığını ayrıca qiymətləndirmək lazım gəlir. Benzinin mühərrikdə fraksiyalara bölünməsi nəzərə alınmaqla benzinin oktan ədədi "oktan ədədinin paylanması"(OƏP) adını almışdır. Mühərriklərdə oktan ədədinin təyin olunması çətinliyi ilə əlaqədar olaraq alovlanmadan əvvəlki proseslərə bənzəyən aşağı temperaturlu qaz fazasının oksidləşməsi reaksiyasının fiziki-kimyəvi göstəricilərinə əsasən detonasiya davamlılığının dolayı yolla təyini üsulları işlənib hazırlanmışdır.
Yanacağın tərkibində olan karbohidrogenlər detonasiya davamlılığına görə çox fərqlənirlər: aromatik karbohidrogenlər və şaxələnmiş quruluşa malik parafin karbohidrogenlər (alkanlar) ən yüksək oktan ədədinə, normal quruluşlu parafin karbohidrogenlər ən aşağı oktan ədədinə malikdir. Katalitik riforminq və krekinq vasitəsilə alınan neft mənşəli yanacaqlar birbaşa qovulma yolu ilə alınan yanacaqlara nisbətən daha yüksək oktan ədədinə malikdir.
Yanacağın oktan ədədini artırmaq üçün yüksək oktan ədədli komponentlər və detonasiyaya qarşı aşqarlardan istifadə olunur. Onların çoxu benzindən asan buxarlanır, bu da benzin bakı germetik olmayan maşınlarda maraqlı effektə gətirib çıxarır — yanacaq və aşqar sərf olunduqca bakda qalan yanacağın oktan ədədi azalır. Bu da mühərriyin tam gücü ilə işlədiyi halda (əgər o, detonasiya qəbuledicisi ilə təmin olunmayıbsa) cüzi səsə gətirib çıxarır. Müasir injektor mühərriklərinin əksəriyyətində detonasiya ötürücüsü var, buna görə də onlar oktan ədədi 91–98 olan istənilən benzinlə işləyə bilər, lakin yüksək sıxılma dərəcəsi olan mühərriklər üçün oktan ədədli 95-dən və ya hətta 98-dən aşağı olmayan benzindən istifadə etmək lazım gəlir.
Mənbə
- Гуреев А. А., Жоров Ю. М., Смидович Е. В. Производство высокооктановых бензинов. — М.: Химия, 1981. — 224 с. — 2670 экз.
- Гуреев А. А., Серёгин Е. П., Азев В. С. Квалификационные методы испытания нефтяных топлив. — М.: Химия. — 200 с. — 3300 экз.
- Смышляева Ю. А., Иванчина Э. Д., Кравцов А. В., Зыонг Ч. Т., Фан Ф. Разработка базы данных по октановым числам для математической модели процесса компаундирования товарных бензинов // Известия Томского политехнического университета. — 2011. — Т. 318, № 3. — С. 75–80.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Oktan ededi izo oktan sozunden daxiliyanma muherrikleri ucun yanacagin detonasiyaya davamliligini xarakterize eden gostericidir yanacagin sixilma zamani ozualismaya qarsi davamliligi Bu eded izooktanin 2 2 4 trimetilpentan onun n heptanla qarisiginda olan miqdarina hecmine nisbetde faizle beraberdir bu halda qarisiq detonasiyaya davamliliga gore standart test seraitinde tedqiq olunan yanacaga ekvivalentdir Teyin usulundan asili olaraq tedqiqat oktan ededi TOE ve motor oktan ededini MOE ferqlendirirler TOE ile MOE arasindaki ferqe yanacaq hessasligi ing fuel sensitivity deyilir Yanacagin detonasiyaya davamliligini real is seraitinde xarakterize etmek ucun faktiki oktan ededi muherriyin stend sinaqlarinda ve yol oktan ededinden birbasa avtomobilin yol sinaqlarinda de istifade edilir Izooktan hetta yuksek sixilma derecesinde bele cetinlikle alisir ve onun oktan ededi 100 qebul olunur Eksine n heptanin yanmasi muherrikden gelen sesle musayiet olunur ona gore de onun oktan ededi 0 kimi qebul edilir Oktan ededi 100 den yuxari olan benzinler ucun serti skala tertib olunmusdur burada terkibine muxtelif miqdarda antidetonator tetraetilqurgusun elave edilmis izooktandan istifade olunur Muherrikden gelen ses xarakterik metal sesi kimidir Bu sesi qarisigin suretli yanmasi zamani yaranan ve silindr ve porsenin divarlarindan eks olunan tezyiq dalgalari yaradir Bu halda muherriyin gucu azalir ve onun yeyilmesi suretlenir detonasiya dalgalarinin yarandigi halda ise muherrik korlana ve ya dagila biler Ilk defe bu hadiseler 1921 ci ilde ingilis muhendisi Harri Rikardo terefinden arasdirilmisdi O benzinlerin ilk detonasiyaya davamliligi skalasini yaratmisdi Uzun muddet erzinde esas antidetonator kimi tetraetil qurgusundan istifade olunurdu Lakin hazirda toksikliyi sebebinden etillesdirilmis benzinden istifade qadagan olunub ve oktan ededini artirmaq ucun diger antidetonatorlardan istifade olunur Yanacagin sinagiDetonasiyaya davaliliq sinaqlari ya tam olculu avtomobil muherriyinde ve ya tek silindrli muherriyi olan xususi qurgularda aparilir Stend sinaqlarinda tam olcusu muherriklerde faktiki oktan ededi adlanan gostericini FOE yol seraitinde ise yol oktan ededini YOE teyin edirler Tek silindrli muherriyi olan xususi qurgularda oktan ededini iki rejimde teyin edirler daha sert motor usulu ve nisbeten yumsaq tedqiqat usulu Tedqiqat usulu ile teyin olunan oktan ededi bir qayda olaraq motor usulu ile mueyyen edilmis oktan ededinden yuksekdir Oktan ededinin mueyyen edilmesi deqiqliyi daha duzgun desek tekrarlanabilirliyi 1 dir Bu o demekdir ki oktan ededi 93 olan benzin oktan ededinin teyin olunmasi usulunun butun teleblerine cavab vermek sertile diger qurguda ASTM D2699 ASTM D2700 EN 25163 ISO 5163 ISO 5164 QOST 511 QOST 8226 tamamile ferqli reqem meselen 92 gostere biler Esas odur ki her iki reqem 93 ve 92 deqiq ve duzgun olub eyni yanacaq numunesine aiddir Oktan ededlerinin novleri TOE ve MOE Karbohidrogenlerin ve muxtelif nov yanacaq novlerinin oktan ededleri Madde MOE TOE Metan 110 0 107 5 Propan 100 0 105 7 n butan 91 0 93 6 Izobutan 99 0 101 1 n pentan 61 7 61 7 Izopentan 2 metilbutan 90 3 92 3 Izoheksan 2 2 dimetilbutan 93 4 91 8 2 2 3 trimetilbutan 01 0 105 0 n heptan 0 0 Izooktan 2 2 4 trimetilpentan 100 100 1 penten 77 1 90 9 2 metil 1 buten 81 9 101 3 2 metil 2 buten 84 7 97 3 Metiltsiklopentan 80 0 91 3 Tsikloheksan 77 2 83 0 Benzoi 111 6 113 0 Toluol 102 1 115 7 Birbasa qovmadan alinan benzinler 41 5643 58 Termiki krekinqden alinan benzinler65 7070 75 Katalitik krekinqden alinan benzinler75 8980 94 Katalitik riforminqden alinan benzinler 77 9383 100 Benzin N 80 7684 Benzin AI 92 83 592 Benzin AI 95 85 095 Polimerbenzin 85100 Alkilat 9092 Alkilbenzol 100107 Etanol 100105 Kerosin 30 Aseton gt 100 Metil tret butil efiri 100 101117 Tedqiqat oktan ededi TOE ing Research Octane Number RON deyisken sixilma derecesi olan UIT 65 ve ya UIT 85 adli teksilindrli qurguda dirsekli valin firlanma tezliyi 600 dovr deq sorulan havanin temperaturu 52 C ve alisdirmani qabaqlama bucaginin 13 C oldugu seraitde teyin edilir Bu gosterici benzinin kicik ve orta guc rejiminde nece islediyini gosterir Motor oktan ededi MOE ing Motor Octane Number MON de deyisken sixilma derecesi olan teksilindrli qurguda dirsekli valin firlanma tezliyi 900 dovr deq sorulan havanin temperaturu 149 C ve alisdirmani qabaqlama bucagi seraitinde teyin edilir MOE nisbeten asagi gostericilere malik olub benzinin agir yukler rejiminde nece islediyini gosterir TOE ile MOE arasinda ferq yanacagin muherriyin is rejimine hessasligini gosterir Oktan ededinin paylanmasiTam olculu muherrikin deyisen rejimde istismari zamani benzinin fraksiyalara parcalanmasi bas verdiyine gore onun muxtelif fraksiyalarinin detonasiyaya davamliligini ayrica qiymetlendirmek lazim gelir Benzinin muherrikde fraksiyalara bolunmesi nezere alinmaqla benzinin oktan ededi oktan ededinin paylanmasi OEP adini almisdir Muherriklerde oktan ededinin teyin olunmasi cetinliyi ile elaqedar olaraq alovlanmadan evvelki proseslere benzeyen asagi temperaturlu qaz fazasinin oksidlesmesi reaksiyasinin fiziki kimyevi gostericilerine esasen detonasiya davamliliginin dolayi yolla teyini usullari islenib hazirlanmisdir Yanacagin terkibinde olan karbohidrogenler detonasiya davamliligina gore cox ferqlenirler aromatik karbohidrogenler ve saxelenmis qurulusa malik parafin karbohidrogenler alkanlar en yuksek oktan ededine normal quruluslu parafin karbohidrogenler en asagi oktan ededine malikdir Katalitik riforminq ve krekinq vasitesile alinan neft menseli yanacaqlar birbasa qovulma yolu ile alinan yanacaqlara nisbeten daha yuksek oktan ededine malikdir Yanacagin oktan ededini artirmaq ucun yuksek oktan ededli komponentler ve detonasiyaya qarsi asqarlardan istifade olunur Onlarin coxu benzinden asan buxarlanir bu da benzin baki germetik olmayan masinlarda maraqli effekte getirib cixarir yanacaq ve asqar serf olunduqca bakda qalan yanacagin oktan ededi azalir Bu da muherriyin tam gucu ile islediyi halda eger o detonasiya qebuledicisi ile temin olunmayibsa cuzi sese getirib cixarir Muasir injektor muherriklerinin ekseriyyetinde detonasiya oturucusu var buna gore de onlar oktan ededi 91 98 olan istenilen benzinle isleye biler lakin yuksek sixilma derecesi olan muherrikler ucun oktan ededli 95 den ve ya hetta 98 den asagi olmayan benzinden istifade etmek lazim gelir MenbeGureev A A Zhorov Yu M Smidovich E V Proizvodstvo vysokooktanovyh benzinov M Himiya 1981 224 s 2670 ekz Gureev A A Seryogin E P Azev V S Kvalifikacionnye metody ispytaniya neftyanyh topliv M Himiya 200 s 3300 ekz Smyshlyaeva Yu A Ivanchina E D Kravcov A V Zyong Ch T Fan F Razrabotka bazy dannyh po oktanovym chislam dlya matematicheskoj modeli processa kompaundirovaniya tovarnyh benzinov Izvestiya Tomskogo politehnicheskogo universiteta 2011 T 318 3 S 75 80 Hemcinin baxSetan ededi