Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Nəhrəvan döyüşü (ərəb. معركة النهروان, Ma’rakat an-Nahrawān) — 658-ci il iyulun 16-da xəlifə Əli ibn Əbu Talibin ordusu ilə “xarici” üsyançı qrup arasında baş vermiş döyüş.
| Nəhrəvan döyüşü | |||
|---|---|---|---|
 Nəhrəvan | |||
| Tarix | 15 iyul 648 M | ||
| Nəticəsi | Əlinin qalibiyyəti | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Bu döyüş, Əli ilə Suriyanın üsyançı valisi Müaviyə ibn Əbu Süfyan arasında olan Birinci Fitnə zamanı məsələni sülh yolu ilə həll etmək cəhdinin nəticəsi idi. Beləki ki, Əlinin ordusundakı bir sıra döyüşçülər xəlifəni Allah yolunda xəyanət etməkdə ittiham edərək qiyam qaldırır. Sonralar bəzi mənbələrə görə, “xaricilər”, yəni “gedənlər” ləqəbli bu döyüşçülər dinc əhaliyə qarşı zorakılıq hərəkətləri edərək Əlini əsas qüvvələrini üsyanı yatırmağa yönəltməyə məcbur etmişlər. Əlinin ordusundan say baxımından xeyli az olan üsyançılar onun qoşunları tərəfindən mühasirəyə alınaraq tamamilə məğlub edilirlər. Onların əksəriyyəti döyüşdə öldürülür.
Döyüş öncəsi
656-cı ildə xilafətin başçısı kimi əvvəllər qəbul edilmiş mübahisəli qərarlara görə üsyançılar üçüncü saleh xəlifə Osmanı öldürdülər. Mədinə sakinləri və Osmanın İraqdakı bəzi keçmiş sadiq təbəələri Məhəmməd peyğəmbərin kürəkəni və əmisi oğlu Əli ibn Əbu Talibi onun varisi elan etdilər. Lakin belə bir varislik peyğəmbərin bəzi səhabələrinin, xüsusən də Təlhə ibn Ubeydullah və Zübeyr ibn Əvvamın və Aişənin etirazına səbəb olur. Osmanın keçmiş müttəfiqi, əməvilər nəslindən olan Suriya valisi Müaviyə ibn Əbu Süfyan da Əlini xəlifə kimi tanımaqdan imtina edir və ondan sui-qəsdçilərin təhvil verilməsini tələb edir.
Əli ibn Əbu Talibin ilkin işi Təlhə, Zübeyr və Aişənin üsyanını yatırmaq olur. 656-cı ildə Cəməl döyüşündə onların ordusunu məğlub edilir. Növbəti il Əli Siffində Müaviyə ilə qarşılaşır. Döyüş dalana dirəndikdə, Əli danışıqlara başlamaq qərarına gəlir və Quran ayələrinə istinad edərək, müsəlmanların bir-birini öldürməməli olduğunu deyərək məsələni hakimlərin qərarı ilə çözülməsini təklif edir. Bəzi sərkərdələrin Əlinin müqəddəs kitaba təkrar-təkrar istinad etməsinin sadəcə örtük və hiylə olduğuna inandırmağa çalışsalar da, Əlinin qüvvələri döyüşü dayandırır. Əli məhkəmə təşkil edir ki, onun qarşısına duran məsələ ixtilafı Quran əsasında həll etmək vəzifəsini qoyulur. Bu səbəbdən onun ordusunda parçalanma başlayır. 12 min nəfər əsgərdən ibarət qüvvə ordudan qaçaraq paytaxtdan çox uzaq olmayan Harura şəhərində cəmləşir.
Əlinin tərəfdarları ondan Siffeyndə mübahisəsiz qələbə gözlədiyi halda, danışıqların başlanması onun nüfuzuna ciddi zərbə vurur. 12.000 nəfər ibarət olan dəstə hakim olayına qarşı çıxan yeganə qüvvə deyildi. Bir çoxları Əlinin bununla zəiflik göstərdiyinə və "özünün mübahisəsiz müqəddəs hökmranlıq hüququna xəyanət etdiyinə" inanırdı və yeganə mümkün məhkəmənin Allahın məhkəməsi olduğunu qəbul etməyi müdafiə edirdi. Bir müddət sonra Əli Haruraya baş çəkir və fərariləri etirazlarından əl çəkməyə inandıraraq paytaxta qayıdır. Əbu Mixnəfin dediyinə görə, bu qüvvə Müaviyə ilə müharibənin altı aydan sonra bərpa olunması və Əlinin özü də səhvini etiraf etməsi şərti ilə geri qayıtmağa razılaşır. Lakin Əli bundan imtina edir və dinc prosesi davam etdirir. Bununla əlaqədar olaraq, fərarilər xəlifənin yanından ayrılmaq qərarına gəlir və aşkarlanmamaq üçün kiçik qruplara bölünərək Dəclənin şərq sahilindəki Nəhrəvan kanalına yollanırlar. Yol boyu onlara Bəsrədən daha 500 nəfər qoşulur. Məhz o zaman onlar "xaricilər", yəni "gedənlər" ləqəblərini alırlar. Bəsrədən əlavə qüvvələr gəldikdən sonra üsyançılar Əlini qeyri-qanuni hökmdar, mürtəd və kafir elan edirlər.
Hazırlıq
Əlinin hakim məsələsinə razılığı onun Müaviyə ilə bərabər mühakimə olunacağı anlamına gəlirdi və bu Müaviyəyə Əlinin müsəlman icmasının lideri olması iddiasını rədd etməyə imkan verirdi. Hakim hadisəsinin təfərrüatları müxtəlif mənbələrdə geniş şəkildə dəyişir. Aydın olan budur ki, Əlinin müsəlman cəmiyyətindəki mövqeyi ciddi şəkildə zəifləmişdir. Xariclərin Əliyə qarşı açıq çıxması ordunun Suriyaya onlarsız getməsi ilə nəticələnir. Eyni zamanda bütün tayfa başçıları onun tərəfində qalır. Əlinin bəzi sərkərdələri və müşavirləri üsyançıların hərəkətlərindən narahat olduqlarını bildirir, lakin xəlifə Müaviyə ilə müharibənin birinci dərəcəli vəzifə olduğunu bəyan edir və qoşunlarına Suriyaya getməyi əmr edir.
Təxminən eyni vaxtda xaricilər dinc sakinlərin yaşadığı məskunlaşmalara gələrək yerli əhalini Əlinin siyasəti ilə bağlı fikirlərini sorğu-suala tutmuş, bununla razılaşmayanların hamısını edam etmişlər. Sünni tarixçisi Əli əs-Sallabi iddia edir ki, onlar Abdullah ibn Həbabın zadəgan yoldaşının hamilə cariyəsinin qarnını yırtırlar. Suriyaya gedərkən Əli dinc əhaliyə qarşı zorakılıq xəbərləri alır və adamlarından birini vəziyyəti araşdırmaq üçün ora göndərir. Lakin o da xaricilər tərəfindən öldürülür. Bundan xəbər tutan ordunun üzvləri ailələrinin təhlükəsizliyindən ehtiyat edərək Kufəyə getməyi və üsyançılardan gələn təhlükəni zərərsizləşdirməsi üçün xəlifəyə yalvarmağa başlayırlar. Əli razılaşır və ümumi sayı elmi mübahisələrə səbəb olan bir ordu ilə şəhərə daxil olur.
Döyüş
Xaricilərlə qarşılaşan Əli onlardan cinayəti törədən qatillərin təhvil verilməsini və onun şərtləri ilə sülhün qəbul edilməsini tələb edir. O, itaət olunacağı təqdirdə onları təqib etməyib Suriyaya gedəcəyini bəyan edir. Xaricilər meydan oxuyaraq bəyan edirlər ki, Əlinin tərəfdralarının qətlində cinayət görmürlər, çünki onların sıralarında bu hərəkət qanuni idi. Bundan əlavə, onlar xəlifənin öz xəlifə vəzifəsini qanuni olaraq tutduğuna bir vaxtlar şübhələndiyi üçün bunun əksinə əməli olaraq əmin olduqlarını bildirirdilər. Qısa bir münaqişədən sonra üsyançı liderlər öz ordularına imanları və Cənnətdə Allahla görüşmək üçün ölümə hazırlaşmağı əmr etdilər. Hər iki tərəfdə qoşunlar düzülmüşdü. Əli onun tərəfinə keçən və ya silahını yerə qoymuş hər kəsi rəsmən bağışlamağa hazır olduğunu bildirir və mərhəmət bayrağı ilə birlikdə Xaricilərə bir dəstə göndərir. 1200-ə yaxın adam onun təklifini qəbul edir, bəziləri Əlinin ordusuna qoşulur, bəziləri əl-Kufəyə qayıdır, bəziləri dağlara şəkilir. Üsyançıların tərəfində yalnız 2800 döyüşçü qalır.
Xaricilərin əksəriyyəti piyadalardan ibarət idi, Əlinin ordusu isə piyada, süvari və oxçulardan təşkil olunmuşdu. Xəlifə öz süvarilərini piyada qoşunların önünə qoyur. Əli öz ordusuna düşmənin çaydan keçməsini gözləməyi əmr edir. Hicr ibn Ədi sağ cinahı, Şəbəsə ibn Ribi ət-Təmimi isə sol cinahı idarə edir. Süvarilərə Əbu Əyyub əl-Ənsari, piyadalara isə Əbu Qatada əl-Ənsari başçılıq edirdi. Üsyançılar Əlinin qüvvələrinə qəzəblə hücum edərək süvari xəttini poza bilir və effektiv şəkildə onu iki hissəyə bölürlər. Lakin sonra oxatanlar onlara oxlar yağdırır. Bundan sonra piyada döyüşə girərək qılınc və nizə ilə düşmənə hücum edir və süvarilər yenidən toplanaraq düşmənin arxasına zərbələr endirir. Xaricilər əlinin ordusuna sayda çox uduzurdular, ona görə də tez mühasirəyə alındılar, əzildilər və öldürüldülər. Döyüşdə 2400 nəfər onların xarici öldürüldü, qalan 400 nəfər yaralandı və ya əsir götürüldü. Döyüş başa çatdıqdan sonra onlar ailələrinin yanına göndərildi. Xəlifənin döyüşçüləri ölülərin silahlarını və atlarını götürür, qulları və qab-qacaqları qanuni varislərinə təhvil verirdilər. Müxtəlif ərəb mənbələrinə görə, Əlinin tərəfində 7-dən 12-yə qədər insan şəhid olmuşdur.
Əli döyüşün sonuna qədər xaricilərə həqiqi müsəlman kimi yanaşır, xüsusən də yaralananları döyməyi, qaçanları qovmağı qadağan edirdi. Amma eyni zamanda, əs-Səllabinin fikrincə, Əlinin bu döyüşə münasibəti əvvəlkilərdən heyrətamiz şəkildə fərqlənirdi. Cəməl döyüşündən sonra ağlayıb, Siffeyn döyüşündən sonra isə ölülər üçün səmimi qəlbdən yas tutmuşdusa, Nəhrəvan döyüşündən sonra “Allaha şükür əlaməti olaraq səcdə etmişdir”.
Döyüş sonrası
Sünnilər və şiələr iddia edirlər ki, qələbə doğru olduğu kimi, Müslim ibn əl-Həccacın hədisində Məhəmmədin peyğəmbərliyini yerinə yetirməsi səbəbindən Əlinin tərəfində olub: “Müsəlman bir dəstədan üsyankar bir qrup çıxacaq və haqqa daha yaxın olan o dəstə onu öldürəcək” . Əslində bu qələbə Əli üçün nəinki həlledici ola bilərdi, həm də onun təsirini gücləndirməyə kömək edəcəkdi. Ancaq qələbə onu daha da sarsıdır. Əlinin təsiri ilə mübarizədən sonra “Quran oxuyanlar” simasında güclü və barışmaz müxalifət ortaya çıxır. Nəticədə xəlifənin hakimiyyətindən narazı olan çoxlu insanlar toplanır. Məhz onların arxasında “Xaricilər” adı güclənir ki, bu da əvvəlcə xəlifəni tərk edən hər hansı bir döyüşçü mənasını verirdi, baxmayaraq ki, vaxtaşırı gələcəkdə ilkin mənasında işlədilirdi. Döyüşdən sonra Əli dərhal Suriyaya köçmək niyyətində idi, lakin ordunun əksəriyyəti yorğun olduqları üçün kampaniyanı tərk edir. Onlar xəlifədən güclərinin bərpası üçün üçün bir müddət istəmişdilər ki, sonralar yenə də Müaviyəyə qarşı yürüşə çıxsınlar. Əli razılaşır və bu dəfə döyüşçülərə ailələrini ziyarət etməyə icazə verərək şəhərdən kənar Nuheyləyə köçür. Lakin zaman keçdikcə onun döyüşçüləri bu hərəkata daha az bir həvəsli olmağa başlayırlar və tezliklə düşərgə demək olar ki, boşalır. Əli planlarından əl çəkməli olur. Onun keçmiş müttəfiqlərinin və dindar müsəlmanların qətliamı Əlinin vahid icmanın xəlifəsi kimi mövqeyini sarsıdır. Nəhayət Əli 661-ci ildə bir xarici Əbdürrəhman ibn Mülcəm tərəfindən öldürülür.
Xaricilərin əsas qüvvələri məğlub olsa da, onların faktiki üsyanı daha bir neçə il davam edir və döyüş yalnız onlarla müsəlman icmasının qalan hissəsi arasında uçurumu gücləndirir. Bir çox üsyançılar şəhərlərdə yaşamaqdan imtina edərək, həm Əlinin, həm oğlunun, həm də qısa müddətli varisi Həsənin dövründə, həm də Müaviyənin (661-680) hakimiyyəti illərində çoxsaylı quldur hücumları edərək yaşayış məntəqələrini talanlar həyata keçirdilər. İkinci Fitnə zamanı onlar Ərəbistan və İranın çox hissəsini nəzarətdə saxladılar, lakin sonralar nəhayət İraq valisi Həccac ibn Yusif tərəfindən tabe edildilər. Yalnız X əsrdə Abbasilər nəhayət ki, “xarici təhlükəsi”nin öhdəsindən gələ bildilər.
İstinadlar
- "Nəhrəvan döyüşü." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc.
- Hinds Martin. The Siffin Arbitration Agreement // Journal of Semitic Studies. — Oxf.: Oxford University Press, 1972. — Vol. 17, no. 1. — P. 93—129. — ISSN 1477-8556. — doi:10.1093/jss/17.1.93
- "Nehrevan Savaşı ve Hz. Ali (r.a)'ın Şehit Edilmesi (658)". 2023-01-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-01-05.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Nehrevan doyusu ereb معركة النهروان Ma rakat an Nahrawan 658 ci il iyulun 16 da xelife Eli ibn Ebu Talibin ordusu ile xarici usyanci qrup arasinda bas vermis doyus Nehrevan doyusuNehrevanTarix 15 iyul 648 MNeticesi Elinin qalibiyyetiMunaqise terefleriRasidi xilafeti XaricilerKomandan lar EliTereflerin quvvesi80 000 2800Itkiler8 nefer Sehid 2791 olu Vikianbarda elaqeli mediafayllar Bu doyus Eli ile Suriyanin usyanci valisi Muaviye ibn Ebu Sufyan arasinda olan Birinci Fitne zamani meseleni sulh yolu ile hell etmek cehdinin neticesi idi Beleki ki Elinin ordusundaki bir sira doyusculer xelifeni Allah yolunda xeyanet etmekde ittiham ederek qiyam qaldirir Sonralar bezi menbelere gore xariciler yeni gedenler leqebli bu doyusculer dinc ehaliye qarsi zorakiliq hereketleri ederek Elini esas quvvelerini usyani yatirmaga yoneltmeye mecbur etmisler Elinin ordusundan say baximindan xeyli az olan usyancilar onun qosunlari terefinden muhasireye alinaraq tamamile meglub edilirler Onlarin ekseriyyeti doyusde oldurulur Doyus oncesi656 ci ilde xilafetin bascisi kimi evveller qebul edilmis mubahiseli qerarlara gore usyancilar ucuncu saleh xelife Osmani oldurduler Medine sakinleri ve Osmanin Iraqdaki bezi kecmis sadiq tebeeleri Mehemmed peygemberin kurekeni ve emisi oglu Eli ibn Ebu Talibi onun varisi elan etdiler Lakin bele bir varislik peygemberin bezi sehabelerinin xususen de Telhe ibn Ubeydullah ve Zubeyr ibn Evvamin ve Aisenin etirazina sebeb olur Osmanin kecmis muttefiqi emeviler neslinden olan Suriya valisi Muaviye ibn Ebu Sufyan da Elini xelife kimi tanimaqdan imtina edir ve ondan sui qesdcilerin tehvil verilmesini teleb edir Eli ibn Ebu Talibin ilkin isi Telhe Zubeyr ve Aisenin usyanini yatirmaq olur 656 ci ilde Cemel doyusunde onlarin ordusunu meglub edilir Novbeti il Eli Siffinde Muaviye ile qarsilasir Doyus dalana direndikde Eli danisiqlara baslamaq qerarina gelir ve Quran ayelerine istinad ederek muselmanlarin bir birini oldurmemeli oldugunu deyerek meseleni hakimlerin qerari ile cozulmesini teklif edir Bezi serkerdelerin Elinin muqeddes kitaba tekrar tekrar istinad etmesinin sadece ortuk ve hiyle olduguna inandirmaga calissalar da Elinin quvveleri doyusu dayandirir Eli mehkeme teskil edir ki onun qarsisina duran mesele ixtilafi Quran esasinda hell etmek vezifesini qoyulur Bu sebebden onun ordusunda parcalanma baslayir 12 min nefer esgerden ibaret quvve ordudan qacaraq paytaxtdan cox uzaq olmayan Harura seherinde cemlesir Elinin terefdarlari ondan Siffeynde mubahisesiz qelebe gozlediyi halda danisiqlarin baslanmasi onun nufuzuna ciddi zerbe vurur 12 000 nefer ibaret olan deste hakim olayina qarsi cixan yegane quvve deyildi Bir coxlari Elinin bununla zeiflik gosterdiyine ve ozunun mubahisesiz muqeddes hokmranliq huququna xeyanet etdiyine inanirdi ve yegane mumkun mehkemenin Allahin mehkemesi oldugunu qebul etmeyi mudafie edirdi Bir muddet sonra Eli Haruraya bas cekir ve ferarileri etirazlarindan el cekmeye inandiraraq paytaxta qayidir Ebu Mixnefin dediyine gore bu quvve Muaviye ile muharibenin alti aydan sonra berpa olunmasi ve Elinin ozu de sehvini etiraf etmesi serti ile geri qayitmaga razilasir Lakin Eli bundan imtina edir ve dinc prosesi davam etdirir Bununla elaqedar olaraq ferariler xelifenin yanindan ayrilmaq qerarina gelir ve askarlanmamaq ucun kicik qruplara bolunerek Declenin serq sahilindeki Nehrevan kanalina yollanirlar Yol boyu onlara Besreden daha 500 nefer qosulur Mehz o zaman onlar xariciler yeni gedenler leqeblerini alirlar Besreden elave quvveler geldikden sonra usyancilar Elini qeyri qanuni hokmdar murted ve kafir elan edirler HazirliqElinin hakim meselesine raziligi onun Muaviye ile beraber muhakime olunacagi anlamina gelirdi ve bu Muaviyeye Elinin muselman icmasinin lideri olmasi iddiasini redd etmeye imkan verirdi Hakim hadisesinin teferruatlari muxtelif menbelerde genis sekilde deyisir Aydin olan budur ki Elinin muselman cemiyyetindeki movqeyi ciddi sekilde zeiflemisdir Xariclerin Eliye qarsi aciq cixmasi ordunun Suriyaya onlarsiz getmesi ile neticelenir Eyni zamanda butun tayfa bascilari onun terefinde qalir Elinin bezi serkerdeleri ve musavirleri usyancilarin hereketlerinden narahat olduqlarini bildirir lakin xelife Muaviye ile muharibenin birinci dereceli vezife oldugunu beyan edir ve qosunlarina Suriyaya getmeyi emr edir Texminen eyni vaxtda xariciler dinc sakinlerin yasadigi meskunlasmalara gelerek yerli ehalini Elinin siyaseti ile bagli fikirlerini sorgu suala tutmus bununla razilasmayanlarin hamisini edam etmisler Sunni tarixcisi Eli es Sallabi iddia edir ki onlar Abdullah ibn Hebabin zadegan yoldasinin hamile cariyesinin qarnini yirtirlar Suriyaya gederken Eli dinc ehaliye qarsi zorakiliq xeberleri alir ve adamlarindan birini veziyyeti arasdirmaq ucun ora gonderir Lakin o da xariciler terefinden oldurulur Bundan xeber tutan ordunun uzvleri ailelerinin tehlukesizliyinden ehtiyat ederek Kufeye getmeyi ve usyancilardan gelen tehlukeni zerersizlesdirmesi ucun xelifeye yalvarmaga baslayirlar Eli razilasir ve umumi sayi elmi mubahiselere sebeb olan bir ordu ile sehere daxil olur DoyusXaricilerle qarsilasan Eli onlardan cinayeti toreden qatillerin tehvil verilmesini ve onun sertleri ile sulhun qebul edilmesini teleb edir O itaet olunacagi teqdirde onlari teqib etmeyib Suriyaya gedeceyini beyan edir Xariciler meydan oxuyaraq beyan edirler ki Elinin terefdralarinin qetlinde cinayet gormurler cunki onlarin siralarinda bu hereket qanuni idi Bundan elave onlar xelifenin oz xelife vezifesini qanuni olaraq tutduguna bir vaxtlar subhelendiyi ucun bunun eksine emeli olaraq emin olduqlarini bildirirdiler Qisa bir munaqiseden sonra usyanci liderler oz ordularina imanlari ve Cennetde Allahla gorusmek ucun olume hazirlasmagi emr etdiler Her iki terefde qosunlar duzulmusdu Eli onun terefine kecen ve ya silahini yere qoymus her kesi resmen bagislamaga hazir oldugunu bildirir ve merhemet bayragi ile birlikde Xaricilere bir deste gonderir 1200 e yaxin adam onun teklifini qebul edir bezileri Elinin ordusuna qosulur bezileri el Kufeye qayidir bezileri daglara sekilir Usyancilarin terefinde yalniz 2800 doyuscu qalir Xaricilerin ekseriyyeti piyadalardan ibaret idi Elinin ordusu ise piyada suvari ve oxculardan teskil olunmusdu Xelife oz suvarilerini piyada qosunlarin onune qoyur Eli oz ordusuna dusmenin caydan kecmesini gozlemeyi emr edir Hicr ibn Edi sag cinahi Sebese ibn Ribi et Temimi ise sol cinahi idare edir Suvarilere Ebu Eyyub el Ensari piyadalara ise Ebu Qatada el Ensari basciliq edirdi Usyancilar Elinin quvvelerine qezeble hucum ederek suvari xettini poza bilir ve effektiv sekilde onu iki hisseye bolurler Lakin sonra oxatanlar onlara oxlar yagdirir Bundan sonra piyada doyuse girerek qilinc ve nize ile dusmene hucum edir ve suvariler yeniden toplanaraq dusmenin arxasina zerbeler endirir Xariciler elinin ordusuna sayda cox uduzurdular ona gore de tez muhasireye alindilar ezildiler ve oldurulduler Doyusde 2400 nefer onlarin xarici olduruldu qalan 400 nefer yaralandi ve ya esir goturuldu Doyus basa catdiqdan sonra onlar ailelerinin yanina gonderildi Xelifenin doyusculeri olulerin silahlarini ve atlarini goturur qullari ve qab qacaqlari qanuni varislerine tehvil verirdiler Muxtelif ereb menbelerine gore Elinin terefinde 7 den 12 ye qeder insan sehid olmusdur Eli doyusun sonuna qeder xaricilere heqiqi muselman kimi yanasir xususen de yaralananlari doymeyi qacanlari qovmagi qadagan edirdi Amma eyni zamanda es Sellabinin fikrince Elinin bu doyuse munasibeti evvelkilerden heyretamiz sekilde ferqlenirdi Cemel doyusunden sonra aglayib Siffeyn doyusunden sonra ise oluler ucun semimi qelbden yas tutmusdusa Nehrevan doyusunden sonra Allaha sukur elameti olaraq secde etmisdir Doyus sonrasiSunniler ve sieler iddia edirler ki qelebe dogru oldugu kimi Muslim ibn el Heccacin hedisinde Mehemmedin peygemberliyini yerine yetirmesi sebebinden Elinin terefinde olub Muselman bir destedan usyankar bir qrup cixacaq ve haqqa daha yaxin olan o deste onu oldurecek Eslinde bu qelebe Eli ucun neinki helledici ola bilerdi hem de onun tesirini guclendirmeye komek edecekdi Ancaq qelebe onu daha da sarsidir Elinin tesiri ile mubarizeden sonra Quran oxuyanlar simasinda guclu ve barismaz muxalifet ortaya cixir Neticede xelifenin hakimiyyetinden narazi olan coxlu insanlar toplanir Mehz onlarin arxasinda Xariciler adi guclenir ki bu da evvelce xelifeni terk eden her hansi bir doyuscu menasini verirdi baxmayaraq ki vaxtasiri gelecekde ilkin menasinda isledilirdi Doyusden sonra Eli derhal Suriyaya kocmek niyyetinde idi lakin ordunun ekseriyyeti yorgun olduqlari ucun kampaniyani terk edir Onlar xelifeden guclerinin berpasi ucun ucun bir muddet istemisdiler ki sonralar yene de Muaviyeye qarsi yuruse cixsinlar Eli razilasir ve bu defe doyusculere ailelerini ziyaret etmeye icaze vererek seherden kenar Nuheyleye kocur Lakin zaman kecdikce onun doyusculeri bu herekata daha az bir hevesli olmaga baslayirlar ve tezlikle duserge demek olar ki bosalir Eli planlarindan el cekmeli olur Onun kecmis muttefiqlerinin ve dindar muselmanlarin qetliami Elinin vahid icmanin xelifesi kimi movqeyini sarsidir Nehayet Eli 661 ci ilde bir xarici Ebdurrehman ibn Mulcem terefinden oldurulur Xaricilerin esas quvveleri meglub olsa da onlarin faktiki usyani daha bir nece il davam edir ve doyus yalniz onlarla muselman icmasinin qalan hissesi arasinda ucurumu guclendirir Bir cox usyancilar seherlerde yasamaqdan imtina ederek hem Elinin hem oglunun hem de qisa muddetli varisi Hesenin dovrunde hem de Muaviyenin 661 680 hakimiyyeti illerinde coxsayli quldur hucumlari ederek yasayis menteqelerini talanlar heyata kecirdiler Ikinci Fitne zamani onlar Erebistan ve Iranin cox hissesini nezaretde saxladilar lakin sonralar nehayet Iraq valisi Heccac ibn Yusif terefinden tabe edildiler Yalniz X esrde Abbasiler nehayet ki xarici tehlukesi nin ohdesinden gele bildiler Istinadlar Nehrevan doyusu Encyclopaedia Britannica Encyclopaedia Britannica Online Encyclopaedia Britannica Inc Hinds Martin The Siffin Arbitration Agreement Journal of Semitic Studies Oxf Oxford University Press 1972 Vol 17 no 1 P 93 129 ISSN 1477 8556 doi 10 1093 jss 17 1 93 Nehrevan Savasi ve Hz Ali r a in Sehit Edilmesi 658 2023 01 06 tarixinde Istifade tarixi 2023 01 05