Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Noosfer (yun. noos) – ağıl və (yun. sphaira) (rus. ноосфера, ing. noosphere, yun. νόος — şüur və σφαῖρα — sfera, dairə, təbəqə) — planetin şüurlu insan fəaliyyəti ilə əhatə olunmuş sahəsidir.
Geomorfoloji termin
Noosfer məfhumu 1927-ci ildə fransız alimləri Elmə Teyyar de Şarden və tərəfindən gətirilmişdir. isə bu anlayışı inkişaf etdirmişdir.
Noosfer insanın kosmosa çıxması və planetdə dərin məsələlərin həlli sayəsində fasiləsiz olaraq genişlənmək meylinə malikdir.
Noosfer çox zaman Antroposfer adlandırılır:
- Antroposfer — insan yaşayan və ya daxil olan yer sferi;
- Antroposfer — Yer sferi və yaxınlıqdakı Kosmosun insan tərəfindən bilavasitə və ya
vasitəli keçmişdə dəyişdirilmiş və ya yaxın gələcəkdə dəyişdirilə biləcək hissəsi.
Antroposfer həm də biosferin insan tərəfindən dəyişilmiş halda istifadə olunan hissəsidir. (coğrafi landşaft qabığı). Neosfer sinonimi kimi də işlədilir.
Noosfer haqqında təlimin mahiyyəti
Teyyar de Şarden materiyanın dirildilməsi (abiogenez), noosferanın son dayanacağının Tanrı ilə birlikdə olması ideyaları ilə çıxış etmişdir. Lerua və Teyyar de Şardenin noosfera haqqında təliminin əsasında qədir roma filosofu Plotinin (205–270) ideyaları durur.
Plotinə görə varlıq birdir və "Bir"dən (Tanrıdan) ibarətdir. Bu birlikdə "Bir"in işıq saçması (emanasiyası) baş verir. Bu işıqla onun varlığı bütün varlığa yayılır. İlk olaraq emanasiya sonu Düşüncə cevrəsi yaranır. Bu ideal aləmdir. Sonra emanasiya davam edir və Ruhların çevrəsi yaranır. Orada ruhlar yaranır və onlar material dünyada əks olunurlar. Material dünya isə yoxluğa yaxındır. Ancaq burada Tanrı işığının zərrəcikləri vardır. Onlara doğru gedən hər kəs ekstaza girərək Tanrı ilə qovuşa bilər. Ümumiyyətlə Tanrı işığından məhrum olan material dünya yenə də Onunla qovuşmağa can atır.
Lerua və Teyyar de Şardenin təkamül modeli Plotin fəlsəfəsini təkrarlayır. Bununla belə, onların təkamül nəzəriyyəsi çağdaş elmin kateqoriyalarında qurulmuşdur. Plotinə görə insan ekstaz vasitəsilə Ruhlar aləmindən çıxaraq ideal olan Düşüncə aləminə qovuşub, "Bir"lə birlikcə olmağa can atır. Teyyar de Şardendə də insan düçüncə çevrəsinə çıxaraq, Tanrıda əriməyə can atır.
Berqson (1859–1941) noosfera haqqındakı təlimi yaradıcı təkamüllə zənginləşdirmişdir. Ona görə, ilk reallıq metafizik və kosmik proses olan həyatdır. Onun strukturu intuisiya vasitəsilə anlaşılan uzunluğudur. Bu uzunluğun da aspektləri – materiya, ruh, düşüncə, yaddaşdır.
Yerin geoloji tarixini araşdıran Vernadskiyə görə, yeni geoloji gücün və bəşəriyyətinelmi düşüncəsinin təsiri altında biosferanın yeni hala keçməsi müşahidə olunur – bu da noosferadır. Ancaq o, bu prosesin təfsilatını verməmişdir. Bəzən noosferanı gələcəkdə olan durum, bəzən isə onun bu gündə olması haqqında yazırdı. Bununla belə, noosferanın yaranıb inkişafının şərtlərini vermişdir. Bunlar aşağıdakılardır:
- Yerin hər yerində insanın yaşaması;
- Ölkələr arasında sıx bağlantıların yaranması və əlaqələrin bərkiməsi;
- Insanın geoloji rolunun başqa geoloji prosesləri üstələməsi;
- Biosferanın sərhədlərinin genişlənməsi və insanın kosmosa çıxması;
- Yeni enerji mənbələrinin açılması;
- Bütün insanların, irqlərin, və millətlərin bərabərliyi;
- İç və xarici siyasi məsələlərin çözülməsində xalq kütlələrinin rolunun artması;
- Elmi düşüncənin özgür olması və elmi axtarışların dini və siyasi basqılardan qurtulması. Ölkə səviyyəsində özgür elmi düşüncənin inkişafı üçün şərait yaratmaq.
- Xalq təhsilinin düşünülmüş sistemi və insanların güzaranının yaxşılaşdırılması, yoxsulluğun aradan qaldırılması;
- Surətlə artan əhalinin bütün maddi və mənəvi ehtiyaclarının təmin edilməsi məqsədilə yerin ilkin təbiətinin fəlakətlərə gətirməmək şərti ilə dəyişdirilməsi;
- Savaşların tam ortalıqdan qaldırılması.
Çağdaç dünyada bu şərtlərin bəziləri tam, bəziləri isə qismən yerinə yetirilib.
Beləliklə biz, Vernadskinin göstərdiyi noosferarının, onu biosferaların başqa durumlarından fərqləndirən konkret əlamətlərini görürük. Onun yaranması prosesi yavaş-yavaş baş verir və buna görə də noosferanın biosferaya tam keçidi tarixini dəqiqliklə vermək mümkün olmayacaq. Bu barədə çeşidli fikirlər ola bilər.
Vernadski insanın fəaliyyətinin mənfi cəhətlərini də görmüşdur, ancaq buna ümumi uinkişafın tərkib hissəsi və istisna kimi baxırdı. O insan düşüncəsinə, elmi fəaliyyətin üstünlüyünə, gözəlliyin və xeyrin qələbə çalmasına inanmışdır. O nəyisə dahicəsinə öncədən görmüşsə də, nədəsə yanılmışdır. Beləliklə noosferanı inanc simvolu, elmi nailiyyətlərin təsiri altında biosfera proseslərinə insanın düşünülmüş qatılmasının idealı saymaq gərəkdir.
Mənbə
- Aydın Əlizadə. "Ekologiya" kursu üzrə mühazirələr 2016-03-05 at the Wayback Machine // Fəlsəfə elmləri doktoru Aydın Əlizadənin səhifələri — "Noosfer haqqında təlimin mahiyyəti" fəslinin mənbəyi.
Həmdə bax
İstinadlar
- Noosfera // Geomorfoloji terminlərin izahlı lüğəti. Bakı: "Elm". 2012. səh. 177. ISBN .
- Məmmədov Q. Ş. Xəlilov M. Y. Ekoloqların məlumat kitabı. "Elm" nəşriyyatı. Bakı: 2003. 516 s.
Xarici keçidlər
- www.sd.aznet.org 2008-12-10 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Noosfer yun noos agil ve yun sphaira rus noosfera ing noosphere yun noos suur ve sfaῖra sfera daire tebeqe planetin suurlu insan fealiyyeti ile ehate olunmus sahesidir Geomorfoloji terminNoosfer mefhumu 1927 ci ilde fransiz alimleri Elme Teyyar de Sarden ve terefinden getirilmisdir ise bu anlayisi inkisaf etdirmisdir Noosfer insanin kosmosa cixmasi ve planetde derin meselelerin helli sayesinde fasilesiz olaraq genislenmek meyline malikdir Noosfer cox zaman Antroposfer adlandirilir Antroposfer insan yasayan ve ya daxil olan yer sferi Antroposfer Yer sferi ve yaxinliqdaki Kosmosun insan terefinden bilavasite ve ya vasiteli kecmisde deyisdirilmis ve ya yaxin gelecekde deyisdirile bilecek hissesi Antroposfer hem de biosferin insan terefinden deyisilmis halda istifade olunan hissesidir cografi landsaft qabigi Neosfer sinonimi kimi de isledilir Noosfer haqqinda telimin mahiyyetiTeyyar de Sarden materiyanin dirildilmesi abiogenez noosferanin son dayanacaginin Tanri ile birlikde olmasi ideyalari ile cixis etmisdir Lerua ve Teyyar de Sardenin noosfera haqqinda teliminin esasinda qedir roma filosofu Plotinin 205 270 ideyalari durur Plotine gore varliq birdir ve Bir den Tanridan ibaretdir Bu birlikde Bir in isiq sacmasi emanasiyasi bas verir Bu isiqla onun varligi butun varliga yayilir Ilk olaraq emanasiya sonu Dusunce cevresi yaranir Bu ideal alemdir Sonra emanasiya davam edir ve Ruhlarin cevresi yaranir Orada ruhlar yaranir ve onlar material dunyada eks olunurlar Material dunya ise yoxluga yaxindir Ancaq burada Tanri isiginin zerrecikleri vardir Onlara dogru geden her kes ekstaza girerek Tanri ile qovusa biler Umumiyyetle Tanri isigindan mehrum olan material dunya yene de Onunla qovusmaga can atir Lerua ve Teyyar de Sardenin tekamul modeli Plotin felsefesini tekrarlayir Bununla bele onlarin tekamul nezeriyyesi cagdas elmin kateqoriyalarinda qurulmusdur Plotine gore insan ekstaz vasitesile Ruhlar aleminden cixaraq ideal olan Dusunce alemine qovusub Bir le birlikce olmaga can atir Teyyar de Sardende de insan ducunce cevresine cixaraq Tanrida erimeye can atir Berqson 1859 1941 noosfera haqqindaki telimi yaradici tekamulle zenginlesdirmisdir Ona gore ilk realliq metafizik ve kosmik proses olan heyatdir Onun strukturu intuisiya vasitesile anlasilan uzunlugudur Bu uzunlugun da aspektleri materiya ruh dusunce yaddasdir Yerin geoloji tarixini arasdiran Vernadskiye gore yeni geoloji gucun ve beseriyyetinelmi dusuncesinin tesiri altinda biosferanin yeni hala kecmesi musahide olunur bu da noosferadir Ancaq o bu prosesin tefsilatini vermemisdir Bezen noosferani gelecekde olan durum bezen ise onun bu gunde olmasi haqqinda yazirdi Bununla bele noosferanin yaranib inkisafinin sertlerini vermisdir Bunlar asagidakilardir Yerin her yerinde insanin yasamasi Olkeler arasinda six baglantilarin yaranmasi ve elaqelerin berkimesi Insanin geoloji rolunun basqa geoloji prosesleri ustelemesi Biosferanin serhedlerinin genislenmesi ve insanin kosmosa cixmasi Yeni enerji menbelerinin acilmasi Butun insanlarin irqlerin ve milletlerin beraberliyi Ic ve xarici siyasi meselelerin cozulmesinde xalq kutlelerinin rolunun artmasi Elmi dusuncenin ozgur olmasi ve elmi axtarislarin dini ve siyasi basqilardan qurtulmasi Olke seviyyesinde ozgur elmi dusuncenin inkisafi ucun serait yaratmaq Xalq tehsilinin dusunulmus sistemi ve insanlarin guzaraninin yaxsilasdirilmasi yoxsullugun aradan qaldirilmasi Suretle artan ehalinin butun maddi ve menevi ehtiyaclarinin temin edilmesi meqsedile yerin ilkin tebietinin felaketlere getirmemek serti ile deyisdirilmesi Savaslarin tam ortaliqdan qaldirilmasi Cagdac dunyada bu sertlerin bezileri tam bezileri ise qismen yerine yetirilib Belelikle biz Vernadskinin gosterdiyi noosferarinin onu biosferalarin basqa durumlarindan ferqlendiren konkret elametlerini goruruk Onun yaranmasi prosesi yavas yavas bas verir ve buna gore de noosferanin biosferaya tam kecidi tarixini deqiqlikle vermek mumkun olmayacaq Bu barede cesidli fikirler ola biler Vernadski insanin fealiyyetinin menfi cehetlerini de gormusdur ancaq buna umumi uinkisafin terkib hissesi ve istisna kimi baxirdi O insan dusuncesine elmi fealiyyetin ustunluyune gozelliyin ve xeyrin qelebe calmasina inanmisdir O neyise dahicesine onceden gormusse de nedese yanilmisdir Belelikle noosferani inanc simvolu elmi nailiyyetlerin tesiri altinda biosfera proseslerine insanin dusunulmus qatilmasinin ideali saymaq gerekdir MenbeAydin Elizade Ekologiya kursu uzre muhazireler 2016 03 05 at the Wayback Machine Felsefe elmleri doktoru Aydin Elizadenin sehifeleri Noosfer haqqinda telimin mahiyyeti feslinin menbeyi Hemde baxEkologiya Envayromentalizm Tebietin qorunmasi Alternativ enerji Texnogen qezalar Ekologiyanin tarixi Neoplatonizm PlotinIstinadlarNoosfera Geomorfoloji terminlerin izahli lugeti Baki Elm 2012 seh 177 ISBN 978 9952 453 14 0 Memmedov Q S Xelilov M Y Ekoloqlarin melumat kitabi Elm nesriyyati Baki 2003 516 s Xarici kecidlerwww sd aznet org 2008 12 10 at the Wayback Machine