Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. |
Cənubi Azərbaycan mətbuatı — Cənubi Azərbaycanda mətbuat.
Məşrutə dövrü mətbuatı
1905–1911 illər Məşrutə inqilabında Güney Azərbaycan aparıcı və həlledici rol oynadı. Bu inqilab Azərbaycan xalqının içtimai-siyasi və milli düşüncəsinin inkişafı üçün şərait yaratdı. Məşrutə fərmanı ölkədə siyasi fəzanın açılmasına gətirdi. Gündən-günə genişlənən siyasi hadisələr və içtimai çəkişmələr ölkənin xəbər mərkəzinə çevrilməsinə, bu isə Azərbaycanda mətbuat bazarının yaranmasına gətirib çıxardı. Müxtəlif qəzetlər yayılmağa başladı.
İlk milli şuranın açılmasından və Azərbaycan nümayəndələrinin Tehrana gəlməsindən sonra Azərbaycan millət vəkillərinin təkidilə 1908-ci ildə senzura ləğv edildi. Bu qanunun qəbul edilməsindən əvvəl nəşr olunan qəzetlər haqqında Əhməd Kəsrəvi yazırdı ki: "…doğrudur, bu dövrdə ölkədə bir sıra qəzetlər nəşr edilirdi. Lakin onların çoxusu yersiz dualar, məddahlıq, qaranı ağ göstərmək və s. kimi yazılarla dolu idi. Ölkədə aparılan işlər və proseslərin tənqidindən söhbət belə gedə bilməzdi. Sanki burada məmurlar bütün işlərdən uzaq idi… Zəkaülmülk (Məhəmməd Hüseyn)"" adlı qəzetdə bəzən fransızcadan etdiyi tərcüməsində çarəsizlikdən "qanun" sözü əvəzinə "qayda" sözünü işlədirdi". Lakin haqqında söhbət gedən qanun qəbul ediləndən sonra mətbuatın bütün ölkədə azad şəkildə nəşr edilməyə başladı. Saray, hətta şəxsən Məhəmməd Əli şah belə tənqid edildi.
Bu dövrdə Azərbaycanda 50-yə yaxın qəzet və jurnal nəşr olunurdu. Tətqiqatçı Hüseyn Ümid onlardan səkkizinin Azərbaycan türkcəsində-farsca, birinin Azərbaycan türkcəsində, qalanlarının fars dilində çıxdığını qeyd edir. Bu dövrə xas olan xüsusiyyətlərdən biri də yaranan ədəbiyyatın ayrıva kitab və toplumda deyil, məhz mətbuat səhifələrində işıq üzü görməsi idi. Məsələn Əşrəfəddin Gilani tərəfindən Rəştdə nəşr olunan "Nəsimi-Şimal" qəzetində əksər səhifələr şeir nümunələri ilə dolu idi. redaktorluğu ilə çıxan "Bahar" qəzetində Yusif xanın şeirləri və rus, fransız, ərəb ədəbiyyatından etdiyi tərcümələr əsas yer tuturdu. "Sure-İsrafil" qəzetində bu mətbu orqanın baş yazarı Mirzə Əliəkbər Dehxudanın daimi rubrikası olan "" də dövr üçün yeni olan siyasi felyetonun nümunələri yaranırdı.
İstanbul şəhərində o illərdə azərbaycanlı ziyalıların daha iki mətbu orqanı çap olunurdu. Bunlardan biri Seyyid Həsən Təbrizi və Seyyid Məhəmməd Tofiqin rəhbərliyi ilə 1909–1920-ci illərdə nəşr olunan "Şəms" qəzeti idi. İstanbulda nəşr olunan digər qəzetin redaktoru Təbrizli Hacı Həsən xan Cəfərzadə idi. Türk və fars dillərində nəşr olunan bu qəzetlər demokratik yönlü idi və öz səhifələrində siyasi satirik materiallara geniş yer ayırırdı. İstanbulda təhsil alan azərbaycanlı tələbələr qəzetdə fəal iştirak edirdilər.
İnqilab illərində İranın digər şəhərlərində də azərbycanlı inqilabçı publisistlər tərəfindən bir sıra qəzetlər nəşr olunurdu. Tehranda Məmməd Əmin Rəsulzadənin və Əbu Ziyanın redaktorluğu ilə "İrane-nou"(Yeni İran), S. H. İbrahimzadənin redaktorluğu ilə "Carçiye-milli", Ruşdiyyənin qələmi ilə "Tehran", Həsən xan Təbrizinin mühərirliyi ilə "Əsr", Mahmud Əfşarın redaktorluğu ilə "Cənteye-paberenha", Xorasanda Məhəmmədsadıq Təbrizli və S. H. Ərdəbilinin redaktorluğu ilə "Xurşid" və "Xorasan" qəzetləri çıxmış, Tehran sosial-demokrat təşkilatının orqanı "Sure-İsrafil" qəzetinin redaktorlarında biri Mirzə Qasım xan Təbrizi(Sure İsrafil) olmuşdur. Cənubi Azərbaycan tərəqqipərvər ziyalıları, o cümlədən S. Salmasi, Mirzə Qaffar xan Zunuzi, Heydər xan Əmioğlu və başqaları Cənubi Qafqaz mətbuatında da, xüsusi ilə "İrşad" qəzetinin İrana aid səhifələrində, Tiflisdə çıxan sosial-demokrat qəzetlərində İranda içtimai-siyasi vəziyyətə və inqilabi mübarizəyə həsr edilən demokratik məzmunlu məqalələrlə çıxış edirdilər.
O illərdə təzə nəşr olunmağa başlayan "Molla Nəsrəddin" jurnalı İran və Güney Azərbaycan mövzusuna geniş yer ayırırdı.
"Cənubi Azərbaycan mətbuatı tarixi" kitabı
| Cənubi Azərbaycan mətbuatı tarixi | |
|---|---|
| Müəllif | Pərvanə Məmmədli |
| Nəşriyyat | Elm |
7 iyul 2009-cu ildə Mətbuat Şurasında yenicə çapdan çıxmış "Cənubi Azərbaycan mətbuatı tarixi" kitabının təqdimatı keçirilib. "Elm" nəşriyyatında çap olunan kitabın müəllifi Bakı Dövlət Universiteti nin jurnalistika fakültəsinin dossenti, filologiya elmləri namizədi dir.
Tədbiri açan Azərbaycan Mətbuat Şurasının sədri Əflatun Amaşov kitabı Azərbaycan jurnalistikasında əlamətdar hadisə adlandırıb. O, nəşrin ölkəmizin jurnalistika ədəbiyyatında məxsusi rol oynayacağına ümidvar olduğunu bildirib.
İran da 1978-ci il inqilabından sonra bu ölkədə müasir türkdilli mətbuatın yaradıcılarından olan, nın təsisçisi və baş redaktoru doktor Cavad Heyət əsərin əhəmiyətini vurğulayarkən cənublu ziyalıların ictimai fəaliyyətindən geniş bəhs etməsini önə çəkib.
Kitabın rəyçisi tarix elmləri namizədi Nəsiman Yaqublu əsərin Azərbaycan mətbuatı tarixinin bütövlükdə öyrənilməsində gərəkli mənbə olduğunu deyib.
Çıxış edənlərdən azərbaycanşünas tədqiqatçı Güntay, BDU-nun dosenti Atamoğlan Məmmədli, mətbuat tarixi tədqiqatçısı , jurnalist Tatyana Çaladze və digərləri kitabın məziyyətlərindən söhbət açıblar və müəllifin bu yöndəki tədqiqatlarını davam etdirməsinin vacibliyini vurğulayıblar.
Tədbirdə həmçinin bildirilib ki, iki əsrə yaxın vahid bir xalqın mənəvi ünsiyyətinə qoyulan qadağalar qədim, zəngin mədəniyyətin və tarixin öyrənilməsinə ağır zərbə vursa da, xalqın öz varlığını yaşatma əzmini sındıra bilməmişdir. Bu baxımdan o illərdə yaranmış ədəbiyyat və mətbuat əvəzsiz rol oynamışdır. Təsadüfi deyil ki, Güney Azərbaycanın mətbuat tarixi ilə milli azadlıq hərəkatı paralel olmuşdur. Lakin hakim dövlət siyasəti İranda baş verən hər inqilabdan sonra mədəni həyatda müşahidə olunan irəliləyişin və tərəqqinin qarşısına sədd çəkmişdir. Buna görə də həmin dövrdə çıxan hər bir mətbuat nümunəsinin, adicə bir sayın da böyük siyasi və mədəni əhəmiyyəti var.
Pərvanə Məmmədlidir çıxışında kitabın Cənubi Azərbaycanda mətbuat tarixi haqqında sistemli məlumat yaratmaq məqsədilə yazıldığını bildirib. O, əsərin uzun illər apardığı elmi axtarışların nəticəsi olduğunu bildirib. Cənubi Azərbaycan mətbuatının İrandakı Azərbaycan türklərin mili varlığını sübuta yetirmək yolundakı mübarizədə həmişə kəsərli silah olduğunu vurğulayan müəllif kitabda XIX əsrin birinci yarısından müasir dövrümüzədək İranda və ondan qıraqda yaşayan ziyalılarımızın ədəbi-ictimai fəaliyyətindən, onların səyləri ilə işıq üzü görən çeşidli mətbuat orqanlarından geniş bəhs olunduğunu diqqətə çatdırıb.
Girişdən, 8 bölümdən ibarət nəşrdə həmçinin keçilmiş bir əsr yarımıq yolu əks etdirən dəyərli sənədlər də toplanıb.
Mənbə
- Mətbuat Şurasında "Cənubi Azərbaycan mətbuatı tarixi" kitabının təqdimatı keçirilib 2009-07-09 at the Wayback Machine
- Bakı-Təbriz. Dünya azərbaycanlılarının dərgisi. 2007 № 9 səh. 37–38 "Amalımız, əfkarımız iqbali-vətəndir…"(Məşrutə dövrü mətbuatına bir nəzər). Pərvanə Məmmədli
- http://www.achiq.org/yazi%204/pm%202dL.pdf
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Cenubi Azerbaycan metbuati Cenubi Azerbaycanda metbuat Mesrute dovru metbuati1905 1911 iller Mesrute inqilabinda Guney Azerbaycan aparici ve helledici rol oynadi Bu inqilab Azerbaycan xalqinin ictimai siyasi ve milli dusuncesinin inkisafi ucun serait yaratdi Mesrute fermani olkede siyasi fezanin acilmasina getirdi Gunden gune genislenen siyasi hadiseler ve ictimai cekismeler olkenin xeber merkezine cevrilmesine bu ise Azerbaycanda metbuat bazarinin yaranmasina getirib cixardi Muxtelif qezetler yayilmaga basladi Ilk milli suranin acilmasindan ve Azerbaycan numayendelerinin Tehrana gelmesinden sonra Azerbaycan millet vekillerinin tekidile 1908 ci ilde senzura legv edildi Bu qanunun qebul edilmesinden evvel nesr olunan qezetler haqqinda Ehmed Kesrevi yazirdi ki dogrudur bu dovrde olkede bir sira qezetler nesr edilirdi Lakin onlarin coxusu yersiz dualar meddahliq qarani ag gostermek ve s kimi yazilarla dolu idi Olkede aparilan isler ve proseslerin tenqidinden sohbet bele gede bilmezdi Sanki burada memurlar butun islerden uzaq idi Zekaulmulk Mehemmed Huseyn adli qezetde bezen fransizcadan etdiyi tercumesinde caresizlikden qanun sozu evezine qayda sozunu isledirdi Lakin haqqinda sohbet geden qanun qebul edilenden sonra metbuatin butun olkede azad sekilde nesr edilmeye basladi Saray hetta sexsen Mehemmed Eli sah bele tenqid edildi Bu dovrde Azerbaycanda 50 ye yaxin qezet ve jurnal nesr olunurdu Tetqiqatci Huseyn Umid onlardan sekkizinin Azerbaycan turkcesinde farsca birinin Azerbaycan turkcesinde qalanlarinin fars dilinde cixdigini qeyd edir Bu dovre xas olan xususiyyetlerden biri de yaranan edebiyyatin ayriva kitab ve toplumda deyil mehz metbuat sehifelerinde isiq uzu gormesi idi Meselen Esrefeddin Gilani terefinden Restde nesr olunan Nesimi Simal qezetinde ekser sehifeler seir numuneleri ile dolu idi redaktorlugu ile cixan Bahar qezetinde Yusif xanin seirleri ve rus fransiz ereb edebiyyatindan etdiyi tercumeler esas yer tuturdu Sure Israfil qezetinde bu metbu orqanin bas yazari Mirze Eliekber Dehxudanin daimi rubrikasi olan de dovr ucun yeni olan siyasi felyetonun numuneleri yaranirdi Istanbul seherinde o illerde azerbaycanli ziyalilarin daha iki metbu orqani cap olunurdu Bunlardan biri Seyyid Hesen Tebrizi ve Seyyid Mehemmed Tofiqin rehberliyi ile 1909 1920 ci illerde nesr olunan Sems qezeti idi Istanbulda nesr olunan diger qezetin redaktoru Tebrizli Haci Hesen xan Ceferzade idi Turk ve fars dillerinde nesr olunan bu qezetler demokratik yonlu idi ve oz sehifelerinde siyasi satirik materiallara genis yer ayirirdi Istanbulda tehsil alan azerbaycanli telebeler qezetde feal istirak edirdiler Inqilab illerinde Iranin diger seherlerinde de azerbycanli inqilabci publisistler terefinden bir sira qezetler nesr olunurdu Tehranda Memmed Emin Resulzadenin ve Ebu Ziyanin redaktorlugu ile Irane nou Yeni Iran S H Ibrahimzadenin redaktorlugu ile Carciye milli Rusdiyyenin qelemi ile Tehran Hesen xan Tebrizinin muherirliyi ile Esr Mahmud Efsarin redaktorlugu ile Centeye paberenha Xorasanda Mehemmedsadiq Tebrizli ve S H Erdebilinin redaktorlugu ile Xursid ve Xorasan qezetleri cixmis Tehran sosial demokrat teskilatinin orqani Sure Israfil qezetinin redaktorlarinda biri Mirze Qasim xan Tebrizi Sure Israfil olmusdur Cenubi Azerbaycan tereqqiperver ziyalilari o cumleden S Salmasi Mirze Qaffar xan Zunuzi Heyder xan Emioglu ve basqalari Cenubi Qafqaz metbuatinda da xususi ile Irsad qezetinin Irana aid sehifelerinde Tiflisde cixan sosial demokrat qezetlerinde Iranda ictimai siyasi veziyyete ve inqilabi mubarizeye hesr edilen demokratik mezmunlu meqalelerle cixis edirdiler O illerde teze nesr olunmaga baslayan Molla Nesreddin jurnali Iran ve Guney Azerbaycan movzusuna genis yer ayirirdi Cenubi Azerbaycan metbuati tarixi kitabiCenubi Azerbaycan metbuati tarixiMuellif Pervane MemmedliNesriyyat Elm 7 iyul 2009 cu ilde Metbuat Surasinda yenice capdan cixmis Cenubi Azerbaycan metbuati tarixi kitabinin teqdimati kecirilib Elm nesriyyatinda cap olunan kitabin muellifi Baki Dovlet Universiteti nin jurnalistika fakultesinin dossenti filologiya elmleri namizedi dir Tedbiri acan Azerbaycan Metbuat Surasinin sedri Eflatun Amasov kitabi Azerbaycan jurnalistikasinda elametdar hadise adlandirib O nesrin olkemizin jurnalistika edebiyyatinda mexsusi rol oynayacagina umidvar oldugunu bildirib Iran da 1978 ci il inqilabindan sonra bu olkede muasir turkdilli metbuatin yaradicilarindan olan nin tesiscisi ve bas redaktoru doktor Cavad Heyet eserin ehemiyetini vurgulayarken cenublu ziyalilarin ictimai fealiyyetinden genis behs etmesini one cekib Kitabin reycisi tarix elmleri namizedi Nesiman Yaqublu eserin Azerbaycan metbuati tarixinin butovlukde oyrenilmesinde gerekli menbe oldugunu deyib Cixis edenlerden azerbaycansunas tedqiqatci Guntay BDU nun dosenti Atamoglan Memmedli metbuat tarixi tedqiqatcisi jurnalist Tatyana Caladze ve digerleri kitabin meziyyetlerinden sohbet aciblar ve muellifin bu yondeki tedqiqatlarini davam etdirmesinin vacibliyini vurgulayiblar Tedbirde hemcinin bildirilib ki iki esre yaxin vahid bir xalqin menevi unsiyyetine qoyulan qadagalar qedim zengin medeniyyetin ve tarixin oyrenilmesine agir zerbe vursa da xalqin oz varligini yasatma ezmini sindira bilmemisdir Bu baximdan o illerde yaranmis edebiyyat ve metbuat evezsiz rol oynamisdir Tesadufi deyil ki Guney Azerbaycanin metbuat tarixi ile milli azadliq herekati paralel olmusdur Lakin hakim dovlet siyaseti Iranda bas veren her inqilabdan sonra medeni heyatda musahide olunan irelileyisin ve tereqqinin qarsisina sedd cekmisdir Buna gore de hemin dovrde cixan her bir metbuat numunesinin adice bir sayin da boyuk siyasi ve medeni ehemiyyeti var Pervane Memmedlidir cixisinda kitabin Cenubi Azerbaycanda metbuat tarixi haqqinda sistemli melumat yaratmaq meqsedile yazildigini bildirib O eserin uzun iller apardigi elmi axtarislarin neticesi oldugunu bildirib Cenubi Azerbaycan metbuatinin Irandaki Azerbaycan turklerin mili varligini subuta yetirmek yolundaki mubarizede hemise keserli silah oldugunu vurgulayan muellif kitabda XIX esrin birinci yarisindan muasir dovrumuzedek Iranda ve ondan qiraqda yasayan ziyalilarimizin edebi ictimai fealiyyetinden onlarin seyleri ile isiq uzu goren cesidli metbuat orqanlarindan genis behs olundugunu diqqete catdirib Girisden 8 bolumden ibaret nesrde hemcinin kecilmis bir esr yarimiq yolu eks etdiren deyerli senedler de toplanib MenbeMetbuat Surasinda Cenubi Azerbaycan metbuati tarixi kitabinin teqdimati kecirilib 2009 07 09 at the Wayback Machine Baki Tebriz Dunya azerbaycanlilarinin dergisi 2007 9 seh 37 38 Amalimiz efkarimiz iqbali vetendir Mesrute dovru metbuatina bir nezer Pervane Memmedli http www achiq org yazi 204 pm 202dL pdf