Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Məhəmbət Ütəmisov(qaz. Махамбет Өтемісұлы; 1803, Bukey ordası, Rusiya imperiyası — 20 oktyabr 1846, orda) — 1836—1837-ci illərdə ruslara qarşı qaldırılmış üsyanın başçılarından biri, şair.
| Məhəmbət Ütəmisov | |
|---|---|
| qaz. Махамбет Өтемісұлы | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Bukey ordası, Rusiya imperiyası |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Bukey ordası, Rusiya imperiyası |
| Fəaliyyəti | şair, siyasətçi |
Həyatı
Məhəmbət Ütəmisov 1803-cü ildə anadan olmuşdur. Hələ yeniyetmə yaşlarından poeziya və jırau yaradıcılığına böyük maraq göstərmişdir. Mədrəsə təhsili almışdı. Sonra təhsilini Orenburqda davam etdirmişdi.
Ağıl, kamal, istedadı və təfəkkürü ilə fərqlənən Məhəmbəti Bukey ordasının hakimi Cahangir xan onu oğlunun ustadı kimi sarayda saxlamaq qərarına gəldi. Daha doğrusu,onu saray şairi etmək istəyi Cahangirə nəsib olmur. Çünki o, Məhəmbət xana xidmətdən boyun qaçırdığından, Cahangirin xoşu gəlməmişdir. Şair satira, sarkazm dolu “Məhəmbət Cahangir xana dedi” adlı şeir ilə çıxış etdi və o, xalq arasında populyarlığa səbəb oldu. Məhəmbət sonralarda xanın iç üzünü açan , onun ədalətsiz hərəkətlərini təqdir edən sultanları, çar məmurlarını ifşa edən şeirlər yazır. Təsadüfi deyildir ki, 1836-cı ildə Qərbi Qazaxıstan ərazisində antifeodal və antimüstəmləkə üsyan qalxan zaman Məhəmbət İsa bəy Taymanov tərəfində vuruşaraq üsyançılara kömək edir. Məhəmbət Ütəməsov zorakılığa və özbaşınalığa qarşı mübarizə aparmış insanlardan olmuşdur. XIX əsr qazax ədəbiyyatında o, vətəndaş lirikası, yüksək vətənpərvərlik ruhu ilə seçilmiş sənətkarlardan idi.
Məhəmbət Ütəmisov 20 oktyabr 1846-cı ildə düşmənləri tərəfindən qətl edilib.
Yaradıcılığı
Məhəmbət Ütəmisovun yaradıcılığı dövrünün ictimai- sosial həyatı ilə sıx əlaqədə idi. Məhəmbət Ütəmisov yaradıcılığının başlıca mövzusu xan hakimiyyətinə qarşı mübarizədən ibarətdir. Məhəmbətin şeirlərində İsabəy Taymanovun başçılığı altında üsyanın əsas məqamları əks olunmuşdur. “Çapar, atını sakitləşdirməyincə,” “Mənim berkutum,” “İsabəyin döyüşü,” “Yürüşə çağırış,” “Bizim işimizə qara nər gərək” və s. şeirlərdə Məhəmbət düşmənlərə qarşı vuruşur, mübarizəni, onların qəhrəmanlığını vəsf edir.
Məhəmbət qazax ədəbiyyatı tarixində ilk dəfə olaraq müsbət mübariz- qəhrəman obrazının, İsabəy Taymanov üsyanının başçısının (şairin öz müasirinin) tarixi şəxsiyyət kimi portretini yaratmışdır. Əksər şeirlərində sənətkar bu xalq üsyanında İsatayın yerini və rolunu qeyd edir. Məhəmbət Ütəmisov şifahi xalq yaradıcılığı ənənələri üslubunda İsatayı epik batırları təsvir etmək üslubunda mühüm bədii vasitələrdən istifadə edir. Belə demək mümkünsə Məhəmbət folklorla yazılı ədəbiyyat arasında dayanmış şairlərdən olmaqla, bir tərəfdən, qəhrəmanı ənənəvi folklor vasitələri ilə, digər tərəfdən, onun portretinə çoxsaylı realist xüsusiyyət və cizgilər əlavə etməklə verir.
Məhəmbətin əsərlərində üsyançıların haqq işinə inam ifadə olunur. Əsərləri ilə o, qazax ədəbiyyatında vətəndaş, siyasi lirikanın əsasını qoymuşdur. Sənətkarın sosial-siyasi motivli şeirləri mövzu və ideya, bədii ifadə imkanlarına görə olduqca gözəldir. Nikbinlik, vətənpərvərlik despotizmə nifrət hissini ifadə etmək bacarığa görə vətəndaş-qəhrəmanlıq romantizmi üslubunda yazılmışdır. Məhəmbət Ütəmisovun şeirlərində çoxsaylı sosial-siyasi rəngli söz və ifadələrlə rastlaşırıq- “qəhrəman”, “batır”,”bayraq”, “döyüşə Çağırış”, “yürüş”, “müharibə günlərində”, “döyüş”, “iradə”, “azadlıq”, “quldarlıqla döyüş”, “əsir”, “xalq”, “xalq yaddan çıxıbsa, nə deyən”, və s.
Məhəmmbət Ütəmisovun xeyli sayda şeirləri də vardır ki, onlar məzmunca ifadəli, formaca isə gözəldir. Bunlar əsasən fəlsəfi xarakrerli şeir-düşüncələrdir. Məhəmbət yaradıcılığı ilə qazax ədəbiyyatında realizm astanasında dayanmışdır. XIX əsrin ikinci yarısı qazax ədəbiyyatının inkişafına Məhəmbət Ütəmisov yaradıcılığı kifayət qədər təsir göstərmişdir.
Ədəbiyyat
- История Букеевского ханства. 1801—1852 гг.: сборник документов и материалов. / Сост. Б. Т. Жанаев, В. И. Иночкин, С. Х. Сагнаева — Алматы: Дайк-пресс, 2002—1120 с.
- Аспандияров Б. Образование Букеевской Орды и ее ликвидация. Алматы, 2007
- Бекмаханов Е.Б, Очерки истории Казахстана XIX в. Алма-Ата, 1966
- Зиманов С.З. Россия и Букеевское ханство. Алма-Ата, 1982
İstinadlar
- Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 жыл.
Xarici keçidlər
- Стрела, летящая через века 2013-05-20 at the Wayback Machine
- Биография на сайте «Яндекс. Словари» 2013-05-25 at the Wayback Machine
- «Образ Махамбета в творчестве современных поэтов 2008-10-23 at the Wayback Machine (О.Сулейменов и А.Вознесенский)»
- Сайт, посвящённый 200-летию Махамбета 2010-11-18 at the Wayback Machine
 | Şair ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mehembet Utemisov qaz Mahambet Өtemisuly 1803 Bukey ordasi Rusiya imperiyasi 20 oktyabr 1846 orda 1836 1837 ci illerde ruslara qarsi qaldirilmis usyanin bascilarindan biri sair Mehembet Utemisovqaz Mahambet ӨtemisulyDogum tarixi 1803Dogum yeri Bukey ordasi Rusiya imperiyasiVefat tarixi 20 oktyabr 1846Vefat yeri Bukey ordasi Rusiya imperiyasiFealiyyeti sair siyasetciHeyatiMehembet Utemisov 1803 cu ilde anadan olmusdur Hele yeniyetme yaslarindan poeziya ve jirau yaradiciligina boyuk maraq gostermisdir Medrese tehsili almisdi Sonra tehsilini Orenburqda davam etdirmisdi Agil kamal istedadi ve tefekkuru ile ferqlenen Mehembeti Bukey ordasinin hakimi Cahangir xan onu oglunun ustadi kimi sarayda saxlamaq qerarina geldi Daha dogrusu onu saray sairi etmek isteyi Cahangire nesib olmur Cunki o Mehembet xana xidmetden boyun qacirdigindan Cahangirin xosu gelmemisdir Sair satira sarkazm dolu Mehembet Cahangir xana dedi adli seir ile cixis etdi ve o xalq arasinda populyarliga sebeb oldu Mehembet sonralarda xanin ic uzunu acan onun edaletsiz hereketlerini teqdir eden sultanlari car memurlarini ifsa eden seirler yazir Tesadufi deyildir ki 1836 ci ilde Qerbi Qazaxistan erazisinde antifeodal ve antimustemleke usyan qalxan zaman Mehembet Isa bey Taymanov terefinde vurusaraq usyancilara komek edir Mehembet Utemesov zorakiliga ve ozbasinaliga qarsi mubarize aparmis insanlardan olmusdur XIX esr qazax edebiyyatinda o vetendas lirikasi yuksek vetenperverlik ruhu ile secilmis senetkarlardan idi Mehembet Utemisov 20 oktyabr 1846 ci ilde dusmenleri terefinden qetl edilib YaradiciligiMehembet Utemisovun yaradiciligi dovrunun ictimai sosial heyati ile six elaqede idi Mehembet Utemisov yaradiciliginin baslica movzusu xan hakimiyyetine qarsi mubarizeden ibaretdir Mehembetin seirlerinde Isabey Taymanovun basciligi altinda usyanin esas meqamlari eks olunmusdur Capar atini sakitlesdirmeyince Menim berkutum Isabeyin doyusu Yuruse cagiris Bizim isimize qara ner gerek ve s seirlerde Mehembet dusmenlere qarsi vurusur mubarizeni onlarin qehremanligini vesf edir Mehembet qazax edebiyyati tarixinde ilk defe olaraq musbet mubariz qehreman obrazinin Isabey Taymanov usyaninin bascisinin sairin oz muasirinin tarixi sexsiyyet kimi portretini yaratmisdir Ekser seirlerinde senetkar bu xalq usyaninda Isatayin yerini ve rolunu qeyd edir Mehembet Utemisov sifahi xalq yaradiciligi eneneleri uslubunda Isatayi epik batirlari tesvir etmek uslubunda muhum bedii vasitelerden istifade edir Bele demek mumkunse Mehembet folklorla yazili edebiyyat arasinda dayanmis sairlerden olmaqla bir terefden qehremani enenevi folklor vasiteleri ile diger terefden onun portretine coxsayli realist xususiyyet ve cizgiler elave etmekle verir Mehembetin eserlerinde usyancilarin haqq isine inam ifade olunur Eserleri ile o qazax edebiyyatinda vetendas siyasi lirikanin esasini qoymusdur Senetkarin sosial siyasi motivli seirleri movzu ve ideya bedii ifade imkanlarina gore olduqca gozeldir Nikbinlik vetenperverlik despotizme nifret hissini ifade etmek bacariga gore vetendas qehremanliq romantizmi uslubunda yazilmisdir Mehembet Utemisovun seirlerinde coxsayli sosial siyasi rengli soz ve ifadelerle rastlasiriq qehreman batir bayraq doyuse Cagiris yurus muharibe gunlerinde doyus irade azadliq quldarliqla doyus esir xalq xalq yaddan cixibsa ne deyen ve s Mehemmbet Utemisovun xeyli sayda seirleri de vardir ki onlar mezmunca ifadeli formaca ise gozeldir Bunlar esasen felsefi xarakrerli seir dusuncelerdir Mehembet yaradiciligi ile qazax edebiyyatinda realizm astanasinda dayanmisdir XIX esrin ikinci yarisi qazax edebiyyatinin inkisafina Mehembet Utemisov yaradiciligi kifayet qeder tesir gostermisdir EdebiyyatIstoriya Bukeevskogo hanstva 1801 1852 gg sbornik dokumentov i materialov Sost B T Zhanaev V I Inochkin S H Sagnaeva Almaty Dajk press 2002 1120 s Aspandiyarov B Obrazovanie Bukeevskoj Ordy i ee likvidaciya Almaty 2007 Bekmahanov E B Ocherki istorii Kazahstana XIX v Alma Ata 1966 Zimanov S Z Rossiya i Bukeevskoe hanstvo Alma Ata 1982IstinadlarBatys Қazakstan oblysy Enciklopediya Almaty Arys baspasy 2002 zhyl ISBN 9965 607 02 8Xarici kecidlerStrela letyashaya cherez veka 2013 05 20 at the Wayback Machine Biografiya na sajte Yandeks Slovari 2013 05 25 at the Wayback Machine Obraz Mahambeta v tvorchestve sovremennyh poetov 2008 10 23 at the Wayback Machine O Sulejmenov i A Voznesenskij Sajt posvyashyonnyj 200 letiyu Mahambeta 2010 11 18 at the Wayback Machine Sair ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin