Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| Mumiya (sach: oxunuşu: sˁḥ) Heroqliflərdə | ||||
|---|---|---|---|---|
|
Mumiya — Balzamlanma vasitəsilə çürüməkdən qorunmuş insan cəsədidir. İnsan cəsədlərini mumiyalamaq qədim zamanlardan başlayaraq Çili, Peru, Misir, Çin, Yaponiya, İtaliya, Altay Respublikası (Rusiya), Polşa, Danimarka və dünyanın bir çox ölkələrində həyata keçirilmişdi.
Etimologiya
"Mumiya" sözü avropa dillərində 1000-ci illərdə geniş yayılmışdır. Latın dilində işlədilən "mumia" ifadəsi "Mumiya" sözü ərəb dilində «mūmiyya» (مومياء) və fars dilində «mūm» (wax) ifadələrindən götürülmüşdü. Bu sözün hərfi mənası ərəbcədən möhkəm süni maddə olan Bitum mənasını verir. Qədim Misirlilər isə mumiyanı «Sax» adlandırırdılar. Ərəb və avropa tacirləri mumiyadan dərman kimi istifadə edirdilər. Bu dərmanlar zədələnmə və ağır yaraları müalcə etmək üçün istifadə edilir. XVI əsrdə yaşamış məşhur fransız yazıçısı və filosofu Mişel de Monten (1533-1592) xəstələri sağaltmaq üçün bu dərmanlardan istifadə edilməsi metodunu "Hannibalizm" adlandırmışdı. Onun sözlərinə görə, dərman qıtlığı ucbatından satıcılar dərman kimi ölmüş uşaqların və kasıblarından bədənlərindən istifadə edirdilər. Görkəmli ingilis yazıçısı Riçard Hakluyt (1553-1616) mumiyadan dərman kimi istifadəsini tənqid etmişdi. Riçard demişdi:
 | Həkimlər və aptekçilər bizim hökmümüzə qarşı gələrək bu mumiyaların ölmüş bədənlərini bizə yedizdirməyə məcbur edəcəklər |  |
1912-ci ildə dərmanların istehsalı ilə məşğul olan farmasevtik firması olan «Merk», kataloqunda "əsl mumiyaların bədənləri" təklifini irəli sürmüşdü.
Tarixi
Mumiyalama ilk dəfə olaraq Çinçorro qəbiləsinin üzvləri tərəfindən kəşf edilmişdir. Çinçorro qəbiləsi Cənubi Amerikada yerləşən Takna (Peru), Arika, Tarapaka (Çili) şəhərlərində və Çilidə yerləşən Atakama səhrasında b.e.ə. IX minillik və b.e.ə. IV minillik ərzində yaşamışlar. Çinçorrolular yığıcılıq və ovçuluqla məşğul olurdular. Bu qəbilə üzvləri yaxınlarının və əzizlərinin ölümü ilə barışmayaraq, onları əbədi həyata qovuşdurmaq istəyi ilə mumiyalayıblar. Çilidə Arika şəhərinə yaxın Kamorenos vadisində Çinçorro qəbiləsinin üzvlərindən biri olan uşağın mumiyasını tapan alimlər onu təqribən b.e.ə. 5050-ci ildə dəfn edildiyini qeyd etmişlər. Alimlər çinçorro qəbirlərində bir çox əldəqayırma əşya, o cümlədən, qarmaq, taxta bəndlər və bir çox qurğu aşkarlamışdılar. Bu əşyalar qəbirlərdə bərabər paylanmışdı. Bu isə qədim Çilidə əbədiləşdirmə eşqinin bütün qəbilə üzvləri üzərində həyata keçirilməsindən xəbər verir. Alimlərin tədqiqatları bunu sübut edib ki, 7000 il əvvəl bu ərazilərdə rütubətli hava şəraiti mövcud olub və bu 3000 il ərzində davam edib. Alimlərin sözlərinə əsasən, məhz bu ərəfələrdə çinçorro əhalisi kəskin artıma başlayıb. Çinçorro qəbiləsinin dəfn etdiyi mumiyalar bütün ölən insanlara aid idi. Çinçorrolular ölən insanın üzərindən bütün yumşaq parçaları ayırır və onu gilli formalarla əvəz edirdilər. Sonra bədənə dəri yerləşdirirdilər. Beləliklə, onun dərisini qırmızı boya ilə tez-tez boyayır, başına parik və üzünə isə gildən hazırlanmış maska taxırdılar. Bu baxımdan onların mumiyalama adətləri Misir adətlərindən xeyli fərqlənirdi.
Misirdə isə mumifikasiya prosesi b.e.ə. 35000-ci illərdən başlayaraq yunan-roma dövrünə kimi davam etdiyi təsadüf edilir. Qədim Misirlilərin hakimləri inanırdılar ki, əbədi həyata qovuşmaq yalnız fironlara aiddir. Lakin b.e.ə. 2000-ci illərdən etibarən mumiyalama prosesi bütün insanlara aid edildi. İnsanlarla bərabər Qədim Misirin tanrı kimi böyük rəğbət bəslədiyi bir çox pişiklər də mumiyalanırdı. Mumifikasiya prosesini yerinə yetirmək hər insana nəsib olmurdu. Çünki mumiyalama prosesi böyük xərc tələb edirdi. Bu səbəbdən mumiyalamaq varlılar arasında geniş yayılmışdı. Mumiyalamaq o dünyada bədənin ruhunu əbədi həyata qovuşmaq üçün çoxda vacib deyildi, çünki bu proses daha çox ruhun öz məqsədinə nail olması üçün istifadə edilirdi. Həmçinin, mumiyalama prosesində Ölülər kitabından xüsusi dualar oxunulurdu. B.e.ə. 1070-712-ci illərdə Üçüncü keçid dövründə isə mumiyalama prosesi daha da inkişaf etdirilmişdi. Hal-hazırda mumifikasiya prosesi təbii və süni olmaqla iki yerə ayrılır. Kiçik Asiyanın ölkələrində insan cəsədlərini mumiyalamaq geniş yayılmışdı.
Mumifikasiya prosesi
Qədim Misirdə ölülərin hansı proseslərlə mumiyalandığı, mütəxəssislər tərəfindən uzun müddət araşdırılmışdır. İnsan cəsədini balzamladıqdan sonra həmin ədviyyatların qalması üçün qatrannan bağlamaq metodu alimlərə çoxdan məlum idi. Bu haqda yunan mütəfəkkirləri Herodot və Diodor bir çox məlumat vermişdilər. Ümumilikdə, Mumiyalama əməliyyatı 7 mərhələdə həyata keçirilir:
- Ölən adam ilk olaraq şərab və ədviyyatla yuyunar. Bədənin parçalarının çürümədən çıxardılması lazımdır. Xüsusi bir alət ilə beyin çıxardılar. Daha sonra qarın yarılaraq daxili orqanlar çölə atılar.
- İç orqanların çıxardılmasının sonra duz bənzəri bir maddə olan natron ilə ölünün içi doldurulur və ölü yanlamasına yatırdılar. Beləliklə, bədən içində qalan mayelərin çölə axması təmin edilər. Mumiyalama əməliyyatı üçün bədənin tamamilə qurumuş olması lazımdır.
- Çıxardılan iç orqanlarda ölən adam ilə birlikdə basdırılacağına görə quru olmaları lazımdır və orqanlarda natron ilə mühafizə edilir. Orqanlar lentlər halındakı kətan parçalara sarılaraq kiçik bir tabutun içinə yerləşdirilər. Daha sonra 4 bölməli bir sandığı qoyulur.
- Ölünün yaxşıca quruması üçün 70 gün gözlədilər və 70 gün sonra cəsəd yaxşıca büzüşmüş olar. Bu mərhələdə bədənin daxili və xarici gözəl qoxulu yağ və ədviyyatlarla yuyunar.
- İlk olaraq mumiyanın başı lentlər halındakı kətan parçalar ilə yağlanarak sıx sarılar. Bunun səbəbi ölən adamın həyatdakı görünüşünü yenidən əldə etməkdir. Mumiyalanan ölü qiymətli daş-qaşla ilə sarılmağa davam edilir.
- Ölünün bütün bədəni həyatındakı ölçülərinə çatana qədər kətan parça ilə sarılmağa davam edilir. Mumiyalama əməliyyatı olduqca kompleks bir işdir və bir həftəyə qədər davam etməkdədir.
- Bədənin kətan parçalar ilə tamamilə sarılması bitdikdən sonra ölən adamın üz qisimi bir maska ilə örtülür. Maskalanan mumiya yaldızla örtülmüş taxta bir tabuta yerləşdirilərək "Sarcophagus" adı verilən Sarkofaqa yerləşdirilir.
Kanop
Kanop (yun. Κάνωβος, lat. Canopus) — gəcdən hazırlanmış, qapağı insan ya heyvan başı formasında olan ritual qab, Qədim Misirdə mumiyalanmaq üçün cəsəddən xaric edilmiş daxili orqanları saxlamaq üçün istifadə olunan küp. Daxili orqanlar çıxarılıb, yuyulub təmizləndikdən sonra Kanob balzamı (buna görə də küp kanop adlandırılmışdır) doldurulmuş qablara yığılaraq saxlanılırdı. Əsasən kanop qapaqları Horun dörd oğlunun şərəfinə onların baş fiqurları formasında hazırlanırdı: insan başlı Amset, çaqqal başlı Duamutef, pavian başlı Hapi və şahin başlı Kebexsenuf:
-
![image]()
Amset (insan başlı) -
![image]()
Duamutef (çaqqal başlı) -
![image]()
Hapi (pavian başlı) -
![image]()
Kebexsenuf (şahin başlı)
İstinadlar
- Misir sözünün mənası 2016-03-04 at the Wayback Machine Nedir.az saytında
- "Online Etymology Dictionary: mummy". etymonline.com. 2017-09-01 tarixində . İstifadə tarixi: 8 Noyabr 2013.
- "Origin of word "mummy"". Dictionary.reference.com. 2016-03-06 tarixində . İstifadə tarixi: 9 Mart 2012.
- Тураев Б. А.(ru) Мумия // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- OED, "Mummy, 1", citing Hakluyr's "Voyages, II, 201"
- А. Вайзер. Каннибалы — мы? Боже упаси! // Geo. — 2011. — № 11. — С. 144—145.
- Çinçorro qəbiləsinin axtarışları 2022-08-05 at the Wayback Machine Vokrugsveta.ru saytında
- Bartkusa, Luke; Amarasiriwardena, Dulasiri; Arriaza, Bernardo; Bellis, David; Yañez, Jorge (2011). "Exploring lead exposure in ancient Chilean mummies using a single strand of hair by laser ablation-inductively coupled plasma-mass spectrometry (LA-ICP-MS)". Microchemical Journal 98 (2): 267–274.
- Çiliyanın Çinçorro qəbiləsinin mumiyaları 2015-03-18 at the Wayback Machine Secrets-world.com saytında
- "The Egyptian Mummy". Penn Museum. 2015-09-08 tarixində . İstifadə tarixi: 9 Noyabr 2013.
- Бадж У. Мумия. Материалы археологических исследований египетских гробниц. — М., 2001.
- "Egyptian Animals Were Mummified Same Way as Humans". news.nationalgeographic.com. 2018-01-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2 Noyabr 2008.
- Mumiya haqqında maraqlı 2014-05-25 at the Wayback Machine Secrets-world.com saytında
- Рак И. В. Легенды и мифы Древнего Египта. — СПб., 1997.
- Шоу Я. Древний Египет. — М., 2006.v
- Mumiya 2021-08-03 at the Wayback Machine 1001vopros.com saytında
- Jones J. Towards Mummification: New Evidence for Early Development. // Egyptian Archaeology. 2002. 21.
- Lupton C. «Mummymania» for the Masses — is Egyptology Cursed by the Mummy’s Curse. // Consuming Ancient Egypt. — L., 2003.
- Mumiya necə düzəldilir 2010-12-05 at the Wayback Machine Shkolazhizni.ru saytında
Xarici keçidlər
- «Ölülər kitabı» (rus.)
- Qədim Misirin çariçası Urtun mumiyası (rus.)
- Pittsburq mumiyası (rus.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mumiya sach oxunusu sˁḥ Heroqliflerde Mumiya Balzamlanma vasitesile curumekden qorunmus insan cesedidir Insan cesedlerini mumiyalamaq qedim zamanlardan baslayaraq Cili Peru Misir Cin Yaponiya Italiya Altay Respublikasi Rusiya Polsa Danimarka ve dunyanin bir cox olkelerinde heyata kecirilmisdi Etimologiya Mumiya sozu avropa dillerinde 1000 ci illerde genis yayilmisdir Latin dilinde isledilen mumia ifadesi Mumiya sozu ereb dilinde mumiyya مومياء ve fars dilinde mum wax ifadelerinden goturulmusdu Bu sozun herfi menasi erebceden mohkem suni madde olan Bitum menasini verir Qedim Misirliler ise mumiyani Sax adlandirirdilar Ereb ve avropa tacirleri mumiyadan derman kimi istifade edirdiler Bu dermanlar zedelenme ve agir yaralari mualce etmek ucun istifade edilir XVI esrde yasamis meshur fransiz yazicisi ve filosofu Misel de Monten 1533 1592 xesteleri sagaltmaq ucun bu dermanlardan istifade edilmesi metodunu Hannibalizm adlandirmisdi Onun sozlerine gore derman qitligi ucbatindan saticilar derman kimi olmus usaqlarin ve kasiblarindan bedenlerinden istifade edirdiler Gorkemli ingilis yazicisi Ricard Hakluyt 1553 1616 mumiyadan derman kimi istifadesini tenqid etmisdi Ricard demisdi Hekimler ve aptekciler bizim hokmumuze qarsi gelerek bu mumiyalarin olmus bedenlerini bize yedizdirmeye mecbur edecekler 1912 ci ilde dermanlarin istehsali ile mesgul olan farmasevtik firmasi olan Merk kataloqunda esl mumiyalarin bedenleri teklifini ireli surmusdu TarixiHovard Karter firon Tutanhamonun qebrini acarken Luksor seheri Misir Mumiyalama ilk defe olaraq Cincorro qebilesinin uzvleri terefinden kesf edilmisdir Cincorro qebilesi Cenubi Amerikada yerlesen Takna Peru Arika Tarapaka Cili seherlerinde ve Cilide yerlesen Atakama sehrasinda b e e IX minillik ve b e e IV minillik erzinde yasamislar Cincorrolular yigiciliq ve ovculuqla mesgul olurdular Bu qebile uzvleri yaxinlarinin ve ezizlerinin olumu ile barismayaraq onlari ebedi heyata qovusdurmaq isteyi ile mumiyalayiblar Cilide Arika seherine yaxin Kamorenos vadisinde Cincorro qebilesinin uzvlerinden biri olan usagin mumiyasini tapan alimler onu teqriben b e e 5050 ci ilde defn edildiyini qeyd etmisler Alimler cincorro qebirlerinde bir cox eldeqayirma esya o cumleden qarmaq taxta bendler ve bir cox qurgu askarlamisdilar Bu esyalar qebirlerde beraber paylanmisdi Bu ise qedim Cilide ebedilesdirme esqinin butun qebile uzvleri uzerinde heyata kecirilmesinden xeber verir Alimlerin tedqiqatlari bunu subut edib ki 7000 il evvel bu erazilerde rutubetli hava seraiti movcud olub ve bu 3000 il erzinde davam edib Alimlerin sozlerine esasen mehz bu erefelerde cincorro ehalisi keskin artima baslayib Cincorro qebilesinin defn etdiyi mumiyalar butun olen insanlara aid idi Cincorrolular olen insanin uzerinden butun yumsaq parcalari ayirir ve onu gilli formalarla evez edirdiler Sonra bedene deri yerlesdirirdiler Belelikle onun derisini qirmizi boya ile tez tez boyayir basina parik ve uzune ise gilden hazirlanmis maska taxirdilar Bu baximdan onlarin mumiyalama adetleri Misir adetlerinden xeyli ferqlenirdi Misirde ise mumifikasiya prosesi b e e 35000 ci illerden baslayaraq yunan roma dovrune kimi davam etdiyi tesaduf edilir Qedim Misirlilerin hakimleri inanirdilar ki ebedi heyata qovusmaq yalniz fironlara aiddir Lakin b e e 2000 ci illerden etibaren mumiyalama prosesi butun insanlara aid edildi Insanlarla beraber Qedim Misirin tanri kimi boyuk regbet beslediyi bir cox pisikler de mumiyalanirdi Mumifikasiya prosesini yerine yetirmek her insana nesib olmurdu Cunki mumiyalama prosesi boyuk xerc teleb edirdi Bu sebebden mumiyalamaq varlilar arasinda genis yayilmisdi Mumiyalamaq o dunyada bedenin ruhunu ebedi heyata qovusmaq ucun coxda vacib deyildi cunki bu proses daha cox ruhun oz meqsedine nail olmasi ucun istifade edilirdi Hemcinin mumiyalama prosesinde Oluler kitabindan xususi dualar oxunulurdu B e e 1070 712 ci illerde Ucuncu kecid dovrunde ise mumiyalama prosesi daha da inkisaf etdirilmisdi Hal hazirda mumifikasiya prosesi tebii ve suni olmaqla iki yere ayrilir Kicik Asiyanin olkelerinde insan cesedlerini mumiyalamaq genis yayilmisdi Mumifikasiya prosesiQedim Misirde olulerin hansi proseslerle mumiyalandigi mutexessisler terefinden uzun muddet arasdirilmisdir Insan cesedini balzamladiqdan sonra hemin edviyyatlarin qalmasi ucun qatrannan baglamaq metodu alimlere coxdan melum idi Bu haqda yunan mutefekkirleri Herodot ve Diodor bir cox melumat vermisdiler Umumilikde Mumiyalama emeliyyati 7 merhelede heyata kecirilir Olen adam ilk olaraq serab ve edviyyatla yuyunar Bedenin parcalarinin curumeden cixardilmasi lazimdir Xususi bir alet ile beyin cixardilar Daha sonra qarin yarilaraq daxili orqanlar cole atilar Ic orqanlarin cixardilmasinin sonra duz benzeri bir madde olan natron ile olunun ici doldurulur ve olu yanlamasina yatirdilar Belelikle beden icinde qalan mayelerin cole axmasi temin ediler Mumiyalama emeliyyati ucun bedenin tamamile qurumus olmasi lazimdir Cixardilan ic orqanlarda olen adam ile birlikde basdirilacagina gore quru olmalari lazimdir ve orqanlarda natron ile muhafize edilir Orqanlar lentler halindaki ketan parcalara sarilaraq kicik bir tabutun icine yerlesdiriler Daha sonra 4 bolmeli bir sandigi qoyulur Olunun yaxsica qurumasi ucun 70 gun gozlediler ve 70 gun sonra cesed yaxsica buzusmus olar Bu merhelede bedenin daxili ve xarici gozel qoxulu yag ve edviyyatlarla yuyunar Ilk olaraq mumiyanin basi lentler halindaki ketan parcalar ile yaglanarak six sarilar Bunun sebebi olen adamin heyatdaki gorunusunu yeniden elde etmekdir Mumiyalanan olu qiymetli das qasla ile sarilmaga davam edilir Olunun butun bedeni heyatindaki olculerine catana qeder ketan parca ile sarilmaga davam edilir Mumiyalama emeliyyati olduqca kompleks bir isdir ve bir hefteye qeder davam etmekdedir Bedenin ketan parcalar ile tamamile sarilmasi bitdikden sonra olen adamin uz qisimi bir maska ile ortulur Maskalanan mumiya yaldizla ortulmus taxta bir tabuta yerlesdirilerek Sarcophagus adi verilen Sarkofaqa yerlesdirilir KanopEsas meqale Kanop Kanop yun Kanwbos lat Canopus gecden hazirlanmis qapagi insan ya heyvan basi formasinda olan ritual qab Qedim Misirde mumiyalanmaq ucun cesedden xaric edilmis daxili orqanlari saxlamaq ucun istifade olunan kup Daxili orqanlar cixarilib yuyulub temizlendikden sonra Kanob balzami buna gore de kup kanop adlandirilmisdir doldurulmus qablara yigilaraq saxlanilirdi Esasen kanop qapaqlari Horun dord oglunun serefine onlarin bas fiqurlari formasinda hazirlanirdi insan basli Amset caqqal basli Duamutef pavian basli Hapi ve sahin basli Kebexsenuf Amset insan basli Duamutef caqqal basli Hapi pavian basli Kebexsenuf sahin basli IstinadlarMisir sozunun menasi 2016 03 04 at the Wayback Machine Nedir az saytinda Online Etymology Dictionary mummy etymonline com 2017 09 01 tarixinde Istifade tarixi 8 Noyabr 2013 Origin of word mummy Dictionary reference com 2016 03 06 tarixinde Istifade tarixi 9 Mart 2012 Turaev B A ru Mumiya Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona V 86 tomah 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 OED Mummy 1 citing Hakluyr s Voyages II 201 A Vajzer Kannibaly my Bozhe upasi Geo 2011 11 S 144 145 Cincorro qebilesinin axtarislari 2022 08 05 at the Wayback Machine Vokrugsveta ru saytinda Bartkusa Luke Amarasiriwardena Dulasiri Arriaza Bernardo Bellis David Yanez Jorge 2011 Exploring lead exposure in ancient Chilean mummies using a single strand of hair by laser ablation inductively coupled plasma mass spectrometry LA ICP MS Microchemical Journal 98 2 267 274 Ciliyanin Cincorro qebilesinin mumiyalari 2015 03 18 at the Wayback Machine Secrets world com saytinda The Egyptian Mummy Penn Museum 2015 09 08 tarixinde Istifade tarixi 9 Noyabr 2013 Badzh U Mumiya Materialy arheologicheskih issledovanij egipetskih grobnic M 2001 Egyptian Animals Were Mummified Same Way as Humans news nationalgeographic com 2018 01 05 tarixinde Istifade tarixi 2 Noyabr 2008 Mumiya haqqinda maraqli 2014 05 25 at the Wayback Machine Secrets world com saytinda Rak I V Legendy i mify Drevnego Egipta SPb 1997 Shou Ya Drevnij Egipet M 2006 v Mumiya 2021 08 03 at the Wayback Machine 1001vopros com saytinda Jones J Towards Mummification New Evidence for Early Development Egyptian Archaeology 2002 21 Lupton C Mummymania for the Masses is Egyptology Cursed by the Mummy s Curse Consuming Ancient Egypt L 2003 Mumiya nece duzeldilir 2010 12 05 at the Wayback Machine Shkolazhizni ru saytindaXarici kecidlerVikianbarda Mumiya ile elaqeli mediafayllar var Oluler kitabi rus Qedim Misirin caricasi Urtun mumiyasi rus Pittsburq mumiyasi rus