Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Moyon Çur xaqan (çin. 葛勒可汗) — 747-ci ildən 759-cu ilədək Uyğur xaqanlığının xaqanı.
| Moyon-Çur xaqan | |
|---|---|
| 藥羅葛磨延啜 | |
Uyğurların II xaqanı Ay Tenqridə Qut Bolmuş İl Etmiş Bilgə Xaqan | |
| 747 – 759 | |
| Əvvəlki | Qutluq Bilgə Kül xaqan |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Ordu-Balıq |
| Atası | Qutluq Bilgə Kül xaqan |
| Həyat yoldaşı | Ninquo (İmperator qızı) |
| Uşaqları | Şexu İdigən |
Həyatı
716-cı ildə doğulmuşdur. İlk dövrləri haqda məlumat yoxdur. 747-ci ildə Qutluq Bilgə Kül xaqan ölüncə yerinə oğlu Tay Bilgə Tutuk yabqu təyin olunsa da, Moyon Çur qardaşını devirərək xaqan oldu. O, qardaşının tərəfini tutan Qırğız, Çik, Səkkiz Oğuz və Doqquz Tatar kimi Türk boylarını itaət altına alaraq, dövlət nüfuzunu gücləndirdi. Digər yandan yenə bu dövrdə, cənubdakı Beş-balıq, Kuça və Qaraşar kimi zəngin taxıl və ticarət şəhərləri də Uyğur təsirinə düşmüşdü. Turfan bölgəsi ilə Uyğurlar arasındaki münasibətlər də, yenə bu dövrdən etibarən başlamış oldu. Moyon Çur xaqanın önəmli işlərindən biri də, onun zamanında, Uyğurlar arasında şəhərləşmə, oturaqlaşma işlərinə başlamasıdır. Digər yandan eyni xaqan, geMoyonə güclənməkdə olan Tibet təhlikəsini sezərək onlara qarşı cəbhə aldı. İmperatorun istəyinə görə, Çində böyük bir təhlikə yaradan An Luşan adlı yarı-türk əsilli bir sərkərdənin üsyanının yatırılmasına yardım etmişdir. Bu yardım sonunda aparılan müqavilə ilə Uyğur tacirlərinə Çin qapıları da açılmış oldu.
xaqanın Şinə-usu gölü yaxınında tapılmış, Göytürk yazısı ilə yazılmış olan, uyğurca bir kitabəsi var. Bu kitabədə xaqan olaraq etdiyi işlərdən bəhs olunuMoyon an Çur xaqanın ölümündən sonre yərinə oğlu İdigən xaqan oldu.
Moyon Çur və çinlilər
756-cı ildə An Luşan adlı bir sərkərdə üsyan qaldırıb Tan sülaləsinə məxsus hakimiyyəti ələ aldı. Hakimiyyətdən uzaqlaşdırılan Çin imperatoru uyğurlardan kömək istədi. Çinə sahib olmaq arzusunda olan Moyon Çur xaqan böyük qüvvə ilə Çinin paytaxtını ələ keçirərək, imperatorun hakimiyyətini bərpa etdi. Moyon Çur Çin imperatorunun qızı ilə evlənərək, əlaqələri daha da möhkəmləndirdi. Əldə edilmiş razılığa görə çinlilər uyğurlara 20 min top ipək verməli oldular. Lakin çox çəkmədi ki, uyğurlarla çinlilər arasında münasibət pisləşdi. 757-ci ildə onların arasında baş vermiş döyüşlərdə çinlilər ağır itki verdilər və yenidən uyğurlardan asılılığı qəbul etmək məcburiyyətində qaldılar.
Ailəsi
- Ulu Bilgə yabqu - 758-ci ildə böyük ehtimalla atası tərəfindən edam edilmişdir.
- İdigən Bögü xaqan
İstinadlar
- С.Г.Кляшторный. Руническая надпись из Восточной Гоби. – "Studia Turcica". Budapest, 1971, с. 249-258.
- "International Journal of Central Asian Studies - Volume 12 - 2008" (PDF). 2016-08-05 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2017-10-28.
- Prof. Dr. Saadettin Yağmur Gömeç - Uygur Türkleri Tarihi ve Kültürü, səh. 37, 1997
| SƏLƏF Qutluq Bilgə Kül xaqan |  | Moyon Çur Xaqan 747-759 | | XƏLƏF İdigən |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Moyon Cur xaqan cin 葛勒可汗 747 ci ilden 759 cu iledek Uygur xaqanliginin xaqani Moyon Cur xaqan藥羅葛磨延啜Uygurlarin II xaqani Ay Tenqride Qut Bolmus Il Etmis Bilge Xaqan747 759EvvelkiQutluq Bilge Kul xaqanSexsi melumatlarDogum tarixi 716Vefat tarixi 759Vefat yeri Ordu BaliqAtasi Qutluq Bilge Kul xaqanHeyat yoldasi Ninquo Imperator qizi Usaqlari Sexu IdigenHeyati716 ci ilde dogulmusdur Ilk dovrleri haqda melumat yoxdur 747 ci ilde Qutluq Bilge Kul xaqan olunce yerine oglu Tay Bilge Tutuk yabqu teyin olunsa da Moyon Cur qardasini devirerek xaqan oldu O qardasinin terefini tutan Qirgiz Cik Sekkiz Oguz ve Doqquz Tatar kimi Turk boylarini itaet altina alaraq dovlet nufuzunu guclendirdi Diger yandan yene bu dovrde cenubdaki Bes baliq Kuca ve Qarasar kimi zengin taxil ve ticaret seherleri de Uygur tesirine dusmusdu Turfan bolgesi ile Uygurlar arasindaki munasibetler de yene bu dovrden etibaren baslamis oldu Moyon Cur xaqanin onemli islerinden biri de onun zamaninda Uygurlar arasinda seherlesme oturaqlasma islerine baslamasidir Diger yandan eyni xaqan geMoyone guclenmekde olan Tibet tehlikesini sezerek onlara qarsi cebhe aldi Imperatorun isteyine gore Cinde boyuk bir tehlike yaradan An Lusan adli yari turk esilli bir serkerdenin usyaninin yatirilmasina yardim etmisdir Bu yardim sonunda aparilan muqavile ile Uygur tacirlerine Cin qapilari da acilmis oldu xaqanin Sine usu golu yaxininda tapilmis Goyturk yazisi ile yazilmis olan uygurca bir kitabesi var Bu kitabede xaqan olaraq etdiyi islerden behs olunuMoyon an Cur xaqanin olumunden sonre yerine oglu Idigen xaqan oldu Moyon Cur ve cinliler756 ci ilde An Lusan adli bir serkerde usyan qaldirib Tan sulalesine mexsus hakimiyyeti ele aldi Hakimiyyetden uzaqlasdirilan Cin imperatoru uygurlardan komek istedi Cine sahib olmaq arzusunda olan Moyon Cur xaqan boyuk quvve ile Cinin paytaxtini ele kecirerek imperatorun hakimiyyetini berpa etdi Moyon Cur Cin imperatorunun qizi ile evlenerek elaqeleri daha da mohkemlendirdi Elde edilmis raziliga gore cinliler uygurlara 20 min top ipek vermeli oldular Lakin cox cekmedi ki uygurlarla cinliler arasinda munasibet pislesdi 757 ci ilde onlarin arasinda bas vermis doyuslerde cinliler agir itki verdiler ve yeniden uygurlardan asililigi qebul etmek mecburiyyetinde qaldilar AilesiUlu Bilge yabqu 758 ci ilde boyuk ehtimalla atasi terefinden edam edilmisdir Idigen Bogu xaqanIstinadlarS G Klyashtornyj Runicheskaya nadpis iz Vostochnoj Gobi Studia Turcica Budapest 1971 s 249 258 International Journal of Central Asian Studies Volume 12 2008 PDF 2016 08 05 tarixinde PDF Istifade tarixi 2017 10 28 Prof Dr Saadettin Yagmur Gomec Uygur Turkleri Tarihi ve Kulturu seh 37 1997 SELEF Qutluq Bilge Kul xaqan Moyon Cur Xaqan 747 759 XELEF Idigen