Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Morfologiya (yun. μορφή -forma, λόγος-elm) — Linqvistikada nitq hissələri və onların dəyişilmə qaydalarını öyrənir. Termin biologiyadan götürülüb, hal-hazırda da bu elmdə işlənməkdədir. Morfologiya termini dilçiliyə məşhur alman dilçisi, naturalizm dilçilik məktəbinin banisi A. Şlayxer tərəfindən gətirilib.
Morfologiya qaydalarına dilin daxili strukturlarını izah edən sözlər daxildir. Morfologiya sözlərin iç quruluşundakı dil faktlarına bağlı qaydaları öyrənir. Morfologiya qrammatik əsas iki formasından (sintaksis) biri olub, sözün formalarını öyrənir. Morfologiyanın əsas mövzusu nitq hissələridir. Morfologiyada sözlər nitq hissələri kimi öyrənilir, onların quruluşu və dəyişmə qaydalar araşdırılır.
Müasir dilçilikdə morfologiya dilin ayrıca səviyyəsi və dilçilik şöbəsi kimi qəbul edilir. Dilçiliyin ayrıca şöbəsi kimi morfologiyanın vahidi, əhatə dairəsi, burada öyrənilməli olan dil hadisələri haqqında müxtəlif fikirlər var. Bu fikirlərin əksəriyyəti subyektiv xarakter daşıyır. Bəzən morfologiya ayrıca dilçilik şöbəsi kimi inkar edilir, morfologiya məsələləri leksikanın, semantikanın, sintaksisin tərkib hissəsikimi qəbul edilir, morfosemantika, morfosintaksis kimi yeni terminlərdən istifadə olunur. Bu fikir müxtəlifliyini bir tərəfə qoyaraq, müasir dilçilikdə morfologiya haqqında mövcud olan iki başlıca fikri fərqləndirməyi zəruri hesab edirik: 1. Morfologiya nitq hissələri haqqında təlim kimi; 2. Morfologiya dilin mənalı kiçik vahidi olan morfem, morfem sinifləri haqqında təlim kimi. Morfologiya termini dilçiliyə XIX əsrdə gətirilsə də, morfologiya məsələlərinin öyrənilmə tarixi qədimdir. Hələ 2500 il bundan əvvəl özlərinə məxsus bir linqvistik təlim yaradan hind dilçiləri daha çox fonetika və morfologiya məsələlərini öyrənmişlər. İlk hind dilçilərindən olan Yaska sözləri dörd qrammatik sinfə, yəni nitq hissələrinə ayırmışdır: adlar, feillər, köməkçilər və önlüklər. Bu bölgü Panininin nəzmlə yazılmış, 3996 qrammatik sutradan(qaydadan-M. M) ibarət olan, gününmüzə qədər gəlib çatan məşhur "Səkkiz kitab" əsərində saxlanılmış, sanskrit dilinin materialları əsasında adların dəyişməsi, feillərin təsriflənməsi kifayət qədər ətraflı şəkildə öyrənilmişdir. Bu baxımdan morfologiyanın tarixi qədim dövr dilçiliyinə gedib çıxır, lakin o fikirlə də razılaşmalı oluruq ki, elmi morfologiyanın əsası XIX əsrdə qoyulmuş, XX əsrdə bu məsələ daha da inkişaf etdirilmişdir.
İsimlərin morfoloji təhlili:
İsim morfoloji təhlil zamanı aşağıdakı xüsusiyyətlərinə görə təhlil edilir:
1. Hansı suala cavab verir.
2. Kökü və ya başlanğıc forması müəyyənləşdirilir.
3. Quruluşca növü müəyyənləşdirilir.
4. Ümumi və ya xüsusi isim olması müəyyənləşdirilir.
5. Konkret və ya mücərrəd olması müəyyənləşdirilir.
6. Tək və ya cəm olması müəyyənləşdirilir.
7. Varsa, mənsubiyyət şəkilçisi göstərilir.
8. Halı müəyyənləşdirilir.
9. Cümlədəki vəzifəsi göstərilir.
Məsələn:
Əli məktəbdən evə qayıtdı — cümləsindəki isimlərin morfoloji təhlili:
Əli — kim?, başlanğıc formadadır, sadə isimdir, xüsusi isimdir, konkretdir, təkdədir, mənsubiyyət şəkilçisi yoxdur, adlıq haldadır, cümlədə mübtəda rolunda çıxış etmişdir.
Məktəbdən - haradan?, başlanğıc forması məktəb, sadədir, ümumi isimdir, konkretdir, təkdədir, mənsubiyyət şəkilçisi yoxdur, çıxışlıq haldadır, cümlədə yer zərfliyidir.
evə — haraya?, başlanğıc forması ev, sadədir, ümumi isimdir, konkretdir, təkdədir, mənsubiyyət şəkilçisi yoxdur, yönlük haldadır, cümlədə yer zərfliyidir.
İstinadlar
- Hüseynzadə Ç. Azərbaycan dilində morfoloji norma. Bakı, Nurlan, 2004.
- "Morfologiya Kayzen.az saytında". 2022-03-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-12-29.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Morfologiya yun morfh forma logos elm Linqvistikada nitq hisseleri ve onlarin deyisilme qaydalarini oyrenir Termin biologiyadan goturulub hal hazirda da bu elmde islenmekdedir Morfologiya termini dilciliye meshur alman dilcisi naturalizm dilcilik mektebinin banisi A Slayxer terefinden getirilib Morfologiya qaydalarina dilin daxili strukturlarini izah eden sozler daxildir Morfologiya sozlerin ic qurulusundaki dil faktlarina bagli qaydalari oyrenir Morfologiya qrammatik esas iki formasindan sintaksis biri olub sozun formalarini oyrenir Morfologiyanin esas movzusu nitq hisseleridir Morfologiyada sozler nitq hisseleri kimi oyrenilir onlarin qurulusu ve deyisme qaydalar arasdirilir Muasir dilcilikde morfologiya dilin ayrica seviyyesi ve dilcilik sobesi kimi qebul edilir Dilciliyin ayrica sobesi kimi morfologiyanin vahidi ehate dairesi burada oyrenilmeli olan dil hadiseleri haqqinda muxtelif fikirler var Bu fikirlerin ekseriyyeti subyektiv xarakter dasiyir Bezen morfologiya ayrica dilcilik sobesi kimi inkar edilir morfologiya meseleleri leksikanin semantikanin sintaksisin terkib hissesikimi qebul edilir morfosemantika morfosintaksis kimi yeni terminlerden istifade olunur Bu fikir muxtelifliyini bir terefe qoyaraq muasir dilcilikde morfologiya haqqinda movcud olan iki baslica fikri ferqlendirmeyi zeruri hesab edirik 1 Morfologiya nitq hisseleri haqqinda telim kimi 2 Morfologiya dilin menali kicik vahidi olan morfem morfem sinifleri haqqinda telim kimi Morfologiya termini dilciliye XIX esrde getirilse de morfologiya meselelerinin oyrenilme tarixi qedimdir Hele 2500 il bundan evvel ozlerine mexsus bir linqvistik telim yaradan hind dilcileri daha cox fonetika ve morfologiya meselelerini oyrenmisler Ilk hind dilcilerinden olan Yaska sozleri dord qrammatik sinfe yeni nitq hisselerine ayirmisdir adlar feiller komekciler ve onlukler Bu bolgu Panininin nezmle yazilmis 3996 qrammatik sutradan qaydadan M M ibaret olan gununmuze qeder gelib catan meshur Sekkiz kitab eserinde saxlanilmis sanskrit dilinin materiallari esasinda adlarin deyismesi feillerin tesriflenmesi kifayet qeder etrafli sekilde oyrenilmisdir Bu baximdan morfologiyanin tarixi qedim dovr dilciliyine gedib cixir lakin o fikirle de razilasmali oluruq ki elmi morfologiyanin esasi XIX esrde qoyulmus XX esrde bu mesele daha da inkisaf etdirilmisdir Isimlerin morfoloji tehlili Isim morfoloji tehlil zamani asagidaki xususiyyetlerine gore tehlil edilir 1 Hansi suala cavab verir 2 Koku ve ya baslangic formasi mueyyenlesdirilir 3 Qurulusca novu mueyyenlesdirilir 4 Umumi ve ya xususi isim olmasi mueyyenlesdirilir 5 Konkret ve ya mucerred olmasi mueyyenlesdirilir 6 Tek ve ya cem olmasi mueyyenlesdirilir 7 Varsa mensubiyyet sekilcisi gosterilir 8 Hali mueyyenlesdirilir 9 Cumledeki vezifesi gosterilir Meselen Eli mektebden eve qayitdi cumlesindeki isimlerin morfoloji tehlili Eli kim baslangic formadadir sade isimdir xususi isimdir konkretdir tekdedir mensubiyyet sekilcisi yoxdur adliq haldadir cumlede mubteda rolunda cixis etmisdir Mektebden haradan baslangic formasi mekteb sadedir umumi isimdir konkretdir tekdedir mensubiyyet sekilcisi yoxdur cixisliq haldadir cumlede yer zerfliyidir eve haraya baslangic formasi ev sadedir umumi isimdir konkretdir tekdedir mensubiyyet sekilcisi yoxdur yonluk haldadir cumlede yer zerfliyidir IstinadlarHuseynzade C Azerbaycan dilinde morfoloji norma Baki Nurlan 2004 Morfologiya Kayzen az saytinda 2022 03 27 tarixinde Istifade tarixi 2012 12 29