Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Molla Qurbanəli Zəncani (fars. آخوند ملا قربانعلی ارقینی; 1824, Zəncan – 1911, İraq) — Məşrutə hərəkatının nümayəndəsi, ruhani.
Molla Qurbanəli Zəncani | |
---|---|
fars. آخوند ملا قربانعلی ارقینی | |
Doğum tarixi | 1824 |
Doğum yeri | |
Vəfat tarixi | 1911 |
Vəfat yeri | |
Milliyyəti | Azərbaycanlı |
Fəaliyyəti | şiə alimi |
Həyatı
Molla Qurbanəli 1824-cü ildə Zəncan vilayətinin Xudabəndəli mahalının Ərqənin kəndində anadan olmuşdu. və Mürtəza Ənsaridən dərs almışdı.
1899-cu ildə bir cinayətkar onun evinə sığınmış və hakim həmin şəxsin yaxalanmasına əmr etmiş, dövlət adamları Axundun evinə girib və onun tərəfdaları ilə üzbəüz olub döyüşmüşlər. Zəncanlılar bu işə etiraz edib, hakimiyyətə qarşı üsyan edib bəzi dövlət binalarına ziyanlar vurmuşlar. Nəhayət, hakim Axundun evinə gedib bu üsyanı yatırtmışdır.
1907-ci ildə Məhəmmədbağır xan Səidüssəltənənin hakimliyi zamanı Zəncan vilayəti İranın bir çox yerləri kimi qıtlıq vəziyyətində idi. Bu durumda Axund Molla Qurbanəli Zəncani tərəfdarları bir gün şəhərdən eşiyə taxıl aparmağ istəyirlər. Lakin dövlət məmurları bu işə mane olurlar. Taxıl aparan şəxslər Axundun evinə sığınıb, canlarını qurtarmaq istəyirlər. Dövlət məmurları onları yaxalayıb, cəzalandırmaq üçün Axundun evində daxil olurlar. Onun evi bəst sayıldığından bu iş Axundun etirazına, Zəncan əhalisinin kütləvi aksiyasına, şahsevənlərin şəhərə yürüş etməsinə səbəb olur. Dövlət məmurlarıyla Axund tərəfdarları arasında gedən vuruşma nəticəsində vali Səidüssəltənə yaralanmış və aldığı yara səbəbiylə həyatını dəyişmişdi.
Məşrutəyə qarşı olan məşhur dini rəhbərlər də Seyid Əhməd, Mirzə Əbutalib Zəncani, Şeyx Zeynəddin, Cuğunlu Şeyx Həsən və onların başçısı olan Zəncanlı Şeyx Qurbanəlidən ibarətdir. Bu alimlərin ən ünlüsü Tehranda yaşayan və İranın beş böyük dini rəhbərlərinin biri olan Mirzə Əbutalıb və Zəncanda yaşayan alimlərin arasında da dini məşruəçiliyin dəstəkçisi olan Zəncanlı Axund Qurbanəli imiş. Bu şəxs tac və təxti olmadan İranın şimali qərbindən Qafqaza qədər hökm sürmüşdü.
Onun məşrutə ilə zidd olmağı Zəncanı əks-inqilabın ən mühüm bazasına çevirmişdi. Zəncan inqilabçılar vasitəsilə fəth olaraq Axund yaxalanmış və qoca yaşında şəhərinə sürgün edilərək iki ildən sonra həyatını dəyişmişdi. Axundun məşrutəyə qarşı siyasi mövqeyi başaqa amillər ilə yanaşı regional geriliyi gücləndirmiş. Xəmsənin tarixi geriliyini aşağıdakı amillər ilə səbəbləndirmək olar:
- O, zaman yüksək gəliri, mərkəzə ödədiyi çoxlu vergiyə və böyük bir əkin sahəsi olmasına baxmayaraq, heç bir hakim müvəqqəti olduğuna görə bu məntəqənin inkişafına lazimi qədər çalışmırdı.
- Bölgədə olan güclü ellərin rəhbərləri, xüsusilə Cahanşah xan məntəqə valilərinə iş və idarə etmə imkani vermirdi.
- Xəmsədə şahzadələrin şəxsi maraqları və onların regionda olan daşınmaz əmlakları olduğuna görə, onlar bu mahalın inkişafına yox bəlkə yalnız öz xeyirlərinə çalışırdılar.
- Məntəqədə feodal, şahzadə mövcudluğu və onların müxtəlif sahələrdə işlərə müdaxilə etməkləri inkişafa qarşı bir mane idi.
- Zəncanda nüfuzlu, antı-məşrutə, mərkəzi hökumətə və qanuna qarşı ruhanilərin hüzuru.
- Ümumi mədəniyyətin aşağı səviyyədə, kitab və qəzet oxumağın aşağı dərəcədə olması və qabaqcıl ölkələr ilə mədəni əlaqələrin azlığı.
Halbuki, bu dövrdə İranın müxtəlif şəhərlərində modern məktəblər qurulmuş, Yeni anlayışın yayılmış, minlərcə İranlı tələbələr qərbi ölkələrdə təhsi almış, İranla xarici ölkələrin ticari, elmi və siyasi əlaqələri genişlənmiş, bəzi Qafqaz mübarizləri inqilaba yardım etmək üçün İrana köçmüş, çoxlu xəbərlər, qəzitlər, bir sıra oyandırıcı kitablar və jurnallar iranda yayılmış və bu səbəblərə ölkədə dərin dəyişikliklərə zəmin yaranmış. Bu etirazdan sonra Müşirüddövlə Zəncanın iki böyük müctehidi -Molla Qurbanəli və Mirzə Əbulməkarimə- telqraf göndərmiş və onlardan etirazların aradan qaldırmağa yardım istəmişdi. Etirazlar zamanı mərkəzi hakimiyyət tərəfindən şəhərdə vali yoxumuş və bu hadisədən sonra məşrutə hamisi olan Cəlal u ddövlə Xəmsə əyalətinə hakim seçilmiş. Lakin, Məhəmmədəli şah Tehranla Təbriz arası Zəncanı bir əks-inqilab bazasına çevirmək məqsədilə, Təbrizdən Tehrana gedən zaman məşrutəyə qarşı olan Nəyyirülmülkü Zəncana vali seçir. Zəncan mücahidləri hər bir fürsət yaranaraq müxtəlif sahələrdə inqilabın xeyrinə çalışıb və bu yeniliyə döğrulan hərəkatın fədaisi olmuşlar. O cümlədən Bakıda yaşayan və İctimaiyyun-Amiyyun partiyasının təsisçisi olan və Xoy şəhərində çoxlu mübarizələr edən və inqilab yolund şəhid olan Zəncanlı Mirzə Cəfər, gizli Mücazat qrupunun üzü olan Kərim Davatgər, Məşrutə sərkərdəsi, Şeyx Qurbanəli üsyanına qarşı mübarizədə şəhid olan zəncanlı Əliəkbər xan, Şeyx Qulamrza Hidəci və dörd dövr nümayəndə seçilən Şeyx İbrahim Zəncani kimi şəxsiyyətlərin adını çəkmək olar.
Molla Qurbanəli Zəncani 1911-ci ildə vəfat edib.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Məşrutə ensiklopediyası, Bakı, 2011. 624 səh.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Molla Qurbaneli Zencani fars آخوند ملا قربان علی ارقینی 1824 Zencan 1911 Iraq Mesrute herekatinin numayendesi ruhani Molla Qurbaneli Zencanifars آخوند ملا قربان علی ارقینی Dogum tarixi 1824Dogum yeri Zencan Zencan sehristani Zencan ostani IranVefat tarixi 1911Vefat yeri IraqMilliyyeti AzerbaycanliFealiyyeti sie alimiHeyatiMolla Qurbaneli 1824 cu ilde Zencan vilayetinin Xudabendeli mahalinin Erqenin kendinde anadan olmusdu ve Murteza Ensariden ders almisdi 1899 cu ilde bir cinayetkar onun evine siginmis ve hakim hemin sexsin yaxalanmasina emr etmis dovlet adamlari Axundun evine girib ve onun terefdalari ile uzbeuz olub doyusmusler Zencanlilar bu ise etiraz edib hakimiyyete qarsi usyan edib bezi dovlet binalarina ziyanlar vurmuslar Nehayet hakim Axundun evine gedib bu usyani yatirtmisdir 1907 ci ilde Mehemmedbagir xan Seidusseltenenin hakimliyi zamani Zencan vilayeti Iranin bir cox yerleri kimi qitliq veziyyetinde idi Bu durumda Axund Molla Qurbaneli Zencani terefdarlari bir gun seherden esiye taxil aparmag isteyirler Lakin dovlet memurlari bu ise mane olurlar Taxil aparan sexsler Axundun evine siginib canlarini qurtarmaq isteyirler Dovlet memurlari onlari yaxalayib cezalandirmaq ucun Axundun evinde daxil olurlar Onun evi best sayildigindan bu is Axundun etirazina Zencan ehalisinin kutlevi aksiyasina sahsevenlerin sehere yurus etmesine sebeb olur Dovlet memurlariyla Axund terefdarlari arasinda geden vurusma neticesinde vali Seidusseltene yaralanmis ve aldigi yara sebebiyle heyatini deyismisdi Mesruteye qarsi olan meshur dini rehberler de Seyid Ehmed Mirze Ebutalib Zencani Seyx Zeyneddin Cugunlu Seyx Hesen ve onlarin bascisi olan Zencanli Seyx Qurbaneliden ibaretdir Bu alimlerin en unlusu Tehranda yasayan ve Iranin bes boyuk dini rehberlerinin biri olan Mirze Ebutalib ve Zencanda yasayan alimlerin arasinda da dini mesrueciliyin destekcisi olan Zencanli Axund Qurbaneli imis Bu sexs tac ve texti olmadan Iranin simali qerbinden Qafqaza qeder hokm surmusdu Onun mesrute ile zidd olmagi Zencani eks inqilabin en muhum bazasina cevirmisdi Zencan inqilabcilar vasitesile feth olaraq Axund yaxalanmis ve qoca yasinda seherine surgun edilerek iki ilden sonra heyatini deyismisdi Axundun mesruteye qarsi siyasi movqeyi basaqa amiller ile yanasi regional geriliyi guclendirmis Xemsenin tarixi geriliyini asagidaki amiller ile sebeblendirmek olar O zaman yuksek geliri merkeze odediyi coxlu vergiye ve boyuk bir ekin sahesi olmasina baxmayaraq hec bir hakim muveqqeti olduguna gore bu menteqenin inkisafina lazimi qeder calismirdi Bolgede olan guclu ellerin rehberleri xususile Cahansah xan menteqe valilerine is ve idare etme imkani vermirdi Xemsede sahzadelerin sexsi maraqlari ve onlarin regionda olan dasinmaz emlaklari olduguna gore onlar bu mahalin inkisafina yox belke yalniz oz xeyirlerine calisirdilar Menteqede feodal sahzade movcudlugu ve onlarin muxtelif sahelerde islere mudaxile etmekleri inkisafa qarsi bir mane idi Zencanda nufuzlu anti mesrute merkezi hokumete ve qanuna qarsi ruhanilerin huzuru Umumi medeniyyetin asagi seviyyede kitab ve qezet oxumagin asagi derecede olmasi ve qabaqcil olkeler ile medeni elaqelerin azligi Halbuki bu dovrde Iranin muxtelif seherlerinde modern mektebler qurulmus Yeni anlayisin yayilmis minlerce Iranli telebeler qerbi olkelerde tehsi almis Iranla xarici olkelerin ticari elmi ve siyasi elaqeleri genislenmis bezi Qafqaz mubarizleri inqilaba yardim etmek ucun Irana kocmus coxlu xeberler qezitler bir sira oyandirici kitablar ve jurnallar iranda yayilmis ve bu sebeblere olkede derin deyisikliklere zemin yaranmis Bu etirazdan sonra Musiruddovle Zencanin iki boyuk muctehidi Molla Qurbaneli ve Mirze Ebulmekarime telqraf gondermis ve onlardan etirazlarin aradan qaldirmaga yardim istemisdi Etirazlar zamani merkezi hakimiyyet terefinden seherde vali yoxumus ve bu hadiseden sonra mesrute hamisi olan Celal u ddovle Xemse eyaletine hakim secilmis Lakin Mehemmedeli sah Tehranla Tebriz arasi Zencani bir eks inqilab bazasina cevirmek meqsedile Tebrizden Tehrana geden zaman mesruteye qarsi olan Neyyirulmulku Zencana vali secir Zencan mucahidleri her bir furset yaranaraq muxtelif sahelerde inqilabin xeyrine calisib ve bu yeniliye dogrulan herekatin fedaisi olmuslar O cumleden Bakida yasayan ve Ictimaiyyun Amiyyun partiyasinin tesiscisi olan ve Xoy seherinde coxlu mubarizeler eden ve inqilab yolund sehid olan Zencanli Mirze Cefer gizli Mucazat qrupunun uzu olan Kerim Davatger Mesrute serkerdesi Seyx Qurbaneli usyanina qarsi mubarizede sehid olan zencanli Eliekber xan Seyx Qulamrza Hideci ve dord dovr numayende secilen Seyx Ibrahim Zencani kimi sexsiyyetlerin adini cekmek olar Molla Qurbaneli Zencani 1911 ci ilde vefat edib MenbeEnver Cingizoglu Mesrute ensiklopediyasi Baki 2011 624 seh Hemcinin baxMehemmedbagir xan Seidusseltene