Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mirzə Həsən əfəndi Əlqədari (tam adı: Mirzə Həsən Hacı Abdulla oğlu Əlqədari; 15 oktyabr 1834, 15 oktyabr 1834, Balaxani[d], Şimali Qafqaz imamlığı – 12 sentyabr 1910, Əlqədər[d], Dağıstan vilayəti, Rusiya imperiyası) — Dağıstan tarixçisi, maarifçi, şair, "Əkinçi" və "Ziya" qəzetlərinin müxbirlərindən biri.
| Mirzə Həsən əfəndi Əlqədari | |
|---|---|
| Mirzə Həsən Hacı Abdulla oğlu Əlqədari | |
| Doğum tarixi | 15 oktyabr 1834 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 12 sentyabr 1910 (75 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Fəaliyyəti | tarix, ədəbiyyat |
Həyatı
Həsən Əfəndi Əlqədari 1834-cü il oktyabrın 15-də (hicri qəməri təqviminin 1250-ci ilinin cəmadiyülaxir ayının 11-də) kəndində anadan olmuş, sonralar ailəsi ilə birlikdə Dağıstanın auluna köçmüşdür. Klassik müsəlman təhsili almış, ərəb, fars və türk dillərini mükəmməl öyrənmişdir. Milliyyətcə ləzgidir. Əsli Kürə mahalının Əlqədar kəndindən olduğu üçün nisbəsi Əlqədaridir. 1910-cu il sentyabrın 12-də Əlqədarda vəfat etmişdir. 2009-cu il sentyabrın 26-da Dağıstanın Süleyman Stalski rayonunun Əlqədar kəndində Mirzə Nəsən Əfəndinin muzeyi açılmışdır.
Ailəsi
Həsənin atası Abdulla Qurbanəli oğlu Dağıstanın məşhur təriqət başçılarından biri olan Məhəmməd əl-Yaraqinin şagirdi və kürəkəni olmuş, ondan bir sıra elmləri mükəmməl öyrənmişdir. Həsən ana dili ilə yanaşı, ərəb dilini də bu dildə şeir yazmaq dərəcəsində mükəmməl öyrənmiş, "Məmnun" təxəllüsü ilə bir divanlıq şeir yazmışdır. Hələ kiçik yaşlarından Azərbaycan və fars dillərininin ədəbi dil qaydalarını bilməsi Həsənin layiqli vətəndaş kimi yetişməsində, həm Rusiyada, həm də türk dünyasında tanınmasında əhəmiyyətli rol oynamışdır.
Fəaliyyəti
Əlqədari "Məmnun" təxəllüsü ilə Azərbaycan və ərəb dillərində şeirlər də yazmış, dövlət idarələrində işləmiş, 12 ildən çox Cənubi Tabasaranın naibi olmuşdur. Həyatının son iyirmi ilini pedaqoji işə həsr etmişdir. 1903-cü ildə Bakıda çap olunan "Asari-Dağıstan" əsəri Əlqədarini tarixçi-alim kimi tanıtmışdır. Dağıstan tarixindən bəhs edən bu əsər A. Bakıxanovun "Gülüstani-İrəm"indən istifadə yolu ilə Azərbaycan dilində yazılmışdır. Firudin bəy Köçərli "Azərbaycan ədəbiyyatı" kitabında Əlqədaridən Azərbaycan şairi kimi bəhs etmişdir. H. Zərdabi kimi digər Azərbaycan ziyalıları ilə dostluq əlaqələri saxlayan Əlqədari "Əkinçi" qəzetində şeir və məqalələr çap etdirmiş, "Molla Nəsrəddin" jurnalının ilk nömrələrini Dağıstana aparıb təbliğ etmişdir. XX əsr Azərbaycan mətbuatının "Şərqi-rus" və "Molla Nəsrəddin" kimi nümunələrində də yazıları çıxırdı.
"Əkinçi" qəzeti
Əlqədarı "Əkinçi"nin ilk şairi olmuşdur: "Əkinçi"də şeirlə çıxış edən ilk müxbir məhz Mirzə Həsən Əfəndi olmuşdur. Qəzetin 5 sentyabr 1875-ci tarixli 4-cü nömrəsində "Əkinçi qəzetinin şükrnaməsi" başlığı altında Tabasarandan göndərdiyi, "Məmnun" təxəllüsi ilə yazdığı 7 beytlik bir qəzəli dərc olunmuşdur. Bu "Əkinçi" qəzetində çap olunan ilk ədəbi nümunə, ilk şeir idi. M.H. Əlqədarinin "Əkinçi"dəki ikinci yazısı qəzetin 4 noyabr 1875-ci il tarixli 8-ci nömrəsində dərc olunmuşdur. Burada üç məsələdən söz açılır, hər mövzu ifadə olunan fikrin nəticəsi kimi şeirlə tamamlanır.
- Birinci xəbərdə Qasım kəndində məktəb açmaq məsələsinin vacibliyindən danışılır.
- İkinci xəbərdə insanlara bəd əməllərdən uzaq olmaq məsləhət görülür.
- Üçüncü xəbərdə insanlara həyatda düzgün yol seçmələri tövsiyə olunur.
M.H. Əlqədarinin "Əkinçi"dəki üçüncü yazısı "Məmnun Əlqədari" imzası ilə qəzetin 11 iyun 1876-cı ildəki 11-ci nömrəsində dərc olunmuşdur. Yazıda Əhsənül-Qəvaid ilə Şirvan şairlərinin mübahisələrinə münasibət bildirilir. Yazısının sonunda müəllif bu qənaətə gəlirki, dava-dalaş etsəniz, müvəffəqiyyətsizliyə uğrayıb, hörmətsiz olarsınız.
"Ziya" qəzeti
"Əkinçi" qəzeti bağlanadan sonra M.H. Əlqədari "Ziya" qəzetində çıxış etmişdir. Onun "Ziya"dakı ilk yazısı qəzetin 29 noyabr 1879-cu il tarixli 46-cı nömrəsində çap olunmuşdur. "Ziya"dakı yazısı redaksiyanın yönəldici və düşündürücü qeydləri ilə başlayır: "Zeyldəki məktubun (aşağıda göstərilən) mütaliəsi mətləbdən xali olmamağa görə bəeynə (eynilə, dəyişilmədən) qəzetəmizdə dərc olunur." Bu yazı Mirzə Həsən Əfəndinin sürgün həyatı ilə ilgilidir. M.N. Əlqədari "Ziya"dakı ilk məktubunda qəzet vasitəsilə xalqın tərəqqisinə, maarif və mədəniyyyətinin yüksəlməsinə çalışan Səid Ünsizadənin fəaliyyətini yüksək qiymətləndirir, dünyəvi elmlərə yiyələnməkdən ötrü xarici dillərin yaxşı öyrənilməsini vacib və ümdə məsələ hesab edirdi.
M.H.Əlqədarinin "Ziya"dakı ikinci məktubu qəzetin 1880-ci ildə çıxan 10, 11 və 13-cü nömrələrində dərc olunmuşdur. Məktubdan məlum olur ki, M.H. Əlqədari Spaskidə ciddi mütaliə edir, yerli xalqın adət və ənənəsinə aid yazacağı məqalə üçün material toplayır, lakin Azərbaycan dilində çıxan qəzetdə əməkdaşlıq xatirinə bu işi bir qədər təxirə salır: "Spasskidə təvəttün edən (yurd salan) rusların zindəganlığını, yəni rəsm (ərəb mənşəli "rəsm" sözünün 10-dan çox mənası var. Bu sözün buradakı mənası "adət" mənasındadır) və adətlərini və ədəbiyyatı maarifdə nə dərəcə qane olmaqlarını və əxlaq və ədəblərini bilməsi lazım gəlir. Əhvalatları hənuz kənara qoyub, indilik xahişim budur ki, bura müsəlmanları (Tambov quberniyası müsəlmanları) haqqında bir neçə kəlmə "Ziya" qazetinə məlumat verim." (Ziya" qəzeti, 7 fevral 1880-ci il, №10).
Kitabları
- Kitab Əthəri-Dağıstan. Hacı Zeynalabdin Tağıyevin ianəsiylə çap olunmuşdur. Sankt-Peterburq: 1894-1895;
- Asari-Dağıstan. Ön sözü yazan Axund Yusif Talıbzadə, kitabın H.Z. Tağıyevin ayırdığı maliyyə vəsaiti ilə çap olunduğu qeyd edilib. Bakı: 1903, 255 səhifə.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Dağıstanlı Mirzə Həsən Əfəndi Əlqədari (1834–1910) və Azərbaycan
- 180 лет Гасану Алкадари — YouTube
İstinadlar
- Nəsrəddİnov, Nazim. "Mirzə Həsən Əfəndi Əlqədari və Azərbaycan". zim.az. 2018-10-16. 2021-10-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-04-03.
- Амрахов, Алихан. "Гасан Алкадари. Взгляд в будущее из глубин времен через призму науки". flnka.ru. 2012-06-08. 2022-02-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-02.
- Evans, Ann. "Azeri Turkic poem by Hasan al-Alqadari (Daghestan) by Ann Evans (GlobalLIT)". GlobalLIT. 2020-11-10. 2022-02-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-02.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mirze Hesen efendi Elqedari tam adi Mirze Hesen Haci Abdulla oglu Elqedari 15 oktyabr 1834 15 oktyabr 1834 Balaxani d Simali Qafqaz imamligi 12 sentyabr 1910 Elqeder d Dagistan vilayeti Rusiya imperiyasi Dagistan tarixcisi maarifci sair Ekinci ve Ziya qezetlerinin muxbirlerinden biri Mirze Hesen efendi ElqedariMirze Hesen Haci Abdulla oglu ElqedariDogum tarixi 15 oktyabr 1834 1834 10 15 Dogum yeri Balaxani d Simali Qafqaz imamligiVefat tarixi 12 sentyabr 1910 1910 09 12 75 yasinda Vefat yeri Elqeder d Dagistan vilayeti Rusiya imperiyasiFealiyyeti tarix edebiyyatHeyatiHesen Efendi Elqedari 1834 cu il oktyabrin 15 de hicri qemeri teqviminin 1250 ci ilinin cemadiyulaxir ayinin 11 de kendinde anadan olmus sonralar ailesi ile birlikde Dagistanin auluna kocmusdur Klassik muselman tehsili almis ereb fars ve turk dillerini mukemmel oyrenmisdir Milliyyetce lezgidir Esli Kure mahalinin Elqedar kendinden oldugu ucun nisbesi Elqedaridir 1910 cu il sentyabrin 12 de Elqedarda vefat etmisdir 2009 cu il sentyabrin 26 da Dagistanin Suleyman Stalski rayonunun Elqedar kendinde Mirze Nesen Efendinin muzeyi acilmisdir AilesiHesenin atasi Abdulla Qurbaneli oglu Dagistanin meshur teriqet bascilarindan biri olan Mehemmed el Yaraqinin sagirdi ve kurekeni olmus ondan bir sira elmleri mukemmel oyrenmisdir Hesen ana dili ile yanasi ereb dilini de bu dilde seir yazmaq derecesinde mukemmel oyrenmis Memnun texellusu ile bir divanliq seir yazmisdir Hele kicik yaslarindan Azerbaycan ve fars dillerininin edebi dil qaydalarini bilmesi Hesenin layiqli vetendas kimi yetismesinde hem Rusiyada hem de turk dunyasinda taninmasinda ehemiyyetli rol oynamisdir FealiyyetiElqedari Memnun texellusu ile Azerbaycan ve ereb dillerinde seirler de yazmis dovlet idarelerinde islemis 12 ilden cox Cenubi Tabasaranin naibi olmusdur Heyatinin son iyirmi ilini pedaqoji ise hesr etmisdir 1903 cu ilde Bakida cap olunan Asari Dagistan eseri Elqedarini tarixci alim kimi tanitmisdir Dagistan tarixinden behs eden bu eser A Bakixanovun Gulustani Irem inden istifade yolu ile Azerbaycan dilinde yazilmisdir Firudin bey Kocerli Azerbaycan edebiyyati kitabinda Elqedariden Azerbaycan sairi kimi behs etmisdir H Zerdabi kimi diger Azerbaycan ziyalilari ile dostluq elaqeleri saxlayan Elqedari Ekinci qezetinde seir ve meqaleler cap etdirmis Molla Nesreddin jurnalinin ilk nomrelerini Dagistana aparib teblig etmisdir XX esr Azerbaycan metbuatinin Serqi rus ve Molla Nesreddin kimi numunelerinde de yazilari cixirdi Ekinci qezeti Elqedari Ekinci nin ilk sairi olmusdur Ekinci de seirle cixis eden ilk muxbir mehz Mirze Hesen Efendi olmusdur Qezetin 5 sentyabr 1875 ci tarixli 4 cu nomresinde Ekinci qezetinin sukrnamesi basligi altinda Tabasarandan gonderdiyi Memnun texellusi ile yazdigi 7 beytlik bir qezeli derc olunmusdur Bu Ekinci qezetinde cap olunan ilk edebi numune ilk seir idi M H Elqedarinin Ekinci deki ikinci yazisi qezetin 4 noyabr 1875 ci il tarixli 8 ci nomresinde derc olunmusdur Burada uc meseleden soz acilir her movzu ifade olunan fikrin neticesi kimi seirle tamamlanir Birinci xeberde Qasim kendinde mekteb acmaq meselesinin vacibliyinden danisilir Ikinci xeberde insanlara bed emellerden uzaq olmaq meslehet gorulur Ucuncu xeberde insanlara heyatda duzgun yol secmeleri tovsiye olunur M H Elqedarinin Ekinci deki ucuncu yazisi Memnun Elqedari imzasi ile qezetin 11 iyun 1876 ci ildeki 11 ci nomresinde derc olunmusdur Yazida Ehsenul Qevaid ile Sirvan sairlerinin mubahiselerine munasibet bildirilir Yazisinin sonunda muellif bu qenaete gelirki dava dalas etseniz muveffeqiyyetsizliye ugrayib hormetsiz olarsiniz Ziya qezeti Ekinci qezeti baglanadan sonra M H Elqedari Ziya qezetinde cixis etmisdir Onun Ziya daki ilk yazisi qezetin 29 noyabr 1879 cu il tarixli 46 ci nomresinde cap olunmusdur Ziya daki yazisi redaksiyanin yoneldici ve dusundurucu qeydleri ile baslayir Zeyldeki mektubun asagida gosterilen mutaliesi metlebden xali olmamaga gore beeyne eynile deyisilmeden qezetemizde derc olunur Bu yazi Mirze Hesen Efendinin surgun heyati ile ilgilidir M N Elqedari Ziya daki ilk mektubunda qezet vasitesile xalqin tereqqisine maarif ve medeniyyyetinin yukselmesine calisan Seid Unsizadenin fealiyyetini yuksek qiymetlendirir dunyevi elmlere yiyelenmekden otru xarici dillerin yaxsi oyrenilmesini vacib ve umde mesele hesab edirdi M H Elqedarinin Ziya daki ikinci mektubu qezetin 1880 ci ilde cixan 10 11 ve 13 cu nomrelerinde derc olunmusdur Mektubdan melum olur ki M H Elqedari Spaskide ciddi mutalie edir yerli xalqin adet ve enenesine aid yazacagi meqale ucun material toplayir lakin Azerbaycan dilinde cixan qezetde emekdasliq xatirine bu isi bir qeder texire salir Spasskide tevettun eden yurd salan ruslarin zindeganligini yeni resm ereb menseli resm sozunun 10 dan cox menasi var Bu sozun buradaki menasi adet menasindadir ve adetlerini ve edebiyyati maarifde ne derece qane olmaqlarini ve exlaq ve edeblerini bilmesi lazim gelir Ehvalatlari henuz kenara qoyub indilik xahisim budur ki bura muselmanlari Tambov quberniyasi muselmanlari haqqinda bir nece kelme Ziya qazetine melumat verim Ziya qezeti 7 fevral 1880 ci il 10 KitablariKitab Etheri Dagistan Haci Zeynalabdin Tagiyevin ianesiyle cap olunmusdur Sankt Peterburq 1894 1895 Asari Dagistan On sozu yazan Axund Yusif Talibzade kitabin H Z Tagiyevin ayirdigi maliyye vesaiti ile cap olundugu qeyd edilib Baki 1903 255 sehife Hemcinin baxHesen bey Zerdabi Ekinci qezetiXarici kecidlerVikimenbede Muellif Mirze Hesen Elqedari ile elaqeli melumatlar var Dagistanli Mirze Hesen Efendi Elqedari 1834 1910 ve Azerbaycan 180 let Gasanu Alkadari YouTubeIstinadlarNesreddInov Nazim Mirze Hesen Efendi Elqedari ve Azerbaycan zim az 2018 10 16 2021 10 21 tarixinde Istifade tarixi 2018 04 03 Amrahov Alihan Gasan Alkadari Vzglyad v budushee iz glubin vremen cherez prizmu nauki flnka ru 2012 06 08 2022 02 03 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 02 Evans Ann Azeri Turkic poem by Hasan al Alqadari Daghestan by Ann Evans GlobalLIT GlobalLIT 2020 11 10 2022 02 03 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 02