Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
"Mşak" (erm. Մշակ — Əməkçi) — 1872–1921-ci illərdə Tbilisidə nəşr edilmiş gündəlik erməni qəzeti. Təsisçisi və ilk redaktoru Qriqor Artsruni olmuşdur.
| Mşak | |
|---|---|
 | |
| Növ | ictimai-siyasi və ədəbi qəzet |
| Təsisçi | |
| Baş redaktor | Qriqor Artsruni (1872–1892) Aleksandr Kalantar (1893–1913) Hambartsum Arakelyan (1913–1918) Arakel Babaxanyan (1918–1920) Tiqran Haxumyan (1917–1920) |
| Redaktor |
|
| Yaranma tarixi | 4 (16) sentyabr 1872 |
| Dil | erməni dili |
| Nəşrini dayandırıb | 1921 |
| Baş ofis | |
| Ölkə | |
Haqqında
"Mşak" qəzetinin əsası 1872-ci ildə qoyulmuşdur. Redaktoru və naşiri Heydelberq Universitetinin fəlsəfə fakültəsini bitirmiş ictimai xadim və publisist Qriqor Artsruni olmuşdur. Əvvəlcə həftəlik, sonra gündəlik çıxmışdır. 1885-ci ildə fasilə vermişdir. 1892-ci ildən sonra qəzetin redaktorları: Aleksandr Kalantar (1893–1913), Hambartsum Arakelyan (1913–1918), tarixçi Leo (1918–1920), Tiqran Haxumyan (fasilələrlə 1917–1920) və başqaları olmuşdur.
Fəaliyyəti
Q.Artsrunin çıxartdığı "Mşak" azad fikirli ziyalıların ideoloji orqanı kimi burjua-demokratik quruluşu təklif edərək, əsas zərbəni kilsə və ruhanilərə qarşı yönəldirdi. Qəzetin fəaliyyətinin digər mühüm istiqaməti erməni məktəbinin dünyəviləşməsi və kilsədən ayrılması uğrunda mübarizə idi. Dövrün mütərəqqi ictimai xadimlərini və yazıçılarını (Porç Proşyan, Qazaros Ağayan, , Aleksandr Şirvanzadə, Vahram Papazyan və b.) birləşdirən "Mşak" erməni xalqının, xüsusən də, mədəni-maarif həyatında, yeni erməni ədəbiyyatının inkişafında mühüm rol oynamışdır. Bədii əsərləri və publisistik məqalələri xalqı milli-azadlıq mübarizəsi çağıran, qəzetin nüfuzunun yüksəlməsinə, təsirinin güclənməsinə böyük töhfə verən yaradıcılığı xüsusilə əlamətdardır.
"Mşak", Stepan Nəzəryanın redaktəsi ilə çıxan "Hyusisapayl" ("Şimal parıltısı") jurnalı ilə birgə 1858–1886-cı illərdə Tbilisidə nəşr edilmiş "Meğu hayastani" ("Ermənistan arısı") qəzeti ilə çəkişməyə girmişdir. Raffinin deyimilə hər ikisi liberal yönümlü olan Stepan Nəzəryanın "Hyusisapayl"ı idealist, Qriqor Artsruninin "Maşk"ı isə realist mövqeydə durmuşdur. Lakin Q.Artsrunin əvvəl Porç Proşyan, daha sonra Raffi ilə arasında uzun müddət davam edən fikir ayrılığı həmin şəxslərin məyus olub, qəzetlə əlaqələrini kəsmələri ilə nəticələndi.
1905–1907-ci illərdə birinci rus inqilabı dövründə erməni milli fikri və azadlığı "Mşak"ın səhifələrində işıqlandırılırdı. Lakin artıq 1917–1920-ci illərdə "Mşak" qəzeti tam millətçi mövqeyədən çıxış etməyə başladı. 1921-ci ildə Gürcüstanın sovet işğalından sonra nəşri dayandırılmışdır.
"Əkinçi" ilə əlaqələri
Qəzet Qafqazda yaşayan qonşuları, xüsusilə Qafqaz türkləri, onların məişəti, ədəbiyyatı, mədəniyyətinin bütün sahələri (başda incəsənət-musiqi və teatr olmaqla), maarif hərəkatı və s. mütəmadi işıqlandırmışdır. Erməni dövri mətbuatı səhifələrində adına çox tez-tez rast gəlinən, fəaliyyətindən danışılarkən hər yerdə "ilk türk publisisti", maarifpərvəri və ictimai xadimi kimi təqdim olunan şəxsiyyətlərdən biri də Həsən bəy Məlikov-Zərdabi idi.
"Mşak" hələ 27 fevral 1875-ci il tarixli 8-ci nömrəsində oxucularının nəzər-diqqətini H.Zərdabinin qəzet çıxarmaq arzusuna cəlb edərək yazırdı:
 | Ali təhsilli bir türk Həsən bəy Məlikov bütün maneələri qıraraq Bakıda türk dilində qəzet nəşr etmək istəyir. Biz məmnuniyyətlə oxucuların nəzər-diqqətini bu hadisəyə cəlb edərik. |  |
"Mşak" qəzetində (№ 12, 27 mart 1875) "N.A." imzası ilə dərc edilən "Bakıdan məktub" sərlövhəli məqalədə Azərbaycan xalqı arasında hələlik ziyalıların az olması, bu səbəbdən də ictimai işlərin əsasən bu və ya digər ağanın əlində toplanması və o ağanın da öz ətrafında ancaq onun əlində alət ola biləcək adamları toplamasından təəssüf hissi ilə danışılır. Eyni zamanda deyilir:
| | Xeyriyyə cəmiyyətləri işlərini yaradanlar ağalar olurlar. Onlar da dini işlərə, məscidlərə, su yolları çəkdirməyə pullarını müzayiqə etmirlər. Amma bu zavallı ağalar zehni maariflənmə işinə çox xəsislik göstərirlər. Elə bu ağalardan çox soyuq münasibət görənlərdən biri də Qafqaz türkləri arasında çəmiyyəti-xeyriyyə təşkil etmək istəyən Həsən bəy Məlikovdur. Onun təşkil etmək istədiyi cəmiyyətin əsas məqsədi cavan türk uşaqlarına dərs verməkdir. Cəmiyyətin geniş imkanları olmadığından o, hazırda Bakı realni məktəbində bir yetim uşaq oxudur. | |
"Mşak" qəzeti (№ 17, 1 may 1875) Məlik Şahnazaryanın "Şamaxıdan məktub" sərlövhəli məqaləsində yenə də Həsən bəy Zərdabidən söhbət açır. O, həmin məqaləsində Şamaxının və ətraf kəndlərin həyatı, məişəti və əhalisinin dolanacağı haqqında məlumat verdikdən sonra Həsən bəy Zərdabinin "Əkinçi" qəzetindən söhbət edir. Qəzet yazır:
| | Bizim mülahizəmizə görə, əgər cənab Həsən bəy yalnız elmi məhəbbətdən doğaraq öz xalqına fikri təkan vermək istəyirsə, yəni öz oxucuları arasında elmə, maarifə rəğbət, başqa məzhəbdən olanlara dostluq, qardaşlıq, cəmimiyyət, məhəbbət toxumu səpmək istəyirsə (bunsuz kamil maarifpərvərlik ola bilməz), o zaman bu onun üçün maarif şüarı olacaqdır. Yox, əgər bu məqsədləri qoyub ruhanilik və din əleyhinə mübarizəyə, öz qəzetini yalnız tez-tez məhkəmə qərarları ilə doldurmağa çalışarsa, o zaman türklər üçün təhsil işi qabağa getməyəcək... | |
Həsən bəy Zərdabi fəaliyyətinə, onun Azərbaycan mədəniyyəti sahəsindəki xidmətlərinə səhifələr həsr edən "Mşak" qəzeti (№ 28, 17 iyul 1875) dərc etdirdiyi "Bakıdan məktub"unda "erməni cəmiyyəti-xeyriyyələri"nin fəaliyyətindən söhbət açır. O yazır:
| | Müsəlman tələbələrinə köməklik edən cəmiyyət 140 manatdan çox olmayan gəliri ilə ancaq bir nəfəri saxlaya bilir. Onun da çatışmayanını Həsən bəy öz cibindən qoyur... "Əkinçi"nin 2000-ə qədər abunəçisi var. Deyirlər ki, Bakı qəza hakimi Bakı qəzasının bütün türklərinə, kənd və şəhərlərinə "Əkinçi" qəzeti almağı həvalə etmişdir. Bu, hələ Bakı əhaləsinin maarifin mənfəətini dərk etməkdən çox uzaq olmasını göstərir. | |
Hələ "Əkinçi" nəşrindən xeyli qabaq Q.Artsruni öz orqanında bir sıra məqalə çap etdirmiş və "Əkinçi"nin çıxması barədə məlumat vermişdir. "Əkinçi" qəzeti nəşr olunanda "Mşak" ona xüsusi baş məqalə həsr etmiş və "Əkinçi"nin meydana çıxmasına qızğın alqışlamışdır. Həsən bəy Zərdabinin razılıq əlaməti olaraq Qriqor Artsruniyə göndərdiyi məktubun sonunda deyilir: "Sizə "Əkinçi"yə olan rəğbətiniz üçün təkrar təşəkkür elan edirəm və Sizi inandırıram ki, Sizin uzaqgörənliyiniz Sizi aldatmayacaq "Əkinçi" "Mşak"a qardaşlıq əli uzadacaq və Sizin qəzetiniz kimi o da bizim sevimli Qafqazın müsəlman əhalisi arasında maarif yaymağı özünə məqsəd qəbul edəcəkdir." H.Zərdabi "Mşak" redaktorunun göstərdiyi qayğıya cavab olaraq ona dərin minnətdarlığını bildirmiş və "Əkinçi"nin ilk nömrəsini sovqat kimi ona göndərmişdi. Q.Artsruni qəzeti mütaliə etdikdən sonra yazmışdı: "Bakıda türk dilində çıxan "Əkinçi" qəzetinin birinci nömrəsini məmnuniyyətlə aldıq. Ümidvarıq ki, həmin qəzetin məzmunu vaxtaşırı olaraq öz oxucularımıza aşılayacaq və ondan parçalar dərc edəcəyik. İctimai həyat meydanında yeni qəzetin yaranmasını səmimi-qəlbdən salamlayırıq."
Hər iki qəzet sıx əlaqə saxlayır, bir-birinin qeydinə qalır, fəaliyyətləri barədə vaxtaşırı materiallar dərc edirdi. "Mşak" qəzeti (№ 7, 26 fevral 1876) Gəncədəki erməni ziyalılarının "Əkinçi"nin yayılmasına kömək etdiklərini xəbər verirdi. "Əkinçi" də tez-tez "Mşak"ın adını yad edir, onun fəaliyyətini ardıcıl izləyir, müvəffəqiyyətli çıxışlarını fərəhlə qarşılayır, səhvlərini isə prinsipiallıqla tənqid edirdi.Qurban bayramının əsil mətləbi barəsində "Əkinçi" qəzetində (№ 2, 18 yanvar 1877) qetmiş məqaləni "Mşak" tərcümə edərək öz səhifəsində şərhlə çap etdirir. İslam dininə və ittihadi-islama qarşı olan bu yazıya "Əkinçi" (№ 4, 17 fevral 1877) cavab məqaləsində yazır:
| | Ey cənab Artsruni (zikr olunan qəzetin münşisinin adıdır), əgərçi cənabınız doğru buyurursunuz ki, zəmanəmiz elm zəmanəsidir və bu halda ermənilər bizdən artıq elm təhsil etməyə rağibdirlər, amma..... neçə yüz ildir ki, biz ermənilər ilə qonşuluq edirik, indi cənabınıza eyb deyilmi ki, bizim aramıza ədavət salırsınız... | |
Erməni ictimaiyyəti Həsən bəy Zərdabinin Azərbaycan xalqının mədəniyyəti tarixində tutduğu mövqeyi yüksək qiymətləndirirdi. Onun vəfatı münasibətilə "Mşak" qəzeti (№ 172, 2 dekabr 1907) "Həsən bəy Məlikov" sərlövhəli nekroloq vermişdir. Həmin nekroloqda deyilirdi:
| | Noyabr ayının 28-də Bakıda ilk dövri mətbuatın — "Əkinçi" qəzetinin redaktoru və naşiri, ilk türk publisisti Həsən bəy Məlikov vəfat etmişdir. Həsən bəy Məlikov 3 il bundan əvvəl Bakı realnı məktəbinin təbiət elmləri müəllimi idi. Türk xalqının maarifi işində Məlikov əhəmiyyətli rol oynamışdır. Həsən bəyin ölümü türk ziyalıları üçün ağır olmalıdır. O, bu ziyalıların rəhbəri idi. Həsən bəy son vaxtlara qədər "Kaspi" qəzetinin də baş rəhbərlərindən biri idi. Həsən bəy türk xalqı üçün xalq dilinin əhəmiyyətini başa düşən ilk adam oldu. O, ilk türk qəzetini fars ya ərəb dilində deyil, bəlkə yad ünsürlərdən təmizləmək istədiyi hələ tamam saflaşdırılmamış, işlənib-təmizlənməmiş türk xalq dilində nəşr etdi. Əgər kitablar və hətta elmi kitablar nəşr etdirməyə imkan verirsə, bütün bunlar üçün bizim ölkənin türk yaxud tatar xalqları başlıca olaraq Məlikova borcludurlar. | |
Mənbə
İstinadlar
- Зулумян, Б. С.; Геворкян, А. Р. "Арцруни, Григор". bigenc.ru (rus). Большая российская энциклопедия. 2022-03-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-03-23.
- Ermənistan Sovet Ensiklopediyası (erməni). VII. Yerevan: ESE-nın Baş Redaksiyası. 1981. səh. 655.
- Веселовский, Ю. "Прошьяц, Перч". wikisource.org (rus). Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона. 2022-03-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-31.
- Ermənistan Soraq Ensiklopediyası (erməni). Yerevan: Ermənistan Ensiklopediyasının Baş Redaksiyası. 1996. səh. 338.
- "Մշակ". encyclopedia.am (erməni). 2022-07-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-03-31.
- Tarverdiyeva, 1985. səh. 107
- Tarverdiyeva, 1985. səh. 60–61
- Tarverdiyeva, 1985. səh. 61–62
- Tarverdiyeva, 1985. səh. 62
- Агаян, Ц.П. "Газета "Экинчи" и армянская периодическая печать 70-х годов XIX века". Доклады Акад. наук Азерб. ССР. Т. II (№ 8). 1946: 357–359. 2023-08-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-04-08.
- Əhmədov, Teymur. Xeyirxahlığın sorağı ilə (Ön söz əvəzi). K.Tarverdiyeva. Azərbaycan mədəniyyəti erməni dövri mətbuatında (1850–1920). Bakı: Yazıçı. 1985. səh. 5–6.
- Агаян, Ц.П. "К вопросу об издании азербайджанской газеты "Экинчи" и связи "Экинчи" с армянской периодической печатью". Известия Акад. наук Армян. ССР. Общественные науки (№ 11). 1950: 51–65. 2023-08-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-04-08.
- Məmmədov, 1976. səh. 18
- Zərdabi, Həsən bəy. Seçilmiş əsərləri. Bakı: Azərnəşr. 1960. səh. 111.
- "Əkinçi" qəzeti 1875–1877 (tam mətni). Bakı: Azərnəşr. 1979. səh. 320.
- Tarverdiyeva, 1985. səh. 62–63
Ədəbiyyat
- ՄՇԱԿ // Հայկական Սովետական Հանրագիտարան. հ․ 7, էջ 655.
- Vəli Məmmədov. "Əkinçi" qəzeti. Bakı: Azərnəşr. 1976.
- Kövsər Tarverdiyeva. Azərbaycan mədəniyyəti erməni dövri mətbuatında (1850–1920). Bakı: Yazıçı. 1985.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Msak erm Մշակ Emekci 1872 1921 ci illerde Tbiliside nesr edilmis gundelik ermeni qezeti Tesiscisi ve ilk redaktoru Qriqor Artsruni olmusdur MsakNov ictimai siyasi ve edebi qezetTesisci Qriqor ArtsruniBas redaktor Qriqor Artsruni 1872 1892 Aleksandr Kalantar 1893 1913 Hambartsum Arakelyan 1913 1918 Arakel Babaxanyan 1918 1920 Tiqran Haxumyan 1917 1920 Redaktor Qriqor Artsruni 1872 1892 Arakel Babaxanyan 1918 1920 Yaranma tarixi 4 16 sentyabr 1872Dil ermeni diliNesrini dayandirib 1921Bas ofis TbilisiOlke Rusiya imperiyasiHaqqinda Msak qezetinin esasi 1872 ci ilde qoyulmusdur Redaktoru ve nasiri Heydelberq Universitetinin felsefe fakultesini bitirmis ictimai xadim ve publisist Qriqor Artsruni olmusdur Evvelce heftelik sonra gundelik cixmisdir 1885 ci ilde fasile vermisdir 1892 ci ilden sonra qezetin redaktorlari Aleksandr Kalantar 1893 1913 Hambartsum Arakelyan 1913 1918 tarixci Leo 1918 1920 Tiqran Haxumyan fasilelerle 1917 1920 ve basqalari olmusdur FealiyyetiQ Artsrunin cixartdigi Msak azad fikirli ziyalilarin ideoloji orqani kimi burjua demokratik qurulusu teklif ederek esas zerbeni kilse ve ruhanilere qarsi yoneldirdi Qezetin fealiyyetinin diger muhum istiqameti ermeni mektebinin dunyevilesmesi ve kilseden ayrilmasi ugrunda mubarize idi Dovrun mutereqqi ictimai xadimlerini ve yazicilarini Porc Prosyan Qazaros Agayan Aleksandr Sirvanzade Vahram Papazyan ve b birlesdiren Msak ermeni xalqinin xususen de medeni maarif heyatinda yeni ermeni edebiyyatinin inkisafinda muhum rol oynamisdir Bedii eserleri ve publisistik meqaleleri xalqi milli azadliq mubarizesi cagiran qezetin nufuzunun yukselmesine tesirinin guclenmesine boyuk tohfe veren yaradiciligi xususile elametdardir Msak Stepan Nezeryanin redaktesi ile cixan Hyusisapayl Simal pariltisi jurnali ile birge 1858 1886 ci illerde Tbiliside nesr edilmis Megu hayastani Ermenistan arisi qezeti ile cekismeye girmisdir Raffinin deyimile her ikisi liberal yonumlu olan Stepan Nezeryanin Hyusisapayl i idealist Qriqor Artsruninin Mask i ise realist movqeyde durmusdur Lakin Q Artsrunin evvel Porc Prosyan daha sonra Raffi ile arasinda uzun muddet davam eden fikir ayriligi hemin sexslerin meyus olub qezetle elaqelerini kesmeleri ile neticelendi 1905 1907 ci illerde birinci rus inqilabi dovrunde ermeni milli fikri ve azadligi Msak in sehifelerinde isiqlandirilirdi Lakin artiq 1917 1920 ci illerde Msak qezeti tam milletci movqeyeden cixis etmeye basladi 1921 ci ilde Gurcustanin sovet isgalindan sonra nesri dayandirilmisdir Ekinci ile elaqeleriQezet Qafqazda yasayan qonsulari xususile Qafqaz turkleri onlarin meiseti edebiyyati medeniyyetinin butun saheleri basda incesenet musiqi ve teatr olmaqla maarif herekati ve s mutemadi isiqlandirmisdir Ermeni dovri metbuati sehifelerinde adina cox tez tez rast gelinen fealiyyetinden danisilarken her yerde ilk turk publisisti maarifperveri ve ictimai xadimi kimi teqdim olunan sexsiyyetlerden biri de Hesen bey Melikov Zerdabi idi Msak hele 27 fevral 1875 ci il tarixli 8 ci nomresinde oxucularinin nezer diqqetini H Zerdabinin qezet cixarmaq arzusuna celb ederek yazirdi Ali tehsilli bir turk Hesen bey Melikov butun maneeleri qiraraq Bakida turk dilinde qezet nesr etmek isteyir Biz memnuniyyetle oxucularin nezer diqqetini bu hadiseye celb ederik Msak qezetinde 12 27 mart 1875 N A imzasi ile derc edilen Bakidan mektub serlovheli meqalede Azerbaycan xalqi arasinda helelik ziyalilarin az olmasi bu sebebden de ictimai islerin esasen bu ve ya diger aganin elinde toplanmasi ve o aganin da oz etrafinda ancaq onun elinde alet ola bilecek adamlari toplamasindan teessuf hissi ile danisilir Eyni zamanda deyilir Xeyriyye cemiyyetleri islerini yaradanlar agalar olurlar Onlar da dini islere mescidlere su yollari cekdirmeye pullarini muzayiqe etmirler Amma bu zavalli agalar zehni maariflenme isine cox xesislik gosterirler Ele bu agalardan cox soyuq munasibet gorenlerden biri de Qafqaz turkleri arasinda cemiyyeti xeyriyye teskil etmek isteyen Hesen bey Melikovdur Onun teskil etmek istediyi cemiyyetin esas meqsedi cavan turk usaqlarina ders vermekdir Cemiyyetin genis imkanlari olmadigindan o hazirda Baki realni mektebinde bir yetim usaq oxudur Msak qezeti 17 1 may 1875 Melik Sahnazaryanin Samaxidan mektub serlovheli meqalesinde yene de Hesen bey Zerdabiden sohbet acir O hemin meqalesinde Samaxinin ve etraf kendlerin heyati meiseti ve ehalisinin dolanacagi haqqinda melumat verdikden sonra Hesen bey Zerdabinin Ekinci qezetinden sohbet edir Qezet yazir Bizim mulahizemize gore eger cenab Hesen bey yalniz elmi mehebbetden dogaraq oz xalqina fikri tekan vermek isteyirse yeni oz oxuculari arasinda elme maarife regbet basqa mezhebden olanlara dostluq qardasliq cemimiyyet mehebbet toxumu sepmek isteyirse bunsuz kamil maarifperverlik ola bilmez o zaman bu onun ucun maarif suari olacaqdir Yox eger bu meqsedleri qoyub ruhanilik ve din eleyhine mubarizeye oz qezetini yalniz tez tez mehkeme qerarlari ile doldurmaga calisarsa o zaman turkler ucun tehsil isi qabaga getmeyecek Hesen bey Zerdabi fealiyyetine onun Azerbaycan medeniyyeti sahesindeki xidmetlerine sehifeler hesr eden Msak qezeti 28 17 iyul 1875 derc etdirdiyi Bakidan mektub unda ermeni cemiyyeti xeyriyyeleri nin fealiyyetinden sohbet acir O yazir Muselman telebelerine komeklik eden cemiyyet 140 manatdan cox olmayan geliri ile ancaq bir neferi saxlaya bilir Onun da catismayanini Hesen bey oz cibinden qoyur Ekinci nin 2000 e qeder abunecisi var Deyirler ki Baki qeza hakimi Baki qezasinin butun turklerine kend ve seherlerine Ekinci qezeti almagi hevale etmisdir Bu hele Baki ehalesinin maarifin menfeetini derk etmekden cox uzaq olmasini gosterir Hele Ekinci nesrinden xeyli qabaq Q Artsruni oz orqaninda bir sira meqale cap etdirmis ve Ekinci nin cixmasi barede melumat vermisdir Ekinci qezeti nesr olunanda Msak ona xususi bas meqale hesr etmis ve Ekinci nin meydana cixmasina qizgin alqislamisdir Hesen bey Zerdabinin raziliq elameti olaraq Qriqor Artsruniye gonderdiyi mektubun sonunda deyilir Size Ekinci ye olan regbetiniz ucun tekrar tesekkur elan edirem ve Sizi inandiriram ki Sizin uzaqgorenliyiniz Sizi aldatmayacaq Ekinci Msak a qardasliq eli uzadacaq ve Sizin qezetiniz kimi o da bizim sevimli Qafqazin muselman ehalisi arasinda maarif yaymagi ozune meqsed qebul edecekdir H Zerdabi Msak redaktorunun gosterdiyi qaygiya cavab olaraq ona derin minnetdarligini bildirmis ve Ekinci nin ilk nomresini sovqat kimi ona gondermisdi Q Artsruni qezeti mutalie etdikden sonra yazmisdi Bakida turk dilinde cixan Ekinci qezetinin birinci nomresini memnuniyyetle aldiq Umidvariq ki hemin qezetin mezmunu vaxtasiri olaraq oz oxucularimiza asilayacaq ve ondan parcalar derc edeceyik Ictimai heyat meydaninda yeni qezetin yaranmasini semimi qelbden salamlayiriq Her iki qezet six elaqe saxlayir bir birinin qeydine qalir fealiyyetleri barede vaxtasiri materiallar derc edirdi Msak qezeti 7 26 fevral 1876 Gencedeki ermeni ziyalilarinin Ekinci nin yayilmasina komek etdiklerini xeber verirdi Ekinci de tez tez Msak in adini yad edir onun fealiyyetini ardicil izleyir muveffeqiyyetli cixislarini ferehle qarsilayir sehvlerini ise prinsipialliqla tenqid edirdi Qurban bayraminin esil metlebi baresinde Ekinci qezetinde 2 18 yanvar 1877 qetmis meqaleni Msak tercume ederek oz sehifesinde serhle cap etdirir Islam dinine ve ittihadi islama qarsi olan bu yaziya Ekinci 4 17 fevral 1877 cavab meqalesinde yazir Ey cenab Artsruni zikr olunan qezetin munsisinin adidir egerci cenabiniz dogru buyurursunuz ki zemanemiz elm zemanesidir ve bu halda ermeniler bizden artiq elm tehsil etmeye ragibdirler amma nece yuz ildir ki biz ermeniler ile qonsuluq edirik indi cenabiniza eyb deyilmi ki bizim aramiza edavet salirsiniz Ermeni ictimaiyyeti Hesen bey Zerdabinin Azerbaycan xalqinin medeniyyeti tarixinde tutdugu movqeyi yuksek qiymetlendirirdi Onun vefati munasibetile Msak qezeti 172 2 dekabr 1907 Hesen bey Melikov serlovheli nekroloq vermisdir Hemin nekroloqda deyilirdi Noyabr ayinin 28 de Bakida ilk dovri metbuatin Ekinci qezetinin redaktoru ve nasiri ilk turk publisisti Hesen bey Melikov vefat etmisdir Hesen bey Melikov 3 il bundan evvel Baki realni mektebinin tebiet elmleri muellimi idi Turk xalqinin maarifi isinde Melikov ehemiyyetli rol oynamisdir Hesen beyin olumu turk ziyalilari ucun agir olmalidir O bu ziyalilarin rehberi idi Hesen bey son vaxtlara qeder Kaspi qezetinin de bas rehberlerinden biri idi Hesen bey turk xalqi ucun xalq dilinin ehemiyyetini basa dusen ilk adam oldu O ilk turk qezetini fars ya ereb dilinde deyil belke yad unsurlerden temizlemek istediyi hele tamam saflasdirilmamis islenib temizlenmemis turk xalq dilinde nesr etdi Eger kitablar ve hetta elmi kitablar nesr etdirmeye imkan verirse butun bunlar ucun bizim olkenin turk yaxud tatar xalqlari baslica olaraq Melikova borcludurlar MenbeIstinadlar Zulumyan B S Gevorkyan A R Arcruni Grigor bigenc ru rus Bolshaya rossijskaya enciklopediya 2022 03 23 tarixinde Istifade tarixi 2022 03 23 Ermenistan Sovet Ensiklopediyasi ermeni VII Yerevan ESE nin Bas Redaksiyasi 1981 seh 655 Veselovskij Yu Proshyac Perch wikisource org rus Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona 2022 03 31 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2022 03 31 Ermenistan Soraq Ensiklopediyasi ermeni Yerevan Ermenistan Ensiklopediyasinin Bas Redaksiyasi 1996 seh 338 Մշակ encyclopedia am ermeni 2022 07 30 tarixinde Istifade tarixi 2022 03 31 Tarverdiyeva 1985 seh 107 Tarverdiyeva 1985 seh 60 61 Tarverdiyeva 1985 seh 61 62 Tarverdiyeva 1985 seh 62 Agayan C P Gazeta Ekinchi i armyanskaya periodicheskaya pechat 70 h godov XIX veka Doklady Akad nauk Azerb SSR T II 8 1946 357 359 2023 08 01 tarixinde Istifade tarixi 2022 04 08 Ehmedov Teymur Xeyirxahligin soragi ile On soz evezi K Tarverdiyeva Azerbaycan medeniyyeti ermeni dovri metbuatinda 1850 1920 Baki Yazici 1985 seh 5 6 Agayan C P K voprosu ob izdanii azerbajdzhanskoj gazety Ekinchi i svyazi Ekinchi s armyanskoj periodicheskoj pechatyu Izvestiya Akad nauk Armyan SSR Obshestvennye nauki 11 1950 51 65 2023 08 01 tarixinde Istifade tarixi 2022 04 08 Memmedov 1976 seh 18 Zerdabi Hesen bey Secilmis eserleri Baki Azernesr 1960 seh 111 Ekinci qezeti 1875 1877 tam metni Baki Azernesr 1979 seh 320 Tarverdiyeva 1985 seh 62 63 Edebiyyat ՄՇԱԿ Հայկական Սովետական Հանրագիտարան հ 7 էջ 655 Veli Memmedov Ekinci qezeti Baki Azernesr 1976 Kovser Tarverdiyeva Azerbaycan medeniyyeti ermeni dovri metbuatinda 1850 1920 Baki Yazici 1985