Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Müstəmləkəçilikdən azad olma (ing. Decolonization) — müstəmləkələrə, protektoratlara, dominionlara, mandat altında olan ərazilərə tam müstəqillik və suverenliyin verilməsi.
Müstəmləkə imperiyalarının ləğv edilməsi siyasəti 1941-ci ildə Atlantik Xartiyanın qəbulunda elan edilmişdi. Xartiya ABŞ-nin müstəmləkə ərazilərinin bazarlarına buraxılması barədə tələbindən sonra qəbul edilmişdi.
Terminin tətbiqi
Dekolonizasiya termininin mənaları və tətbiqləri mübahisəlidir. Dekolonizasiyanın mənasını siyasi müstəqillikdən kənara çıxaran geniş yanaşmalar mübahisələrə səbəb olmuş və tənqidlərə məruz qalmışdır. Bir qrup araşdırmaçılar analitik cəhətdən bu terminin əsassız olduğunu müdafiə etdilər, digərləri iddia edirdilər ki, “dekolonizasiya” üçün elmi və praktiki tətbiqlər şəxsiyyətlər haqqında şəksiz və əsaslı anlayışları öyrənməyə imkan verir.
Dekolonizasiya ilə bağlı ilk araşdırmalar 1960-1970-ci illərdə ortaya çıxdı. Bu dövrə aid mühüm kitab Martinika müəllifi Frantz Fanonun "Yerin bədbəxtləri" (1961) əsəri idi ki, bu əsər dekolonizasiyanın bir çox aspektlərini ortaya qoydu. Dekolonizasiyanın sonrakı tədqiqatları iqtisadi bərabərsizlikləri müstəmləkəçiliyin mirası kimi, eləcə də insanların mədəniyyətlərinin məhvi kimi nəzərdən keçirdi.
Əhatə dairəsi
Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) bildirir ki, öz müqəddəratını təyin etmək üçün fundamental hüquq dekolonizasiya üçün əsas tələbdir və bu hüquq siyasi müstəqilliklə və ya olmadan da həyata keçirilə bilər. 1960-cı ildə BMT Baş Assambleyasının Qətnaməsi müstəmləkə xarici idarəçiliyini insan hüquqlarının pozulması kimi xarakterizə etdi. Müstəqillik qazanmış yerlərdə hələ də müstəmləkəçillik altında yaşayan yerli xalqlar müstəmləkəsizliyə və öz müqəddəratını təyin etmə tələblərini irəli sürməyə davam edirlər.
Dekolonizasiya məsələləri davam edir və müasir dövrdə qaldırılır. Latın Amerikası və Cənubi Afrikada bu cür məsələlər dekolonizasiya termini altında getdikcə daha çox müzakirələrə səbəb olur.
Biliyin dekolonizasiyası
Biliyin dekolonizasiyası (həmçinin epistemik dekolonizasiya və ya qnoseoloji dekolonizasiya) dekolonial elmdə inkişaf etmiş bir anlayışdır. Qərb bilik sistemlərinin qəbul edilən hegemonluğunu tənqid edir. Alternativ epistemologiyaları , ontologiyaları və metodologiyaları tədqiq etməklə digər bilik sistemlərini qurmağa və qanuniləşdirməyə çalışır. Ehtimal ondan ibarətdir ki, əgər kurikulumlar, nəzəriyyələr və biliklər müstəmləkəçiliyə məruz qalıblarsa deməli bu, siyasi, iqtisadi, sosial və mədəni baxımdan müstəmləkəçi mülahizələrin təsirinə məruz qalması deməkdir. Dekolonial bilik perspektivi fəlsəfə ( xüsusilə qnoseologiya ), elm , elm tarixi və sosial elmdə digər fundamental kateqoriyalar daxil olmaqla geniş çeşidli mövzuları əhatə edir.
Dekolonizasiyanın nəticələri
2019-cu ildə aparılan bir araşdırma göstərdi ki, müstəmləkələr müstəqilliklərini əldə etdikdən dərhal sonra demokratiya səviyyəsi kəskin şəkildə artdı. Bununla belə, münaqişə, gəlir artımı və iqtisadi artım müstəqillikdən əvvəl və sonra sistematik olaraq fərqlənmədi.
Siyasi nəzəriyyəçi Kevin Duonqun fikrincə, dekolonizasiya tətbiq edilməsəydi "əsrin ən böyük hüquqlarından məhrumetmə aktı ola bilərdi", çünki çoxsaylı anti-müstəmləkəçi fəallar müstəqillikdən daha çox, ilk növbədə imperiyalar daxilində ümumi seçki hüququnu qazanmaq məqsədləri güdürdülər. Çünki asılı ərazilər milli dövlətə çevrildikcə, həmin fəallar öz səslərini itirirdilər. Milli məclislər və digər bu kimi strukturlar müstəqillikdən daha çox öz mənafeləri naminə faktiki asılı olmağı daha üstün tuturlar.
Devid Strenc qeyd etmişdir ki, 20-ci əsrdə müstəmləkələrinin itirilməsi Fransa və İngiltərəni “ikinci dərəcəli güclərə” çevirdi.
İstinadlar
- "Residual Colonialism In The 21St Century - United Nations University". web.archive.org. 2021-07-17. 2021-07-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-09-23.
- Parker, David. Revolutions and the Revolutionary Tradition: In the West 1560-1991 (ingilis). Routledge. 2002-11-01.
- "Dekolonizasiya". brill.com. İstifadə tarixi: 2023.09.24.
- Getachew, Adom. Worldmaking after Empire: The Rise and Fall of Self-Determination. Princeton University Press. 2019-01-01. 2022-09-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-09-23.
- "Declaration on the Granting of Independence to Colonial Countries and Peoples". OHCHR (ingilis). 2022-11-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-09-23.
- "Decoloniality". GLOBAL SOCIAL THEORY (ingilis). 2022-10-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-09-23.
- "Dekolonizasiya". hts.org. 2022-12-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2023.09.24.
- Broadbent, Alex. "It will take critical, thorough scrutiny to truly decolonise knowledge". The Conversation (ingilis). 2017-06-01. 2022-07-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-09-23.
- "Dekolonizasiyanın nəticələri". www.ncbi.nlm.nih.gov. 2022-10-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2023.09.24.
- "dekolonizasiyanın nəticələri". www.cambridge.org. 2023-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2023.09.24.
- "Devid Strencin fikirləri". www.cambridge.org. 2023-07-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2023.09.24.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mustemlekecilikden azad olma ing Decolonization mustemlekelere protektoratlara dominionlara mandat altinda olan erazilere tam musteqillik ve suverenliyin verilmesi Mustemleke imperiyalarinin legv edilmesi siyaseti 1941 ci ilde Atlantik Xartiyanin qebulunda elan edilmisdi Xartiya ABS nin mustemleke erazilerinin bazarlarina buraxilmasi barede telebinden sonra qebul edilmisdi Terminin tetbiqiDekolonizasiya termininin menalari ve tetbiqleri mubahiselidir Dekolonizasiyanin menasini siyasi musteqillikden kenara cixaran genis yanasmalar mubahiselere sebeb olmus ve tenqidlere meruz qalmisdir Bir qrup arasdirmacilar analitik cehetden bu terminin esassiz oldugunu mudafie etdiler digerleri iddia edirdiler ki dekolonizasiya ucun elmi ve praktiki tetbiqler sexsiyyetler haqqinda seksiz ve esasli anlayislari oyrenmeye imkan verir Dekolonizasiya ile bagli ilk arasdirmalar 1960 1970 ci illerde ortaya cixdi Bu dovre aid muhum kitab Martinika muellifi Frantz Fanonun Yerin bedbextleri 1961 eseri idi ki bu eser dekolonizasiyanin bir cox aspektlerini ortaya qoydu Dekolonizasiyanin sonraki tedqiqatlari iqtisadi berabersizlikleri mustemlekeciliyin mirasi kimi elece de insanlarin medeniyyetlerinin mehvi kimi nezerden kecirdi Ehate dairesiBirlesmis Milletler Teskilati BMT bildirir ki oz muqedderatini teyin etmek ucun fundamental huquq dekolonizasiya ucun esas telebdir ve bu huquq siyasi musteqillikle ve ya olmadan da heyata kecirile biler 1960 ci ilde BMT Bas Assambleyasinin Qetnamesi mustemleke xarici idareciliyini insan huquqlarinin pozulmasi kimi xarakterize etdi Musteqillik qazanmis yerlerde hele de mustemlekecillik altinda yasayan yerli xalqlar mustemlekesizliye ve oz muqedderatini teyin etme teleblerini ireli surmeye davam edirler Dekolonizasiya meseleleri davam edir ve muasir dovrde qaldirilir Latin Amerikasi ve Cenubi Afrikada bu cur meseleler dekolonizasiya termini altinda getdikce daha cox muzakirelere sebeb olur Biliyin dekolonizasiyasiBiliyin dekolonizasiyasi hemcinin epistemik dekolonizasiya ve ya qnoseoloji dekolonizasiya dekolonial elmde inkisaf etmis bir anlayisdir Qerb bilik sistemlerinin qebul edilen hegemonlugunu tenqid edir Alternativ epistemologiyalari ontologiyalari ve metodologiyalari tedqiq etmekle diger bilik sistemlerini qurmaga ve qanunilesdirmeye calisir Ehtimal ondan ibaretdir ki eger kurikulumlar nezeriyyeler ve bilikler mustemlekeciliye meruz qaliblarsa demeli bu siyasi iqtisadi sosial ve medeni baximdan mustemlekeci mulahizelerin tesirine meruz qalmasi demekdir Dekolonial bilik perspektivi felsefe xususile qnoseologiya elm elm tarixi ve sosial elmde diger fundamental kateqoriyalar daxil olmaqla genis cesidli movzulari ehate edir Dekolonizasiyanin neticeleri2019 cu ilde aparilan bir arasdirma gosterdi ki mustemlekeler musteqilliklerini elde etdikden derhal sonra demokratiya seviyyesi keskin sekilde artdi Bununla bele munaqise gelir artimi ve iqtisadi artim musteqillikden evvel ve sonra sistematik olaraq ferqlenmedi Siyasi nezeriyyeci Kevin Duonqun fikrince dekolonizasiya tetbiq edilmeseydi esrin en boyuk huquqlarindan mehrumetme akti ola bilerdi cunki coxsayli anti mustemlekeci feallar musteqillikden daha cox ilk novbede imperiyalar daxilinde umumi secki huququnu qazanmaq meqsedleri gudurduler Cunki asili eraziler milli dovlete cevrildikce hemin feallar oz seslerini itirirdiler Milli meclisler ve diger bu kimi strukturlar musteqillikden daha cox oz menafeleri namine faktiki asili olmagi daha ustun tuturlar Devid Strenc qeyd etmisdir ki 20 ci esrde mustemlekelerinin itirilmesi Fransa ve Ingiltereni ikinci dereceli guclere cevirdi Istinadlar Residual Colonialism In The 21St Century United Nations University web archive org 2021 07 17 2021 07 17 tarixinde Istifade tarixi 2023 09 23 Parker David Revolutions and the Revolutionary Tradition In the West 1560 1991 ingilis Routledge 2002 11 01 Dekolonizasiya brill com Istifade tarixi 2023 09 24 Getachew Adom Worldmaking after Empire The Rise and Fall of Self Determination Princeton University Press 2019 01 01 2022 09 20 tarixinde Istifade tarixi 2023 09 23 Declaration on the Granting of Independence to Colonial Countries and Peoples OHCHR ingilis 2022 11 20 tarixinde Istifade tarixi 2023 09 23 Decoloniality GLOBAL SOCIAL THEORY ingilis 2022 10 26 tarixinde Istifade tarixi 2023 09 23 Dekolonizasiya hts org 2022 12 06 tarixinde Istifade tarixi 2023 09 24 Broadbent Alex It will take critical thorough scrutiny to truly decolonise knowledge The Conversation ingilis 2017 06 01 2022 07 12 tarixinde Istifade tarixi 2023 09 23 Dekolonizasiyanin neticeleri www ncbi nlm nih gov 2022 10 04 tarixinde Istifade tarixi 2023 09 24 dekolonizasiyanin neticeleri www cambridge org 2023 07 03 tarixinde Istifade tarixi 2023 09 24 Devid Strencin fikirleri www cambridge org 2023 07 08 tarixinde Istifade tarixi 2023 09 24