Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mədəniyyət sənayesi — Frankfurt məktəbinin iki böyük üzvü olan Theodor Adorno və Max Horkheimer tərəfindən sosial, mədəniyyət və media elmlərinə bəxş edilmiş tənqidi konseptdir. Bir çoxlarından fərqli olaraq bu cütlük mediaya və mədəniyyətə tənqidi prizmadan baxaraq onların sadəcə kapitalist və elit sinfin maraqlarına xidmət etdiyini irəli sürmüşlər.
Adorno və Horkheimer-in Birləşmiş Ştatlara gedişi və yaşadıqları dövr
Adorno Almaniyanın Frankfurt, Horkheimer isə Ştutqart şəhərində dünyaya gəlmişlər. Almaniyada təhsil alan və akademik sahədə işləməyə başlayan bu iki şəxs Nazi partiyası hakimiyyətə gəldikdən sonra Marksist və tənqidi baxışlarına görə dövlət tərəfindən möhkəm tənqidlərə və basqılara məruz qaldıqlarından Almaniyanın tərk edərək Birləşmiş Ştatlara köçməyə qərar verirlər. Bu hadisə onların həyatında dönüş nöqtəsi olur. 1940-50-ci illərdə media, əyləncə mədəniyyəti və kapitalizm Birləşmiş Ştatlarda sürətlə böyüməkdə idi. Hər il yeni sənayelər açılır, yeni filmlər, çizgi filmlər, mahnılar və digər mədəniyyət məhsulları ortaya çıxmaqda idi. Bu dəyişiklikləri müşahidə edən Horkheimer və Adorno bu məsələyə özlərinə məxsus prizmadan baxmağa qərar verirlər, və nəticədə, o günə kimi heç kimin üzə çıxarmadığı mənfi tendensiyanı ortaya çıxartmağı bacardılar.
Mədəniyyət sənayesi
Horkheimer və Adorno kapitalizmin beşiyi sayıla biləcək yerlərdən biri olan ABŞ-da medianın kapitalizmə xas xüsusiyyətləri özünə götürdüyünü irəli sürürdülər. Kapitalizmin əsas xüsusiyyətləri qazanc, təminat və tələbat və yalnız maddiyyəti düşünməkdir. Bunlar mediaya da siraət edərək medianın korlanmasına və əsl mədəniyyətdən daha çox maddi amillərə üstünlük verməsinə gətirir çıxarır. Məsəlçün, əgər qeyri-etik səhnələrlə dolu bir film mənalı, öyrədici bir filmdəm daha çox reytinq qazanırsa, o film media tərəfindən daha da seviləcək və daha çox təbliğ ediləcək. Nəticədə isə, əsas məsələ yaxşı və yaxud pis mədəniyyət deyil, gəlirli və gəlirsiz mədəniyyət ideologiyası formalaşır. Bu gəliri görən dominant sosial sinif isə mediadan istifadə edərək öz gəlirlərini daha da artırmağa və eyni zamanda cəmiyyəti də idarə etmək istəyirlər. Bu istəyi reallığa çevirmək üçün isə müxtəlif üsullara əl atılır. Başlıca üsul əyləncəyə disproporsiyonal dərəcədə üstünlük verilməsidir. Əyləncə proqramları geniş şəkildə yayımlanır və bu da insanları əyləncəyə meylli edir. Dominant sinif insanları tənqidi düşünməkdən uzaqlaşdırmaq üçün acı gerçəklikləri üzə çıxardan, siyasi, iqtisadi və sosial problemləri çox qabardan media məhsullarını dəstəkləmir və buna görə də bu səpkili verilişlər çox az həcmdə yayımlanır.Bu yolla insanlar tənqidi düşüncədən uzaqlaşaraq müti insana çevrilirlər. Onlara təqdim edilən nə varsa onu qəbul etdikləri üçün heç bir vəclə dominant sosial sinfin çirkin əməllərini görə bilmir və nəticədə də cəmiyyətdəki bərabərsizlik pozulmur. Mədəniyyət sənayesi nəzəriyyəsinin digər vacib konsepsiyası isə mənəvi məfhumlardan və dəyərlərdən qazanc mənbəyi kimi istifadə etməkdir. Nümunə olaraq deyə bilərik ki tarixən sevgi məfhumu dəyərli və mənəvi bir məfhum olduğu halda kapitalist sistemində kapitalist üçün qazanc mənbəyi rolunu oynayır. Məsəlçün, sevgi münasibətinə dair elementlərin əks olunduğu reklamlar, tədbirlər və digər materiallar hazırlanaraq insanları hazırlanan materialları almaqa şirnikləndirir və əksər hallarda da bu taktika özünü doğruldur. Yeni il şənlikləri və ona dair hazırlanan məhsullar, idman tədbirlərindəki sponsorluq məsələsi və digər bir çox vaxtilə biznesdən uzaq sahələr kapitalist sistemində qazanc mənbəyinə çevrilir.
Tənqidlər
Horkheimer və Adornonun bir neçə tənqidlə üzləşiblər. Başlıca tənqidi məqam odur ki, Horkheimer və Adorno tamaşaçıları passiv kütlə kimi qələmə veriblər. Onlara görə bütün tamaşaçılar onlara təqdim edilən bütün media məhsullarını düşünmədən dərk və qəbul edir. Lakin, Sparks (1992) və bir çox media mütəxəssisləri qeyd edir ki insanlar düşünən varlıq olduqlarından onlar təqdim edilən istənilən məhsulu, həmçinin media məhsulunu da düşünərək dərk edir və birbaşa onu qəbul etmir. Başqa sözlə, kütlə passiv deyil, aktivdir çünki ona təqdim edilənlərin hansının doğru və ya yanlış olduğuna qiymət verə biləcək bir düşüncəyə sahibdir. Digər tənqid isə alman cütlüyün ifrat pessimistliyinə yönəldilmiş tənqiddir. Horkheimer və Adorno cəmiyyəti medianın və kapitalizmdə formalaşan mədəniyyətin qurbanı hesab etmiş və insanları bu repressiv və totalitar rejimdən çıxışı olmayan bir toplum kimi təsvir ediblər. Lakin, reallıq odur ki insanlar yalnız mediadan məlumat almır. Məlumat mənbəyi zaman keçdikcə çoxalır (internet, gündəlik həyat, sosial media). Bütün bunlar medianın dominantlığına qarşı gələn faktorlardır. Son tənqid olaraq isə qeyd edilir ki, əgər hər hansısa media məhsulu populyardırsa və uzun müddət yayımda qalırsa, deməli tamaşaçılar həqiqətən onu sevir. Bu prizmadan çıxış edənlərə Horkheimer və Adorno-nun cavabı o olub ki, media kapitalistlərin əlindədir, və kapitalist sistemində media məhsullarının insanlar tərəfindən sevilib-sevilməməsi elə də önəmli deyil, əsas olan o məhsulun elit sinfin hökmranlığına xidmət edib-etməməsi və gəlir gətirib-gətirməməsidir.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Medeniyyet senayesi Frankfurt mektebinin iki boyuk uzvu olan Theodor Adorno ve Max Horkheimer terefinden sosial medeniyyet ve media elmlerine bexs edilmis tenqidi konseptdir Bir coxlarindan ferqli olaraq bu cutluk mediaya ve medeniyyete tenqidi prizmadan baxaraq onlarin sadece kapitalist ve elit sinfin maraqlarina xidmet etdiyini ireli surmusler Adorno ve Horkheimer in Birlesmis Statlara gedisi ve yasadiqlari dovrAdorno Almaniyanin Frankfurt Horkheimer ise Stutqart seherinde dunyaya gelmisler Almaniyada tehsil alan ve akademik sahede islemeye baslayan bu iki sexs Nazi partiyasi hakimiyyete geldikden sonra Marksist ve tenqidi baxislarina gore dovlet terefinden mohkem tenqidlere ve basqilara meruz qaldiqlarindan Almaniyanin terk ederek Birlesmis Statlara kocmeye qerar verirler Bu hadise onlarin heyatinda donus noqtesi olur 1940 50 ci illerde media eylence medeniyyeti ve kapitalizm Birlesmis Statlarda suretle boyumekde idi Her il yeni senayeler acilir yeni filmler cizgi filmler mahnilar ve diger medeniyyet mehsullari ortaya cixmaqda idi Bu deyisiklikleri musahide eden Horkheimer ve Adorno bu meseleye ozlerine mexsus prizmadan baxmaga qerar verirler ve neticede o gune kimi hec kimin uze cixarmadigi menfi tendensiyani ortaya cixartmagi bacardilar Medeniyyet senayesiHorkheimer ve Adorno kapitalizmin besiyi sayila bilecek yerlerden biri olan ABS da medianin kapitalizme xas xususiyyetleri ozune goturduyunu ireli sururduler Kapitalizmin esas xususiyyetleri qazanc teminat ve telebat ve yalniz maddiyyeti dusunmekdir Bunlar mediaya da siraet ederek medianin korlanmasina ve esl medeniyyetden daha cox maddi amillere ustunluk vermesine getirir cixarir Meselcun eger qeyri etik sehnelerle dolu bir film menali oyredici bir filmdem daha cox reytinq qazanirsa o film media terefinden daha da sevilecek ve daha cox teblig edilecek Neticede ise esas mesele yaxsi ve yaxud pis medeniyyet deyil gelirli ve gelirsiz medeniyyet ideologiyasi formalasir Bu geliri goren dominant sosial sinif ise mediadan istifade ederek oz gelirlerini daha da artirmaga ve eyni zamanda cemiyyeti de idare etmek isteyirler Bu isteyi realliga cevirmek ucun ise muxtelif usullara el atilir Baslica usul eylenceye disproporsiyonal derecede ustunluk verilmesidir Eylence proqramlari genis sekilde yayimlanir ve bu da insanlari eylenceye meylli edir Dominant sinif insanlari tenqidi dusunmekden uzaqlasdirmaq ucun aci gerceklikleri uze cixardan siyasi iqtisadi ve sosial problemleri cox qabardan media mehsullarini desteklemir ve buna gore de bu sepkili verilisler cox az hecmde yayimlanir Bu yolla insanlar tenqidi dusunceden uzaqlasaraq muti insana cevrilirler Onlara teqdim edilen ne varsa onu qebul etdikleri ucun hec bir vecle dominant sosial sinfin cirkin emellerini gore bilmir ve neticede de cemiyyetdeki berabersizlik pozulmur Medeniyyet senayesi nezeriyyesinin diger vacib konsepsiyasi ise menevi mefhumlardan ve deyerlerden qazanc menbeyi kimi istifade etmekdir Numune olaraq deye bilerik ki tarixen sevgi mefhumu deyerli ve menevi bir mefhum oldugu halda kapitalist sisteminde kapitalist ucun qazanc menbeyi rolunu oynayir Meselcun sevgi munasibetine dair elementlerin eks olundugu reklamlar tedbirler ve diger materiallar hazirlanaraq insanlari hazirlanan materiallari almaqa sirniklendirir ve ekser hallarda da bu taktika ozunu dogruldur Yeni il senlikleri ve ona dair hazirlanan mehsullar idman tedbirlerindeki sponsorluq meselesi ve diger bir cox vaxtile biznesden uzaq saheler kapitalist sisteminde qazanc menbeyine cevrilir TenqidlerHorkheimer ve Adornonun bir nece tenqidle uzlesibler Baslica tenqidi meqam odur ki Horkheimer ve Adorno tamasacilari passiv kutle kimi qeleme veribler Onlara gore butun tamasacilar onlara teqdim edilen butun media mehsullarini dusunmeden derk ve qebul edir Lakin Sparks 1992 ve bir cox media mutexessisleri qeyd edir ki insanlar dusunen varliq olduqlarindan onlar teqdim edilen istenilen mehsulu hemcinin media mehsulunu da dusunerek derk edir ve birbasa onu qebul etmir Basqa sozle kutle passiv deyil aktivdir cunki ona teqdim edilenlerin hansinin dogru ve ya yanlis olduguna qiymet vere bilecek bir dusunceye sahibdir Diger tenqid ise alman cutluyun ifrat pessimistliyine yoneldilmis tenqiddir Horkheimer ve Adorno cemiyyeti medianin ve kapitalizmde formalasan medeniyyetin qurbani hesab etmis ve insanlari bu repressiv ve totalitar rejimden cixisi olmayan bir toplum kimi tesvir edibler Lakin realliq odur ki insanlar yalniz mediadan melumat almir Melumat menbeyi zaman kecdikce coxalir internet gundelik heyat sosial media Butun bunlar medianin dominantligina qarsi gelen faktorlardir Son tenqid olaraq ise qeyd edilir ki eger her hansisa media mehsulu populyardirsa ve uzun muddet yayimda qalirsa demeli tamasacilar heqiqeten onu sevir Bu prizmadan cixis edenlere Horkheimer ve Adorno nun cavabi o olub ki media kapitalistlerin elindedir ve kapitalist sisteminde media mehsullarinin insanlar terefinden sevilib sevilmemesi ele de onemli deyil esas olan o mehsulun elit sinfin hokmranligina xidmet edib etmemesi ve gelir getirib getirmemesidir Xarici kecidler