Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Lökbatan palçıq vulkanı — Bakı şəhərindən 12–15 km cənub-qərb istiqamətində, Lökbatan qəsəbəsi yaxınlığında, Xəzər dənizi sahilində eyni adlı neft-mədən sahəsində yerləşən palçıq vulkanı. Püskürmələrin sayına görə "dünya rekordçusu" olan bu palçıq vulkanı Azərbaycanın ən aktiv, dünyanın isə ən aktiv 5 palçıq vulkanından biridir.
| Lökbatan palçıq vulkanı | |
|---|---|
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Növü | Palçıq vulkanı |
| İlk püskürmə | 1823 |
| Son püskürmə | 2022 |
| Tərkibi | Naşatır, kükürd qaysaqları, |
| Mütləq hündürlüyü | 100 m |
| Yerləşməsi | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Region | Bakı |
| Rayon | Qaradağ |
| Ada | Abşeron yarımadası |
| | |
Azərbaycanın fəaliyyətdə olan vulkanları içərisində ən fəallarından biri olub, təxminən hər 3-10 ildən bir püskürür. Lökbatan vulkanı Xəzər səviyyəsindən nisbi 130 m, səthdən 100 m hündürlükdə yerləşir. Vulkan oroqrafik cəhətdən zirvəsində iki günbəz şəkilli yüksəklikdən ibarətdir. Bu iki yüksəklik arasında 1887-ci ildə üçüncü dəfə püskürmədən sonra əmələ gəlmiş yüksək krater sahəsi yerləşir. 1829-cu ildən başlayaraq bu vulkan 25 dəfə püskürmüşdür. Vulkan axırıncı dəfə 2017-ci ilin may ayının 2-də püskürmüşdür.
Sopka brekçiyasının əsas kütləsi sahənin qərb hissəsinə axır. Burada vulkanın əvvəlki püskürmələri nəticəsində əmələ gəlmiş ayrı-ayrı təpələr vardır. Sopka brekçiyası içərisində üst Təbaşirdən başlamış Üçüncü Dövr çöküntüləri daxil olmaqla süxurlar rast gəlir. Sahənin geoloji quruluşunda Abşeron, Ağcagil mərtəbələri və Məhsuldar qat çöküntüləri iştirak edirlər.
Lökbatan çox fəal palçıq vulkanıdır. Onun qeydə alınmış ilk püskürməsi 1864-cü ildə olmuşdur. Köhnə püskürmə mərkəzlərinin öyrənilməsi göstərir ki, vulkan bundan əvvəlki dövrlərdə də fəaliyyətdə olmuşdur. Cəmi 18 güclü püskürmə qeydə alınmışdır (1823, 1864, 1884, 1887,1890, 1900, 1904, 1915, 1918, 1923, 1924, 1926, 1933, 1935, 1938, 1941, 1954, 1959-cu illər). Bunlardan gücünə və püskürmə məhsullarının həcminə görə 1887 və 1954-cü illərdə baş vermiş püskürmələr xüsusilə fərqlənir.
Vulkanın sopka örtüyü 4,7 km2 sahəni tutur. Burada qazılmış quyulardan alınan məlumatlara görə, sopka örtüyünün qalınlığı 1–150 m arasında dəyişir. Hazırda Lökbatan sakitlik dövrü keçirir.
Vulkanın şərq yamacı dəniz istiqamətində, əsasən, yumşaq, məsaməli, kolçedanlı qumdaşından ibarət olub qum və boz gil laylarından ibarət struktura malikdir. Yamacın əks sahəsi isə, əsasən, məhsuldar qat laylarından ibarətdir. Bu hissə üçün qırmızı-qonur rəngli gil səciyyəvidir. Vulkanın şərq yamacı boyu qalxdıqca içərisində didaknalar olan Qədim Xəzər yaşlı boz gillərə rast gəlinir. V.V.Boqaçyov buradan xəzər suitisinin təzə taz sümüyünü tapmışdır. Yüksəkliyə qalxdıqca içərisində balıq qalıqları olan boz mergel qırıntılarına rast gəlinir. Müəllif bu süxurların içərisində Miosen və Pliosenə aid suiti və dişsiz balinalar cinsindən (Cetotherium) olan balinakimilərin qalıqlarına, eləcə də akula dişlərinə rast gəldiyini qeyd edib. 32–33 m yüksəklikdə şimal dənizlərinə xas olan treska balığı (Gadus), siyənək, daşlaşmış ağac qalıqlarına rast gəlinir. Mütəxəssislər qeyd edir ki, bu qalıqlar artıq 20-40 mln. yaşlı Maykop dövrünə aiddir.
Kraterin ən dərin hissəsinə qərb tərəfdən girmək mümkündür. Buradan qazın çıxdığı yeri müşahidə etmək olur. Onun alovu qırmızı rəngdə olub, benzin iyi ilə müşayiət olunur. Çatlarda naşatır izləri, kükürd qaysaqlarına, yaşıl çöküntülərinə rast gəlinir.
Geoloji ədəbiyyatlarda maraqlı püskürmələrin təsvirləri verilmişdir. Hələ Y.Şeqren 1864-cü ildə burada güclü püskürmənin olduğunu qeyd etmişdir. Növbəti güclü püskürmə 1867-ci ildə çox yüksək parlaqlığa malik bir dəqiqəlik işıqla müşayiət olunmuşdur. Sonradan güclü partlayış baş vermişdir. Müəllifin yazdığına görə bu püskürmə zamanı kraterdən yüksələn alovun hündürlüyü 400-500 metrə çatmış və parlaqlığı və gücü o qədər olmuşdur ki, 60–70 km məsafədə gecə vaxtı qəzeti sərbəst oxumaq olurmuş. Bunun ardınca palçıq və daş püskürmələri başlamışdır. Ən güclü püskürmələrdən biri 1935-ci ildə olmuşdur.
Bütün püskürmələr yer səthinə böyük həcmdə vulkan brekçiyasının çıxması, qazların alışıb yanması, alovun bəzən 300–400 m hündürlüyə qalxması, brekçiyanın yamac boyunca 200–300 m-dən çox axması ilə müşayiət olunmuşdur. Vulkan brekçiyasının örtüyü 425 ha sahəni əhatə edir. Azərbaycanda neft hasilatı tarixinin bir çox səhifələri Lökbatan palçıq vulkanı ilə bağlıdır. Uzun zaman palçıq vulkanlarının olduğu sahələr sənaye karbohidrogen ehtiyatlarının axtarılması üçün perspektivsiz sayılırdı. Palçıq vulkanizminə neft və qaz yataqlarının dağılması amili kimi baxılırdı. Bununla yanaşı bir çox geoloqlar bu fikirlə razılaşmır və bunun əksini qəbul edirdilər. Bəziləri hətta vulkan sahələrində neft quyuları qazmağı təklif edirdilər. Bu məsələ ilə əlaqədar diskussiyalara 1933-cü ildə son qoyuldu. Həmin il Lökbatan palçıq vulkanında qazılmış 45 saylı quyu 20 min ton debitlə fontan vurdu və bununla da sübut olundu ki, vulkanlar yataqları dağıtmır. Beləliklə, Lökbatan vulkanı misalında keçmiş Sovet İttifaqında ilk dəfə olaraq palçıq vulkanları ilə neft yataqlarının genetik əlaqəsi təsdiq olundu və palçıq vulkanlarının axtarılması zərurəti meydana çıxdı. Maraqlıdır ki, Lökbatan yatağının istismar olunduğu müddət ərzində yer təkindən 27 mln tondan çox neft və 1 mlrd m³ qaz hasil edilmişdir. Məşhur 45 saylı quyu isə indiyədək istismar olunur.
Lökbatan palçıq vulkanı sonuncu dəfə 2017-ci il mayın 2-si səhər saat 8 radələrində püskürüb. Bu vulkanın sayca 25-ci püskürməsidir.
İstinadlar
- Dünya rekordçusu püskürdü 2017-06-10 at the Wayback Machine. azertag.az, 02.05.2017 (az.)
Mənbə
- Lökbatan palçıq vulkanı[ölü keçid]
- Lökbatan palçıq vulkanı 2011-09-15 at the Wayback Machine
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Lokbatan palciq vulkani Baki seherinden 12 15 km cenub qerb istiqametinde Lokbatan qesebesi yaxinliginda Xezer denizi sahilinde eyni adli neft meden sahesinde yerlesen palciq vulkani Puskurmelerin sayina gore dunya rekordcusu olan bu palciq vulkani Azerbaycanin en aktiv dunyanin ise en aktiv 5 palciq vulkanindan biridir Lokbatan palciq vulkaniUmumi melumatlarNovu Palciq vulkaniIlk puskurme 1823Son puskurme 2022Terkibi Nasatir kukurd qaysaqlari Mutleq hundurluyu 100 mYerlesmesi40 18 16 sm e 49 42 29 s u Olke AzerbaycanRegion BakiRayon QaradagAda Abseron yarimadasiLokbatan palciq vulkani Azerbaycanin fealiyyetde olan vulkanlari icerisinde en feallarindan biri olub texminen her 3 10 ilden bir puskurur Lokbatan vulkani Xezer seviyyesinden nisbi 130 m sethden 100 m hundurlukde yerlesir Vulkan oroqrafik cehetden zirvesinde iki gunbez sekilli yukseklikden ibaretdir Bu iki yukseklik arasinda 1887 ci ilde ucuncu defe puskurmeden sonra emele gelmis yuksek krater sahesi yerlesir 1829 cu ilden baslayaraq bu vulkan 25 defe puskurmusdur Vulkan axirinci defe 2017 ci ilin may ayinin 2 de puskurmusdur Sopka brekciyasinin esas kutlesi sahenin qerb hissesine axir Burada vulkanin evvelki puskurmeleri neticesinde emele gelmis ayri ayri tepeler vardir Sopka brekciyasi icerisinde ust Tebasirden baslamis Ucuncu Dovr cokuntuleri daxil olmaqla suxurlar rast gelir Sahenin geoloji qurulusunda Abseron Agcagil mertebeleri ve Mehsuldar qat cokuntuleri istirak edirler Lokbatan cox feal palciq vulkanidir Onun qeyde alinmis ilk puskurmesi 1864 cu ilde olmusdur Kohne puskurme merkezlerinin oyrenilmesi gosterir ki vulkan bundan evvelki dovrlerde de fealiyyetde olmusdur Cemi 18 guclu puskurme qeyde alinmisdir 1823 1864 1884 1887 1890 1900 1904 1915 1918 1923 1924 1926 1933 1935 1938 1941 1954 1959 cu iller Bunlardan gucune ve puskurme mehsullarinin hecmine gore 1887 ve 1954 cu illerde bas vermis puskurmeler xususile ferqlenir Vulkanin sopka ortuyu 4 7 km2 saheni tutur Burada qazilmis quyulardan alinan melumatlara gore sopka ortuyunun qalinligi 1 150 m arasinda deyisir Hazirda Lokbatan sakitlik dovru kecirir Vulkanin serq yamaci deniz istiqametinde esasen yumsaq mesameli kolcedanli qumdasindan ibaret olub qum ve boz gil laylarindan ibaret struktura malikdir Yamacin eks sahesi ise esasen mehsuldar qat laylarindan ibaretdir Bu hisse ucun qirmizi qonur rengli gil seciyyevidir Vulkanin serq yamaci boyu qalxdiqca icerisinde didaknalar olan Qedim Xezer yasli boz gillere rast gelinir V V Boqacyov buradan xezer suitisinin teze taz sumuyunu tapmisdir Yuksekliye qalxdiqca icerisinde baliq qaliqlari olan boz mergel qirintilarina rast gelinir Muellif bu suxurlarin icerisinde Miosen ve Pliosene aid suiti ve dissiz balinalar cinsinden Cetotherium olan balinakimilerin qaliqlarina elece de akula dislerine rast geldiyini qeyd edib 32 33 m yukseklikde simal denizlerine xas olan treska baligi Gadus siyenek daslasmis agac qaliqlarina rast gelinir Mutexessisler qeyd edir ki bu qaliqlar artiq 20 40 mln yasli Maykop dovrune aiddir Kraterin en derin hissesine qerb terefden girmek mumkundur Buradan qazin cixdigi yeri musahide etmek olur Onun alovu qirmizi rengde olub benzin iyi ile musayiet olunur Catlarda nasatir izleri kukurd qaysaqlarina yasil cokuntulerine rast gelinir Geoloji edebiyyatlarda maraqli puskurmelerin tesvirleri verilmisdir Hele Y Seqren 1864 cu ilde burada guclu puskurmenin oldugunu qeyd etmisdir Novbeti guclu puskurme 1867 ci ilde cox yuksek parlaqliga malik bir deqiqelik isiqla musayiet olunmusdur Sonradan guclu partlayis bas vermisdir Muellifin yazdigina gore bu puskurme zamani kraterden yukselen alovun hundurluyu 400 500 metre catmis ve parlaqligi ve gucu o qeder olmusdur ki 60 70 km mesafede gece vaxti qezeti serbest oxumaq olurmus Bunun ardinca palciq ve das puskurmeleri baslamisdir En guclu puskurmelerden biri 1935 ci ilde olmusdur Butun puskurmeler yer sethine boyuk hecmde vulkan brekciyasinin cixmasi qazlarin alisib yanmasi alovun bezen 300 400 m hundurluye qalxmasi brekciyanin yamac boyunca 200 300 m den cox axmasi ile musayiet olunmusdur Vulkan brekciyasinin ortuyu 425 ha saheni ehate edir Azerbaycanda neft hasilati tarixinin bir cox sehifeleri Lokbatan palciq vulkani ile baglidir Uzun zaman palciq vulkanlarinin oldugu saheler senaye karbohidrogen ehtiyatlarinin axtarilmasi ucun perspektivsiz sayilirdi Palciq vulkanizmine neft ve qaz yataqlarinin dagilmasi amili kimi baxilirdi Bununla yanasi bir cox geoloqlar bu fikirle razilasmir ve bunun eksini qebul edirdiler Bezileri hetta vulkan sahelerinde neft quyulari qazmagi teklif edirdiler Bu mesele ile elaqedar diskussiyalara 1933 cu ilde son qoyuldu Hemin il Lokbatan palciq vulkaninda qazilmis 45 sayli quyu 20 min ton debitle fontan vurdu ve bununla da subut olundu ki vulkanlar yataqlari dagitmir Belelikle Lokbatan vulkani misalinda kecmis Sovet Ittifaqinda ilk defe olaraq palciq vulkanlari ile neft yataqlarinin genetik elaqesi tesdiq olundu ve palciq vulkanlarinin axtarilmasi zerureti meydana cixdi Maraqlidir ki Lokbatan yataginin istismar olundugu muddet erzinde yer tekinden 27 mln tondan cox neft ve 1 mlrd m qaz hasil edilmisdir Meshur 45 sayli quyu ise indiyedek istismar olunur Lokbatan palciq vulkani sonuncu defe 2017 ci il mayin 2 si seher saat 8 radelerinde puskurub Bu vulkanin sayca 25 ci puskurmesidir IstinadlarDunya rekordcusu puskurdu 2017 06 10 at the Wayback Machine azertag az 02 05 2017 az MenbeLokbatan palciq vulkani olu kecid Lokbatan palciq vulkani 2011 09 15 at the Wayback MachineHemcinin bax