Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Livan vətəndaş müharibəsi (ərəb. الحرب الأهلية اللبنانية) 1975-ci ildən müharibənin başa çatdığı 1990-cı ilə qədər Livanda təxminən 150.000–230.000 insanın ölümünə səbəb olmuşdur. Təxminən 350.000 şəxs yaralanmış, bir milyondan çox insan da ölkəsini tərk etmişdir. Soyuq müharibə Livana ciddi şəkildə təsir etdi və 1958-ci ildəki siyasi böhran ancaq ABŞ-nin Beyruta daxil olması ilə başa çatmışdır. İsrailin qurulması və yüz minlərlə fələstinli qaçqının Livana yerləşməsi (fələstinli qaçqınlar 1976–90 illəri arasında əhalinin 35 %-ni təşkil edirdi) dini mübarizələri artırdı. Silahlı FAT partizanlarının ölkəyə girişi ciddi siyasi problemlərə səbəb oldu. FAT-ın gəlişi, fələstinli qaçqınların silahlanması fərqli qruplar arasındakı sürtüşməni sürətləndirdi. 1976-cı ildə əksəriyyəti müsəlman və arasında mübarizələr başlandıqdan qısa müddət sonra Ərəb Dövlətləri Liqası və Suriya ortaq nöqtə tapdılar, fələstinli-livanlı müharibəsi daha çox Cənubi Livanda cəmləşdi. FAT buranı 1969-cu ildən bəri idarə edirdi. imzalanaraq bu bölgədən çəkildi. İsrail, işğal etdi və Suriya əvvəlcə xristianlar lehinə vətəndaş müharibəsinə daxil oldu və problem bəynəlxalq bir ölçü qazandı. Suriya və İsrail problemləri Livan üzərindən davam etdi. 1980-ci illərdə tərəflər xarabay çevrilən Beyrutun təmiri üçün səy göstərdi.
| Livan vətəndaş müharibəsi | ||||
|---|---|---|---|---|
 2 aprel 1978-ci ildə Beyrut | ||||
| Tarix | 13 aprel 1975 – 13 oktyabr 1990 (15 il, 6 ay) (Suriya işğalı, 30 aprel 2005-ci ilə qədər davam etdi.) | |||
| Yeri | Livan | |||
| Nəticəsi | • • FAT ölkədən çıxardıldı. • Suriya hakimiyyətinə daxil oldu. • uzun müddət İsrail işğalı altında qaldı. | |||
| Münaqişə tərəfləri | ||||
| ||||
| | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | ||||
1989-cu ildə imzalandı və qarşıdurmalar sona çatdı. 1990-cı il yanvar ayında Ərəb Dövlətləri Liqası, Küveyt başçılığında Səudiyyə Ərəbistanı, Əlcəzair və Mərakeş təmsilçilərindən ibarət olan bir komissiya qurdu. Həmin vaxt 31 yanvar 1990-cı ildə Livan Cəbhəsi və Livan Ordusu təkrar atəşkəsi pozdular. Livan Cəbhəsi Beyrutda şiddətli hücumlar təşkil etdi və ilərilədi. 1990-cı il avqust ayında Livan Parlamenti baş nazir Mişel Aunnun Taif Müqaviləsini pozduğunu və yeni bir nazirin seçilməsi qərarını aldı. 13 oktyabr 1990-cı ildə son böyük əməliyyatı etdi. Hava qüvvələri və livanlı müttəfiqləriylə Auna hücum etdi. Aun Prezident sarayı ətrafında sıxışdırıldı və yüzlərlə dəstəkçisi öldürüldü. Aun Beyrutdakı fransız səfirliyinə sığındı və ardıyca da Fransaya qaçdı.
1991-ci il mart bir əfv qanunu çıxartdı və bütün siyasi günahkarlar sərbəst qaldı. 1991-ci il may ayında əksəriyyəti Hizbullah xadimlərindən ibarət olan silahlı qüvvələrlə Livan Ordusu təkrar yaradıldı. Həmin vaxt şiddət az olsa da, yenə də davam edirdi. 1991-ci il dekabr ayında müsəlmanların sıx məskunlaşdığı Basta kəndində bir bombalı nəqliyyat vasitəsi partladıldı. Aralarında əvvəlki nazir da olduğu təxminən otuz nəfər öldü və 120 nəfər yaralandı. Müharibədən sonrakı müddətdə Suriyənin Livan üzərindəki təsiri artdı və xristian liderlər sürgün, sui-qəsd və ya məhkumiyyət yolu ilə siyasi ləğv edildilər.
Riyad yığıncağı
1975–1991-ci illər arasındakı Livan vətəndaş müharibəsi; Livan, Suriya, Misir, Küveyt və Səudiyyə Ərabistanı dövlət başçılarının 17–18 oktyabr 1976-da Riyad yığıncağında aldıqları qərarlarla yeni bir ölçü qazandı. Bu müqavilənin üç əsas faktoru belə idi:
a. Livanda 21 oktyabrdan etibarən ateşkəs qüvvəyə minəcək və müharibədə iştirak tərəflər 1975-ci ilin aprelindən əvvəlki xətlərinə çəkiləcəklər.
b. Livan üçün 30.000 nəfərlik bir Ərəb Sülh Qüvvələri təşkil olunacaq. Bu güc əsas etibarilə Suriya əsgərlərindən ibarətdir.
c. FAT partizanları Livanda qalacaqlar və suverenlik və təhlükəsizliyə hörmət göstərəcəklər.
Təhlükəsizlik bölgəsi
Bu sonuncu şərtə FAT partizanları heç bir zaman riayət etmirdilər. İsrail də bunu bildiyinə görə qədər olan Cənubi Livan torpaqlarını öz idarəsi altına alıb bu torpaqları özü üçün "Təhlükəsizlik bölgəsi" elan etmişdir.
İsrail qüvvələri daha sonra Beyrutu mühasirə altına aldılar və bunun nəticəsində Fələstin Azadlıq Təşkilatı Livanı tərk etmək məcburiyyətində qalmışdır. FAT faktorları Livana çıxan amerikan, fransız və italyan əsgərlərindən ibarət olan 2.000 nəfərlik Sülh Qüvvəsi himayəsində 21 avqust 1982-də Beyrutdan ayrıldılar.
FAT-ı Livanı tərk etməyə müvəffəq olan İsrail 1985-ci ildə pilləli olaraq bölgədən çekilməyə başladı, İsrailin çəkilməsi müsəlman-xristian mübarizəsini təkrar başlatdı. Suriya Livana müdaxilə etmək üçün hərəkətə keçdi. Həmçinin İran da bilavasitə müdaxiləyə qatıldı. 1989-cu ilin sonlarından etibarən isə FAT təkrar Cənubi Livana yerleşməyə başladı.
Nəticədə 1970-ci ildə başlayan Livan problemi və 1975-ci ildə başlayan Livan vətəndaş müharibəsi, müxtəlif mərhələlərdən keçdi. Vətəndaş müharibəsi Livanda çox ağır maddi zərərə və can itkisinə yol açdı. Müharibə 1991-ci ildə rəsmi olaraq başa çatanda Livan və Beyrut bir xarabaya çevrilmişdi və 150.000 livanlı can vermişdi. 1992-ci ildən etibarən İsrail ilə FAT arasında başlanan müsbət inkişaflar üzərinə də hadisələr şiddətini itirməyə başladı. Lakin Livan 1976 Riyad Müqaviləsi ilə bölgəyə 30.000 nəfərlik bir hərbi qüvvə göndərməyə müvəffəq olan Suriyanın müəyyən ölçüdə əyaləti vəziyyətinə gəldi.
Tərəflərin yaranması
 |  | |
1976-79-cu illərdə torpaq sahibliyi | ||
1960-cı illərdə xristian üstünlüyünün rəsmi olaraq qəbul edilməsi müsəlmanlar və laik sol qrupların 1969-cu ildə qatılmalarına ayaq olacaq böyük reaksiyasına yol açdı. Müsəlman-solçu müxalifət koalisiya (sonradan çevrildi) yeni bir əhali sayımı (sonuncusu 1932-də edilib) istəyində oldu və bu sayım sonrasındakı əhalinin xüsusiyyətlərini daha düzgün göstərəcək bir hökumət qurulmağını tələb etdi. Bu istək xristianlar (xüsusiyyətlə Marunilər) tərəfindən ölkədəki hegemonialarına bir təhdit olaraq anlaşıldı. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, siyasi vəziyyət Maruni kilsəsi və digər dövlətlər tərəfindən medyada yayımlandığı kimi bir "müsəlman-xristian" mübarizəsinən çox daha qarışıq bir xəyaldır.
İki tərəf də öz xeyir mübarizələrini ortadan götürmədiklərindən əvvəllər özlərini qorumaq məqsədilə, sonralar hadisələr çevrildikcə daha çox bir orduya bənzəyən milislər yaratmağa başladılar. Bu vəziyyət sürətli bir formada mərkəzi hökumətin nüfuzunu sarsıtmağa başladı. Hükumətin nizam yaratmağa çalışması da Livan Ordusunun struktur tələbiylə qadağa edildi. Yaxın Şərqin ən kiçik ordusu olmağı səbəbilə müəyyən nisbətlərdəki dinlərə mənsub şəxslərdən meydana gəlirdi. Üzvlər müxtəlif məzhəblərə bağlı milislər qarşısında əskik qaldıqca, nə ordudakı milis qrupları içində ehtiva edə bildi, nə FAT-ın söz sahibi ola bildi, nə də əcnəbilərin gizlicə içlərinə yeridiklərini göre bildi. Həmçinin hökumətdə və yüksək rütbəli zabitlər içində əksəriyyətin xristian olmağına görə müsəlmanlar arasında ordu da daxil olmaq üzrə mərkəzi nüfuza güvən çox azdı. Livan Ordusunun parçalanması qaçılmaz şəkildə müsəlman qaçaqlar tərəfindən başladılmış və artıq Maruni generallardan əmr almayacaqlarını elan etmişdirlər.
Müharibə boyu xadimlərin çoxu, hətta hamısı insan hüquqlarına demək olar ki, heç diqqət etmədi və bəzi təriqətçi müharibələr sivilləri əsas hədəf halına gətirdi. Müharibə davam etdikcə xadimlər komandirlərin əsgərlikdən çox, günahı peşə kimi götürdükləri mafiya stili təşkilatlara çevrildilər. Müharibə xərcləri isə aşağıdakı yolların birindən, ya da üç yoldan da əldə edilirdi:
- Xarici dəstək əsasən İrandan, İsraildən, İsrail düşməni bir ərəb ölkəsindən gəlirdi. İttifaqlar tez-tez yer dəyişdirirdi.
- Əhalini "soymaq" xərac, , bank soyğunu və gömrüklərdən alınan vergilər bütün qrupların ortaq cəhətiydi. Atəşkəs vaxtında bir çox xadim evlərində virtual mafiyalıq etdi.
- vətəndaş müharibəsi vaxtı Livan xaşxaş istehsal mərkəzi Bekaa vadisi olmaq üzrə dünyanın ən böyük narkotik istehsalçılarının biri halına gəldi. Amma bir çox şeyin qaçaqmalçılığı edilirdi. Bunlar silah və silah ləvazimatları və her cür digər qaçaqmal idi. Savaşda olsun ya da olmasın Livan, Avropa ilə ərəb dünyası arası ticarətdəki vasitəçi mövqeyini əsla itirmədi. Livan limanlarında qaçaqmalçılara su yolları istifadisini təmin etmək üçün bu günə qədər çox mübarizə edilid.
Başlıca xadim qrupları
Bir çox xadim heç bir məzhəbə bağlı olmadığını deməsinə baxmayaraq, əsasən regional məzhəb liderlerinin rəhbərliyindəydilər.
Xristian xadim qrupları
Xristian xadimlər Rumıniya və Bolqarıstandan aldıqları kimi Qərbi Almaniya, Belçika və İsraildən də silah almış, ölkənin şimalındakı kasıb xalqdan da dəstəkçilər qazanmışdırlar. Siyasi görüş olaraq əsasən sağ görüşlü idilər. Bütün böyük xristian xadim qrupları Maruni Kilsəsi tərəfindən idarə edilərkən digər xristian məzhəbləri əlavə bir rol oynadılar.
Ən güclü xristian xadim qrupları idarəsi altındakı və . Azad Milliyətçilər Partiyası 1986-cı ildə idarəsi altında olan Livan Cəbhəsinin 1977-ci ildə qurulmasına kömək etdi.
Həmçinin bax
Mənbə
- Grolier İnternational Americana ensiklopediyası Livan məqaləsi
İstinadlar
- World Political Almanac, 3rd Ed, Chris Cook.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Livan vetendas muharibesi ereb الحرب الأهلية اللبنانية 1975 ci ilden muharibenin basa catdigi 1990 ci ile qeder Livanda texminen 150 000 230 000 insanin olumune sebeb olmusdur Texminen 350 000 sexs yaralanmis bir milyondan cox insan da olkesini terk etmisdir Soyuq muharibe Livana ciddi sekilde tesir etdi ve 1958 ci ildeki siyasi bohran ancaq ABS nin Beyruta daxil olmasi ile basa catmisdir Israilin qurulmasi ve yuz minlerle felestinli qacqinin Livana yerlesmesi felestinli qacqinlar 1976 90 illeri arasinda ehalinin 35 ni teskil edirdi dini mubarizeleri artirdi Silahli FAT partizanlarinin olkeye girisi ciddi siyasi problemlere sebeb oldu FAT in gelisi felestinli qacqinlarin silahlanmasi ferqli qruplar arasindaki surtusmeni suretlendirdi 1976 ci ilde ekseriyyeti muselman ve arasinda mubarizeler baslandiqdan qisa muddet sonra Ereb Dovletleri Liqasi ve Suriya ortaq noqte tapdilar felestinli livanli muharibesi daha cox Cenubi Livanda cemlesdi FAT burani 1969 cu ilden beri idare edirdi imzalanaraq bu bolgeden cekildi Israil isgal etdi ve Suriya evvelce xristianlar lehine vetendas muharibesine daxil oldu ve problem beynelxalq bir olcu qazandi Suriya ve Israil problemleri Livan uzerinden davam etdi 1980 ci illerde terefler xarabay cevrilen Beyrutun temiri ucun sey gosterdi Livan vetendas muharibesi2 aprel 1978 ci ilde BeyrutTarix 13 aprel 1975 13 oktyabr 1990 15 il 6 ay Suriya isgali 30 aprel 2005 ci ile qeder davam etdi Yeri LivanNeticesi FAT olkeden cixardildi Suriya hakimiyyetine daxil oldu uzun muddet Israil isgali altinda qaldi Munaqise terefleri 1982 1984 1982 ci ile qeder 1982 ci ilden Felestin Azadliq TeskilatiHizbullah Suriya Iran 1980 ci ilden IIKO 1982 ci ilden Israil120 000 150 000 arasi insan heyatini itirdi Vikianbarda elaqeli mediafayllar 1989 cu ilde imzalandi ve qarsidurmalar sona catdi 1990 ci il yanvar ayinda Ereb Dovletleri Liqasi Kuveyt basciliginda Seudiyye Erebistani Elcezair ve Merakes temsilcilerinden ibaret olan bir komissiya qurdu Hemin vaxt 31 yanvar 1990 ci ilde Livan Cebhesi ve Livan Ordusu tekrar ateskesi pozdular Livan Cebhesi Beyrutda siddetli hucumlar teskil etdi ve ileriledi 1990 ci il avqust ayinda Livan Parlamenti bas nazir Misel Aunnun Taif Muqavilesini pozdugunu ve yeni bir nazirin secilmesi qerarini aldi 13 oktyabr 1990 ci ilde son boyuk emeliyyati etdi Hava quvveleri ve livanli muttefiqleriyle Auna hucum etdi Aun Prezident sarayi etrafinda sixisdirildi ve yuzlerle destekcisi olduruldu Aun Beyrutdaki fransiz sefirliyine sigindi ve ardiyca da Fransaya qacdi 1991 ci il mart bir efv qanunu cixartdi ve butun siyasi gunahkarlar serbest qaldi 1991 ci il may ayinda ekseriyyeti Hizbullah xadimlerinden ibaret olan silahli quvvelerle Livan Ordusu tekrar yaradildi Hemin vaxt siddet az olsa da yene de davam edirdi 1991 ci il dekabr ayinda muselmanlarin six meskunlasdigi Basta kendinde bir bombali neqliyyat vasitesi partladildi Aralarinda evvelki nazir da oldugu texminen otuz nefer oldu ve 120 nefer yaralandi Muharibeden sonraki muddetde Suriyenin Livan uzerindeki tesiri artdi ve xristian liderler surgun sui qesd ve ya mehkumiyyet yolu ile siyasi legv edildiler Riyad yigincagi1975 1991 ci iller arasindaki Livan vetendas muharibesi Livan Suriya Misir Kuveyt ve Seudiyye Erabistani dovlet bascilarinin 17 18 oktyabr 1976 da Riyad yigincaginda aldiqlari qerarlarla yeni bir olcu qazandi Bu muqavilenin uc esas faktoru bele idi a Livanda 21 oktyabrdan etibaren ateskes quvveye minecek ve muharibede istirak terefler 1975 ci ilin aprelinden evvelki xetlerine cekilecekler b Livan ucun 30 000 neferlik bir Ereb Sulh Quvveleri teskil olunacaq Bu guc esas etibarile Suriya esgerlerinden ibaretdir c FAT partizanlari Livanda qalacaqlar ve suverenlik ve tehlukesizliye hormet gosterecekler Tehlukesizlik bolgesiBu sonuncu serte FAT partizanlari hec bir zaman riayet etmirdiler Israil de bunu bildiyine gore qeder olan Cenubi Livan torpaqlarini oz idaresi altina alib bu torpaqlari ozu ucun Tehlukesizlik bolgesi elan etmisdir Israil quvveleri daha sonra Beyrutu muhasire altina aldilar ve bunun neticesinde Felestin Azadliq Teskilati Livani terk etmek mecburiyyetinde qalmisdir FAT faktorlari Livana cixan amerikan fransiz ve italyan esgerlerinden ibaret olan 2 000 neferlik Sulh Quvvesi himayesinde 21 avqust 1982 de Beyrutdan ayrildilar FAT i Livani terk etmeye muveffeq olan Israil 1985 ci ilde pilleli olaraq bolgeden cekilmeye basladi Israilin cekilmesi muselman xristian mubarizesini tekrar baslatdi Suriya Livana mudaxile etmek ucun herekete kecdi Hemcinin Iran da bilavasite mudaxileye qatildi 1989 cu ilin sonlarindan etibaren ise FAT tekrar Cenubi Livana yerlesmeye basladi Neticede 1970 ci ilde baslayan Livan problemi ve 1975 ci ilde baslayan Livan vetendas muharibesi muxtelif merhelelerden kecdi Vetendas muharibesi Livanda cox agir maddi zerere ve can itkisine yol acdi Muharibe 1991 ci ilde resmi olaraq basa catanda Livan ve Beyrut bir xarabaya cevrilmisdi ve 150 000 livanli can vermisdi 1992 ci ilden etibaren Israil ile FAT arasinda baslanan musbet inkisaflar uzerine de hadiseler siddetini itirmeye basladi Lakin Livan 1976 Riyad Muqavilesi ile bolgeye 30 000 neferlik bir herbi quvve gondermeye muveffeq olan Suriyanin mueyyen olcude eyaleti veziyyetine geldi Tereflerin yaranmasi1976 79 cu illerde torpaq sahibliyi Vetendas muharibesinde zerer goren Beyrutun Sehidler Meydani ile serq xristian ve qerb muselman olaraq ikiye bolunen Beyrut 1982 1960 ci illerde xristian ustunluyunun resmi olaraq qebul edilmesi muselmanlar ve laik sol qruplarin 1969 cu ilde qatilmalarina ayaq olacaq boyuk reaksiyasina yol acdi Muselman solcu muxalifet koalisiya sonradan cevrildi yeni bir ehali sayimi sonuncusu 1932 de edilib isteyinde oldu ve bu sayim sonrasindaki ehalinin xususiyyetlerini daha duzgun gosterecek bir hokumet qurulmagini teleb etdi Bu istek xristianlar xususiyyetle Maruniler terefinden olkedeki hegemonialarina bir tehdit olaraq anlasildi Onu da qeyd etmek lazimdir ki siyasi veziyyet Maruni kilsesi ve diger dovletler terefinden medyada yayimlandigi kimi bir muselman xristian mubarizesinen cox daha qarisiq bir xeyaldir Iki teref de oz xeyir mubarizelerini ortadan goturmediklerinden evveller ozlerini qorumaq meqsedile sonralar hadiseler cevrildikce daha cox bir orduya benzeyen milisler yaratmaga basladilar Bu veziyyet suretli bir formada merkezi hokumetin nufuzunu sarsitmaga basladi Hukumetin nizam yaratmaga calismasi da Livan Ordusunun struktur telebiyle qadaga edildi Yaxin Serqin en kicik ordusu olmagi sebebile mueyyen nisbetlerdeki dinlere mensub sexslerden meydana gelirdi Uzvler muxtelif mezheblere bagli milisler qarsisinda eskik qaldiqca ne ordudaki milis qruplari icinde ehtiva ede bildi ne FAT in soz sahibi ola bildi ne de ecnebilerin gizlice iclerine yeridiklerini gore bildi Hemcinin hokumetde ve yuksek rutbeli zabitler icinde ekseriyyetin xristian olmagina gore muselmanlar arasinda ordu da daxil olmaq uzre merkezi nufuza guven cox azdi Livan Ordusunun parcalanmasi qacilmaz sekilde muselman qacaqlar terefinden basladilmis ve artiq Maruni generallardan emr almayacaqlarini elan etmisdirler Muharibe boyu xadimlerin coxu hetta hamisi insan huquqlarina demek olar ki hec diqqet etmedi ve bezi teriqetci muharibeler sivilleri esas hedef halina getirdi Muharibe davam etdikce xadimler komandirlerin esgerlikden cox gunahi pese kimi goturdukleri mafiya stili teskilatlara cevrildiler Muharibe xercleri ise asagidaki yollarin birinden ya da uc yoldan da elde edilirdi Xarici destek esasen Irandan Israilden Israil dusmeni bir ereb olkesinden gelirdi Ittifaqlar tez tez yer deyisdirirdi Ehalini soymaq xerac bank soygunu ve gomruklerden alinan vergiler butun qruplarin ortaq cehetiydi Ateskes vaxtinda bir cox xadim evlerinde virtual mafiyaliq etdi vetendas muharibesi vaxti Livan xasxas istehsal merkezi Bekaa vadisi olmaq uzre dunyanin en boyuk narkotik istehsalcilarinin biri halina geldi Amma bir cox seyin qacaqmalciligi edilirdi Bunlar silah ve silah levazimatlari ve her cur diger qacaqmal idi Savasda olsun ya da olmasin Livan Avropa ile ereb dunyasi arasi ticaretdeki vasiteci movqeyini esla itirmedi Livan limanlarinda qacaqmalcilara su yollari istifadisini temin etmek ucun bu gune qeder cox mubarize edilid Baslica xadim qruplari Bir cox xadim hec bir mezhebe bagli olmadigini demesine baxmayaraq esasen regional mezheb liderlerinin rehberliyindeydiler Xristian xadim qruplari Livanlilar Cebhesi emblemi Xristian xadimler Ruminiya ve Bolqaristandan aldiqlari kimi Qerbi Almaniya Belcika ve Israilden de silah almis olkenin simalindaki kasib xalqdan da destekciler qazanmisdirlar Siyasi gorus olaraq esasen sag goruslu idiler Butun boyuk xristian xadim qruplari Maruni Kilsesi terefinden idare edilerken diger xristian mezhebleri elave bir rol oynadilar En guclu xristian xadim qruplari idaresi altindaki ve Azad Milliyetciler Partiyasi 1986 ci ilde idaresi altinda olan Livan Cebhesinin 1977 ci ilde qurulmasina komek etdi Hemcinin bax1983 Beyrut kazarma bombalanmasiMenbeGrolier International Americana ensiklopediyasi Livan meqalesiIstinadlarWorld Political Almanac 3rd Ed Chris Cook