Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əsl kərtənkələlər (lat. Lacertidae) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin sürünənlər sinfinin pulcuqlular dəstəsinə aid heyvan fəsiləsi.
| Əsl kərtənkələlər | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Sinifüstü: Klad: Klad: Klad: Sinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstəüstü: Dəstə: Fəsiləüstü: Fəsilə: Əsl kərtənkələlər | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
Fəsiləyə daxil olan cinslər
- İlanbaş (Ophisops)
Həzm sistemi
Ağzında eyniölçülü dişlər və ucu haçalanmış əzələli dili olur. Həzm sistemi qurbağaya bənzərdir. Kloaka adlanan orqnı da vardır ki həzm sistemində iştirak edir.
Sidik axarları və böyrəkdəki qida kloakada birləşir və xaricə açılır.
120 kq qaldıra bilən kərtənkələ
Geko (Gecko) kərtənkələsinin ayağının altında setae adlandırılan milyonlarla tükcük var. Bu tükcüklər bir metrin 200 milyardda biri uzunluğundadır. Hər bir tükcüyün ucunda da təxminən min ədəd spatül adlı milyardlarla mikroskopik tükcüklər var. Dr. Kellar Autumn başçılıq etdiyi qrupun apardığı araşdırmalara görə gekonun ayağındakı tükcüklər zəif elektrostatik qüvvə təsiri (Van Der Vals qüvvəsi) meydana gətirir.
Kərtənkələnin ayağındakı milyardlarla kiçik tükcüklər sayəsində təmas olunan səthlə çox qüvvətli yaxınlıq təmin edilir və 120 kq çəkini qaldıra bilən möhkəm yapışma qüvvəsi meydana gəlir. Möhtəşəm dizayna malik olan geko saniyədə 15 addım atır və "yapışdığı" səth ilə 30 dərəcəlik bucaq meydana gətirərək ayağını qaldıra bilir. Bu cür addım atmadığı təqdirdə ayaqlar səthə kilidlənir. Gekonun ayaqlarındakı dizayn təqlid edildikdə bu gün xəyal kimi görünən proyektlər həyata keçirilə bilinəcək:
- Kosmos kimi havanın olmadığı mühitdə maddələrin möhkəm yapışması təmin ediləcək.
- Gekonun yapışma sisteminə malik olan robotlardan yanğın və digər fəlakətlərdən sonra xilasetmə əməliyyatlarında istifadə ediləcək (belə robotlar artıq var).
- Geko təqlid edilərək xüsusi yapışqanlı əlcəklər və hündürə dırmanma üçün xüsusi geyimlər istehsal ediləcək.
- Ağrısız çıxarılan yara bantları, eləcə də suda yapışan və ya dönə-dönə istifadə edilən xüsusi bantlar istehsal olunacaq.
Maraqlı məlumatlar
• Hindistanda Komada adlanan ən böyük kərtənkələ yaşayır. Kərtənkələnin uzunluğu 3 m, kütləsi isə 135 kq-a çatır. Sürətlə qaçan bu kərtənkələ ağaca yaxınlaşıb onun budaqlanına dırmanır və birdən donub yerində qalır. Bu anda onun başı üzərində plaşabənzər qəribə bir sey qalxır. Bu onu bildirir ki, kərtənkələ yırtıcı heyvanı gördüyündən həyəcanlanmış və düşmənini qorxutmaq üçün öz plaşını açmışdır. Plaş çətirə oxşayır və nazik qığırdağ toxumasından ibarətdir. Plaşın rəngi şəffafdır. Bundan başqa həm də eşitmə aparatı rolunu oynayır. Plaşı hərəkətə çox möhkəm, həmişə gərgin olan əzələlər gətirir. Belə kərtənkələlər Avstraliyada da yaşayır.
• Göyçə gölü (Sevan gölü) sahillərində çox qəribə həyat tərzinə malik kərtənkələlər vardır. Onların içərisində dişi kərtənkələlər yoxdur. Qəribədir ki, bu erkək kərtənkələlər yumurtlayır. Onların yumurtalarından yaranan kərtənkələlər də erkək olur.
Bölgüsü
Fəsilə iki alt fəsilələrdən ibarətdir — Gallotinae (cins Gallotia və Psammodromus) və Lacertinae. 2011-ci ildə bu fəsiləyə 307 növ daxil edilmişdir. Bu növlər isə öz növbəsində 42 cinsdə birləşmişdir.
-| Latın adı | Azərbaycan adı növün sayı | |
|---|---|---|
| Acanthodactylus | Pipikli kərtənkələlər | 41 |
| Adolfus | Mərkəzi Afrika əsl kərtənkələləri | 3 |
| Algyroides | Algyroides | 4 |
| Anatololacerta | 3 | |
| Apathya | 2 | |
| Archaeolacerta | 1 | |
| Atlantolacerta | 1 | |
| Australolacerta | 2 | |
| Congolacerta | 2 | |
| Dalmatolacerta | 1 | |
| Darevskia | Qayalıq kərtənkələləri | 26 |
| Dinarolacerta | 2 | |
| Eremias | Kərtənkələcik | 34 |
| Gallotia | Kanar kərtənkələləri | 8 |
| Gastropholis | Qastrofolis | 4 |
| Heliobolus | 4 | |
| Hellenolacerta | 1 | |
| Holaspis | Holaspis | 2 |
| Iberolacerta | 8 | |
| Ichnotropis | Enli kərtənkələlər | 7 |
| Iranolacerta | 2 | |
| Lacerta | Yaşıl kərtənkələlər | 9 |
| Latastia | Uzun quyruq kərtənkələlər | 11 |
| Meroles | Meroles | 7 |
| Mesalina | Afroasiya kərtənkələcikləri | 14 |
| Nucras | Nukras | 9 |
| Omanosaura | 2 | |
| Ophisops | İlanbaş | 8 |
| Parvilacerta | 2 | |
| Pedioplanis | 11 | |
| Philochortus | Filoxortus | 7 |
| Phoenicolacerta | 4 | |
| Podarcis | Divar kərtənkələsi | 21 |
| Poromera | Poromera | 1 |
| Psammodromus | Psammodromus | 4 |
| Pseuderemias | Yalançı kərtənkələcik | 7 |
| Scelarcis | 1 | |
| Takydromus | (Ot kərtənkələləri | 21 |
| Teira | 1 | |
| Timon | 4 | |
| Tropidosaura | Tropidozaur | 4 |
| Zootoca | Diridoğan kərtənkələlər | 1 |
Şəkillər
İstinadlar
- Pyron R. A., Burbrink F. T., Wiens J. J. A phylogeny and revised classification of Squamata, including 4161 species of lizards and snakes (ing.). // BMC Evol. Biol. BMC, Springer Science+Business Media, 2013. Vol. 13, Iss. 1. P. 93. ISSN 1471-2148 doi:10.1186/1471-2148-13-93 PMID:23627680
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Esl kertenkeleler lat Lacertidae heyvanlar aleminin xordalilar tipinin surunenler sinfinin pulcuqlular destesine aid heyvan fesilesi Esl kertenkelelerElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarKlad Yarimtip OnurgalilarInfratip AgizcenelilerKlad Klad Klad Klad XoanlarKlad Klad Klad Klad Klad Sinifustu DordayaqlilarKlad Klad Klad Sinif SurunenlerKlad Klad Klad Klad Klad Klad Desteustu Deste PulcuqlularFesileustu Fesile Esl kertenkelelerBeynelxalq elmi adiLacertidae J E Gray 1825Sekil axtarisiITIS 209051NCBI 8522EOL 1708FW 37958Fesileye daxil olan cinslerIlanbas Ophisops Hezm sistemiAgzinda eyniolculu disler ve ucu hacalanmis ezeleli dili olur Hezm sistemi qurbagaya benzerdir Kloaka adlanan orqni da vardir ki hezm sisteminde istirak edir Sidik axarlari ve boyrekdeki qida kloakada birlesir ve xarice acilir 120 kq qaldira bilen kertenkeleGeko Gecko kertenkelesinin ayaginin altinda setae adlandirilan milyonlarla tukcuk var Bu tukcukler bir metrin 200 milyardda biri uzunlugundadir Her bir tukcuyun ucunda da texminen min eded spatul adli milyardlarla mikroskopik tukcukler var Dr Kellar Autumn basciliq etdiyi qrupun apardigi arasdirmalara gore gekonun ayagindaki tukcukler zeif elektrostatik quvve tesiri Van Der Vals quvvesi meydana getirir Kertenkelenin ayagindaki milyardlarla kicik tukcukler sayesinde temas olunan sethle cox quvvetli yaxinliq temin edilir ve 120 kq cekini qaldira bilen mohkem yapisma quvvesi meydana gelir Mohtesem dizayna malik olan geko saniyede 15 addim atir ve yapisdigi seth ile 30 derecelik bucaq meydana getirerek ayagini qaldira bilir Bu cur addim atmadigi teqdirde ayaqlar sethe kilidlenir Gekonun ayaqlarindaki dizayn teqlid edildikde bu gun xeyal kimi gorunen proyektler heyata kecirile bilinecek Kosmos kimi havanin olmadigi muhitde maddelerin mohkem yapismasi temin edilecek Gekonun yapisma sistemine malik olan robotlardan yangin ve diger felaketlerden sonra xilasetme emeliyyatlarinda istifade edilecek bele robotlar artiq var Geko teqlid edilerek xususi yapisqanli elcekler ve hundure dirmanma ucun xususi geyimler istehsal edilecek Agrisiz cixarilan yara bantlari elece de suda yapisan ve ya done done istifade edilen xususi bantlar istehsal olunacaq Maraqli melumatlar Hindistanda Komada adlanan en boyuk kertenkele yasayir Kertenkelenin uzunlugu 3 m kutlesi ise 135 kq a catir Suretle qacan bu kertenkele agaca yaxinlasib onun budaqlanina dirmanir ve birden donub yerinde qalir Bu anda onun basi uzerinde plasabenzer qeribe bir sey qalxir Bu onu bildirir ki kertenkele yirtici heyvani gorduyunden heyecanlanmis ve dusmenini qorxutmaq ucun oz plasini acmisdir Plas cetire oxsayir ve nazik qigirdag toxumasindan ibaretdir Plasin rengi seffafdir Bundan basqa hem de esitme aparati rolunu oynayir Plasi herekete cox mohkem hemise gergin olan ezeleler getirir Bele kertenkeleler Avstraliyada da yasayir Goyce golu Sevan golu sahillerinde cox qeribe heyat terzine malik kertenkeleler vardir Onlarin icerisinde disi kertenkeleler yoxdur Qeribedir ki bu erkek kertenkeleler yumurtlayir Onlarin yumurtalarindan yaranan kertenkeleler de erkek olur BolgusuFesile iki alt fesilelerden ibaretdir Gallotinae cins Gallotia ve Psammodromus ve Lacertinae 2011 ci ilde bu fesileye 307 nov daxil edilmisdir Bu novler ise oz novbesinde 42 cinsde birlesmisdir Latin adi Azerbaycan adi novun sayiAcanthodactylus Pipikli kertenkeleler 41Adolfus Merkezi Afrika esl kertenkeleleri 3Algyroides Algyroides 4Anatololacerta 3Apathya 2Archaeolacerta 1Atlantolacerta 1Australolacerta 2Congolacerta 2Dalmatolacerta 1Darevskia Qayaliq kertenkeleleri 26Dinarolacerta 2Eremias Kertenkelecik 34Gallotia Kanar kertenkeleleri 8Gastropholis Qastrofolis 4Heliobolus 4Hellenolacerta 1Holaspis Holaspis 2Iberolacerta 8Ichnotropis Enli kertenkeleler 7Iranolacerta 2Lacerta Yasil kertenkeleler 9Latastia Uzun quyruq kertenkeleler 11Meroles Meroles 7Mesalina Afroasiya kertenkelecikleri 14Nucras Nukras 9Omanosaura 2Ophisops Ilanbas 8Parvilacerta 2Pedioplanis 11Philochortus Filoxortus 7Phoenicolacerta 4Podarcis Divar kertenkelesi 21Poromera Poromera 1Psammodromus Psammodromus 4Pseuderemias Yalanci kertenkelecik 7Scelarcis 1Takydromus Ot kertenkeleleri 21Teira 1Timon 4Tropidosaura Tropidozaur 4Zootoca Diridogan kertenkeleler 1SekillerIstinadlarPyron R A Burbrink F T Wiens J J A phylogeny and revised classification of Squamata including 4161 species of lizards and snakes ing BMC Evol Biol BMC Springer Science Business Media 2013 Vol 13 Iss 1 P 93 ISSN 1471 2148 doi 10 1186 1471 2148 13 93 PMID 23627680Hemcinin bax