Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kür deltası — delta ümumilikdə Azərbaycanda və bütün Cənubi Qafqazda yerləşən çay deltaları arasında ən böyüyüdür. Delta sahəsinə görə Xəzər dənizində yalnız Volqanın deltasından geri qalır. Kür çayının deltası tarix boyu çayın dənizə yaxın ərazilərində məcrasını dəyişməsi ilə yer dəyişmə etmişdir. Oda məlumdur ki, Kürün tarixi deltası hazırda Kür Dili yarımadası adı ilə tanınan ərazidə yerləşirdi. Tarixin müxtəlif dövrlərində baş vermiş böyük daşqınlar sayəsində çay məcrasını dəyişmişdir. Kürdə deltanın formalaşmasına ən böyük təsir göstərən əsas qol olan Araz çayıdır. Deltadan 236 km aralıda Kürə tökülən Araz ora 11 000 ton lil gətirir. Kür çayının yağış və yeraltı sularla qidalanması üstünlük təşkil etdiyindən əsasən aprel ayında daşır. Araz çayı isə qar suları ilə qidalanır və may ayında daşır. Təbii ki, Arazla gətirilən lil deltada çökür. Bunun sayəsində delta dənizin içərilərinə doğru hərəkət edir.
Coğrafiyası
Kür çayının deltada bulanıqlığı 1900–2325 q/m³ arasında tərəddüd edir. Uzunluğu 15–20 km, eni 5–10 km arasında dəyişir. Deltasının sahəsi 100 km²-dir. Yarımsəhra, quruçöl iqliminə malikdir. Dəniz iqliminin mülayimliyinə təsir göstərir. Torpaqları qonur, boz, boz-qonur və sorandır. Deltada Kür çoxlu sayda qollara bölünür. Ən iri qollar Ana Kür və Bala Kürdür. Deltanın cənubunda Qoltuq körfəzi yerləşir. Körfəzə axan qolların onun suyunun tərkibinə və səviyyəsinə böyük təsiri vardır. Kürün körfəzə və dənizə töküldüyü yerdə dərinlik bəzən 50 sm təşkil edir. Delta ətrafında orta illik temperatur 14,5 С təşkil medir. Maksimal temperatur 41 С, minimum isə –22 С-dir. İl ərzində bölgəyə 200–400 mm yağıntı düşür.
Tarixi
1860-ci ildə Nikolay Alekseeviç İvaşinsov ilk dəfə deltada araşdırma işləri aparmışdır. Nəticədə onun sahəsinin 39,6 km², uzunluğunun isə 8 km təşkil etdiyini müəyyən etmişdir. 1937-ci ildə aparılan ölçü işləri zamanı deltanın sahəsinin 373 km², uzunluğu isə 21 km olmuşdur. Bu genişlikdəki Kür deltasının meydana gəlməsi XVIII əsrin sonları — XIX əsrin əvvəllərindən başlayaraq formalaşmışdır. Sonrakı dövrlərdə deltanın sahəsinə Xəzər dənizinin 1970-ci illərə qədər dayazlaşması böyük təsir göstərmişdir. 1978–1995-ci illərdə dənizin kəskin olaraq səviyəsi qalxdığından deltanın sahəsi kiçilmişdir.
Ekologiya
Kürün ekoloji vəziyyəti son dərəcə pisləşmişdir. Çaya müntəzəm olaraq təmizlənməmiş, zərərli istehsalat və məişət tullantıları atılır. Zərərli maddələrin miqdarı yol verilən həddən 10 dəfəyə qədər çox olduğundan çayların özlərini təmizləmə xüsusiyyətinə baxmayaraq çay özünü deltaya qədər belə təmizləyə bilmir. Tarixən Kürün hər iki sahilində mövcud olan tuqay meşələrinin qırılması, çay meandrlarının qısaldılması böyük daşqınlara səbəb olur. Bu isə deltada daxil olmaqlar böyük ərazini su altına alır. 2010-cu ilin may ayında Kür daşqınları zamanı 20 mindən çox ev su altında qalmış, 300-dən çox ev dağılmış, 50 min hektara yaxın ərazini su basmışdır.
Əhəmiyyəti
Deltadan axan qollarda uzunburun balıq, ağ balıq, nərə balığı, ilanbalığı, sıf balığı ovu ilə məşğul olan vətəgələr vardır. Bütün dünyaya öz kürüsü və balıq məhsulları ilə məşhur olan Bankə qəsəbəsi deltada yerləşir. Deltadan axan qollarla kiçik gəmilər sərbəst şəkildə Yevlaxa qədər olan 480 km məsafədə üzə bilər. Bu isə turizmin inkişafı üçün bir potensialdır.
İstinadlar
- "Kür deltası". 2022-04-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-04-08.
- "Kür-Araz ovalığı". 2018-08-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-04-08.
- . 2016-05-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-08.
Mənbə
- Kür deltası
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kur deltasi delta umumilikde Azerbaycanda ve butun Cenubi Qafqazda yerlesen cay deltalari arasinda en boyuyudur Delta sahesine gore Xezer denizinde yalniz Volqanin deltasindan geri qalir Kur cayinin deltasi tarix boyu cayin denize yaxin erazilerinde mecrasini deyismesi ile yer deyisme etmisdir Oda melumdur ki Kurun tarixi deltasi hazirda Kur Dili yarimadasi adi ile taninan erazide yerlesirdi Tarixin muxtelif dovrlerinde bas vermis boyuk dasqinlar sayesinde cay mecrasini deyismisdir Kurde deltanin formalasmasina en boyuk tesir gosteren esas qol olan Araz cayidir Deltadan 236 km aralida Kure tokulen Araz ora 11 000 ton lil getirir Kur cayinin yagis ve yeralti sularla qidalanmasi ustunluk teskil etdiyinden esasen aprel ayinda dasir Araz cayi ise qar sulari ile qidalanir ve may ayinda dasir Tebii ki Arazla getirilen lil deltada cokur Bunun sayesinde delta denizin icerilerine dogru hereket edir Kurun deltasiCografiyasiKur cayinin deltada bulaniqligi 1900 2325 q m arasinda tereddud edir Uzunlugu 15 20 km eni 5 10 km arasinda deyisir Deltasinin sahesi 100 km dir Yarimsehra qurucol iqlimine malikdir Deniz iqliminin mulayimliyine tesir gosterir Torpaqlari qonur boz boz qonur ve sorandir Deltada Kur coxlu sayda qollara bolunur En iri qollar Ana Kur ve Bala Kurdur Deltanin cenubunda Qoltuq korfezi yerlesir Korfeze axan qollarin onun suyunun terkibine ve seviyyesine boyuk tesiri vardir Kurun korfeze ve denize tokulduyu yerde derinlik bezen 50 sm teskil edir Delta etrafinda orta illik temperatur 14 5 S teskil medir Maksimal temperatur 41 S minimum ise 22 S dir Il erzinde bolgeye 200 400 mm yaginti dusur TarixiKur cayinin deltasinin 1852 2001 iller arasi dinamikasi 1860 ci ilde Nikolay Alekseevic Ivasinsov ilk defe deltada arasdirma isleri aparmisdir Neticede onun sahesinin 39 6 km uzunlugunun ise 8 km teskil etdiyini mueyyen etmisdir 1937 ci ilde aparilan olcu isleri zamani deltanin sahesinin 373 km uzunlugu ise 21 km olmusdur Bu genislikdeki Kur deltasinin meydana gelmesi XVIII esrin sonlari XIX esrin evvellerinden baslayaraq formalasmisdir Sonraki dovrlerde deltanin sahesine Xezer denizinin 1970 ci illere qeder dayazlasmasi boyuk tesir gostermisdir 1978 1995 ci illerde denizin keskin olaraq seviyesi qalxdigindan deltanin sahesi kicilmisdir EkologiyaKurun ekoloji veziyyeti son derece pislesmisdir Caya muntezem olaraq temizlenmemis zererli istehsalat ve meiset tullantilari atilir Zererli maddelerin miqdari yol verilen hedden 10 defeye qeder cox oldugundan caylarin ozlerini temizleme xususiyyetine baxmayaraq cay ozunu deltaya qeder bele temizleye bilmir Tarixen Kurun her iki sahilinde movcud olan tuqay meselerinin qirilmasi cay meandrlarinin qisaldilmasi boyuk dasqinlara sebeb olur Bu ise deltada daxil olmaqlar boyuk erazini su altina alir 2010 cu ilin may ayinda Kur dasqinlari zamani 20 minden cox ev su altinda qalmis 300 den cox ev dagilmis 50 min hektara yaxin erazini su basmisdir EhemiyyetiKUR DELTASI Deltadan axan qollarda uzunburun baliq ag baliq nere baligi ilanbaligi sif baligi ovu ile mesgul olan vetegeler vardir Butun dunyaya oz kurusu ve baliq mehsullari ile meshur olan Banke qesebesi deltada yerlesir Deltadan axan qollarla kicik gemiler serbest sekilde Yevlaxa qeder olan 480 km mesafede uze biler Bu ise turizmin inkisafi ucun bir potensialdir Istinadlar Kur deltasi 2022 04 05 tarixinde Istifade tarixi 2016 04 08 Kur Araz ovaligi 2018 08 07 tarixinde Istifade tarixi 2016 04 08 2016 05 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 04 08 MenbeKur deltasi