Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Krekinq — neftin tərkibindəki irimolekullu karbohidrogenlərin parçalanması nəticəsində kiçikmolekullu karbohidrogenlərin əmələ gəlməsi prosesinə deyilir.
Krekinq prosesi karbon zəncirlərinin qırılması və daha bəsit doymuş və doymamış karbohidrogenlərin əmələ gəlməsi ilə baş verir. Əmələ gələn maddələr sonradan parçalana bilər. Krekinq prosesindən ayrılan etilendən polietilenin və etil spirtinin istehsalında geniş istifadə olunur. Karbohidrogenlərin molekullarının parçalanması radikal mexanizmi üzrə gedir. Əvvəlcə sərbəst radikallar əmələ gəlir. Məlumdur ki, sərbəst radikallar kimyəvi cəhətdən çox aktivdir və müxtəlif reaksiyalarda iştirak edə bilər. Krekinq prosesi zamanı radikallardan biri hidrogen atomunu ayırır (a), o biri isə birləşdirir (b).
Növləri
Krekinq prosesinin iki əsas növü vardır: və katalitik krekinq.
Termiki krekinq
2–7 MPa təzyiqdə və 470–550°C-də aparılır. Proses yavaş gedir. Krekinq prosesində böyük molyar kütləli (C_10-C_20) karbohidrogenlər benzin fraksiyasına uyğun olan karbohidrogenlərə (C_5-C_10) parçalanır. Bu zaman şaxəsiz normal quruluşlu karbohidrogenlər əmələ gəlir. Krekinq prosesində əmələ gələn qazlara krekinq qzı, benzinə isə krekinq benzini deyilir. Krekinq qazının tərkibində olan doymuş və doymamış karbohidrogenlərdən üzvi sintezdə istifadə edirlər.
Krekinq benzininin tərkibində doymuş karbohidrogenlərlə yanaşı, doymamış karbohidrogenlər çox olduğundan, onun oktan ədədi yüksək və detonasiyaya davamlılığı birbaşa distillədən alınan benzininkindən artıqdır, lakin belə benzin tərkibindəki doymamış karbohidrogenlərin oksidləşməsi və polimerləşməsi nəticəsində getdikcə qatranlaşır və ona görə saxlandıqda öz keyfiyyətini itirir. O yanan zaman mühərrikin müxtəlif hissələri çirklənə bilər. Bunun qarşısını almaq üçün belə benzinə ya antioksidləşdirici maddələr əlavə edilir, ya da tərkibindəki doymamış karbohidrogenlər hidrogenləşdirilir.
Katalitik krekinq
prosesi alümosilikat katalizatorlarının iştirakı ilə və nisbətən aşağı temperaturda (450–500°C) aparılır. Termiki krekinqdən fərqli olaraq katalitik krekinq xeyli sürətlə gedir, nəinki karbohidrogen molekullarının parçalanması, həm də onların izomerləşməsi, yəni normal quruluşlu karbohidrogenlərin şaxəli karbohidrogenlərə çevrilməsi reaksiyaları da gedir. Bu prosesdə doymamış karbohidrogenlər termiki krekinq prosesindəkindən az əmələ gəlir.
Katalitik krekinqdə benzinin alınması prosesi xeyli sürətlə gedir və nisbətən az enerji tələb edilir. Katalitik krekinq benzinində doymamış karbohidrogenlər az olduğuna görə onda oksidləşmə və polimerləşmə prosesləri getmir. Bu növ benzin saxlanılmağa davamlıdır. Katalitik krekinq prosesində neftin kerosin və qazoyl fraksiyalarından da istifadə edilir.
Katalitik krekinqin müasir səmərəli proseslərinin yaradılmasında və istehsalata tətbiqində Azərbaycan alimlərinin, xüsusən də akademiklər və çox böyük xidmətləri var. Hazırda ölkəmizdə mövcud olan katalitik krekinq qurğuları bu alimlərin və onların tələbələrinin elmi işlərinin nəticəsində yaradılmışdır.
İstinadlar
- Gunter Alfke, Walther W. Irion & Otto S. Neuwirth. Oil Refining // Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. 2007. doi:10.1002/14356007.a18_051.pub2.
Xarici keçidlər
- Information on cracking in oil refining
- www.shukhov.org/shukhov.html — Vladimir Şukov haqqında
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Krekinq neftin terkibindeki irimolekullu karbohidrogenlerin parcalanmasi neticesinde kicikmolekullu karbohidrogenlerin emele gelmesi prosesine deyilir istifade edir Baki Sovet Ittifaqi 1934 Krekinq prosesi karbon zencirlerinin qirilmasi ve daha besit doymus ve doymamis karbohidrogenlerin emele gelmesi ile bas verir Emele gelen maddeler sonradan parcalana biler Krekinq prosesinden ayrilan etilenden polietilenin ve etil spirtinin istehsalinda genis istifade olunur Karbohidrogenlerin molekullarinin parcalanmasi radikal mexanizmi uzre gedir Evvelce serbest radikallar emele gelir Melumdur ki serbest radikallar kimyevi cehetden cox aktivdir ve muxtelif reaksiyalarda istirak ede biler Krekinq prosesi zamani radikallardan biri hidrogen atomunu ayirir a o biri ise birlesdirir b NovleriKrekinq prosesinin iki esas novu vardir ve katalitik krekinq Termiki krekinq 2 7 MPa tezyiqde ve 470 550 C de aparilir Proses yavas gedir Krekinq prosesinde boyuk molyar kutleli C 10 C 20 karbohidrogenler benzin fraksiyasina uygun olan karbohidrogenlere C 5 C 10 parcalanir Bu zaman saxesiz normal quruluslu karbohidrogenler emele gelir Krekinq prosesinde emele gelen qazlara krekinq qzi benzine ise krekinq benzini deyilir Krekinq qazinin terkibinde olan doymus ve doymamis karbohidrogenlerden uzvi sintezde istifade edirler Krekinq benzininin terkibinde doymus karbohidrogenlerle yanasi doymamis karbohidrogenler cox oldugundan onun oktan ededi yuksek ve detonasiyaya davamliligi birbasa distilleden alinan benzininkinden artiqdir lakin bele benzin terkibindeki doymamis karbohidrogenlerin oksidlesmesi ve polimerlesmesi neticesinde getdikce qatranlasir ve ona gore saxlandiqda oz keyfiyyetini itirir O yanan zaman muherrikin muxtelif hisseleri cirklene biler Bunun qarsisini almaq ucun bele benzine ya antioksidlesdirici maddeler elave edilir ya da terkibindeki doymamis karbohidrogenler hidrogenlesdirilir Katalitik krekinq prosesi alumosilikat katalizatorlarinin istiraki ile ve nisbeten asagi temperaturda 450 500 C aparilir Termiki krekinqden ferqli olaraq katalitik krekinq xeyli suretle gedir neinki karbohidrogen molekullarinin parcalanmasi hem de onlarin izomerlesmesi yeni normal quruluslu karbohidrogenlerin saxeli karbohidrogenlere cevrilmesi reaksiyalari da gedir Bu prosesde doymamis karbohidrogenler termiki krekinq prosesindekinden az emele gelir Katalitik krekinqde benzinin alinmasi prosesi xeyli suretle gedir ve nisbeten az enerji teleb edilir Katalitik krekinq benzininde doymamis karbohidrogenler az olduguna gore onda oksidlesme ve polimerlesme prosesleri getmir Bu nov benzin saxlanilmaga davamlidir Katalitik krekinq prosesinde neftin kerosin ve qazoyl fraksiyalarindan da istifade edilir Katalitik krekinqin muasir semereli proseslerinin yaradilmasinda ve istehsalata tetbiqinde Azerbaycan alimlerinin xususen de akademikler ve cox boyuk xidmetleri var Hazirda olkemizde movcud olan katalitik krekinq qurgulari bu alimlerin ve onlarin telebelerinin elmi islerinin neticesinde yaradilmisdir IstinadlarGunter Alfke Walther W Irion amp Otto S Neuwirth Oil Refining Ullmann s Encyclopedia of Industrial Chemistry 2007 doi 10 1002 14356007 a18 051 pub2 Xarici kecidlerInformation on cracking in oil refining www shukhov org shukhov html Vladimir Sukov haqqinda