Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mühafizəkarlıq (və ya konservatizm) — ənənəvi sosial institutları təbliğ etməyə və qorumağa çalışan estetik, mədəni, sosial və siyasi fəlsəfə. Mühafizəkarlığın mərkəzi müddəalarına görə, mədəniyyət və sivilizasiya status-kvo ilə dəyişə bilər. Qərb mədəniyyətində mühafizəkarlar mütəşəkkil din, parlament hökuməti və mülkiyyət hüquqları kimi bir sıra institutları qoruyub saxlamağa çalışırlar. Mühafizəkarlığın tərəfdarları çox vaxt proqressivizmə qarşı çıxır və ənənəvi dəyərlərə qayıdış axtarırlar. Termin siyasi kontekstdə ilk dəfə istifadə edilməsi 1818-ci ildə Fransua-René de Chateaubriand ilə Fransa İnqilabının siyasətlərini geri qaytarmağa çalışan Burbon bərpası dövründə yaranmışdır. Tarixən sağçı siyasətlə əlaqəli olan bu termin o vaxtdan bəri geniş baxışları təsvir etmək üçün istifadə olunur. Mühafizəkar kimi qəbul edilən vahid siyasət dəsti yoxdur, çünki mühafizəkarlığın mənası müəyyən bir yerdə və zamanda ənənəvi hesab ediləndən asılıdır. Mühafizəkar düşüncə özünü mövcud adət-ənənələrə və milli mədəniyyətlərə uyğunlaşdırdığı üçün xeyli müxtəlif olmuşdur. Məsələn, bəzi mühafizəkarlar dövlətin iqtisadiyyata daha çox müdaxiləsini müdafiə edir, digərləri isə daha sərbəst bazar iqtisadi sistemini müdafiə edir. Beləliklə, dünyanın müxtəlif yerlərindən olan mühafizəkarlar — hər biri öz adət-ənənələrini qoruyur — geniş spektrli məsələlərdə fikir ayrılığına düşə bilər. Fransız İnqilabına qarşı çıxan, lakin Amerika İnqilabını dəstəkləyən 18-ci əsr siyasətçisi Edmund Burke 1790-cı illərdə mühafizəkarlığın əsas nəzəriyyəçilərindən biri kimi qəbul edilir.
Xarakterikası
Samuel P. Hantinqton kimi bəzi politoloqlar mühafizəkarlığı situasiya kimi görürlər. Bu tərifə əsasən, mühafizəkarlar öz dövrlərinin qurulmuş institutlarını müdafiə edənlər kimi qəbul edilir. 1959-cu ildə Britaniya Mühafizəkarlar Partiyasının sədri Kvintin Hoqqun fikrincə: "Mühafizəkarlıq daha çox bir fəlsəfə deyil, bir münasibət, daimi bir qüvvədir, azad cəmiyyətin inkişafında zamansız funksiyanı yerinə yetirir və dərin və daimi bir siyasətə uyğundur. Universal tərifin olmamasına baxmayaraq, bəzi mövzular mühafizəkar düşüncədə ümumi kimi qəbul edilə bilər.
Ənənə
Maykl Oukşottun fikrincə, "Mühafizəkar olmaq: tanış olanı naməlumdan, sınanmışı sınanmamışdan, faktı sirrdən, aktualı mümkündən, məhdudu sərhədsizə, yaxını uzaqdan üstün tutmaqdır. Bu cür ənənəvilik, "ölülərə səs" verən zamanın sınağından keçmiş ictimai təşkilat üsullarına inamın əksi ola bilər. Ənənələr həm də şəxsiyyət duyğusuna köklənmiş ola bilər.
İerarxiya
Mühafizəkarlığın ənənəyə əsaslanan tərifindən fərqli olaraq, Kori Robin kimi bəzi siyasi nəzəriyyəçilər konservatizmi ilk növbədə sosial və iqtisadi bərabərsizliyin ümumi müdafiəsi baxımından müəyyən edirlər. Beləliklə, sağçı siyasət müəyyən sosial nizamların və iyerarxiyaların qaçılmaz, təbii, normal və ya arzuolunan olduğu fikrini dəstəkləyir və adətən təbii qanun, iqtisadiyyat və ya ənənə əsasında bu mövqeyi dəstəkləyir. Bu nöqteyi-nəzərdən, mühafizəkarlıq daha çox köhnə institutları dəstəkləmək cəhdidir və daha çox "güc sahibi olmaq, onun təhlükə altında olduğunu görmək və onu geri qazanmağa çalışmaq təcrübəsi üzərində düşüncə və onun nəzəri ifadəsidir". Əksinə, bəzi mühafizəkarlar iddia edə bilərlər ki, onlar "təcrübəsiz hüquqlar"ı qorumaqdan daha az öz güclərini qorumaq istəyirlər və onların hər bir vətəndaşa şamil edilməklə, əbədi və əbədi olması lazım olduğuna inandıqları norma və qaydaları təbliğ edirlər.
Realizm
Mühafizəkarlığı Noel O'Sullivan "insan qeyri-kamillik fəlsəfəsi" adlandırıb.onun tərəfdarları arasında insan təbiətinə mənfi baxışı və onu "utopik" sxemlər vasitəsilə təkmilləşdirmək potensialına dair bədbinliyi əks etdirir. Realist sağın intellektual xaç atası" Tomas Hobbs, insanlar üçün təbiət vəziyyətinin "kasıb, murdar, vəhşi və qısa" olduğunu və mərkəzləşdirilmiş hakimiyyət tələb etdiyini müdafiə etdi.
Formaları
Liberal mühafizəkarlıq
Liberal mühafizəkarlıq iqtisadiyyata dövlətin minimal müdaxiləsinə dair klassik liberal baxışı özündə birləşdirir. Fərdlər hökumətin müdaxiləsi olmadan bazarda sərbəst iştirak etməli və sərvət əldə etməlidirlər. Bununla belə, fərdlərdən həyatın digər sahələrində məsuliyyətlə hərəkət etməkdən tamamilə asılı olmaq olmaz, ona görə də liberal mühafizəkarlar qanunu və asayişi təmin etmək üçün güclü dövlətin və millət qarşısında vəzifə və məsuliyyət hissini yetişdirmək üçün sosial institutların lazım olduğuna inanırlar. Liberal mühafizəkarlıq mühafizəkarlığın liberal mövqelərdən güclü şəkildə təsirlənən bir variantıdır. Bu son iki termin zamanla və ölkələr arasında fərqli mənalara malik olduğundan, liberal mühafizəkarlığın da çox müxtəlif mənaları var. Tarixən bu termin tez-tez laissez-faire bazarlarını müdafiə edən iqtisadi liberalizmin klassik konservatizmin qurulmuş ənənəyə, hakimiyyətə hörmətə və dini dəyərlərə qayğısı ilə birləşməsinə istinad edirdi. O, həm iqtisadi, həm də sosial sahədə fərd üçün azadlığı dəstəkləyən klassik liberalizmlə ziddiyyət təşkil edirdi. Vaxt keçdikcə bir çox ölkələrdə ümumi mühafizəkar ideologiya fiskal mühafizəkar arqumentləri qəbul etdi və liberal mühafizəkarlıq termini mühafizəkarlıqla əvəz olundu. Bu, ABŞ kimi liberal iqtisadi ideyaların ənənə olduğu və buna görə də mühafizəkar hesab edildiyi ölkələrdə də belədir. Liberal mühafizəkar hərəkatların siyasi əsas cərəyana daxil olduğu digər ölkələrdə, məsələn, İtaliya və İspaniyada liberal və mühafizəkar terminləri sinonim ola bilər. Birləşmiş Ştatlardakı liberal mühafizəkar ənənə klassik liberalların iqtisadi fərdiliyini mühafizəkarlığın Burkean forması ilə birləşdirir (bu həm də Amerika mühafizəkar ənənəsinin bir hissəsinə çevrilmişdir. Avropada inkişaf etmiş liberal mühafizəkarlıq termini üçün ikinci dərəcəli məna sosial liberalizmlə daha müasir mühafizəkar (daha az ənənəvi) baxışların birləşməsidir. Bu, sosializmin daha kollektivist baxışlarına müxalifət kimi inkişaf etmişdir. Çox vaxt bu, azad bazar iqtisadiyyatının mühafizəkar baxışlarını və fərdi məsuliyyətə inamı, vətəndaş hüquqlarının müdafiəsi, ekologiya və məhdud rifah dövlətinə dəstək haqqında kommunitar baxışları vurğulamaqdan ibarətdir. Kontinental Avropada bunu bəzən ingilis dilinə sosial mühafizəkarlıq kimi də tərcümə edirlər.
Libertar mühafizəkarlıq
Libertar mühafizəkarlıq ABŞ-də libertar iqtisadi məsələləri mühafizəkarlığın aspektləri ilə birləşdirən müəyyən siyasi ideologiyaları ən qabarıq şəkildə təsvir edir. Onun dörd əsas qolu konstitusionalizm, paleolibertarizm, kiçik hökumət mühafizəkarlığı və xristian libertarizmidir. Onlar ümumiyyətlə paleomühafizəkarlardan daha çox şəxsi və iqtisadi azadlığa üstünlük vermələri ilə fərqlənirlər. Samuel Edvard Konkin III kimi aqoristlər libertar mühafizəkarlığı sağ-libertarizm adlandırdılar. Paleo-mühafizəkarlardan fərqli olaraq, libertar mühafizəkarlar azad ticarət, hər hansı bir milli banka müxalifət və biznes qaydalarına qarşı çıxmaq kimi sərt laissez-faire siyasətini dəstəkləyirlər. Onlar ekoloji qaydalara, korporativ rifahlara, subsidiyalara və iqtisadi müdaxilənin digər sahələrinə kəskin şəkildə qarşıdırlar.
Bir çox mühafizəkarlar, xüsusən də ABŞ-də hesab edirlər ki, hökumət biznesin tənzimlənməsində və iqtisadiyyatın idarə olunmasında böyük rol oynamamalıdır. Onlar adətən yüksək vergi dərəcələrinin tutulması və yoxsullara kömək etmək üçün gəlirin yenidən bölüşdürülməsi səylərinə qarşı çıxırlar. Onların fikrincə, bu cür səylər daha yüksək vergi tətbiqləri səbəbindən müəssisələrin işçiləri işə götürmək imkanlarını azaltmaqla işsizlik və yoxsulluq bəlasını daha da gücləndirməyə xidmət edir.
Fiskal mühafizəkarlıq
Edmund Burke "Fransada İnqilab Üzrə Mülahizələri"ndə iddia edirdi ki, hökumətin böyük borclar qoymağa və sonra yükü vergi ödəyicisinin üzərinə atmağa haqqı yoxdu. Vətəndaş cəmiyyətinin ilk və ilkin inancının girov olması dövlətin kreditorunun tələblərinə deyil, vətəndaşın mülkiyyətinə verilir. Vətəndaşın iddiası vaxtından qabaqdır, mülkiyyət baxımından üstündür, kapital baxımından üstündür. Fərdi şəxslərin sərvətləri, istər əldə etmə, istərsə də nəsil və ya hansısa bir cəmiyyətin mallarında iştirak sayəsində sahib olduqlarından asılı olmayaraq, açıq və ya nəzərdə tutulan kreditorun təminatının bir hissəsi deyildi. Və ya senat tərəfindən, dövlət əmlakından başqa heç bir şey girov ola bilməz; və bütövlükdə vətəndaşlara ədalətli və mütənasib bir məcburiyyətdən irəli gələn şeylər istisna olmaqla, heç bir ictimai əmlaka malik ola bilməz.
Milli mühafizəkarlıq
Milli mühafizəkarlıq ilk növbədə Avropada standart mühafizəkarlıqdan daha çox milli maraqlara diqqət yetirən, habelə mədəni və etnik kimliyi qoruyan , açıq şəkildə millətçi və ya ifrat sağçı yanaşmanı dəstəkləməyən mühafizəkarlığın variantını təsvir etmək üçün istifadə edilən siyasi termindir. Avropada milli mühafizəkarlar adətən avroskeptikdirlər. Milli mühafizəkarlıq ağır şəkildə ənənəvi ailə və sosial sabitliyə, eləcə də immiqrasiyanın məhdudlaşdırılmasına yönəlib. Beləliklə, milli mühafizəkarları iqtisadi mühafizəkarlardan fərqləndirmək olar, onlar üçün azad bazar iqtisadi siyasətləri, tənzimlənmənin ləğvi və fiskal mühafizəkarlıq əsas prioritetlərdir. Milli mühafizəkarlıq da ənənəvi mühafizəkarlıqla bağlıdır. Ənənəvi mühafizəkarlıq təbii qanun və transsendent əxlaqi nizam, ənənə, iyerarxiya və üzvi birlik, aqrarçılıq, klassizm və yüksək mədəniyyət prinsiplərinə, eləcə də kəsişən sədaqət sferalarına ehtiyac olduğunu vurğulayan siyasi fəlsəfədir. Bəzi ənənəçilər, Maarifçilik dövründən bu yana bu terminlərə əlavə edilən stiqmaya qarşı çıxaraq, "mürtəce" və "əks-inqilabçı" etiketlərini qəbul etdilər. Cəmiyyətə iyerarxik baxışa malik olan bir çox ənənəçi mühafizəkarlar, o cümlədən bir neçə amerikalı (görkəmli nümunələr, o cümlədən Ralph Adams Cram, Solange Hertz, William S. Lind, Charles A. Coulombe, monarxiya siyasi quruluşunu ən təbii və faydalı ictimai quruluş kimi müdafiə edir.
Mədəni konservatizm
Mədəni mühafizəkarlar bir millətin irsinin və ya milli sərhədlərlə müəyyən edilməyən ortaq mədəniyyətin qorunmasını dəstəkləyirlər. Ortaq mədəniyyət Qərb mədəniyyəti və ya Çin mədəniyyəti qədər fərqli ola bilər. ABŞ-də "mədəni mühafizəkar" termini mədəniyyət müharibəsində mühafizəkar mövqeni ifadə edə bilər. Mədəni mühafizəkarlar hətta monumental dəyişikliklər qarşısında belə ənənəvi düşüncə tərzindən möhkəm yapışırlar. Onlar ənənəvi dəyərlərə və ənənəvi siyasətə çox inanırlar və çox vaxt təcili millətçilik hissi keçirirlər.
Dini mühafizəkarlıq
Dini mühafizəkarlıq prinsipial olaraq müəyyən dinlərin təlimlərini siyasətə tətbiq edir. Bəzən sadəcə olaraq bu təlimlərin dəyərini elan etməklə; digər vaxtlarda isə həmin təlimlərin qanunlara təsir göstərməsi ilə görsənir. Əksər demokratik ölkələrdə siyasi mühafizəkarlıq ənənəvi ailə strukturlarını və sosial dəyərləri qorumağa çalışır. Dini mühafizəkarlar adətən aborta, LGBT davranışına (və ya müəyyən hallarda şəxsiyyətə), narkotik vasitələrdən istifadəyə və nikahdan kənar cinsi fəaliyyətə qarşı çıxırlar. Bəzi hallarda mühafizəkar dəyərlər dini inanclara söykənir və mühafizəkarlar ictimai həyatda dinin rolunu artırmağa çalışırlar.
Sosial mühafizəkarlıq
Sosial mühafizəkarlıq mədəni mühafizəkarlıqdan fərqlidir, baxmayaraq ki, bəzi üst-üstə düşür. Sosial mühafizəkarlar cəmiyyətin vəzifə, ənənəvi dəyərlər və qurulmuş təsisatlar vasitəsilə dəstəklənməli olan kövrək əlaqələr şəbəkəsi üzərində qurulduğuna və hökumətin ənənəvi dəyərlərin və ya davranışların təşviq edilməsində və ya tətbiqində rolu olduğuna inana bilərlər. Sosial mühafizəkar, çox vaxt radikal siyasət və ya sosial mühəndislik hesab etdikləri şeylərə qarşı çıxmaqla ənənəvi əxlaqı və sosial əxlaqı qorumaq istəyir. Sosial dəyişiklik ümumiyyətlə şübhəli hesab olunur. Sosial mühafizəkarlar bu gün ümumiyyətlə abort mübahisəsində abort əleyhinə mövqeyə üstünlük verirlər və insan embrion kök hüceyrə tədqiqatına qarşı çıxırlar (xüsusilə dövlət tərəfindən maliyyələşdirilirsə); biokonservatizmi dəstəkləyərkən həm yevgenikaya, həm də insanın təkmilləşməsinə (transhumanizm) qarşı çıxmaq, bir kişi və bir qadın kimi nikahın ənənəvi tərifini dəstəkləmək; nüvə ailə modelinə cəmiyyətin təməl vahidi kimi baxmaq; vətəndaş nikahının və uşaq övladlığa götürülməsinin eyni cinsli cütlüklərə yayılmasına qarşı çıxmaq; ictimai əxlaqı və ənənəvi ailə dəyərlərini təbliğ etmək; ateizmə, xüsusilə döyüşçü ateizmə, dünyəviliyə və kilsə ilə dövlətin ayrılmasına qarşı çıxmaq; narkotiklərin, fahişəliyin və evtanaziyanın qadağan edilməsini dəstəkləmək; və pornoqrafiyanın senzurasını və ədəbsiz və ya ədəbsiz hesab etdiklərini dəstəkləyirlər.
Paternalist mühafizəkarlıq
Paternalist mühafizəkarlıq cəmiyyətlərin üzvi şəkildə mövcud olduğuna və inkişaf etdiyinə və onların daxilindəki üzvlərin bir-birinə qarşı öhdəliklərinə malik olduğuna inamı əks etdirən mühafizəkarlığın bir xəttidir. İmtiyazlı və varlı olanların cəmiyyətin yoxsul təbəqələri qarşısında atalıq öhdəliyinə xüsusi diqqət yetirilir. Paternalist mühafizəkarlar tarixən daha aristokratik baxışa üstünlük verirlər (daha monarxist ənənəvi mühafizəkarlıqdan fərqli olaraq) və ideoloji cəhətdən Yüksək Torilərlə əlaqəlidirlər. Daha müasir dövrdə onun tərəfdarları yoxsulluqla mübarizə üçün sosial təhlükəsizlik şəbəkəsinin vacibliyini, sərvətin məhdud yenidən bölüşdürülməsinə dəstək və həm istehlakçıların, həm də istehsalçıların maraqlarına uyğun olaraq bazarların dövlət tənzimlənməsinin vacibliyini vurğulayırlar. Paternalist mühafizəkarlıq ilk olaraq Birləşmiş Krallıqda Baş nazir Benjamin Disraelinin "Bir Millət" Torizmi altında fərqli bir ideologiya olaraq ortaya çıxdı. Bir millətin müxtəlif mühafizəkar hökumətləri olmuşdur. Birləşmiş Krallıqda baş nazirlər Disraeli, Stenli Bolduin, Nevil Çemberlen, Uinston Çörçill, Harold Makmillan və Boris Conson bir millətin mühafizəkarları idilər və ya onlardır. Almaniyada 19-cu əsrdə Almaniya kansleri Otto fon Bismark işçilər üçün xəstəlik, bədbəxt hadisələr, əlillik və qocalıqdan dövlət tərəfindən təşkil edilmiş icbari sığorta siyasətini qəbul etdi. Kansler Leo von Kaprivi "Yeni Kurs" adlı mühafizəkar gündəmi irəli sürdü. ABŞ-də Teodor Ruzvelt siyasi ənənə kimi mütərəqqi mühafizəkarlıqla eyniləşdirilən əsas fiqur olmuşdur. Kanadada müxtəlif mühafizəkar hökumətlər Qırmızı tarix ənənəsinin bir hissəsi olmuşdur, Kanadanın keçmiş əsas mühafizəkar partiyası 1942-ci ildən 2003-cü ilə qədər Kanadanın Proqressiv Mühafizəkar Partiyası adlandırılmışdır. Kanadada baş nazirlər Artur Meighen, R. B. Bennett, Con Diefenbaker, Joe Clark, Brayan Mulroney və Kim Campbell Red tory federal hökumətlərinə rəhbərlik edirdilər.
Avtoritar mühafizəkarlıq
Avtoritar mühafizəkarlıq və ya mürtəce mühafizəkarlıq antisemitizm kimi müəyyən irqi komponentlər mövcud ola bilsə də, öz ideologiyasını etnik millətçilikdən çox mühafizəkar millətçilik ətrafında cəmləyən avtokratik rejimlərə aiddir. Avtoritar mühafizəkar hərəkatlar din, adət-ənənə və mədəniyyətə güclü sədaqət nümayiş etdirir, eyni zamanda digər ifrat sağ millətçi hərəkatlara bənzər qızğın millətçiliyi ifadə edir. Avtoritar mühafizəkar liderlərə misal olaraq António de Oliveira Salazar və Engelbert Dollfuss daxildir. Avtoritar mühafizəkar hərəkatlar faşizmlə bəzən toqquşduğu dövrdə qabarıq idi. Avtoritar mühafizəkar hərəkatlar faşizmlə bəzən toqquşduğu dövrdə qabarıq idi. Baxmayaraq ki, hər iki ideologiya milliyyətçilik kimi əsas dəyərləri paylaşsa və kommunizm və materializm kimi ortaq düşmənlərə malik olsa da, avtoritar mühafizəkarlığın ənənəvi təbiəti ilə faşizmin inqilabi, palingenetik və populist təbiəti arasında ziddiyyət var idi — beləliklə, avtoritar mühafizəkar rejimlər üçün ümumi idi. İki ideologiya arasındakı düşmənçilik Engelbert Dollfussun öldürülməsi ilə əlamətdar olan Avstriyada Nasional Sosialistlərin hakimiyyət uğrunda mübarizəsi ilə vurğulanır.1966 Qollist hərəkatları və müasir Fransa və İtaliyada monarxistlər. Sağ ekstremistlər mühafizəkardırlar, inqilabçı deyillər. Onlar mədəni və iqtisadi institutları qorumaq və ya bərpa etmək üçün siyasi institutları dəyişdirməyə çalışır, mərkəzin və solun ekstremistləri isə mədəni və sosial inqilab üçün siyasi vasitələrdən istifadə etməyə çalışırlar.
Tarixi
Mühafizəkar düşüncə tarixi
Böyük Britaniyada, Bərpa dövründə (1660–1688) Tori hərəkatı mühafizəkarlığın xəbərçisi idi. Torizm ilahi hüquqla idarə olunan monarxın olduğu iyerarxik cəmiyyəti dəstəkləyirdi. Bununla belə, Torilər mühafizəkarlardan onunla fərqlənir ki, onlar suverenliyin xalqdan alınması ideyasına qarşı çıxıblar, parlamentin səlahiyyətlərini və din azadlığını rədd ediblər. Robert Filmerin Patriarxı: və ya Kralların Təbii Gücü (ölümündən sonra 1680-ci ildə nəşr olundu, lakin 1642–1651-ci illər İngiltərə Vətəndaş Müharibəsindən əvvəl yazılmışdır) onların doktrinasının ifadəsi kimi qəbul edildi, lakin 1688-ci il Şanlı İnqilabı İngiltərədə konstitusiya hökuməti qurmaqla bu prinsipi müəyyən dərəcədə məhv etdi və Torilərin müxalif Viq ideologiyasının hegemonluğuna gətirib çıxardı. Məğlubiyyətlə üzləşən Torilər öz hərəkatlarında islahatlar apardılar. Onlar daha mühafizəkar mövqelər qəbul etdilər, məsələn, suverenliyin yalnız Tacda deyil, Tacın, Lordların və Müştərəklərin üç mülkündə olduğunu müdafiə etdilər. Riçard Huker (1554–1600), Markes Halifax (1633–1695) və David Hume (1711–1776) dövrün proto-mühafizəkarları idi. Halifax hökumətdə praqmatizmi təbliğ edərkən Hume siyasi rasionalizm və utopiyaya qarşı çıxış edirdi.
Edmund Burke
Edmund Burke (1729–1797) müasir mühafizəkarlığın fəlsəfi banisi kimi geniş şəkildə qəbul edilmişdir. Burke Rokinqem Markizinin şəxsi katibi və Whig partiyasının Rockingham şöbəsində rəsmi broşürtor kimi xidmət etmişdir. Torilərlə birlikdə onlar 18-ci əsrin sonlarında Birləşmiş Krallıqda mühafizəkar idilər. Börkün fikirləri mühafizəkarlıq və respublikaçılığın qarışığı idi. O, 1775–1783-cü illər Amerika İnqilabını dəstəklədi, lakin Fransız İnqilabının (1789–1799) zorakılığından nifrət etdi. O, şəxsi mülkiyyətin mühafizəkar ideallarını və Adam Smitin iqtisadiyyatını (1723–1790) qəbul edirdi, lakin düşünürdü ki, iqtisadiyyat mühafizəkar sosial etikaya tabe olmalıdır, kapitalizm orta əsrlər sosial ənənəsinə tabe olmalıdır və biznes sinfi aristokratiyaya tabe idi.
O, orta əsr aristokratik ənənəsindən irəli gələn şərəf standartlarında israr edirdi və aristokratiyanı millətin təbii liderləri kimi görürdü. Bu, Tacın səlahiyyətlərinin məhdudlaşdırılması demək idi, çünki o, Parlamentin təsisatlarını icra hakimiyyəti tərəfindən təyin olunan komissiyalardan daha yaxşı məlumatlı hesab edirdi. O, qurulmuş kilsəyə üstünlük verirdi, lakin müəyyən dərəcədə dini dözümlülüyünə icazə verirdi. Burk son nəticədə sosial nizamı ənənə əsasında əsaslandırdı: ənənə növün müdrikliyini təmsil edirdi və o, cəmiyyəti və sosial harmoniyanı sosial islahatlardan daha yüksək qiymətləndirirdi.
Joseph de Maistre
Mühafizəkarlığın başqa bir forması İngiltərədəki mühafizəkarlığa paralel olaraq Fransada da inkişaf etmişdir. Joseph de Maistre (1753–1821) və Louis de Bonald (1754–1840) kimi kişilərin əks-maarifçilik əsərlərindən təsirləndi. Bir çox kontinental mühafizəkarlar kilsə və dövlətin ayrılmasını dəstəkləmir, əksəriyyəti isə İnqilabdan əvvəl Fransada mövcud olan Katolik Kilsəsinin dövlət tərəfindən tanınmasını və onunla əməkdaşlığı dəstəkləyir. Mühafizəkarlar da əvvəllər Fransada liberalizm və İnqilabla əlaqəli olan millətçiliyi qəbul etməyə erkən idilər. Digər erkən fransız mühafizəkarı Fransua-Rene de Şatobriand (1768–1848) müasirliyə romantik müxalifəti müdafiə edərək, onun boşluğunu ənənəvi iman və sədaqətin "tam ürəyi" ilə müqayisə edirdi. Qitənin başqa yerlərində alman mütəfəkkirləri Yustus Möser (1720–1794) və Fridrix fon Gentz (1764–1832) İnqilabdan irəli gələn İnsan və Vətəndaş Hüquqları Bəyannaməsini tənqid etdilər. Müxalifət Avqust Vilhelm Rehberq (1757–1836), Adam Müller (1779–1829) və Georg Vilhelm Fridrix Hegel (1771–1830) tərəfindən də ifadə edildi, sonuncular həm sol, həm də sağçı ardıcılları ilhamlandırdılar.
Həm Burk, həm də Maistre, səbəbləri fərqli olsa da, ümumilikdə xalis demokratiyanı tənqid edirdilər. Maistre insanların qaydalara əməl edə bilməsi haqqında bədbin idi, Burk isə insanların fitri qaydalar yaratmaq qabiliyyətinə şübhə ilə yanaşırdı. Maistre üçün qaydaların ilahi mənşəyi var idi, Burke isə onların adətdən yarandığına inanırdı. Burk üçün adət-ənənənin olmaması və Maistre üçün ilahi rəhbərliyin olmaması insanların dəhşətli yollarla hərəkət etməsi demək idi. Hər ikisi də inanırdılar ki, pislik azadlığı çaşqınlıq və siyasi çöküşə səbəb olur. Onların ideyaları birlikdə anti-rasionalist mühafizəkarlıq axınına axacaq, lakin yenə də ayrı qalacaqlar. Burk mübahisələrə və fikir ayrılığına daha açıq olduğu halda, Maistre daha qeyri-liberal düşüncə gərginliyinə səbəb olan hakimiyyət və itaət istəyirdi.
Mühafizəkar partiya və hərəkatların tarixi
Mühafizəkar siyasi partiyalar əldə etmək istədikləri məqsədlərə görə ölkədən ölkəyə çox müxtəlifdir. Həm mühafizəkar, həm də liberal partiyalar kommunist, sosialist və yaşıl partiyalara zidd olaraq mülkiyyətin xüsusi mülkiyyətinə üstünlük verirlər, bu partiyalar kommunal mülkiyyətə və ya mülkiyyət sahiblərindən sosial məsuliyyət tələb edən qanunlara üstünlük verirlər. Mühafizəkarlarla liberalların fərqli olduğu yerlərdə ilk növbədə sosial məsələlər var. Mühafizəkarlar bəzi sosial normalara uyğun gəlməyən davranışları rədd etməyə meyillidirlər. Müasir mühafizəkar partiyalar çox vaxt özlərini liberal və ya işçi partiyalarına qarşı olduqları ilə müəyyən edirlər. Birləşmiş Ştatlarda "mühafizəkar" termininin istifadəsi yalnız bu ölkəyə xasdır. Liberalların və radikalların (Risorgimento) birləşdiyi İtaliyada sağ tərəf kimi mühafizəkarlar deyil, liberallar meydana çıxdı. Hollandiyada mühafizəkarlar 1980-ci ildə yeni xristian-demokrat partiyaya birləşdilər. Avstriya, Almaniya, Portuqaliya və İspaniyada mühafizəkarlıq faşizmə və ya ifrat sağa çevrildi və daxil edildi.1940-cı ildə bütün yapon partiyaları vahid faşist partiyasına birləşdirildi. Müharibədən sonra yapon mühafizəkarları qısa müddətə siyasətə qayıtdılar, lakin dövlət vəzifələrindən böyük ölçüdə təmizləndilər. Mühafizəkar elitalar uzun müddətdir ki, Latın Amerikası ölkələrində hökmranlıq edirlər. Əsasən buna partiya siyasəti ilə deyil, vətəndaş institutlarına, kilsəyə və silahlı qüvvələrə nəzarət və dəstək vasitəsilə nail olunub. Tipik olaraq, kilsə vergilərdən azad idi və onun işçiləri mülki təqiblərdən immunitetə malikdirlər. Milli mühafizəkar partiyaların zəif və ya mövcud olmadığı yerlərdə mühafizəkarlar daha çox üstünlük verilən hökumət forması kimi hərbi diktaturaya arxalanırdılar.
İstinadlar
Bu məqalə . |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Muhafizekarliq ve ya konservatizm enenevi sosial institutlari teblig etmeye ve qorumaga calisan estetik medeni sosial ve siyasi felsefe Muhafizekarligin merkezi muddealarina gore medeniyyet ve sivilizasiya status kvo ile deyise biler Qerb medeniyyetinde muhafizekarlar mutesekkil din parlament hokumeti ve mulkiyyet huquqlari kimi bir sira institutlari qoruyub saxlamaga calisirlar Muhafizekarligin terefdarlari cox vaxt proqressivizme qarsi cixir ve enenevi deyerlere qayidis axtarirlar Termin siyasi kontekstde ilk defe istifade edilmesi 1818 ci ilde Fransua Rene de Chateaubriand ile Fransa Inqilabinin siyasetlerini geri qaytarmaga calisan Burbon berpasi dovrunde yaranmisdir Tarixen sagci siyasetle elaqeli olan bu termin o vaxtdan beri genis baxislari tesvir etmek ucun istifade olunur Muhafizekar kimi qebul edilen vahid siyaset desti yoxdur cunki muhafizekarligin menasi mueyyen bir yerde ve zamanda enenevi hesab edilenden asilidir Muhafizekar dusunce ozunu movcud adet enenelere ve milli medeniyyetlere uygunlasdirdigi ucun xeyli muxtelif olmusdur Meselen bezi muhafizekarlar dovletin iqtisadiyyata daha cox mudaxilesini mudafie edir digerleri ise daha serbest bazar iqtisadi sistemini mudafie edir Belelikle dunyanin muxtelif yerlerinden olan muhafizekarlar her biri oz adet enenelerini qoruyur genis spektrli meselelerde fikir ayriligina duse biler Fransiz Inqilabina qarsi cixan lakin Amerika Inqilabini destekleyen 18 ci esr siyasetcisi Edmund Burke 1790 ci illerde muhafizekarligin esas nezeriyyecilerinden biri kimi qebul edilir XarakterikasiSamuel P Hantinqton kimi bezi politoloqlar muhafizekarligi situasiya kimi gorurler Bu terife esasen muhafizekarlar oz dovrlerinin qurulmus institutlarini mudafie edenler kimi qebul edilir 1959 cu ilde Britaniya Muhafizekarlar Partiyasinin sedri Kvintin Hoqqun fikrince Muhafizekarliq daha cox bir felsefe deyil bir munasibet daimi bir quvvedir azad cemiyyetin inkisafinda zamansiz funksiyani yerine yetirir ve derin ve daimi bir siyasete uygundur Universal terifin olmamasina baxmayaraq bezi movzular muhafizekar dusuncede umumi kimi qebul edile biler Enene Maykl Ouksottun fikrince Muhafizekar olmaq tanis olani namelumdan sinanmisi sinanmamisdan fakti sirrden aktuali mumkunden mehdudu serhedsize yaxini uzaqdan ustun tutmaqdir Bu cur enenevilik olulere ses veren zamanin sinagindan kecmis ictimai teskilat usullarina inamin eksi ola biler Eneneler hem de sexsiyyet duygusuna koklenmis ola biler Ierarxiya Muhafizekarligin eneneye esaslanan terifinden ferqli olaraq Kori Robin kimi bezi siyasi nezeriyyeciler konservatizmi ilk novbede sosial ve iqtisadi berabersizliyin umumi mudafiesi baximindan mueyyen edirler Belelikle sagci siyaset mueyyen sosial nizamlarin ve iyerarxiyalarin qacilmaz tebii normal ve ya arzuolunan oldugu fikrini destekleyir ve adeten tebii qanun iqtisadiyyat ve ya enene esasinda bu movqeyi destekleyir Bu noqteyi nezerden muhafizekarliq daha cox kohne institutlari desteklemek cehdidir ve daha cox guc sahibi olmaq onun tehluke altinda oldugunu gormek ve onu geri qazanmaga calismaq tecrubesi uzerinde dusunce ve onun nezeri ifadesidir Eksine bezi muhafizekarlar iddia ede bilerler ki onlar tecrubesiz huquqlar i qorumaqdan daha az oz guclerini qorumaq isteyirler ve onlarin her bir vetendasa samil edilmekle ebedi ve ebedi olmasi lazim olduguna inandiqlari norma ve qaydalari teblig edirler Realizm Muhafizekarligi Noel O Sullivan insan qeyri kamillik felsefesi adlandirib onun terefdarlari arasinda insan tebietine menfi baxisi ve onu utopik sxemler vasitesile tekmillesdirmek potensialina dair bedbinliyi eks etdirir Realist sagin intellektual xac atasi Tomas Hobbs insanlar ucun tebiet veziyyetinin kasib murdar vehsi ve qisa oldugunu ve merkezlesdirilmis hakimiyyet teleb etdiyini mudafie etdi FormalariLiberal muhafizekarliq Liberal muhafizekarliq iqtisadiyyata dovletin minimal mudaxilesine dair klassik liberal baxisi ozunde birlesdirir Ferdler hokumetin mudaxilesi olmadan bazarda serbest istirak etmeli ve servet elde etmelidirler Bununla bele ferdlerden heyatin diger sahelerinde mesuliyyetle hereket etmekden tamamile asili olmaq olmaz ona gore de liberal muhafizekarlar qanunu ve asayisi temin etmek ucun guclu dovletin ve millet qarsisinda vezife ve mesuliyyet hissini yetisdirmek ucun sosial institutlarin lazim olduguna inanirlar Liberal muhafizekarliq muhafizekarligin liberal movqelerden guclu sekilde tesirlenen bir variantidir Bu son iki termin zamanla ve olkeler arasinda ferqli menalara malik oldugundan liberal muhafizekarligin da cox muxtelif menalari var Tarixen bu termin tez tez laissez faire bazarlarini mudafie eden iqtisadi liberalizmin klassik konservatizmin qurulmus eneneye hakimiyyete hormete ve dini deyerlere qaygisi ile birlesmesine istinad edirdi O hem iqtisadi hem de sosial sahede ferd ucun azadligi destekleyen klassik liberalizmle ziddiyyet teskil edirdi Vaxt kecdikce bir cox olkelerde umumi muhafizekar ideologiya fiskal muhafizekar arqumentleri qebul etdi ve liberal muhafizekarliq termini muhafizekarliqla evez olundu Bu ABS kimi liberal iqtisadi ideyalarin enene oldugu ve buna gore de muhafizekar hesab edildiyi olkelerde de beledir Liberal muhafizekar herekatlarin siyasi esas cereyana daxil oldugu diger olkelerde meselen Italiya ve Ispaniyada liberal ve muhafizekar terminleri sinonim ola biler Birlesmis Statlardaki liberal muhafizekar enene klassik liberallarin iqtisadi ferdiliyini muhafizekarligin Burkean formasi ile birlesdirir bu hem de Amerika muhafizekar enenesinin bir hissesine cevrilmisdir Avropada inkisaf etmis liberal muhafizekarliq termini ucun ikinci dereceli mena sosial liberalizmle daha muasir muhafizekar daha az enenevi baxislarin birlesmesidir Bu sosializmin daha kollektivist baxislarina muxalifet kimi inkisaf etmisdir Cox vaxt bu azad bazar iqtisadiyyatinin muhafizekar baxislarini ve ferdi mesuliyyete inami vetendas huquqlarinin mudafiesi ekologiya ve mehdud rifah dovletine destek haqqinda kommunitar baxislari vurgulamaqdan ibaretdir Kontinental Avropada bunu bezen ingilis diline sosial muhafizekarliq kimi de tercume edirler Libertar muhafizekarliq Libertar muhafizekarliq ABS de libertar iqtisadi meseleleri muhafizekarligin aspektleri ile birlesdiren mueyyen siyasi ideologiyalari en qabariq sekilde tesvir edir Onun dord esas qolu konstitusionalizm paleolibertarizm kicik hokumet muhafizekarligi ve xristian libertarizmidir Onlar umumiyyetle paleomuhafizekarlardan daha cox sexsi ve iqtisadi azadliga ustunluk vermeleri ile ferqlenirler Samuel Edvard Konkin III kimi aqoristler libertar muhafizekarligi sag libertarizm adlandirdilar Paleo muhafizekarlardan ferqli olaraq libertar muhafizekarlar azad ticaret her hansi bir milli banka muxalifet ve biznes qaydalarina qarsi cixmaq kimi sert laissez faire siyasetini destekleyirler Onlar ekoloji qaydalara korporativ rifahlara subsidiyalara ve iqtisadi mudaxilenin diger sahelerine keskin sekilde qarsidirlar Bir cox muhafizekarlar xususen de ABS de hesab edirler ki hokumet biznesin tenzimlenmesinde ve iqtisadiyyatin idare olunmasinda boyuk rol oynamamalidir Onlar adeten yuksek vergi derecelerinin tutulmasi ve yoxsullara komek etmek ucun gelirin yeniden bolusdurulmesi seylerine qarsi cixirlar Onlarin fikrince bu cur seyler daha yuksek vergi tetbiqleri sebebinden muessiselerin iscileri ise goturmek imkanlarini azaltmaqla issizlik ve yoxsulluq belasini daha da guclendirmeye xidmet edir Fiskal muhafizekarliq Edmund Burke Fransada Inqilab Uzre Mulahizeleri nde iddia edirdi ki hokumetin boyuk borclar qoymaga ve sonra yuku vergi odeyicisinin uzerine atmaga haqqi yoxdu Vetendas cemiyyetinin ilk ve ilkin inancinin girov olmasi dovletin kreditorunun teleblerine deyil vetendasin mulkiyyetine verilir Vetendasin iddiasi vaxtindan qabaqdir mulkiyyet baximindan ustundur kapital baximindan ustundur Ferdi sexslerin servetleri ister elde etme isterse de nesil ve ya hansisa bir cemiyyetin mallarinda istirak sayesinde sahib olduqlarindan asili olmayaraq aciq ve ya nezerde tutulan kreditorun teminatinin bir hissesi deyildi Ve ya senat terefinden dovlet emlakindan basqa hec bir sey girov ola bilmez ve butovlukde vetendaslara edaletli ve mutenasib bir mecburiyyetden ireli gelen seyler istisna olmaqla hec bir ictimai emlaka malik ola bilmez Milli muhafizekarliq Milli muhafizekarliq ilk novbede Avropada standart muhafizekarliqdan daha cox milli maraqlara diqqet yetiren habele medeni ve etnik kimliyi qoruyan aciq sekilde milletci ve ya ifrat sagci yanasmani desteklemeyen muhafizekarligin variantini tesvir etmek ucun istifade edilen siyasi termindir Avropada milli muhafizekarlar adeten avroskeptikdirler Milli muhafizekarliq agir sekilde enenevi aile ve sosial sabitliye elece de immiqrasiyanin mehdudlasdirilmasina yonelib Belelikle milli muhafizekarlari iqtisadi muhafizekarlardan ferqlendirmek olar onlar ucun azad bazar iqtisadi siyasetleri tenzimlenmenin legvi ve fiskal muhafizekarliq esas prioritetlerdir Milli muhafizekarliq da enenevi muhafizekarliqla baglidir Enenevi muhafizekarliq tebii qanun ve transsendent exlaqi nizam enene iyerarxiya ve uzvi birlik aqrarciliq klassizm ve yuksek medeniyyet prinsiplerine elece de kesisen sedaqet sferalarina ehtiyac oldugunu vurgulayan siyasi felsefedir Bezi eneneciler Maarifcilik dovrunden bu yana bu terminlere elave edilen stiqmaya qarsi cixaraq murtece ve eks inqilabci etiketlerini qebul etdiler Cemiyyete iyerarxik baxisa malik olan bir cox eneneci muhafizekarlar o cumleden bir nece amerikali gorkemli numuneler o cumleden Ralph Adams Cram Solange Hertz William S Lind Charles A Coulombe monarxiya siyasi qurulusunu en tebii ve faydali ictimai qurulus kimi mudafie edir Medeni konservatizm Medeni muhafizekarlar bir milletin irsinin ve ya milli serhedlerle mueyyen edilmeyen ortaq medeniyyetin qorunmasini destekleyirler Ortaq medeniyyet Qerb medeniyyeti ve ya Cin medeniyyeti qeder ferqli ola biler ABS de medeni muhafizekar termini medeniyyet muharibesinde muhafizekar movqeni ifade ede biler Medeni muhafizekarlar hetta monumental deyisiklikler qarsisinda bele enenevi dusunce terzinden mohkem yapisirlar Onlar enenevi deyerlere ve enenevi siyasete cox inanirlar ve cox vaxt tecili milletcilik hissi kecirirler Dini muhafizekarliq Dini muhafizekarliq prinsipial olaraq mueyyen dinlerin telimlerini siyasete tetbiq edir Bezen sadece olaraq bu telimlerin deyerini elan etmekle diger vaxtlarda ise hemin telimlerin qanunlara tesir gostermesi ile gorsenir Ekser demokratik olkelerde siyasi muhafizekarliq enenevi aile strukturlarini ve sosial deyerleri qorumaga calisir Dini muhafizekarlar adeten aborta LGBT davranisina ve ya mueyyen hallarda sexsiyyete narkotik vasitelerden istifadeye ve nikahdan kenar cinsi fealiyyete qarsi cixirlar Bezi hallarda muhafizekar deyerler dini inanclara soykenir ve muhafizekarlar ictimai heyatda dinin rolunu artirmaga calisirlar Sosial muhafizekarliq Sosial muhafizekarliq medeni muhafizekarliqdan ferqlidir baxmayaraq ki bezi ust uste dusur Sosial muhafizekarlar cemiyyetin vezife enenevi deyerler ve qurulmus tesisatlar vasitesile desteklenmeli olan kovrek elaqeler sebekesi uzerinde qurulduguna ve hokumetin enenevi deyerlerin ve ya davranislarin tesviq edilmesinde ve ya tetbiqinde rolu olduguna inana bilerler Sosial muhafizekar cox vaxt radikal siyaset ve ya sosial muhendislik hesab etdikleri seylere qarsi cixmaqla enenevi exlaqi ve sosial exlaqi qorumaq isteyir Sosial deyisiklik umumiyyetle subheli hesab olunur Sosial muhafizekarlar bu gun umumiyyetle abort mubahisesinde abort eleyhine movqeye ustunluk verirler ve insan embrion kok huceyre tedqiqatina qarsi cixirlar xususile dovlet terefinden maliyyelesdirilirse biokonservatizmi destekleyerken hem yevgenikaya hem de insanin tekmillesmesine transhumanizm qarsi cixmaq bir kisi ve bir qadin kimi nikahin enenevi terifini desteklemek nuve aile modeline cemiyyetin temel vahidi kimi baxmaq vetendas nikahinin ve usaq ovladliga goturulmesinin eyni cinsli cutluklere yayilmasina qarsi cixmaq ictimai exlaqi ve enenevi aile deyerlerini teblig etmek ateizme xususile doyuscu ateizme dunyeviliye ve kilse ile dovletin ayrilmasina qarsi cixmaq narkotiklerin fahiseliyin ve evtanaziyanin qadagan edilmesini desteklemek ve pornoqrafiyanin senzurasini ve edebsiz ve ya edebsiz hesab etdiklerini destekleyirler Paternalist muhafizekarliq Paternalist muhafizekarliq cemiyyetlerin uzvi sekilde movcud olduguna ve inkisaf etdiyine ve onlarin daxilindeki uzvlerin bir birine qarsi ohdeliklerine malik olduguna inami eks etdiren muhafizekarligin bir xettidir Imtiyazli ve varli olanlarin cemiyyetin yoxsul tebeqeleri qarsisinda ataliq ohdeliyine xususi diqqet yetirilir Paternalist muhafizekarlar tarixen daha aristokratik baxisa ustunluk verirler daha monarxist enenevi muhafizekarliqdan ferqli olaraq ve ideoloji cehetden Yuksek Torilerle elaqelidirler Daha muasir dovrde onun terefdarlari yoxsulluqla mubarize ucun sosial tehlukesizlik sebekesinin vacibliyini servetin mehdud yeniden bolusdurulmesine destek ve hem istehlakcilarin hem de istehsalcilarin maraqlarina uygun olaraq bazarlarin dovlet tenzimlenmesinin vacibliyini vurgulayirlar Paternalist muhafizekarliq ilk olaraq Birlesmis Kralliqda Bas nazir Benjamin Disraelinin Bir Millet Torizmi altinda ferqli bir ideologiya olaraq ortaya cixdi Bir milletin muxtelif muhafizekar hokumetleri olmusdur Birlesmis Kralliqda bas nazirler Disraeli Stenli Bolduin Nevil Cemberlen Uinston Corcill Harold Makmillan ve Boris Conson bir milletin muhafizekarlari idiler ve ya onlardir Almaniyada 19 cu esrde Almaniya kansleri Otto fon Bismark isciler ucun xestelik bedbext hadiseler elillik ve qocaliqdan dovlet terefinden teskil edilmis icbari sigorta siyasetini qebul etdi Kansler Leo von Kaprivi Yeni Kurs adli muhafizekar gundemi ireli surdu ABS de Teodor Ruzvelt siyasi enene kimi mutereqqi muhafizekarliqla eynilesdirilen esas fiqur olmusdur Kanadada muxtelif muhafizekar hokumetler Qirmizi tarix enenesinin bir hissesi olmusdur Kanadanin kecmis esas muhafizekar partiyasi 1942 ci ilden 2003 cu ile qeder Kanadanin Proqressiv Muhafizekar Partiyasi adlandirilmisdir Kanadada bas nazirler Artur Meighen R B Bennett Con Diefenbaker Joe Clark Brayan Mulroney ve Kim Campbell Red tory federal hokumetlerine rehberlik edirdiler Avtoritar muhafizekarliq Avtoritar muhafizekarliq ve ya murtece muhafizekarliq antisemitizm kimi mueyyen irqi komponentler movcud ola bilse de oz ideologiyasini etnik milletcilikden cox muhafizekar milletcilik etrafinda cemleyen avtokratik rejimlere aiddir Avtoritar muhafizekar herekatlar din adet enene ve medeniyyete guclu sedaqet numayis etdirir eyni zamanda diger ifrat sag milletci herekatlara benzer qizgin milletciliyi ifade edir Avtoritar muhafizekar liderlere misal olaraq Antonio de Oliveira Salazar ve Engelbert Dollfuss daxildir Avtoritar muhafizekar herekatlar fasizmle bezen toqqusdugu dovrde qabariq idi Avtoritar muhafizekar herekatlar fasizmle bezen toqqusdugu dovrde qabariq idi Baxmayaraq ki her iki ideologiya milliyyetcilik kimi esas deyerleri paylassa ve kommunizm ve materializm kimi ortaq dusmenlere malik olsa da avtoritar muhafizekarligin enenevi tebieti ile fasizmin inqilabi palingenetik ve populist tebieti arasinda ziddiyyet var idi belelikle avtoritar muhafizekar rejimler ucun umumi idi Iki ideologiya arasindaki dusmencilik Engelbert Dollfussun oldurulmesi ile elametdar olan Avstriyada Nasional Sosialistlerin hakimiyyet ugrunda mubarizesi ile vurgulanir 1966 Qollist herekatlari ve muasir Fransa ve Italiyada monarxistler Sag ekstremistler muhafizekardirlar inqilabci deyiller Onlar medeni ve iqtisadi institutlari qorumaq ve ya berpa etmek ucun siyasi institutlari deyisdirmeye calisir merkezin ve solun ekstremistleri ise medeni ve sosial inqilab ucun siyasi vasitelerden istifade etmeye calisirlar TarixiMuhafizekar dusunce tarixi Boyuk Britaniyada Berpa dovrunde 1660 1688 Tori herekati muhafizekarligin xebercisi idi Torizm ilahi huquqla idare olunan monarxin oldugu iyerarxik cemiyyeti destekleyirdi Bununla bele Toriler muhafizekarlardan onunla ferqlenir ki onlar suverenliyin xalqdan alinmasi ideyasina qarsi cixiblar parlamentin selahiyyetlerini ve din azadligini redd edibler Robert Filmerin Patriarxi ve ya Krallarin Tebii Gucu olumunden sonra 1680 ci ilde nesr olundu lakin 1642 1651 ci iller Ingiltere Vetendas Muharibesinden evvel yazilmisdir onlarin doktrinasinin ifadesi kimi qebul edildi lakin 1688 ci il Sanli Inqilabi Ingilterede konstitusiya hokumeti qurmaqla bu prinsipi mueyyen derecede mehv etdi ve Torilerin muxalif Viq ideologiyasinin hegemonluguna getirib cixardi Meglubiyyetle uzlesen Toriler oz herekatlarinda islahatlar apardilar Onlar daha muhafizekar movqeler qebul etdiler meselen suverenliyin yalniz Tacda deyil Tacin Lordlarin ve Mustereklerin uc mulkunde oldugunu mudafie etdiler Ricard Huker 1554 1600 Markes Halifax 1633 1695 ve David Hume 1711 1776 dovrun proto muhafizekarlari idi Halifax hokumetde praqmatizmi teblig ederken Hume siyasi rasionalizm ve utopiyaya qarsi cixis edirdi Edmund Burke Edmund Burke 1729 1797 muasir muhafizekarligin felsefi banisi kimi genis sekilde qebul edilmisdir Burke Rokinqem Markizinin sexsi katibi ve Whig partiyasinin Rockingham sobesinde resmi brosurtor kimi xidmet etmisdir Torilerle birlikde onlar 18 ci esrin sonlarinda Birlesmis Kralliqda muhafizekar idiler Borkun fikirleri muhafizekarliq ve respublikaciligin qarisigi idi O 1775 1783 cu iller Amerika Inqilabini destekledi lakin Fransiz Inqilabinin 1789 1799 zorakiligindan nifret etdi O sexsi mulkiyyetin muhafizekar ideallarini ve Adam Smitin iqtisadiyyatini 1723 1790 qebul edirdi lakin dusunurdu ki iqtisadiyyat muhafizekar sosial etikaya tabe olmalidir kapitalizm orta esrler sosial enenesine tabe olmalidir ve biznes sinfi aristokratiyaya tabe idi O orta esr aristokratik enenesinden ireli gelen seref standartlarinda israr edirdi ve aristokratiyani milletin tebii liderleri kimi gorurdu Bu Tacin selahiyyetlerinin mehdudlasdirilmasi demek idi cunki o Parlamentin tesisatlarini icra hakimiyyeti terefinden teyin olunan komissiyalardan daha yaxsi melumatli hesab edirdi O qurulmus kilseye ustunluk verirdi lakin mueyyen derecede dini dozumluluyune icaze verirdi Burk son neticede sosial nizami enene esasinda esaslandirdi enene novun mudrikliyini temsil edirdi ve o cemiyyeti ve sosial harmoniyani sosial islahatlardan daha yuksek qiymetlendirirdi Joseph de Maistre Muhafizekarligin basqa bir formasi Ingilteredeki muhafizekarliga paralel olaraq Fransada da inkisaf etmisdir Joseph de Maistre 1753 1821 ve Louis de Bonald 1754 1840 kimi kisilerin eks maarifcilik eserlerinden tesirlendi Bir cox kontinental muhafizekarlar kilse ve dovletin ayrilmasini desteklemir ekseriyyeti ise Inqilabdan evvel Fransada movcud olan Katolik Kilsesinin dovlet terefinden taninmasini ve onunla emekdasligi destekleyir Muhafizekarlar da evveller Fransada liberalizm ve Inqilabla elaqeli olan milletciliyi qebul etmeye erken idiler Diger erken fransiz muhafizekari Fransua Rene de Satobriand 1768 1848 muasirliye romantik muxalifeti mudafie ederek onun boslugunu enenevi iman ve sedaqetin tam ureyi ile muqayise edirdi Qitenin basqa yerlerinde alman mutefekkirleri Yustus Moser 1720 1794 ve Fridrix fon Gentz 1764 1832 Inqilabdan ireli gelen Insan ve Vetendas Huquqlari Beyannamesini tenqid etdiler Muxalifet Avqust Vilhelm Rehberq 1757 1836 Adam Muller 1779 1829 ve Georg Vilhelm Fridrix Hegel 1771 1830 terefinden de ifade edildi sonuncular hem sol hem de sagci ardicillari ilhamlandirdilar Hem Burk hem de Maistre sebebleri ferqli olsa da umumilikde xalis demokratiyani tenqid edirdiler Maistre insanlarin qaydalara emel ede bilmesi haqqinda bedbin idi Burk ise insanlarin fitri qaydalar yaratmaq qabiliyyetine subhe ile yanasirdi Maistre ucun qaydalarin ilahi menseyi var idi Burke ise onlarin adetden yarandigina inanirdi Burk ucun adet enenenin olmamasi ve Maistre ucun ilahi rehberliyin olmamasi insanlarin dehsetli yollarla hereket etmesi demek idi Her ikisi de inanirdilar ki pislik azadligi casqinliq ve siyasi cokuse sebeb olur Onlarin ideyalari birlikde anti rasionalist muhafizekarliq axinina axacaq lakin yene de ayri qalacaqlar Burk mubahiselere ve fikir ayriligina daha aciq oldugu halda Maistre daha qeyri liberal dusunce gerginliyine sebeb olan hakimiyyet ve itaet isteyirdi Muhafizekar partiya ve herekatlarin tarixi Muhafizekar siyasi partiyalar elde etmek istedikleri meqsedlere gore olkeden olkeye cox muxtelifdir Hem muhafizekar hem de liberal partiyalar kommunist sosialist ve yasil partiyalara zidd olaraq mulkiyyetin xususi mulkiyyetine ustunluk verirler bu partiyalar kommunal mulkiyyete ve ya mulkiyyet sahiblerinden sosial mesuliyyet teleb eden qanunlara ustunluk verirler Muhafizekarlarla liberallarin ferqli oldugu yerlerde ilk novbede sosial meseleler var Muhafizekarlar bezi sosial normalara uygun gelmeyen davranislari redd etmeye meyillidirler Muasir muhafizekar partiyalar cox vaxt ozlerini liberal ve ya isci partiyalarina qarsi olduqlari ile mueyyen edirler Birlesmis Statlarda muhafizekar termininin istifadesi yalniz bu olkeye xasdir Liberallarin ve radikallarin Risorgimento birlesdiyi Italiyada sag teref kimi muhafizekarlar deyil liberallar meydana cixdi Hollandiyada muhafizekarlar 1980 ci ilde yeni xristian demokrat partiyaya birlesdiler Avstriya Almaniya Portuqaliya ve Ispaniyada muhafizekarliq fasizme ve ya ifrat saga cevrildi ve daxil edildi 1940 ci ilde butun yapon partiyalari vahid fasist partiyasina birlesdirildi Muharibeden sonra yapon muhafizekarlari qisa muddete siyasete qayitdilar lakin dovlet vezifelerinden boyuk olcude temizlendiler Muhafizekar elitalar uzun muddetdir ki Latin Amerikasi olkelerinde hokmranliq edirler Esasen buna partiya siyaseti ile deyil vetendas institutlarina kilseye ve silahli quvvelere nezaret ve destek vasitesile nail olunub Tipik olaraq kilse vergilerden azad idi ve onun iscileri mulki teqiblerden immunitete malikdirler Milli muhafizekar partiyalarin zeif ve ya movcud olmadigi yerlerde muhafizekarlar daha cox ustunluk verilen hokumet formasi kimi herbi diktaturaya arxalanirdilar IstinadlarBu meqale qaralama halindadir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin