Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kiş — Azərbaycan Respublikasının Şəki rayonunun eyniadlı kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.
| Kənd | |
| Kiş | |
|---|---|
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Rayon | Şəki rayonu |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 1.005 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 7.100 nəfər |
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Poçt indeksi | AZ5516 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Şəki rayonunun eyniadlı inzibati ərazi vahidində kənd. Kiş çayının sahilində, dağətəyi ərazidədir. Qədim yaşayış məntəqələrindəndir. Alban tarixçisi Movses Kalankatlının "Alban tarixi" əsərində adı Kis kimi çəkilir. Onun yazdığına görə, ilk xristian missionerlərindən biri olan Yenisey təqr. 74-cü ildə Uti vilayətinin Kis kəndinə gəlib kilsə tikmışdır. Bu, bütün Cənubi Qafqaz ərazisində ilk xristianlıq məbədi idi. Kilsə əvvəllər burada mövcud olmuş qədim sitayiş yerində tikilmişdır. Kiş fars dilində "kult, sitayiş yeri" mənasındadır. Erkən orta əsrlərdə Albaniyada (indiki İsmayıllı və Xocavənd rayonları ərazisində) Kiş adlı başqa obyektlər də qeydə alınmışdır.
Əhalisi
Kəndin əhalisi 7100 nəfər təşkil edir ki, onun da 3595 nəfəri kişi, 3505 nəfəri isə qadındır.
Coğrafi mövqeyi
Kiş kəndi Azərbaycan Respublikasının şimal-qərb zonasında yerləşən Şəki coğrafi rayonunun qədim kəndlərindən biridir. Kiş kəndi Şəki şəhərindən 5 km uzaqlıqda yerləşir. 7100 nəfər əhalisi olan kəndin ərazisi turizm üçün əlverişlidir. Münbit torpaqlara malik kənd ərazisində əkin-biçin işləri, adətən, həyətyanı sahələrdə bağçılıq və bostançılıqla aparılır. Dörd tərəfdən dağla əhatə olunan kəndin əsas hissəsi "Tat" dağının ətəyində yerləşir. Öz mənbəyini Kiçik Qafqaz Sıra dağlarından götürən kəndin kənarından axan eyni adlı çay (Kiş çayı - Çox güman ki, indiki Kiş çayı o vaxtlar "Ağ su" adlanırmış. Mənbələrdə koordinatları o qədər də konkret göstərilməmiş "Ağ su dərəsi", yəni "Ağ su" adlı çayın mənbəyi". N.Şaminin və Ş.Ə.Yəzdinin "Zəfərnamə"lərindən) daşqın çayları sırasına daxildir. Meşə ilə əhatə olunan çay relyefinin mənzərəli görünüşü var. Kəndin və Şəki rayonun şirin su ehtiyatı məhz bu çayın hesabına ödənilir. Burada, əsasən, dəmyə əkinçiliyi olduğundan təkcə həyətyanı bağlarda və həyatyanı sahələrin suvarılmasında çayın suyundan istifadə edilir. Qış və yay vaxtlarında suyu azalan çay yaz aylarında əriyən buzların hesabına gurlaşıb ətrafa və kəndə xeyli ziyan verir. Təbii ehtiyatlar baxımından tikinti materialları ilə zəngindir. Bura əsasən daş, çınqıl və meşə materialları aiddir. Kənd gətirmə konusu landşaftına və meşə örtüyünə malikdir.
Etimologiyası
Kəndin adı ilk dəfə 7-ci əsr mənbələrində Qis, 12-ci əsr gürcü mənbələrində Kiş formasında qeyd olunub. Ancaq araşdırmaçılar bu toponimikanı tam doğru şəkildə izah edə bilməmişdir. Başqa bir fərziyyəyə görə, bu söz fars dilində kult, inam, din mənasına gələn kiş sözü ilə yaxınlıq təşkil edir.
Tarixi
Kiş kəndində tapılan qədim əşyalar, həm də son dövrlərdə Azərbaycan - Norveç arxeoloqlarının Şəkinin Kiş kəndində apardıqları qazıntılar sübut etmişdir ki, albanlar xristianlığı ermənilərdən çox-çox əvvəl, Suriya və Fələstindən gəlmiş missionerlərin təsiri ilə qəbul etmişdilər. Kəndin çay kənarında yerləşməsi onun qədim insan məskənlərindən birinə malik olmasına əyani bir sübutdur. Qaya daşlarında daşlaşan yosun və balıq qalıqlarının tapılması buranın arxeoloqlar tərəfindən hələ də tam araşdırılmadığına işarədir.Tarixi hələ tam arşdırılmayan kənd qədim toponim və abidələrlə zəngindir. "Kiş"- Əfqanıstan və İraqda bu növ adlara rast gəlinir hələ qədim dördə eradan əvvəl Mesopotamiya ərazisində Kiş adlı şəhər dövlətə rast gəlinir."Tamerlan talası" – Teymurləngin hücumları zamanı bu ərazilərdən keçməsinin sübutudur. Kiş çayının "Tamarçin" qolu – daha çox monqol hökmdarı Çingiz xanın (Temuçin) adı ilə bağlı toponimdir. "Xan yaylağı" və "Xan talası"- xanlıqlar dövründə xanların istirahət yerlərindən olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, bu kəndin hazırkı məhəllə adları qədimi toponimlərdən ibarətdir. "Maaflar" məhəlləsi (bütün vergilərdən azad olan, lakin buna görə dövlət sərhədlərini, dinc vaxt asayişi qoruyan təbəqənin adı), "Duluzlar" məhəlləsi (dulusçuların qədimi məhəllərindən biri buradakı sənətkarlar dulusçuluqla məşğul olurdular) və s. bu kənddə yerləşir. İndi də Duluzlar məhəlləsində qazıntılar zamanı qədimi saxsı qablara və digər tapıntılara rast gəlinir. Kiş kəndində dörd qala kompleksi mövcuddur: üçü işarə , biri isə müdafiə xarakterlidir. İşarəverici qalalar "Salayuşağı"məhəlləsində, "Maaflar məhəlləsi"ndə və "Duluzlar məhəlləsi"ndə yerləşir. "Gələsən-Görəsən" qalası ("Gəl – Gör – Get qalası və "mağaralıq " deyilən yer də, heç şübhəsiz bu şəhərdə (Şəkidə) idi. Əmir Teymurun Şəki ölkəsinə hücumlarından bəhs edilərkən, Şəki ölkəsinin o vaxtkı tarixi coğrafiyasına dair də az-çox məlumat verilmişdir. İbn Ərəbşahın "Əcaibül-məqdur fi nəvaib timur" əsərində isə Gəl–Gör–Get qalası və "mağaralıq"dan söhbət gedir ki, heç şübhəsiz, onların da hər ikisi bu ölkədə idi və birincisi Kiş çayının mənbəyi yaxınlığında yerləşən, indi "Gələsən-Görəsən" adı ilə tanınan qaladır!" ,yəni elə həmin ərazidə yerləşən indiki məşhur Gələsən-Görəsən qalası) müdafiə xarakterli olmuşdur. Digər mənbələrdə isə Nadir şahın hücumu zamanı qalanın müdafiəsini sarsıtmaq mümkün olmadığından Nadir şah əli boş İrana qayıdır. Ondan soruşanda ki, "Nəyə görə qalanı ala bilmədin?" Cavabında: "Gələrsən, görərsən!"- demişdir. Həmin qaladan xan sarayına tunel olduğu güman edilir. Qala nadır arxitektura quruluşuna malikdir. Hündürlükdə qayanın üstündə tikilən qalanın, üstündən neçə əsr keçdiyinə baxmayaraq, divarları möhkəm halda qalıb. Mənbələrdə əsasının IV əsrdə qoyulduğu ehtimal olunan Alban kilsəsi əvvəl tanrıçılıq məbədi kimi fəaliyyət göstərdiyi, lakin sonra, Albaniyada xristianlığın yayıldığı dövrdə xristian kilsəsi kimi fəaliyyət göstərdiyi qeyd edilir. Cənubi Qafqaz üzrə ən böyük dini mərkəzlərdən sayılırdı. Kilsə daxilində qazıntılar zamanı çoxlu qəbirlər aşkar edilmişdir. Gürcü mənbələrinə görə Kiş kəndinin əhalisi təxminən 10-cu əsrdə xristianlığı qəbul edib. Buradakı kilsədə ətraf ərazilərin yepiskopu fəaliyyət göstərirdi. Kəndin əhalisi 1720-ci illərdə İslamı qəbul edib, lakin Rusiya imperiyası bu əraziləri işğal etdikdən sonra burada aktiv olaraq xristianlaşdırma siyasəti apararaq kəndlilərin bəzisini yenidən xristianlığa qaytara bilmişdir. Buna baxmayaraq kəndin əhalisinin əksəriyyəti İslam dəyərlərinə sadiq qalmışdır.
Mədəniyyəti
Kənddə çoxlu sayda qədim tikililər mövcuddur. Bunlardan ən məşhuru kiş məbədidir.
Kiş məbədi Zaqafqaziyada ilk apostol kilsəsi hesab olunur.
Əhalisi
Kəndin əhalisini Azərbaycanlılar - 7050, ləzgilər - 50 nəfər təşkil edir.
1921-ci ildə Azərbaycan kənd təsərrüfatı siyahıyaalmasının nəticələrinə görə Kiş kəndində 1383 nəfər (302 təsərrüfat), əsasən azərbaycanlı türklər (yəni azərbaycanlılar) yaşayırdı. Əhalisinin 736 nəfəri kişi və 647 nəfəri qadın olub.
Din
Kənddə Kiş kənd məscidi dini icması fəaliyyət göstərir.
Şəkilləri
-
![image]()
Alban kilsəsi -
![image]()
Kiş kəndində yeməkxana -
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
İstinadlar
- Azərpoçt. "İndekslər" (az.). www.azerpost.az. 2016-04-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-19.
- Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. "İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı" (PDF) (az.). stat.gov.az. 2019. 2020-04-16 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2022-09-29.
- "Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti". İki cilddə. I cild. Bakı, "Şərq-Qərb", 2007.
- Elxan Nuriyev. Azərbaycan SSR Şəki–Zaqatala zonasının toponimiyası. Bakı: “Elm” nəşriyyatı. 1989. səh. 19.
- "Kiş məbədi ([[rusca]])". 2015-09-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-12-03.
- "Kiş kəndindəki kilsə Cənubi Qafqazda ilk apostol kilsəsidir". 2018-11-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-12-03.
- Azərbaycan kənd təsərrüfatı siyahıyaalması 1921-ci il. Nəticələr. Nuxa qəzası
- MÜSƏLMAN DİNİ İCMALAR - 2016-cı ildə qeydiyyatdan keçənlər 2019-12-21 at the Wayback Machine. scwra.gov.az (az.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kis Azerbaycan Respublikasinin Seki rayonunun eyniadli kend inzibati erazi dairesinde kend KendKis41 15 00 sm e 47 11 30 s u Olke AzerbaycanRayon Seki rayonuTarixi ve cografiyasiMerkezin hundurluyu 1 005 mSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 7 100 neferReqemsal identifikatorlarPoct indeksi AZ5516Kis Vikianbarda elaqeli mediafayllar Seki rayonunun eyniadli inzibati erazi vahidinde kend Kis cayinin sahilinde dageteyi erazidedir Qedim yasayis menteqelerindendir Alban tarixcisi Movses Kalankatlinin Alban tarixi eserinde adi Kis kimi cekilir Onun yazdigina gore ilk xristian missionerlerinden biri olan Yenisey teqr 74 cu ilde Uti vilayetinin Kis kendine gelib kilse tikmisdir Bu butun Cenubi Qafqaz erazisinde ilk xristianliq mebedi idi Kilse evveller burada movcud olmus qedim sitayis yerinde tikilmisdir Kis fars dilinde kult sitayis yeri menasindadir Erken orta esrlerde Albaniyada indiki Ismayilli ve Xocavend rayonlari erazisinde Kis adli basqa obyektler de qeyde alinmisdir EhalisiKendin ehalisi 7100 nefer teskil edir ki onun da 3595 neferi kisi 3505 neferi ise qadindir Cografi movqeyiKis kendinin gorunusu Kis kendi Azerbaycan Respublikasinin simal qerb zonasinda yerlesen Seki cografi rayonunun qedim kendlerinden biridir Kis kendi Seki seherinden 5 km uzaqliqda yerlesir 7100 nefer ehalisi olan kendin erazisi turizm ucun elverislidir Munbit torpaqlara malik kend erazisinde ekin bicin isleri adeten heyetyani sahelerde bagciliq ve bostanciliqla aparilir Dord terefden dagla ehate olunan kendin esas hissesi Tat daginin eteyinde yerlesir Oz menbeyini Kicik Qafqaz Sira daglarindan goturen kendin kenarindan axan eyni adli cay Kis cayi Cox guman ki indiki Kis cayi o vaxtlar Ag su adlanirmis Menbelerde koordinatlari o qeder de konkret gosterilmemis Ag su deresi yeni Ag su adli cayin menbeyi N Saminin ve S E Yezdinin Zefername lerinden dasqin caylari sirasina daxildir Mese ile ehate olunan cay relyefinin menzereli gorunusu var Kendin ve Seki rayonun sirin su ehtiyati mehz bu cayin hesabina odenilir Burada esasen demye ekinciliyi oldugundan tekce heyetyani baglarda ve heyatyani sahelerin suvarilmasinda cayin suyundan istifade edilir Qis ve yay vaxtlarinda suyu azalan cay yaz aylarinda eriyen buzlarin hesabina gurlasib etrafa ve kende xeyli ziyan verir Tebii ehtiyatlar baximindan tikinti materiallari ile zengindir Bura esasen das cinqil ve mese materiallari aiddir Kend getirme konusu landsaftina ve mese ortuyune malikdir EtimologiyasiKendin adi ilk defe 7 ci esr menbelerinde Qis 12 ci esr gurcu menbelerinde Kis formasinda qeyd olunub Ancaq arasdirmacilar bu toponimikani tam dogru sekilde izah ede bilmemisdir Basqa bir ferziyyeye gore bu soz fars dilinde kult inam din menasina gelen kis sozu ile yaxinliq teskil edir TarixiKis kendinde tapilan qedim esyalar hem de son dovrlerde Azerbaycan Norvec arxeoloqlarinin Sekinin Kis kendinde apardiqlari qazintilar subut etmisdir ki albanlar xristianligi ermenilerden cox cox evvel Suriya ve Felestinden gelmis missionerlerin tesiri ile qebul etmisdiler Kendin cay kenarinda yerlesmesi onun qedim insan meskenlerinden birine malik olmasina eyani bir subutdur Qaya daslarinda daslasan yosun ve baliq qaliqlarinin tapilmasi buranin arxeoloqlar terefinden hele de tam arasdirilmadigina isaredir Tarixi hele tam arsdirilmayan kend qedim toponim ve abidelerle zengindir Kis Efqanistan ve Iraqda bu nov adlara rast gelinir hele qedim dorde eradan evvel Mesopotamiya erazisinde Kis adli seher dovlete rast gelinir Tamerlan talasi Teymurlengin hucumlari zamani bu erazilerden kecmesinin subutudur Kis cayinin Tamarcin qolu daha cox monqol hokmdari Cingiz xanin Temucin adi ile bagli toponimdir Xan yaylagi ve Xan talasi xanliqlar dovrunde xanlarin istirahet yerlerinden olmusdur Tesadufi deyil ki bu kendin hazirki mehelle adlari qedimi toponimlerden ibaretdir Maaflar mehellesi butun vergilerden azad olan lakin buna gore dovlet serhedlerini dinc vaxt asayisi qoruyan tebeqenin adi Duluzlar mehellesi duluscularin qedimi mehellerinden biri buradaki senetkarlar dulusculuqla mesgul olurdular ve s bu kendde yerlesir Indi de Duluzlar mehellesinde qazintilar zamani qedimi saxsi qablara ve diger tapintilara rast gelinir Kis kendinde dord qala kompleksi movcuddur ucu isare biri ise mudafie xarakterlidir Isareverici qalalar Salayusagi mehellesinde Maaflar mehellesi nde ve Duluzlar mehellesi nde yerlesir Gelesen Goresen qalasi Gel Gor Get qalasi ve magaraliq deyilen yer de hec subhesiz bu seherde Sekide idi Emir Teymurun Seki olkesine hucumlarindan behs edilerken Seki olkesinin o vaxtki tarixi cografiyasina dair de az cox melumat verilmisdir Ibn Erebsahin Ecaibul meqdur fi nevaib timur eserinde ise Gel Gor Get qalasi ve magaraliq dan sohbet gedir ki hec subhesiz onlarin da her ikisi bu olkede idi ve birincisi Kis cayinin menbeyi yaxinliginda yerlesen indi Gelesen Goresen adi ile taninan qaladir yeni ele hemin erazide yerlesen indiki meshur Gelesen Goresen qalasi mudafie xarakterli olmusdur Diger menbelerde ise Nadir sahin hucumu zamani qalanin mudafiesini sarsitmaq mumkun olmadigindan Nadir sah eli bos Irana qayidir Ondan sorusanda ki Neye gore qalani ala bilmedin Cavabinda Gelersen gorersen demisdir Hemin qaladan xan sarayina tunel oldugu guman edilir Qala nadir arxitektura qurulusuna malikdir Hundurlukde qayanin ustunde tikilen qalanin ustunden nece esr kecdiyine baxmayaraq divarlari mohkem halda qalib Menbelerde esasinin IV esrde qoyuldugu ehtimal olunan Alban kilsesi evvel tanriciliq mebedi kimi fealiyyet gosterdiyi lakin sonra Albaniyada xristianligin yayildigi dovrde xristian kilsesi kimi fealiyyet gosterdiyi qeyd edilir Cenubi Qafqaz uzre en boyuk dini merkezlerden sayilirdi Kilse daxilinde qazintilar zamani coxlu qebirler askar edilmisdir Gurcu menbelerine gore Kis kendinin ehalisi texminen 10 cu esrde xristianligi qebul edib Buradaki kilsede etraf erazilerin yepiskopu fealiyyet gosterirdi Kendin ehalisi 1720 ci illerde Islami qebul edib lakin Rusiya imperiyasi bu erazileri isgal etdikden sonra burada aktiv olaraq xristianlasdirma siyaseti apararaq kendlilerin bezisini yeniden xristianliga qaytara bilmisdir Buna baxmayaraq kendin ehalisinin ekseriyyeti Islam deyerlerine sadiq qalmisdir MedeniyyetiKis mebedi gece Kendde coxlu sayda qedim tikililer movcuddur Bunlardan en meshuru kis mebedidir Kis mebedi Zaqafqaziyada ilk apostol kilsesi hesab olunur EhalisiKendin ehalisini Azerbaycanlilar 7050 lezgiler 50 nefer teskil edir 1921 ci ilde Azerbaycan kend teserrufati siyahiyaalmasinin neticelerine gore Kis kendinde 1383 nefer 302 teserrufat esasen azerbaycanli turkler yeni azerbaycanlilar yasayirdi Ehalisinin 736 neferi kisi ve 647 neferi qadin olub DinKendde Kis kend mescidi dini icmasi fealiyyet gosterir SekilleriAlban kilsesi Kis kendinde yemekxanaIstinadlarAzerpoct Indeksler az www azerpost az 2016 04 19 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 04 19 Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Statistika Komitesi Inzibati erazi bolgusu tesnifati PDF az stat gov az 2019 2020 04 16 tarixinde PDF Istifade tarixi 2022 09 29 Azerbaycan toponimlerinin ensiklopedik lugeti Iki cildde I cild Baki Serq Qerb 2007 Elxan Nuriyev Azerbaycan SSR Seki Zaqatala zonasinin toponimiyasi Baki Elm nesriyyati 1989 seh 19 Kis mebedi rusca 2015 09 24 tarixinde Istifade tarixi 2010 12 03 Kis kendindeki kilse Cenubi Qafqazda ilk apostol kilsesidir 2018 11 24 tarixinde Istifade tarixi 2010 12 03 Azerbaycan kend teserrufati siyahiyaalmasi 1921 ci il Neticeler Nuxa qezasi MUSELMAN DINI ICMALAR 2016 ci ilde qeydiyyatdan kecenler 2019 12 21 at the Wayback Machine scwra gov az az Vikianbarda Kis ile elaqeli mediafayllar var