Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kenin-Lopsan Monquş (tıva Моңгуш Бора-Хөө оглу Кенин-Лопсаң 10 aprel 1925, Xonderqey[d] – 10 fevral 2022) — şair, nəsr yazıçısı, tərcüməçi, etnoqraf, tarix elmləri doktoru, Tıva Respublikasının Xalq Yazıçısı (1991), Tıva Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının əməkdar mədəniyyət işçisi (1980), RSFSR-ın əməkdar mədəniyyət işçisi (1985), Tıva Respublikasının əməkdar elm xadimi (2004), Nyu-York Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, Ənənəvi Mədəniyyət Tədqiqatçısı və Təbliğatçısı, "Dungur" Şamanlar Respublika Cəmiyyətinin prezidenti, uluslararası "Şamanizmin Yaşayan Xəzinəsi" titulunun sahibi.
| Kenin-Lopsan Monquş | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 10 aprel 1925 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 10 fevral 2022(96 yaşında) |
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | antropoloq, arxeoloq, tarixçi, yazıçı, şair, tərcüməçi |
| Mükafatları |    |
Kenin-Lopsan Monquş 10 aprel 1925-ci ildə Tuva Xalq Respublikasının Cun-Xemçik rayonunun Çaş-Tal kəndində anadan olmuşdur. Ailənin altıncı uşaqdır. 2 nömrəli Qızıl Milli Məktəbinin ilk məzunlarından biridir. Leninqrad Dövlət Universitetinin Şərq şöbəsini bitirib (1952). SSRİ Elmlər Akademiyasının Leninqrad Etnoqrafiya İnstitutunda "Tıva şamanizmi poetikası və süjetləri" (1982) mövzusunda namizədlik dissertasiyasını, "Tuva şamanizminin şaman folklor materiallarına əsaslanan etnoqrafik tədqiqi problemləri" mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə edir. Sankt-Peterburqda,Rusiya Elmlər Akademiyasının Böyük Pyotr adına Antropologiya və Etnoqrafiya Muzeyində "Şaman folkloru materialları əsasında Tıva şamanlığının öyrənilməsinin etnoqrafik problemləri" mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə edir.
Qızıl Pedaqoji Məktəbində Tuva dili və ədəbiyyatı müəllimi, Tıva Kitab Nəşriyyat Evində redaktor, 1964-cü ildən "Aldan Maadır" adına Respublika Diyarşünaslıq muzeyində aparıcı tədqiqatçı işləmişdir.
Onun Novosibirskdə SSRİ Elmlər Akademiyasının Sibir bölməsinin Tarix, filologiya və filosofiya İnstitutunda yayınlanmış “Tıva şamanlığının ayin praktikası və folkloru. XIX yüzilliyin sonu – XX yüzilliyin başlanğıcı” monoqrafiyası böyük populyarlıq qazanmışdır.
Kenin-Lopsan uşaq yaşlarından yazmağa başlayır. İlk dəfə yazısı yerli qəzetdə cəmi on üç yaşında olarkən yayınlanmışdır. 1947-ci ildə "Tuvanın sevinci" adlı poeması yerli qəzetlərdən birində çap olunur. İlk şeiri olan "Hitlerə nifrət" 1943-cü ildə "Döyüşə çağırış" şeirlər toplusunda nəşr olunur. İlk kitabı, "Böyük yol" şeirlər toplusu 1956-cı ildə, ilk "Böyük çayın gur yeri" romanı 1965-ci ildə yayınlanır.
Onun yaradıcılığı Tıva hüdudlarından kənarda da geniş məlumdur. Dövrü mətbuatda müntəzəm olaraq onun məqalələri və resenziyaları yayınlanır. O çoxsaylı ədəbi-tənqidi əsərlərin müəllifidir. Tıvada kamlığın – şamaçılığın gəlişməsinə böyük töhfə vermişdir. Onun başçılığı altında Elmi şamançılığın öyrənilməsi Mərkəzi (1993) yaradılmışdır. O, kamlıqla, şamançılıqla bağlı müntəzəm olaraq keçirilən uluslararası konfransların təşkilatçısıdır. M. B. Kenin–Lopsan əlliyə yaxın kitab: şeirlər topluları, balladalar, hekayələr, romanlar yazmışdır. Rus dilindən tıva dilinə tanınmış rus və başqa xarici yazıçıların: C. Bayronun, H. Heynenin, A. Puşkinin, M. Lermontovun, N. Nekrasovun, T. Şevçenkonun, N. Hikmətin, L. Ukrainkanın, V. Mayakovskinin, A. Tvardovskinin, S. Şipaçovun, A. Prokopyevin, N. Tixonovun, D. Furmanovun və b. əsərlərini çevirmişdir. O, tıva ədəbiyyatının klassiki, gerçək əfsanəvi insandır. M. B. Kenin-Lopsan 1995-ci ildən başlayaraq uluslararası elmi səhnəyə çıxır. O, dəvət olunduğu bir çox xarici ölkədə – Avstriyada və İsveçrədə (1996), ABŞ-da (1998), Almaniyada (2000), İtaliyada (2001) mühazirə və məruzələrlə çıxış etmişdir. “Asiyanın ortasının kamları. Tıva xalqının mifoloji irsi” adlı ekspozisiya ilə uluslararası sərgi və vernisajlarda iştirak etmişdir.
1968-ci ildən SSRİ Yazıçılar birliyinin üzvüdür. 2000-ci ilin martında keçirilən konkursda M. B. Kenin-Lopsan «XX yüzilliyin şəxsiyyəti» kimi qəbul edilir və «XX yüzillikdə Tıva Elinin ən yaxşı adamları» kitabının qəhrəmanı olur.
Mükafatlar
Tıva Muxtar Sovet Sosialist Respublikası Ali Sovetinin Fəxri Sertifikatı
"Vladimir İliç Leninin anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə" yubiley medalı
"SSRİ xalq təsərrüfatının inkişafındakı nailiyyətlərə görə" bürünc medalı
Qızılın fəxri vətəndaşı
Tıva Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının əməkdar mədəniyyət işçisi (1980)
RSFSR-ın əməkdar mədəniyyət işçisi (1985)
Tıva Respublikasının xalq yazıçısı (1991)
Xalqlar dostluğu ordeni (1993)
Şamanlığın canlı xəzinəsi (1994)
Nyu-York Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü (1995)
Sarıq-ool adına ədəbi mükafatın laureatı (2003)
Tuva Respublikası ordeni (2000)
II dərəcəli "Vətənə xidmətə görə" ordeninin medalı, (2004)
Tuva Respublikasının əməkdar elm xadimi (2004)
"M. A. Şoloxov 100 illiyi" medalı (2005)
I dərəcəli "Buyan-Badırqı" ordeni (2014)
İstinadlar
- Кенин-Лопсан Монгуш Борахович // https://www.biografija.ru/biography/kenin-lopsan-mongush-borakhovich.htm.
- https://rtyva.ru/press_center/news/other/46931/.
- Комбу С. С. Кенин-Лопсан Монгуш Борахович / С. С. Комбу // Тувинская литература : словарь / С. С. Комбу; под ред.: Д. А. Монгуша, М. Л. Трифоновой. — Новосибирск: 2012. — С.84.
- "Kenin-Lopsan Monquş". 2018-01-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-06-06.
- Тува литературная. Вып.2 : биобиблиогр. справочник / НБ им. А. С. Пушкина Респ. Тыва; авт.-сост.: М. А. Хадаханэ, Л. М. Чадамба, Е. М. Ак-кыс, Г. М. Комбу — Кызыл, 2008. — 73 с.
- "Указ Президента Российской Федерации от 7 июля 1993 года № 1026 «О награждении орденом Дружбы народов Кенин-Лопсана М. Б.»". 2018-10-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-06-06.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kenin Lopsan Monqus tiva Mongush Bora Hoo oglu Kenin Lopsan 10 aprel 1925 Xonderqey d 10 fevral 2022 sair nesr yazicisi tercumeci etnoqraf tarix elmleri doktoru Tiva Respublikasinin Xalq Yazicisi 1991 Tiva Muxtar Sovet Sosialist Respublikasinin emekdar medeniyyet iscisi 1980 RSFSR in emekdar medeniyyet iscisi 1985 Tiva Respublikasinin emekdar elm xadimi 2004 Nyu York Elmler Akademiyasinin heqiqi uzvu Enenevi Medeniyyet Tedqiqatcisi ve Tebligatcisi Dungur Samanlar Respublika Cemiyyetinin prezidenti uluslararasi Samanizmin Yasayan Xezinesi titulunun sahibi Kenin Lopsan MonqusDogum tarixi 10 aprel 1925 1925 04 10 Dogum yeri Xonderqey d Tuva Xalq RespublikasiVefat tarixi 10 fevral 2022 2022 02 10 96 yasinda Tehsili Sankt Peterburq Dovlet Universitetinin Serqsunasliq fakultesi d Fealiyyeti antropoloq arxeoloq tarixci yazici sair tercumeciMukafatlariKenin Lopsan Monqus 10 aprel 1925 ci ilde Tuva Xalq Respublikasinin Cun Xemcik rayonunun Cas Tal kendinde anadan olmusdur Ailenin altinci usaqdir 2 nomreli Qizil Milli Mektebinin ilk mezunlarindan biridir Leninqrad Dovlet Universitetinin Serq sobesini bitirib 1952 SSRI Elmler Akademiyasinin Leninqrad Etnoqrafiya Institutunda Tiva samanizmi poetikasi ve sujetleri 1982 movzusunda namizedlik dissertasiyasini Tuva samanizminin saman folklor materiallarina esaslanan etnoqrafik tedqiqi problemleri movzusunda doktorluq dissertasiyasini mudafie edir Sankt Peterburqda Rusiya Elmler Akademiyasinin Boyuk Pyotr adina Antropologiya ve Etnoqrafiya Muzeyinde Saman folkloru materiallari esasinda Tiva samanliginin oyrenilmesinin etnoqrafik problemleri movzusunda doktorluq dissertasiyasini mudafie edir Qizil Pedaqoji Mektebinde Tuva dili ve edebiyyati muellimi Tiva Kitab Nesriyyat Evinde redaktor 1964 cu ilden Aldan Maadir adina Respublika Diyarsunasliq muzeyinde aparici tedqiqatci islemisdir Onun Novosibirskde SSRI Elmler Akademiyasinin Sibir bolmesinin Tarix filologiya ve filosofiya Institutunda yayinlanmis Tiva samanliginin ayin praktikasi ve folkloru XIX yuzilliyin sonu XX yuzilliyin baslangici monoqrafiyasi boyuk populyarliq qazanmisdir Kenin Lopsan usaq yaslarindan yazmaga baslayir Ilk defe yazisi yerli qezetde cemi on uc yasinda olarken yayinlanmisdir 1947 ci ilde Tuvanin sevinci adli poemasi yerli qezetlerden birinde cap olunur Ilk seiri olan Hitlere nifret 1943 cu ilde Doyuse cagiris seirler toplusunda nesr olunur Ilk kitabi Boyuk yol seirler toplusu 1956 ci ilde ilk Boyuk cayin gur yeri romani 1965 ci ilde yayinlanir Onun yaradiciligi Tiva hududlarindan kenarda da genis melumdur Dovru metbuatda muntezem olaraq onun meqaleleri ve resenziyalari yayinlanir O coxsayli edebi tenqidi eserlerin muellifidir Tivada kamligin samaciligin gelismesine boyuk tohfe vermisdir Onun basciligi altinda Elmi samanciligin oyrenilmesi Merkezi 1993 yaradilmisdir O kamliqla samanciliqla bagli muntezem olaraq kecirilen uluslararasi konfranslarin teskilatcisidir M B Kenin Lopsan elliye yaxin kitab seirler toplulari balladalar hekayeler romanlar yazmisdir Rus dilinden tiva diline taninmis rus ve basqa xarici yazicilarin C Bayronun H Heynenin A Puskinin M Lermontovun N Nekrasovun T Sevcenkonun N Hikmetin L Ukrainkanin V Mayakovskinin A Tvardovskinin S Sipacovun A Prokopyevin N Tixonovun D Furmanovun ve b eserlerini cevirmisdir O tiva edebiyyatinin klassiki gercek efsanevi insandir M B Kenin Lopsan 1995 ci ilden baslayaraq uluslararasi elmi sehneye cixir O devet olundugu bir cox xarici olkede Avstriyada ve Isvecrede 1996 ABS da 1998 Almaniyada 2000 Italiyada 2001 muhazire ve meruzelerle cixis etmisdir Asiyanin ortasinin kamlari Tiva xalqinin mifoloji irsi adli ekspozisiya ile uluslararasi sergi ve vernisajlarda istirak etmisdir 1968 ci ilden SSRI Yazicilar birliyinin uzvudur 2000 ci ilin martinda kecirilen konkursda M B Kenin Lopsan XX yuzilliyin sexsiyyeti kimi qebul edilir ve XX yuzillikde Tiva Elinin en yaxsi adamlari kitabinin qehremani olur MukafatlarTiva Muxtar Sovet Sosialist Respublikasi Ali Sovetinin Fexri Sertifikati Vladimir Ilic Leninin anadan olmasinin 100 illiyi munasibetile yubiley medali SSRI xalq teserrufatinin inkisafindaki nailiyyetlere gore burunc medali Qizilin fexri vetendasi Tiva Muxtar Sovet Sosialist Respublikasinin emekdar medeniyyet iscisi 1980 RSFSR in emekdar medeniyyet iscisi 1985 Tiva Respublikasinin xalq yazicisi 1991 Xalqlar dostlugu ordeni 1993 Samanligin canli xezinesi 1994 Nyu York Elmler Akademiyasinin heqiqi uzvu 1995 Sariq ool adina edebi mukafatin laureati 2003 Tuva Respublikasi ordeni 2000 II dereceli Vetene xidmete gore ordeninin medali 2004 Tuva Respublikasinin emekdar elm xadimi 2004 M A Soloxov 100 illiyi medali 2005 I dereceli Buyan Badirqi ordeni 2014 IstinadlarKenin Lopsan Mongush Borahovich https www biografija ru biography kenin lopsan mongush borakhovich htm https rtyva ru press center news other 46931 Kombu S S Kenin Lopsan Mongush Borahovich S S Kombu Tuvinskaya literatura slovar S S Kombu pod red D A Mongusha M L Trifonovoj Novosibirsk 2012 S 84 Kenin Lopsan Monqus 2018 01 12 tarixinde Istifade tarixi 2020 06 06 Tuva literaturnaya Vyp 2 biobibliogr spravochnik NB im A S Pushkina Resp Tyva avt sost M A Hadahane L M Chadamba E M Ak kys G M Kombu Kyzyl 2008 73 s Ukaz Prezidenta Rossijskoj Federacii ot 7 iyulya 1993 goda 1026 O nagrazhdenii ordenom Druzhby narodov Kenin Lopsana M B 2018 10 08 tarixinde Istifade tarixi 2020 06 06 Xarici kecidler