Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kataloniya (Katalan dili: Catalunya; Aranes dili: Catalonha) — İspaniyanın şimal şərqində yerləşən muxtar region.
| Muxtar icma | |||||
| Kataloniya | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| kat. Catalunya oks. Catalonha | |||||
 | |||||
| |||||
| kat. Els Segadors | |||||
|
| |||||
| Ölkə |  İspaniya | ||||
| İnzibati mərkəz | Barselona | ||||
| Prezident | Pere Aragonès | ||||
| Tarixi və coğrafiyası | |||||
| Yaradılıb | 988 | ||||
| Sahəsi | 32.114 km² (6-cı yer) | ||||
| Saat qurşağı | |||||
| Əhalisi | |||||
| Əhalisi | 7,535,251 nəfər (2-ci yer) | ||||
| Əhalinin sıxlığı | 2.346 nəfər/km² (2-ci yer) | ||||
| Rəqəmsal identifikatorlar | |||||
| ISO kodu | ES-CT | ||||
| Telefon kodu | +34 97 | ||||
| Rəsmi sayt | |||||
 | |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Kataloniyanın Aralıq dənizi boyunca 580 km sahili var. Burada 3 rəsmi dildə danışılır: İspan dili, Katalan dili və Aranes dili. Aran dilində Aran vadisində təxminən 7 min nəfər danışır. Bu dil Oksitan dilinin bir ləhcəsidir. 2006-cı ildə aparılan hesablamalara görə Kataloniyada 7 135 000 nəfər yaşayır. Əhalinin təxminən 13%-ni mühacirlər təşkil edir. Son referendumun nəticələrinə görə Kataloniya Avropanın ən muxtar vilayətidir.
Kataloniya bu gün əsasən keçmiş Kataloniya Knyazlığına məxsus torpaqlardan ibarətdir. Şimal sərhədlərində Fransa və Andorra, şərqdə qərb və cənub sərhədlərində Aralıq dənizi muxtar bölgələri var. Rəsmi dillər katalan, ispan və oksitan dilinin ləhcəsidir. Aranca, Aran Vadisində təxminən 7 min insan tərəfindən danışılır və Occitan dilində danışılır. 2014-cü ilin hesablamalarına görə Kataloniyanın ümumi əhalisi 7.512.982 nəfərdir. Bölgə əhalisi İspaniya əhalisinin 16,1% -ni təşkil edir.
Əfsanəyə görə Barselonanın yaranması Heraklın adıyla bağlıdır. Əslində isə onun əsasını bizim eraməzdan əvvəl 237-ci ildə karfagen sərkərdəsi Gamilkar, Hannibalın atası qoyub. Gamilkarı hamı Barka ("İldırım sürəti") təxəllüsü ilə tanıyırdı. Bu təxəllüsü o, sürətli keçidlərinə görə almışdı.
Coğrafiyası
Pireney yarımadasının şimalında Fransa və Andorra ilə həmsərhəddir. Qərbdə Kataloniya Araqon regionu ilə, cənub-qərbdə Valensiya ilə həmsərhəddir. Barselonadan başqa Kataloniyanın digər böyük şəhərləri Tarraqona, , , , , , Terrassa və . Sahil xəttinin uzunluğu 580 kilometrdir. Müxtəlif sahil və çoxsaylı çimərlikləri vardır. Kataloniyada, əsasən şimalında İspaniyanın bir neçə əhəmiyyətli qoruğu yerləşir.
İqtisadiyyatı
Kataloniya iqtisadi nöqteyi-nəzərdən İspaniyanın ən inkişaf etmiş bölgəsi sayılır və İspaniya ümumi daxili məhsulunun 23%-ni verir. Kataloniyanın ümumi daxili məhsulunun həcmi Finlandiya və Danimarkanın ümumi daxili məhsulunun həcmi qədərdir. Adambaşına düşən ümumi daxili məhsul isə Almaniyadakı səviyyədədir. İspaniyanın kimya, maşınqayırma və tikiş sənayesinin böyük hissəsi Kataloniyada yerləşir. Yeraltı sərvəti olmayan Kataloniyada kənd təsərrüfatına əhalinin cəmi 2%-i cəlb olunub. İqtisadiyyatının aşağıdakı sahələri vardır.
- Plastik kütlənin istehsalı — 4%
- Elektronika və maşınqayırma — 6%
- Farmasevtika və kimya sənayesi — 16%
- Toxuculuq istehsalı — 6%
- Kağız və çap sənayesi — 7%
- Metallurgiya — 9%
- — 17%
- Nəqliyyat təchizatı — 13%
- — 8%
- Digər — 8%
Muxtariyyətə aparan yol
Kataloniya İspaniyada geniş muxtariyyətə malik bölgədir. Təxminən 32 000 km² ərazisi və 7 milyon əhalisi olan Kataloniyanın paytaxtı Barselona şəhəridir.
Katalonların Şimali Afrikanın iberlər tayfasından formalaşdığı və eramızdan 700 il əvvəl Afrika qitəsindən İspaniyaya köçərək indiki Barselonanın ətrafında məskunlaşdıqları bildirilir. Bizim eranın 414-cü ildə vestqotlar İspaniyanın şimalını ələ keçirərkən, bölgəyə Qotaloniya adı verirlər. 1804–1808-cü illərdə Kataloniya Fransa müstəmləkəçiliyinə qarşı qiyam qaldırır. Napoleonun qoşunları Kataloniyaya daxil olaraq, Barselonanı dağıdırlar.
Kataloniya 1833-cü ildə sənaye inkişafına baş vurur. İspaniyada ilk dəmir yolu 1848-ci ildə Kataloniyada istifadəyə verilir. Bu illərdə Kataloniyada sənət, ədəbiyyat və mədəniyyətin digər sahələri sürətlə inkişaf edir.
1871-ci ildə Kataloniya İspaniyadan ayrılmağa çalışır, ancaq uzun danışıqlardan sonra İspaniya krallığının tərkibində qalmağa davam edir. 1898-ci ildə ABŞ-la müharibədə müstəmləkələri — Kuba və Puerto-Rikonu itirən İspaniya krallığının tənəzzül dövrü başlayır və bu, Kataloniyaya da sirayət edir.
Kataloniyada 1914-cü ildə yerli özünüidarə şurası formalaşır. Şuranın müstəqilliyə çalışmasının qarşısı İspaniyanın o zamankı diktatoru tərəfindən alınır. Kataloniya ilk dəfə İspaniya Respublikasının tərkibində 1932-ci ildə muxtariyyət statusu qazanır. Ancaq faktiki olaraq bu statusdan yararlana bilmir. Çünki 1936-cı ildə İspaniyada vətəndaş müharibəsi başlayır. Diktator Frankonun silahlı qüvvələri 1939-cu ildə Barselonaya daxil olaraq, yerli respublikaçılara divan tuturlar, Kataloniya muxtariyyət hökumətinin başçısı Luis Kompanis edam edilir. Frankonun ölümündən sonra, 1977-ci ildə İspaniyada referendum keçirilir və referendumun nəticəsinə görə İspaniya yenidən konstitusiyalı monarxiya sisteminə qayıdır. Kataloniya ikinci dəfə 1979-cu ildə muxtariyyətinə qovuşur. Burada 1980-ci ildə keçirilən parlament seçkilərində Hordi Puyol muxtar bölgənin baş naziri seçilir. Kataloniya Parlamenti 135 deputatdan formalaşır. Kataloniya prezidentini dörd ildə bir dəfə parlament seçir.
Əhalisinin əksər hissəsi katalonlardan formalaşan bölgədə iki rəsmi dil var: katalon və ispan dili. Katalon dili aiddir, ispan dilindən fərqlənir. Kataloniyanın dövlət universitetlərində və məktəblərində təhsil katalon dilində aparılır. Yaşayış məntəqələrinin əksəriyyəti katalon mənşəlidir.
Muxtariyyətin artırılması
Kataloniya iqtisadi baxımdan inkişaf etdiyindən bölgənin siyasi dairələrində muxtariyyətin artırılması mövzusu daim gündəmdədir. 2003-cü ildə Paskual Maraqal Kataloniyanın prezidenti seçildikdən sonra seçicilərə bölgənin statusunu dəyişdirəcəyini vəd edir. Bu vəddən bir il sonra işçi komissiya təsis edilərək yeni status üzərində çalışmalara başlanılır və 2005-ci ildə Kataloniya parlamenti böyük səs çoxluğu ilə Kataloniyanın yeni status mətninə səs verir. Bu sənəd təsdiq olunmaq üçün İspaniyanın müvafiq orqanlarına göndərilir. Lakin Kataloniyanın yeni statusu İspaniyanın dövlət və ictimai dairələrində geniş müzakirə mövzusuna çevrilir və mərkəz muxtar bölgənin daha böyük status istəyini etirazla qarşılayır. Yeni status sənədindəki maddələrin İspaniya Konstitusiyası və qanunlarına zidd olduğu vurğulanaraq, Kataloniya rəhbərliyinə zidd maddələri dəyişdirməsi tövsiyə edilir.
Eyni zamanda İspaniyanın şəhərlərində ölkənin bütövlüyü uğrunda mitinqlər keçirilir. İspaniya müxalifəti Kataloniyanın istəyinə yumşaq münasibət göstərdiyinə görə baş nazir Hose Luis Rodriqes Sapateronu kəskin tənqid edir.
Vəziyyət böhranlı nöqtəyə gəlməsin deyə, Kataloniyanın yeni status layihəsinə qarşılıqlı razılaşma əsasında müvafiq düzəlişlər edilir. 18 iyun 2006-cı ildə Kataloniyada referendum keçirilir. Referenduma marağın az olmasına baxmayaraq, sənəd bəyənilir. Bununla da Kataloniyanın muxtar statusu bir qədər də artırılır.
Yeni status anlaşmasına görə, Kataloniya ilə İspaniya arasında səlahiyyət bölgüləri dəqiqləşdirilir. Madrid öz üzərinə Kataloniya hökumətinin səlahiyyətinə daxil olan məsələlərə qarışmamaq öhdəliyi götürür. Kataloniya geniş iqtisadi səlahiyyətlər qazanır. Bölgədə yığılan verginin tən yarısı Kataloniyada qalır. Hava və dəniz limanları, telekommunikasiya sahələri, daxili təhlükəsizlik, ədliyyə sistemi Kataloniya hökumətinin səlahiyyəti çərçivəsinə daxil edilir.
Kataloniyaya verilən bu geniş səlahiyyətlərə baxmayaraq, ara-sıra müstəqillik çağırışları da eşidilir. 13 dekabr 2009-cu ildə Kataloniyada qeyri-rəsmi referendum keçirilir. Referenduma əhalinin cəmi 30%-nin qatılsa da, onların 94%-i bölgənin müstəqilliyinə səs verir.
Kataloniyanın müstəqllik tərəfdarları arasında məşhur simalar da var. Bunların arasında Barselona futbol klubunun prezidenti Huan Laportanın adını çəkmək olar
| Yeri | Daxil olduğu inzibati vahid | Mərkəzi | Əhalisi |
|---|---|---|---|
| 1 |  Barselona | Barselona | 1,621,537 |
| 2 |  | Barselona | 257,038 |
| 3 |  | Barselona | 219,547 |
| 4 |  Terrassa | 210,941 | |
| 5 |  | 206,493 | |
| 6 |  Tarraqona | 140,323 | |
| 7 |  Lleida | 137,919 | |
| 8 |  | 121,722 | |
| 9 |  | 119,717 | |
| 10 |  | 107,118 |
Bayram
Hər il sentyabr ayının 11-i Kataloniya günü kimi qeyd olunur.
İstinadlar
- Statute of Autonomy of Catalonia 2006. 2006.
- Artyom Kreçetnikov. "Separatizmin tarixi: Kataloniya İspaniyadan niyə ayrılmaq istəyir?" (az.). bbc.com. 4 Oktyabr 2017. 2022-03-27 tarixində . İstifadə tarixi: 8 iyun 2021.
- . 2012-12-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-10-01.
- . Ine.es. 2010-05-28. 2010-11-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-01-06.
- . 2016-03-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-09-15.
Həmçinin bax
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kataloniya Katalan dili Catalunya Aranes dili Catalonha Ispaniyanin simal serqinde yerlesen muxtar region Muxtar icmaKataloniyakat Catalunya oks CatalonhaBayraq Gerb d kat Els Segadors41 49 sm e 1 28 s u Olke IspaniyaInzibati merkez BarselonaPrezident Pere AragonesTarixi ve cografiyasiYaradilib 988Sahesi 32 114 km 6 ci yer Saat qursagi UTC 1EhalisiEhalisi 7 535 251 nefer 2 ci yer Ehalinin sixligi 2 346 nefer km 2 ci yer Reqemsal identifikatorlarISO kodu ES CTTelefon kodu 34 97Resmi sayt Vikianbarda elaqeli mediafayllar Kataloniyanin Araliq denizi boyunca 580 km sahili var Burada 3 resmi dilde danisilir Ispan dili Katalan dili ve Aranes dili Aran dilinde Aran vadisinde texminen 7 min nefer danisir Bu dil Oksitan dilinin bir lehcesidir 2006 ci ilde aparilan hesablamalara gore Kataloniyada 7 135 000 nefer yasayir Ehalinin texminen 13 ni muhacirler teskil edir Son referendumun neticelerine gore Kataloniya Avropanin en muxtar vilayetidir Kataloniya bu gun esasen kecmis Kataloniya Knyazligina mexsus torpaqlardan ibaretdir Simal serhedlerinde Fransa ve Andorra serqde qerb ve cenub serhedlerinde Araliq denizi muxtar bolgeleri var Resmi diller katalan ispan ve oksitan dilinin lehcesidir Aranca Aran Vadisinde texminen 7 min insan terefinden danisilir ve Occitan dilinde danisilir 2014 cu ilin hesablamalarina gore Kataloniyanin umumi ehalisi 7 512 982 neferdir Bolge ehalisi Ispaniya ehalisinin 16 1 ni teskil edir Efsaneye gore Barselonanin yaranmasi Heraklin adiyla baglidir Eslinde ise onun esasini bizim eramezdan evvel 237 ci ilde karfagen serkerdesi Gamilkar Hannibalin atasi qoyub Gamilkari hami Barka Ildirim sureti texellusu ile taniyirdi Bu texellusu o suretli kecidlerine gore almisdi CografiyasiPireney yarimadasinin simalinda Fransa ve Andorra ile hemserheddir Qerbde Kataloniya Araqon regionu ile cenub qerbde Valensiya ile hemserheddir Barselonadan basqa Kataloniyanin diger boyuk seherleri Tarraqona Terrassa ve Sahil xettinin uzunlugu 580 kilometrdir Muxtelif sahil ve coxsayli cimerlikleri vardir Kataloniyada esasen simalinda Ispaniyanin bir nece ehemiyyetli qorugu yerlesir IqtisadiyyatiKataloniya iqtisadi noqteyi nezerden Ispaniyanin en inkisaf etmis bolgesi sayilir ve Ispaniya umumi daxili mehsulunun 23 ni verir Kataloniyanin umumi daxili mehsulunun hecmi Finlandiya ve Danimarkanin umumi daxili mehsulunun hecmi qederdir Adambasina dusen umumi daxili mehsul ise Almaniyadaki seviyyededir Ispaniyanin kimya masinqayirma ve tikis senayesinin boyuk hissesi Kataloniyada yerlesir Yeralti serveti olmayan Kataloniyada kend teserrufatina ehalinin cemi 2 i celb olunub Iqtisadiyyatinin asagidaki saheleri vardir Plastik kutlenin istehsali 4 Elektronika ve masinqayirma 6 Farmasevtika ve kimya senayesi 16 Toxuculuq istehsali 6 Kagiz ve cap senayesi 7 Metallurgiya 9 17 Neqliyyat techizati 13 8 Diger 8 Muxtariyyete aparan yolKataloniya Ispaniyada genis muxtariyyete malik bolgedir Texminen 32 000 km erazisi ve 7 milyon ehalisi olan Kataloniyanin paytaxti Barselona seheridir Katalonlarin Simali Afrikanin iberler tayfasindan formalasdigi ve eramizdan 700 il evvel Afrika qitesinden Ispaniyaya kocerek indiki Barselonanin etrafinda meskunlasdiqlari bildirilir Bizim eranin 414 cu ilde vestqotlar Ispaniyanin simalini ele kecirerken bolgeye Qotaloniya adi verirler 1804 1808 cu illerde Kataloniya Fransa mustemlekeciliyine qarsi qiyam qaldirir Napoleonun qosunlari Kataloniyaya daxil olaraq Barselonani dagidirlar Kataloniya 1833 cu ilde senaye inkisafina bas vurur Ispaniyada ilk demir yolu 1848 ci ilde Kataloniyada istifadeye verilir Bu illerde Kataloniyada senet edebiyyat ve medeniyyetin diger saheleri suretle inkisaf edir 1871 ci ilde Kataloniya Ispaniyadan ayrilmaga calisir ancaq uzun danisiqlardan sonra Ispaniya kralliginin terkibinde qalmaga davam edir 1898 ci ilde ABS la muharibede mustemlekeleri Kuba ve Puerto Rikonu itiren Ispaniya kralliginin tenezzul dovru baslayir ve bu Kataloniyaya da sirayet edir Kataloniyada 1914 cu ilde yerli ozunuidare surasi formalasir Suranin musteqilliye calismasinin qarsisi Ispaniyanin o zamanki diktatoru terefinden alinir Kataloniya ilk defe Ispaniya Respublikasinin terkibinde 1932 ci ilde muxtariyyet statusu qazanir Ancaq faktiki olaraq bu statusdan yararlana bilmir Cunki 1936 ci ilde Ispaniyada vetendas muharibesi baslayir Diktator Frankonun silahli quvveleri 1939 cu ilde Barselonaya daxil olaraq yerli respublikacilara divan tuturlar Kataloniya muxtariyyet hokumetinin bascisi Luis Kompanis edam edilir Frankonun olumunden sonra 1977 ci ilde Ispaniyada referendum kecirilir ve referendumun neticesine gore Ispaniya yeniden konstitusiyali monarxiya sistemine qayidir Kataloniya ikinci defe 1979 cu ilde muxtariyyetine qovusur Burada 1980 ci ilde kecirilen parlament seckilerinde Hordi Puyol muxtar bolgenin bas naziri secilir Kataloniya Parlamenti 135 deputatdan formalasir Kataloniya prezidentini dord ilde bir defe parlament secir Ehalisinin ekser hissesi katalonlardan formalasan bolgede iki resmi dil var katalon ve ispan dili Katalon dili aiddir ispan dilinden ferqlenir Kataloniyanin dovlet universitetlerinde ve mekteblerinde tehsil katalon dilinde aparilir Yasayis menteqelerinin ekseriyyeti katalon menselidir Muxtariyyetin artirilmasiKataloniya iqtisadi baximdan inkisaf etdiyinden bolgenin siyasi dairelerinde muxtariyyetin artirilmasi movzusu daim gundemdedir 2003 cu ilde Paskual Maraqal Kataloniyanin prezidenti secildikden sonra secicilere bolgenin statusunu deyisdireceyini ved edir Bu vedden bir il sonra isci komissiya tesis edilerek yeni status uzerinde calismalara baslanilir ve 2005 ci ilde Kataloniya parlamenti boyuk ses coxlugu ile Kataloniyanin yeni status metnine ses verir Bu sened tesdiq olunmaq ucun Ispaniyanin muvafiq orqanlarina gonderilir Lakin Kataloniyanin yeni statusu Ispaniyanin dovlet ve ictimai dairelerinde genis muzakire movzusuna cevrilir ve merkez muxtar bolgenin daha boyuk status isteyini etirazla qarsilayir Yeni status senedindeki maddelerin Ispaniya Konstitusiyasi ve qanunlarina zidd oldugu vurgulanaraq Kataloniya rehberliyine zidd maddeleri deyisdirmesi tovsiye edilir Eyni zamanda Ispaniyanin seherlerinde olkenin butovluyu ugrunda mitinqler kecirilir Ispaniya muxalifeti Kataloniyanin isteyine yumsaq munasibet gosterdiyine gore bas nazir Hose Luis Rodriqes Sapateronu keskin tenqid edir Veziyyet bohranli noqteye gelmesin deye Kataloniyanin yeni status layihesine qarsiliqli razilasma esasinda muvafiq duzelisler edilir 18 iyun 2006 ci ilde Kataloniyada referendum kecirilir Referenduma maragin az olmasina baxmayaraq sened beyenilir Bununla da Kataloniyanin muxtar statusu bir qeder de artirilir Yeni status anlasmasina gore Kataloniya ile Ispaniya arasinda selahiyyet bolguleri deqiqlesdirilir Madrid oz uzerine Kataloniya hokumetinin selahiyyetine daxil olan meselelere qarismamaq ohdeliyi goturur Kataloniya genis iqtisadi selahiyyetler qazanir Bolgede yigilan verginin ten yarisi Kataloniyada qalir Hava ve deniz limanlari telekommunikasiya saheleri daxili tehlukesizlik edliyye sistemi Kataloniya hokumetinin selahiyyeti cercivesine daxil edilir Kataloniyaya verilen bu genis selahiyyetlere baxmayaraq ara sira musteqillik cagirislari da esidilir 13 dekabr 2009 cu ilde Kataloniyada qeyri resmi referendum kecirilir Referenduma ehalinin cemi 30 nin qatilsa da onlarin 94 i bolgenin musteqilliyine ses verir Kataloniyanin musteqllik terefdarlari arasinda meshur simalar da var Bunlarin arasinda Barselona futbol klubunun prezidenti Huan Laportanin adini cekmek olar Yeri Daxil oldugu inzibati vahid Merkezi Ehalisi1 Barselona Barselona 1 621 5372 Barselona 257 0383 Barselona 219 5474 Terrassa 210 9415 206 4936 Tarraqona 140 3237 Lleida 137 9198 121 7229 119 71710 107 118BayramHer il sentyabr ayinin 11 i Kataloniya gunu kimi qeyd olunur IstinadlarStatute of Autonomy of Catalonia 2006 2006 Artyom Krecetnikov Separatizmin tarixi Kataloniya Ispaniyadan niye ayrilmaq isteyir az bbc com 4 Oktyabr 2017 2022 03 27 tarixinde Istifade tarixi 8 iyun 2021 2012 12 17 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 10 01 Ine es 2010 05 28 2010 11 18 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 01 06 2016 03 10 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 09 15 Hemcinin baxIspaniyanin muxtar birlikleri Kataloniya milli futbol komandasiIstinadlar