Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kakçikel dili — Maya dilləri qrupuna aid olan və əsasən Qvatemalada danışılan bir dil. Bu dil Qvatemala əhalisinin bir hissəsi olan Kakçikel xalqının ana dilidir. Kakçikel, Maya dillərinin bir alt qolu olan Kiçe dilləri ailəsinə daxildir və tarixən Maya sivilizasiyasının geniş yayıldığı bölgələrdə istifadə olunub.
| Kakçikel dili | |
|---|---|
| Ölkələr | |
| Danışanların ümumi sayı |
|
| Təsnifatı | |
| |
| Yazı | latın əlifbası |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | — |
| ISO 639-2 | — |
| ISO 639-3 | cak |
| Dilin strukturlarının dünya atlası | cak |
| 1801, 1367 | |
| Ethnologue | cak |
| ELCat | 8089 |
| IETF | cak |
| Glottolog | kaqc1270 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Bu dilin danışanları əsasən Qvatemalanın mərkəzi dağlıq bölgələrində yaşayırlar. Onların tarixi Maya imperiyası dövrünə qədər uzanır və Kakçikel xalqı qədim Maya sivilizasiyasının bir hissəsi kimi tanınır. Kakçikel dilində həm yazı, həm də danışıq müxtəlif Maya dil qrupları arasında paylaşılır. 20-ci əsrin ikinci yarısında Kakçikel dili yazıya çevrildi və bu proses yerli xalqların mədəniyyətini və dilini qorumaq məqsədi ilə təşviq olundu. Hal-hazırda Kakçikel dili Latın əlifbası ilə yazılır. Bu dil hələ də əhali arasında aktiv istifadə olunur və Qvatemala hökuməti yerli dillərin qorunması və inkişafı üçün addımlar atır.
Tarixi
Kakçikel dili uzun və zəngin bir tarixə malikdir və Mezoamerika regionunda qədim Maya sivilizasiyasının bir hissəsi kimi formalaşıb. Dilin tarixi Maya sivilizasiyasının yüksəlişi və düşüşü ilə sıx bağlıdır. Əsrlər boyu bu ərazidə baş verən sosial, mədəni və siyasi dəyişikliklər dilə təsir göstərib.
Erkən dövrlər
Kakçikel dili, Maya dilləri ailəsinə aid olub, Qvatemalanın mərkəzi dağlıq bölgələrində yaşayan Kakçikel xalqı tərəfindən danışılır. Kakçikel xalqı, qədim Maya imperiyasının əsas etnik qruplarından biri idi və Maya klassik dövründən etibarən böyük mədəni və siyasi gücə sahib idi. Kakçikellər, digər Maya qrupları ilə, xüsusən də yaxın qohumları olan Kiçe və Tzutujil xalqları ilə sıx qarşılıqlı əlaqədə idilər.
İspan istilası
Kakçikel xalqı 16-cı əsrin əvvəllərində ispanların Qvatemalaya gəldiyi dövrdə öz dövlətlərinə sahib idilər. İspanlar 1524-cü ildə bölgəni fəth etməyə başlayanda Kakçikel dövləti artıq parçalanmışdı. Buna görə də ispanlara qarşı müqavimət güclü olmadı. Bu dövr dilin tarixinə böyük təsir göstərdi, çünki ispanların gəlişi ilə regionda ispan dili dominant olmağa başladı. İspanlar Maya xalqlarının sosial, siyasi və dini strukturlarını dağıtdılar, lakin Kakçikel dili və mədəniyyəti müəyyən mənada qorunub saxlanıldı. Bunun səbəbi, ispanlar tərəfindən bölgədə qalan xalqlarla işbirliyi edilməsi və yerli dillərin kilsə təlimləri üçün istifadəsi idi. İspan missionerlər bu dilin öyrənilməsində və yazıya çevrilməsində mühüm rol oynadılar. Onlar yerli əhaliyə dini təlimləri anlamaq üçün Kakçikel dilində dini əsərlər yazdılar.
Müstəmləkə dövrü və sonrakı əsrlər
İspan işğalından sonra Kakçikel dili əhalinin gündəlik həyatında hələ də mühüm rol oynasa da, ispan dili rəsmi idarəetmə və təhsil sahələrində üstünlük təşkil etdi. Buna baxmayaraq, Kakçikel xalqı dilini qoruyub saxladı və o, kənd yerlərində əsas ünsiyyət vasitəsi kimi qaldı. Qvatemala müstəqillik əldə etdikdən sonra da Kakçikel dili əsasən kənd yerlərində danışılan dil olaraq qaldı.
Müasir dövr
20-ci əsrin ortalarından etibarən Kakçikel dili yenidən canlanmağa başladı. Yerli dillərin qorunmasına dair artan təşəbbüslər və yerli xalqların hüquqları ilə bağlı hərəkatlar bu dilin öyrənilməsi və tədrisi üçün yeni imkanlar yaratdı. 1996-cı ildə Qvatemala hökumətə yerli dilləri rəsmi tanıdı və təhsildə onların istifadəsinə icazə verdi. Bu qərar yerli xalqların, o cümlədən Kakçikel xalqının dilini və mədəniyyətini qorumaq üçün mühüm addım oldu. Bu gün Kakçikel dili 400 mindən çox insan tərəfindən danışılır. Hökumət və qeyri-hökumət təşkilatları dilin qorunması və inkişafı üçün müxtəlif proqramlar həyata keçirir, eləcə də onu Latın əlifbası əsasında yazıya çevirirlər.
İstinadlar
- ScriptSource - Guatemala.
- "Kakçikel dili. Latın Amerikası və Karib Tədqiqatları Mərkəzi". www.studyabroad.com (ingilis). 1 October 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 May 2017.
- Brown, R. McKenna. Dilimizin Həyatı: Kakçikel Maya Baxımı, Növbəsi və Canlandırılması. Texas Universiteti Mətbuat. 1998. ISBN .
- Patal Majzul et al., 2000, pp. 34ff.
- "Kakçikel dili. Latın Amerikası və Karib Tədqiqatları Mərkəzi". latamst.ku.edu (ingilis). 2017-10-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-09.
- El alfabeto cakchiquel sur-occidental. nstituto Lingüístico de Verano. 1981.
Ədəbiyyat
- Kitab
- Brown, R. McKenna; Judith M. Maxwell; Walter E. Little. ¿La ütz awäch? Introduction to Kaqchikel Maya Language. Angelika Bauer (illus.). Austin: University of Texas Press. 2006. ISBN . OCLC 71238541.
- Campbell, Lyle; Blair, Robert. Cakchiquel Basic Course. Provo: Peace Corps. 1971.
- Cojti Macario, Narciso; Martín Chacäch Cutzal; Marcos Armando Cali. Diccionario del idioma Kaqchikel. Kaqchikel-Español. Antigua Guatemala, Guatemala: Proyecto Lingüístico Francisco Marroquín. 1998. OCLC 41572509.
- García Matzar, Pedro Oscar; Valerio Toj Cotzajay; Domingo Coc Tuiz. Gramática del idioma Kaqchikel (ispan). Nora C. England (advisor), Vitalino Pérez Martínez (coord.). Antigua Guatemala, Guatemala: Proyecto Lingüístico Francisco Marroquín (PLFM). 1992. OCLC 30474328.
- Herbruger Jr., Alfredo; Eduardo Diaz Barrios. Método para aprender a hablar, leer y escribir la lengua cakchiquel (ispan). Guatemala City, Guatemala: Talleres de la Tipografía Nacional de Guatemala. 1956. OCLC 150441108.
- Patal Majzul, Filiberto; Pedro Oscar García Matzar; Carmelina Espantzay Serech. Rujunamaxik ri Kaqchikel Chiʼ = Variación dialectal en Kaqchikel. Antigua Guatemala, Guatemala: Proyecto de Investigación Lingüística de Oxlajuuj Keej Mayaʼ Ajtzʼiibʼ (OKMA); Editorial Cholsamaj. 2000. ISBN . OCLC 46849157.
- Jurnal
- "The Semantic Value of the -aʼ and the -iʼ Noun Plurals in Cakchiquel," by Larry L. Richman in Notes on Linguistics, Summer Institute of Linguistics, vol. 13, January 1980
- Broadwell, George Aaron; Duncan, Lachlan. "A New Passive in Kaqchikel". Linguistic Discovery. 1 (2). 2002. doi:10.1349/PS1.1537-0852.A.161.
Xarici keçidlər
- University of Kansas Kaqchikel Mayan Resource Center
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kakcikel dili Maya dilleri qrupuna aid olan ve esasen Qvatemalada danisilan bir dil Bu dil Qvatemala ehalisinin bir hissesi olan Kakcikel xalqinin ana dilidir Kakcikel Maya dillerinin bir alt qolu olan Kice dilleri ailesine daxildir ve tarixen Maya sivilizasiyasinin genis yayildigi bolgelerde istifade olunub Kakcikel diliOlkeler Qvatemala MeksikaDanisanlarin umumi sayi 500 000 nef Tesnifati vd vd Mezoamerikan dilleriMaya dilleri vd Kakcikel dili dd dd dd dd dd Yazi latin elifbasiDil kodlariISO 639 1 ISO 639 2 ISO 639 3 cakDilin strukturlarinin dunya atlasi cak1801 1367Ethnologue cakELCat 8089IETF cakGlottolog kaqc1270 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Bu dilin danisanlari esasen Qvatemalanin merkezi dagliq bolgelerinde yasayirlar Onlarin tarixi Maya imperiyasi dovrune qeder uzanir ve Kakcikel xalqi qedim Maya sivilizasiyasinin bir hissesi kimi taninir Kakcikel dilinde hem yazi hem de danisiq muxtelif Maya dil qruplari arasinda paylasilir 20 ci esrin ikinci yarisinda Kakcikel dili yaziya cevrildi ve bu proses yerli xalqlarin medeniyyetini ve dilini qorumaq meqsedi ile tesviq olundu Hal hazirda Kakcikel dili Latin elifbasi ile yazilir Bu dil hele de ehali arasinda aktiv istifade olunur ve Qvatemala hokumeti yerli dillerin qorunmasi ve inkisafi ucun addimlar atir TarixiKakcikel dili uzun ve zengin bir tarixe malikdir ve Mezoamerika regionunda qedim Maya sivilizasiyasinin bir hissesi kimi formalasib Dilin tarixi Maya sivilizasiyasinin yukselisi ve dususu ile six baglidir Esrler boyu bu erazide bas veren sosial medeni ve siyasi deyisiklikler dile tesir gosterib Erken dovrler Kakcikel dili Maya dilleri ailesine aid olub Qvatemalanin merkezi dagliq bolgelerinde yasayan Kakcikel xalqi terefinden danisilir Kakcikel xalqi qedim Maya imperiyasinin esas etnik qruplarindan biri idi ve Maya klassik dovrunden etibaren boyuk medeni ve siyasi guce sahib idi Kakcikeller diger Maya qruplari ile xususen de yaxin qohumlari olan Kice ve Tzutujil xalqlari ile six qarsiliqli elaqede idiler Ispan istilasi Kakcikel xalqi 16 ci esrin evvellerinde ispanlarin Qvatemalaya geldiyi dovrde oz dovletlerine sahib idiler Ispanlar 1524 cu ilde bolgeni feth etmeye baslayanda Kakcikel dovleti artiq parcalanmisdi Buna gore de ispanlara qarsi muqavimet guclu olmadi Bu dovr dilin tarixine boyuk tesir gosterdi cunki ispanlarin gelisi ile regionda ispan dili dominant olmaga basladi Ispanlar Maya xalqlarinin sosial siyasi ve dini strukturlarini dagitdilar lakin Kakcikel dili ve medeniyyeti mueyyen menada qorunub saxlanildi Bunun sebebi ispanlar terefinden bolgede qalan xalqlarla isbirliyi edilmesi ve yerli dillerin kilse telimleri ucun istifadesi idi Ispan missionerler bu dilin oyrenilmesinde ve yaziya cevrilmesinde muhum rol oynadilar Onlar yerli ehaliye dini telimleri anlamaq ucun Kakcikel dilinde dini eserler yazdilar Mustemleke dovru ve sonraki esrler Ispan isgalindan sonra Kakcikel dili ehalinin gundelik heyatinda hele de muhum rol oynasa da ispan dili resmi idareetme ve tehsil sahelerinde ustunluk teskil etdi Buna baxmayaraq Kakcikel xalqi dilini qoruyub saxladi ve o kend yerlerinde esas unsiyyet vasitesi kimi qaldi Qvatemala musteqillik elde etdikden sonra da Kakcikel dili esasen kend yerlerinde danisilan dil olaraq qaldi Muasir dovr 20 ci esrin ortalarindan etibaren Kakcikel dili yeniden canlanmaga basladi Yerli dillerin qorunmasina dair artan tesebbusler ve yerli xalqlarin huquqlari ile bagli herekatlar bu dilin oyrenilmesi ve tedrisi ucun yeni imkanlar yaratdi 1996 ci ilde Qvatemala hokumete yerli dilleri resmi tanidi ve tehsilde onlarin istifadesine icaze verdi Bu qerar yerli xalqlarin o cumleden Kakcikel xalqinin dilini ve medeniyyetini qorumaq ucun muhum addim oldu Bu gun Kakcikel dili 400 minden cox insan terefinden danisilir Hokumet ve qeyri hokumet teskilatlari dilin qorunmasi ve inkisafi ucun muxtelif proqramlar heyata kecirir elece de onu Latin elifbasi esasinda yaziya cevirirler IstinadlarScriptSource Guatemala Kakcikel dili Latin Amerikasi ve Karib Tedqiqatlari Merkezi www studyabroad com ingilis 1 October 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 May 2017 Brown R McKenna Dilimizin Heyati Kakcikel Maya Baximi Novbesi ve Canlandirilmasi Texas Universiteti Metbuat 1998 ISBN 978 0 292 76335 7 Patal Majzul et al 2000 pp 34ff Kakcikel dili Latin Amerikasi ve Karib Tedqiqatlari Merkezi latamst ku edu ingilis 2017 10 01 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 05 09 El alfabeto cakchiquel sur occidental nstituto Linguistico de Verano 1981 EdebiyyatKitabBrown R McKenna Judith M Maxwell Walter E Little La utz awach Introduction to Kaqchikel Maya Language Angelika Bauer illus Austin University of Texas Press 2006 ISBN 0 292 71460 2 OCLC 71238541 Campbell Lyle Blair Robert Cakchiquel Basic Course Provo Peace Corps 1971 Cojti Macario Narciso Martin Chacach Cutzal Marcos Armando Cali Diccionario del idioma Kaqchikel Kaqchikel Espanol Antigua Guatemala Guatemala Proyecto Linguistico Francisco Marroquin 1998 OCLC 41572509 Garcia Matzar Pedro Oscar Valerio Toj Cotzajay Domingo Coc Tuiz Gramatica del idioma Kaqchikel ispan Nora C England advisor Vitalino Perez Martinez coord Antigua Guatemala Guatemala Proyecto Linguistico Francisco Marroquin PLFM 1992 OCLC 30474328 Herbruger Jr Alfredo Eduardo Diaz Barrios Metodo para aprender a hablar leer y escribir la lengua cakchiquel ispan Guatemala City Guatemala Talleres de la Tipografia Nacional de Guatemala 1956 OCLC 150441108 Patal Majzul Filiberto Pedro Oscar Garcia Matzar Carmelina Espantzay Serech Rujunamaxik ri Kaqchikel Chiʼ Variacion dialectal en Kaqchikel Antigua Guatemala Guatemala Proyecto de Investigacion Linguistica de Oxlajuuj Keej Mayaʼ Ajtzʼiibʼ OKMA Editorial Cholsamaj 2000 ISBN 99922 53 13 4 OCLC 46849157 Jurnal The Semantic Value of the aʼ and the iʼ Noun Plurals in Cakchiquel by Larry L Richman in Notes on Linguistics Summer Institute of Linguistics vol 13 January 1980 Broadwell George Aaron Duncan Lachlan A New Passive in Kaqchikel Linguistic Discovery 1 2 2002 doi 10 1349 PS1 1537 0852 A 161 Xarici kecidlerUniversity of Kansas Kaqchikel Mayan Resource Center