Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zolaqlı kaftar (lat. Hyaena hyaena) — yırtıcılar dəstəsinin kaftarlar fəsiləsinə aid məməli heyvan cinsi. Kritik vəziyyətdədir. Təbii şəraitdə nəslinin kəsilmə təhlükəsi var. Arealın kənarında olan nadir növdür.
| Zolaqlı kaftar | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Zolaqlı kaftar | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
Xarici görünüşü
Bədəninin uzunluğu 110–120 sm, quyruğunun uzunluğu isə 30 sm-dir. Kütləsi 30–39 kq olur. Bədəni qısa, quyruğu uzun, qulağı böyükdür. Görkəmcə itə oxşasada bir çox cəhətlərinə görə ondan fərqlənir. Çiyin-boyun nahiyyəsində at yalına bənzər uzun, cod tükləri var. Pəncələri iri, enli və əyri caynaqlara məxsusdur.
Yayılması
Şimali və şimal-şərqi Afrika, Ərəbistan yarımadası, Cənubi Qafqaz, İran-Əfqanıstan yaylası, Hindistan. Azərbaycanda tarixi arealı Kür-Araz ovalığını, Böyük və Kiçik Qafqazın dağətəyi alçaqdağlı silsilələrini, , Naxçıvanı və Qobustanı əhatə edirdı. Son 10 ildə Zuvand yaylasında və Mingəçevir su anbarının şimalında Axar-Baxar silsiləsində cəmi 3 dəfə yalnız izlərinə rast gəlinmişdir. Qobustan, Axar-Baxar, Bozdağ və Palantökən silsilələrində, Şirvan, Mil və Muğan düzlərində yaşayıb qalma ehtimalı vardır
Yaşayış yerləri və həyat tərzi
Yaşayış yerləri əsasən əhatə edir. Alçaq dağlıq ərazilər, , ardıc və , quraq yüksəkdağ yaylaları və s. Əsasən ölü heyvan cəsədləri, digər qida qalıqları, heyvandarlıq təsərrüfatlarının tullantıları ilə qidalanır. Kiçik, xəstə və zəif heyvanlara hücum edir, həşəratla, müxtəlif ot bitkiləri ilə də qidalana bilir. . Erkək fərd yuva düzəltməkdə və balaların böyüməsində iştirak edir. Balalar aprel-may aylarında dünyaya gəlir. Zolaqlı kaftarın 1–4, adətən 3 balası olur, uzun müddət ana südü ilə qidalanırlar. Ailə şəklində yaşayırlar. Mütəxəssislərin bildirdiyinə görə, Azərbaycan faunası 18 min canlıdan ibarətdir. Heyvanlar 7 dəstəyə, 22 ailəyə və 39 cinsə bölünür. Ölkə faunasında məməlilərin 97, onurğalıların 700 növü mövcuddur, amma nəsli kəsilmək təhlükəsi ilə üz-üzə qalan və adı "Qırmızı kitaba"a düşən canlılar da az deyil. Həmin heyvanlardan biri zolaqlı kaftardır. Zolaqlı kaftar Naxçıvanda, Həsən Əliyev adına Milli Parkda qorunan heyvanlar sırasındadır. Qədim dövrdə Azərbaycanda kaftarlar fəsiləsinin mağara kaftarı növü də olub. İndiki zolaqlı kaftardan 5–10 dəfə böyüklüyü ilə fərqlənib. Azərbaycanda bu heyvanın nəslinin kəsilməsi səbəblərini "Həyəcan" qeyri-hökumət təşkilatının üzvü Əliheydər Məmmədov Salyan, Biləsuvar, Göyçay, Ağdaş və Mingəçevirdə apardığı araşdırmalar nəticəsində müəyyən etməyə çalışıb. Əliheydər Məmmədov apardığı araşdırmalar haqqında "Media forum" saytına məlumat verib: "Sorğunun nəticələrinə görə, bu heyvanı əsasən təbiətlə əlaqəsi olan yaşlı çobanlar, ovçular tanıyır. Məlum olub ki, zolaqlı kaftara sonuncu dəfə 2006-cı ildə Neftçala, Salyan rayonları ərazisində rast gəlinib. Ona qədər zolaqlı kaftarı 2004-cü ildə Qəbələ rayonunun Kürd kəndi yaxınlığında, 2005-ci ildə ərazisində görənlər olub. Əliheydər Məmmədov 1920-ci illərə qədər ölkə ərazisində zolaqlı kaftarın sayının kifayət qədər çox olduğunu, 1950–1970-ci illərdə isə azalma müşahidə edildiyini bildirib: "Bu müqayisə sübut edir ki, goreşənlərin nəslinin kəsilməsinə əsas səbəb cəmiyyətdə gedən proseslərdir. Araşdırmalar nəticəsində müəyyən olunub ki, sovet işğalına qədər yerli əhali ölmüş ev heyvanlarını murdar hesab edib, leşləri kəndlərin ətrafına atıblar. Bu ov qabiliyyəti olmayan kaftarın əsas yem bazasına çevrilib. O, ölmüş heyvanları yeməklə ətrafı da murdar xəstəliklərdən təmizləyib. baytar məntəqələrinin xəstəlikdən məhv olmuş heyvanları yandırması, yaxud da basdırması zolaqlı kaftarların yeminin tükənməsi ilə nəticələnib. Turan pələnginin dünyada nəslinin kəsilməsi və Azərbaycan ərazisində bəbirin sayının azalması da zolaqlı kaftarların məhvinə səbəb olub". Əliheydər Məmmədov zolaqlı kaftarları başqa ölkələrdən gətirərək nəslini yenidən bərpa etməyin də mümkünlüyünü qeyd edib: "Belə halda xüsusi reabilitasiya mərkəzləri yaradılmalıdır. Yalnız zolaqlı kaftarların deyil, itmək təhlükəsi yaşayan digər heyvanların da qorunması üçün qabaqlayıcı tədbirlərin görülməsi vacibdir. Quşlarla yanaşı bütün heyvanların qeyri-qanuni ovlanması qadağan edilməlidir. Nəsli kəsilmək təhlükəsi olan heyvanlar haqqında maarifləndirmə tədbirləri həyata keçirilməlidir. Belə halda kütləvi informasiya vasitələri daha böyük məsuliyyət daşıyır. Əgər sürətli tədbir görülməsə, Azərbaycanın zəngin faunası tezliklə məhv ola bilər".
Sayı
Qobustan, Axar-Baxar, Bozdağ və Palantökən silsilələrində və Ceyrançöl, Acınohur, Şirvan, Mil və Muğan düzlərində 20 fərdə qədər qalması ehtimal olunur.
Zolaqlı kaftarın nəslinin kəsilməsinə əsas səbəbləri
Ovçuluq olmayıb. Çünki zolaqlı kaftar ovçu üçün əhəmiyyətli heyvan deyil. Əti yeyilmir, dərisindən istifadə olunmur. Zolaqlı kaftarın nəslinin kəsilməsinə səbəb qeyri-qanuni ovçuluq yox, insan fəaliyyətində baş verən dəyişikliklərdir".
Məhdudlaşdırıcı amillər
Əsas amil ovalığında ceyran sürülərinin yoxa çıxmasıdır. Ölü heyvan cəsədləri ilə qidalandığına görə yanlış olaraq əhali arasında "goreşən" kimi tanınmış və birbaşa təqibə məruz qalmışdır.
Tətbiq olunmuş və lazımi mühafizə tədbirləri
İUCN siyahısına salınmışdır. Növün yaşayış yerləri Türyançay DTQ, İlisu DTQ-nın Axar-Baxar sahəsi, Eldar Şamı DTQ, Korçay DTQ, Şirvan milli parkı, Zuvand, Qax, Bəndovan, Korçay, Şəmkir yasaqlıqlarında mühafizə olunur. — Qobustan massivində geniş Xüsusi Mühafizə olunan Təbiət Ərazisi yaratmaq; — Ceyranların tarixi arealını bərpa etmək, Acınohur, Ceyrançöl, Qobustan ərazilərinə reintroduksiya etmək;
Növləri
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2003.
- Mammal Species of the World (ing.): A Taxonomic and Geographic Reference. / D. E. Wilson, D. M. Reeder 3 Baltimore: JHU Press, 2005. 35, 2142 p.
- Azərbaycanın Qırmızı Kitabı, II cild, Bakı, 2013
- IUCN 2008. 2008 IUCN Red List of Threatened Species.
- . 2017-02-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-15.
Ədəbiyyat
- Azərbaycanın Qırmızı Kitabı, II cild, Bakı, 2013
- Hacıyev D. V. Azərbaycanın heyvanlar aləmi. Bakı: Elm, 2000, s. 572 – 573;
- IUCN 2008. 2008 IUCN Red List of Threatened Species.
Xarici keçidlər
- Vəhşi heyvanlar 2012-01-05 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Zolaqli kaftar lat Hyaena hyaena yirticilar destesinin kaftarlar fesilesine aid memeli heyvan cinsi Kritik veziyyetdedir Tebii seraitde neslinin kesilme tehlukesi var Arealin kenarinda olan nadir novdur Zolaqli kaftarElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir Zolaqli kaftarBeynelxalq elmi adiHyaena hyaena L 1758Sekil axtarisiITIS 621908NCBI 95912EOL 311570FW 232134Xarici gorunusuBedeninin uzunlugu 110 120 sm quyrugunun uzunlugu ise 30 sm dir Kutlesi 30 39 kq olur Bedeni qisa quyrugu uzun qulagi boyukdur Gorkemce ite oxsasada bir cox cehetlerine gore ondan ferqlenir Ciyin boyun nahiyyesinde at yalina benzer uzun cod tukleri var Penceleri iri enli ve eyri caynaqlara mexsusdur YayilmasiSimali ve simal serqi Afrika Erebistan yarimadasi Cenubi Qafqaz Iran Efqanistan yaylasi Hindistan Azerbaycanda tarixi areali Kur Araz ovaligini Boyuk ve Kicik Qafqazin dageteyi alcaqdagli silsilelerini Naxcivani ve Qobustani ehate edirdi Son 10 ilde Zuvand yaylasinda ve Mingecevir su anbarinin simalinda Axar Baxar silsilesinde cemi 3 defe yalniz izlerine rast gelinmisdir Qobustan Axar Baxar Bozdag ve Palantoken silsilelerinde Sirvan Mil ve Mugan duzlerinde yasayib qalma ehtimali vardirYasayis yerleri ve heyat terziYasayis yerleri esasen ehate edir Alcaq dagliq eraziler ardic ve quraq yuksekdag yaylalari ve s Esasen olu heyvan cesedleri diger qida qaliqlari heyvandarliq teserrufatlarinin tullantilari ile qidalanir Kicik xeste ve zeif heyvanlara hucum edir heseratla muxtelif ot bitkileri ile de qidalana bilir Erkek ferd yuva duzeltmekde ve balalarin boyumesinde istirak edir Balalar aprel may aylarinda dunyaya gelir Zolaqli kaftarin 1 4 adeten 3 balasi olur uzun muddet ana sudu ile qidalanirlar Aile seklinde yasayirlar Mutexessislerin bildirdiyine gore Azerbaycan faunasi 18 min canlidan ibaretdir Heyvanlar 7 desteye 22 aileye ve 39 cinse bolunur Olke faunasinda memelilerin 97 onurgalilarin 700 novu movcuddur amma nesli kesilmek tehlukesi ile uz uze qalan ve adi Qirmizi kitaba a dusen canlilar da az deyil Hemin heyvanlardan biri zolaqli kaftardir Zolaqli kaftar Naxcivanda Hesen Eliyev adina Milli Parkda qorunan heyvanlar sirasindadir Qedim dovrde Azerbaycanda kaftarlar fesilesinin magara kaftari novu de olub Indiki zolaqli kaftardan 5 10 defe boyukluyu ile ferqlenib Azerbaycanda bu heyvanin neslinin kesilmesi sebeblerini Heyecan qeyri hokumet teskilatinin uzvu Eliheyder Memmedov Salyan Bilesuvar Goycay Agdas ve Mingecevirde apardigi arasdirmalar neticesinde mueyyen etmeye calisib Eliheyder Memmedov apardigi arasdirmalar haqqinda Media forum saytina melumat verib Sorgunun neticelerine gore bu heyvani esasen tebietle elaqesi olan yasli cobanlar ovcular taniyir Melum olub ki zolaqli kaftara sonuncu defe 2006 ci ilde Neftcala Salyan rayonlari erazisinde rast gelinib Ona qeder zolaqli kaftari 2004 cu ilde Qebele rayonunun Kurd kendi yaxinliginda 2005 ci ilde erazisinde gorenler olub Eliheyder Memmedov 1920 ci illere qeder olke erazisinde zolaqli kaftarin sayinin kifayet qeder cox oldugunu 1950 1970 ci illerde ise azalma musahide edildiyini bildirib Bu muqayise subut edir ki goresenlerin neslinin kesilmesine esas sebeb cemiyyetde geden proseslerdir Arasdirmalar neticesinde mueyyen olunub ki sovet isgalina qeder yerli ehali olmus ev heyvanlarini murdar hesab edib lesleri kendlerin etrafina atiblar Bu ov qabiliyyeti olmayan kaftarin esas yem bazasina cevrilib O olmus heyvanlari yemekle etrafi da murdar xesteliklerden temizleyib baytar menteqelerinin xestelikden mehv olmus heyvanlari yandirmasi yaxud da basdirmasi zolaqli kaftarlarin yeminin tukenmesi ile neticelenib Turan pelenginin dunyada neslinin kesilmesi ve Azerbaycan erazisinde bebirin sayinin azalmasi da zolaqli kaftarlarin mehvine sebeb olub Eliheyder Memmedov zolaqli kaftarlari basqa olkelerden getirerek neslini yeniden berpa etmeyin de mumkunluyunu qeyd edib Bele halda xususi reabilitasiya merkezleri yaradilmalidir Yalniz zolaqli kaftarlarin deyil itmek tehlukesi yasayan diger heyvanlarin da qorunmasi ucun qabaqlayici tedbirlerin gorulmesi vacibdir Quslarla yanasi butun heyvanlarin qeyri qanuni ovlanmasi qadagan edilmelidir Nesli kesilmek tehlukesi olan heyvanlar haqqinda maariflendirme tedbirleri heyata kecirilmelidir Bele halda kutlevi informasiya vasiteleri daha boyuk mesuliyyet dasiyir Eger suretli tedbir gorulmese Azerbaycanin zengin faunasi tezlikle mehv ola biler SayiQobustan Axar Baxar Bozdag ve Palantoken silsilelerinde ve Ceyrancol Acinohur Sirvan Mil ve Mugan duzlerinde 20 ferde qeder qalmasi ehtimal olunur Zolaqli kaftarin neslinin kesilmesine esas sebebleriOvculuq olmayib Cunki zolaqli kaftar ovcu ucun ehemiyyetli heyvan deyil Eti yeyilmir derisinden istifade olunmur Zolaqli kaftarin neslinin kesilmesine sebeb qeyri qanuni ovculuq yox insan fealiyyetinde bas veren deyisikliklerdir Mehdudlasdirici amillerEsas amil ovaliginda ceyran surulerinin yoxa cixmasidir Olu heyvan cesedleri ile qidalandigina gore yanlis olaraq ehali arasinda goresen kimi taninmis ve birbasa teqibe meruz qalmisdir Tetbiq olunmus ve lazimi muhafize tedbirleriIUCN siyahisina salinmisdir Novun yasayis yerleri Turyancay DTQ Ilisu DTQ nin Axar Baxar sahesi Eldar Sami DTQ Korcay DTQ Sirvan milli parki Zuvand Qax Bendovan Korcay Semkir yasaqliqlarinda muhafize olunur Qobustan massivinde genis Xususi Muhafize olunan Tebiet Erazisi yaratmaq Ceyranlarin tarixi arealini berpa etmek Acinohur Ceyrancol Qobustan erazilerine reintroduksiya etmek NovleriCrocuta crocutaIstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2003 Mammal Species of the World ing A Taxonomic and Geographic Reference D E Wilson D M Reeder 3 Baltimore JHU Press 2005 35 2142 p ISBN 978 0 8018 8221 0 Azerbaycanin Qirmizi Kitabi II cild Baki 2013 IUCN 2008 2008 IUCN Red List of Threatened Species 2017 02 22 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 01 15 EdebiyyatAzerbaycanin Qirmizi Kitabi II cild Baki 2013 Haciyev D V Azerbaycanin heyvanlar alemi Baki Elm 2000 s 572 573 IUCN 2008 2008 IUCN Red List of Threatened Species Xarici kecidlerVehsi heyvanlar 2012 01 05 at the Wayback Machine