Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kəllə-beyin sinirləri (lat. nervi cranialis) - birbaşa kəllədən çıxan sinirlər. Kəllə (beyin) sinirləri beyin kötüyündən başlayırlar və miqdarı 12 cütdür. Rum rəqəmləri ilə nömrələnirlər və hər biri xüsusi ada malikdir. Kəllə sinirləri növbə ilə öndən dala doğru sayılır. Vəzifə etibarilə kəllə sinirləri üç qrupa bölünür:
- Hissi sinirlər lat. nn.sensorii, ya duyğu sinirləri (I, II və VIII cüt, yəni qoxu, görmə və dəhliz-ilbiz sinirləri)
- Hərəki sinirlər lat. nn. motorii (III, IV, VI, XI, və XII cüt, yəni gözün hərəki siniri, blok siniri, uzaqlaşdırıcı, əlavə və dilaltı sinirlər)
- Qarışıq sinirlər (V, VII, IX və X cüt, yəni üçlü, üz, dil-udlaq və azan sinirlər). Kəllə sinirlərinin bir qisminin (gözün hərəki sinirinin üz siniri ilə birləşmiş olan ara sinirin, dil-udlaq və azan sinirlərin) tərkibində və hərəki sinirlərin tərkibində liflər də vardır.
Kəllə sinirlərinin nömrələnməsi
| Kəllə sinirlərinin nömrələnməsi | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Hissi sinirləri təşkil edən liflərin hüceyrə cisimləri, adətən, mühitdə (mərkəzi sinir sistemindən xaric) yerləşərək müvafiq qanqlionlar əmələ gətirir; başqa sözlə, bu qanqlionları təşkil edən yalançı unipolyar hüceyrələrin ucqar çıxıntıları - hissi sinirlərin özlərini və mərkəzi çıxıntıları - onların köklərini əmələ gətirir. Hissi sinirlərin mühitdə olan qanqlionlarına başlanğıc nüvələr - lat. nuclei originis deyilir.
Hərəki sinirləri təşkil edən liflərin hüceyrə cisimləri isə (və ya onurğa beyində) yerləşərək hərəki başlanğıc nüvələr əmələ gətirir. Qarışıq sinirlərə gəldikdə, onların tərkibində olan hissi sinir liflərinin hüceyrə cisimləri ucqarda yerləşərək təşkil edir; hərəki liflərin hüceyrə cisimləri beyində toplaşıb hərəki nüvələr əmələ gətirir. Beləliklə hissi sinirlərin başlanğıc nüvələri (qanqlionları) uzqarda, hərəki sinirlərinki isə mərkəzi sinir sistemində yerləşir.
Hissi sinirlərin və qarışıq sinirlərdə olan hissi liflərin bir də mərkəzi sinir sistemində (beyin kötüyündə) hissi nüvələri olur: bunlara uz nüvələr - lat. nuclei terminationes (nuclei terminales - BNA) deyilir; həmin nüvələr ikinci dərəcə neyronların hüceyrə cisimlərindən təşkil olunur.
Buradan aydın olur ki, hərəki sinirlərin yalnız başlanğıc nüvələri, hissi sinirlərin isə həm başlanğıc, həm də uz nüvələri vardır. beyində, onurğa beyində olduğu kimi, hərəki nüvələr, adətən, ön (ventral) tərəfdə, hissi nüvələr isə arxa (dorzal) tərəfdə yerləşir. Kəllə sinirləri sinirlərinə bənzədiklərinə baxmayaraq; diferensiasiya etibarilə onlardan fərqlənir. Kəllə sinirlərinin diferensiasiyasına təsir etmiş hadisələrə: 1) duyğu orqan|duyğu orqanlarının və visseral qövs əzələlərinin inkişafı; 2) miotomların baş nahiyəsində reduksiya etməsi aiddir. Kəllə sinirlərinin onurğa beyin sinirlərindən fərqi ondadır ki, onurğa beyin sinirlərinin ventral (ön) və arxa kökləri bir-birilə birləşdikləri halda, kəlləsinirlərinin kökləri öz müstəqilliyini saxlayır; o onurğa beyni sinirlərinin, ya ventral və ya arxa köklərinə müvafiqdir, məsələn, III, IV, VI və XII cüt kəllə sinirləri, ehtimal ki, dəyişmiş onurğa beyni sinirlərinin ventral köklərinə və V, VII, IX, X və XI cüt sinirlər və onuröa beyni sinirlərinin arxa köklərinə müvafiqdir (homolojidir). Göstərilən sinirlərdən III, IV və VI cüt - üç əvvəlinci baş somitlərlə əlaqədar olaraq inkişaf edir və göz alması əzələlərini innervasiya edir. V, VII, IX, X və XI cüt sinirlər visseral qövslərlə əlaqədar olaraq diferensiasiya edir visseral qövs əzələlərini təchiz edir. I və II cüt kəllə sinirləri bilavasitə beyin qovuqlarından (lat. n. olfactorius - qoxu qovuğundan, lat. n. opticus - görmə qovuğundan) inkişaf edir; bunlar duyğu üzvlərinin xüsusi sinirləridir. VII cüt sinir də duyğu üzvü siniridir, ancaq mənşə cəhətcə üz sinirlərindən ayrılmışdır. XII cüt sinir isə onurıa beyin sinirlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir. Kəllə sinirləri mənşə etibarilə cədvəldə göstərilən beyin qovuqlarına müvafiqdir.
Məlum olduğu kimi, hərəki sinirlər müxtəlif (effektor) impulsları mərkəzdən ucqar üzvlərə (sentrofuqal istiqamətdə) və hissi sinirlər, əksinə duyğu üzvləri vasitəsilə xarici mühitdən alınmış müxtəlif qıcıqları və daxili üzvlərdən aldıqları impilsları mərkəzə doğru (sentropetal istiqamətdə) daşıyır.
İstinadlar
Mənbələr
- Prof. Kamil Əbdülsalam oğlu Balakişiyevin, İnsanın Normal Anatomiyası, III cild, "MAARİF" Nəşriyyatı, Bakı - 1979.
- Р. Д. Синельников. Атлас анатомии человека (4 тома).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kelle beyin sinirleri lat nervi cranialis birbasa kelleden cixan sinirler Kelle beyin sinirleri beyin kotuyunden baslayirlar ve miqdari 12 cutdur Rum reqemleri ile nomrelenirler ve her biri xususi ada malikdir Kelle sinirleri novbe ile onden dala dogru sayilir Vezife etibarile kelle sinirleri uc qrupa bolunur Hissi sinirler lat nn sensorii ya duygu sinirleri I II ve VIII cut yeni qoxu gorme ve dehliz ilbiz sinirleri Hereki sinirler lat nn motorii III IV VI XI ve XII cut yeni gozun hereki siniri blok siniri uzaqlasdirici elave ve dilalti sinirler Qarisiq sinirler V VII IX ve X cut yeni uclu uz dil udlaq ve azan sinirler Kelle sinirlerinin bir qisminin gozun hereki sinirinin uz siniri ile birlesmis olan ara sinirin dil udlaq ve azan sinirlerin terkibinde ve hereki sinirlerin terkibinde lifler de vardir Kelle beyin sinirleriQoxu siniri Gorme siniri Gozun hereki siniri Blok siniriKelle sinirlerinin nomrelenmesiKelle sinirlerinin nomrelenmesiKelle beyin sinirleri azerb lat Muvafiq beyin qovuqlari Vezifesine gore novleriI Qoxu siniri n olfactorius Uc beyinden lat telencephalon hissi sinirII Gorme siniri n opticus Uc beyinden lat telencephalon hissi sinirIII Gozun hereki siniri n oculomotorius Orta beyinden lat mesencephalon hereki sinirdirIV Blok siniri n tochlearis Orta beyinden lat mesencephalon hereki sinirV Uclu sinir n trigeminus Rombabenzer beyinden lat rombencephalon qarisiq sinirVI Uzaqlasdirici sinir n abducens Rombabenzer beyinden lat rombencephalon hereki sinirVII Uz siniri n facialis Rombabenzer beyinden lat rombencephalon qarisiq sinirVIII Dehliz ilbiz siniri n vestibulocochlearis n octavus Rombabenzer beyinden lat rombencephalon hissi sinirIX Dil udlaq siniri n glossopharyngus Rombabenzer beyinden lat rombencephalon qarisiq sinirX Azan sinir n vagus Rombabenzer beyinden lat rombencephalon qarisiq sinirXI Elave sinir n accessorius Rombabenzer beyinden lat rombencephalon hereki sinirXII Dilalti sinir n hypoglossus Rombabenzer beyinden lat rombencephalon hereki sinir Hissi sinirleri teskil eden liflerin huceyre cisimleri adeten muhitde merkezi sinir sisteminden xaric yerleserek muvafiq qanqlionlar emele getirir basqa sozle bu qanqlionlari teskil eden yalanci unipolyar huceyrelerin ucqar cixintilari hissi sinirlerin ozlerini ve merkezi cixintilari onlarin koklerini emele getirir Hissi sinirlerin muhitde olan qanqlionlarina baslangic nuveler lat nuclei originis deyilir Hereki sinirleri teskil eden liflerin huceyre cisimleri ise ve ya onurga beyinde yerleserek hereki baslangic nuveler emele getirir Qarisiq sinirlere geldikde onlarin terkibinde olan hissi sinir liflerinin huceyre cisimleri ucqarda yerleserek teskil edir hereki liflerin huceyre cisimleri beyinde toplasib hereki nuveler emele getirir Belelikle hissi sinirlerin baslangic nuveleri qanqlionlari uzqarda hereki sinirlerinki ise merkezi sinir sisteminde yerlesir Hissi sinirlerin ve qarisiq sinirlerde olan hissi liflerin bir de merkezi sinir sisteminde beyin kotuyunde hissi nuveleri olur bunlara uz nuveler lat nuclei terminationes nuclei terminales BNA deyilir hemin nuveler ikinci derece neyronlarin huceyre cisimlerinden teskil olunur Uclu sinir Uzaqlasdirici sinir Uz siniri Dehliz ilbiz siniri Buradan aydin olur ki hereki sinirlerin yalniz baslangic nuveleri hissi sinirlerin ise hem baslangic hem de uz nuveleri vardir beyinde onurga beyinde oldugu kimi hereki nuveler adeten on ventral terefde hissi nuveler ise arxa dorzal terefde yerlesir Kelle sinirleri sinirlerine benzediklerine baxmayaraq diferensiasiya etibarile onlardan ferqlenir Kelle sinirlerinin diferensiasiyasina tesir etmis hadiselere 1 duygu orqan duygu orqanlarinin ve visseral qovs ezelelerinin inkisafi 2 miotomlarin bas nahiyesinde reduksiya etmesi aiddir Kelle sinirlerinin onurga beyin sinirlerinden ferqi ondadir ki onurga beyin sinirlerinin ventral on ve arxa kokleri bir birile birlesdikleri halda kellesinirlerinin kokleri oz musteqilliyini saxlayir o onurga beyni sinirlerinin ya ventral ve ya arxa koklerine muvafiqdir meselen III IV VI ve XII cut kelle sinirleri ehtimal ki deyismis onurga beyni sinirlerinin ventral koklerine ve V VII IX X ve XI cut sinirler ve onuroa beyni sinirlerinin arxa koklerine muvafiqdir homolojidir Gosterilen sinirlerden III IV ve VI cut uc evvelinci bas somitlerle elaqedar olaraq inkisaf edir ve goz almasi ezelelerini innervasiya edir V VII IX X ve XI cut sinirler visseral qovslerle elaqedar olaraq diferensiasiya edir visseral qovs ezelelerini techiz edir I ve II cut kelle sinirleri bilavasite beyin qovuqlarindan lat n olfactorius qoxu qovugundan lat n opticus gorme qovugundan inkisaf edir bunlar duygu uzvlerinin xususi sinirleridir VII cut sinir de duygu uzvu siniridir ancaq mense cehetce uz sinirlerinden ayrilmisdir XII cut sinir ise onuria beyin sinirlerinin birlesmesinden emele gelmisdir Kelle sinirleri mense etibarile cedvelde gosterilen beyin qovuqlarina muvafiqdir Dil udlaq siniri Azan sinir Elave sinir Dilalti sinir Melum oldugu kimi hereki sinirler muxtelif effektor impulslari merkezden ucqar uzvlere sentrofuqal istiqametde ve hissi sinirler eksine duygu uzvleri vasitesile xarici muhitden alinmis muxtelif qiciqlari ve daxili uzvlerden aldiqlari impilslari merkeze dogru sentropetal istiqametde dasiyir IstinadlarMenbelerProf Kamil Ebdulsalam oglu Balakisiyevin Insanin Normal Anatomiyasi III cild MAARIF Nesriyyati Baki 1979 R D Sinelnikov Atlas anatomii cheloveka 4 toma