Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
I Artavazd — Atropatenanın Atropatidlər sülaləsindən olan hökmdarlarından biridir.
| I Artavazd | |
|---|---|
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | e.ə. 59 |
| Vəfat tarixi | e.ə. 20 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | suveren[d] |
| Uşaqları | |
Həyatı
Həyatı haqqında mənbələrdə məlumat az olsa da siyasi fəaliyyəti ilə bağlı məlumatlar vardır. Onun siyasi fəaliyyəti çox çətin bir dövrə təsadüf etmişdir. Belə ki, I Artavazdın hakimiyyətdə olduğu dovrdə romalılar Atropatenaya yürüş etmişlər. Həmçinin, onun hakimiyyəti dövrünə təsadüf etmişdir.
E.ə. 36-cı ildə Antoninin Misir hökmdarı Kleopatra ilə nikah bağlaması onu böyük bir ölkənnn hakimi-mütləqinə çevirir və Antoniyə Makedoniyalı İskəndər kimi möhtəşəm bir Asiya fövqəldövləti yaratmaq planlarının gerçəkləşəcəyinə inam verir. Bu ümidlərlə Kleopatradan doğulmuş oğlunun adını İskəndər qoyan Antoni Parfiya üzərinə yeni yürüşə başlayır. Parfiyalılar onu Fərat çayı sahilində gözləyirdilər. Antoni isə erməni və Pont çarlarının qoşunlarını da özünə birləşdirərək, Ermənistan ərazisindən şimala yeriyir və Midiya-Atropatenadan keçməklə parfiyalılara arxadan zərbə endirmək istəyir. Onun bu planına görə, Atropatenanın təpəlikləri məşhur Parfiya süvarilərinin döyüş gücünü zəiflətməli idi. Vəziyyətin ciddiliyini görən parfiyalılar öz aralarındakı ziddiyyətləri unudaraq, Parfiya şahı IV Fraatın ətrafında sıx birləşirlər. Öz ölkəsi üçün ağır bir vaxtda əvvəllər parfiyalılarla düşmən münasibətdə olmuş I Artavazd da onlarla ittifaqa girir. Qırx minlik parfiyalı süvariyə 10 minlik atropatenalılar da qoşulur. Atropatenanın müəyyən bir hissəsini çətinliklə də olsa keçəndən sonra Antoni böyük bir taktiki səhv buraxır. O, silah, sürsat və texniki avadanlıq daşıyan 300 ağır arabanı Oppi Statsianın leqatasında qoyaraq, öz əsas hərbi qüvvəsini irəli çəkir. Antoni qəflətən Atro-patena paytaxtı girməyi, Artavazdın ailəsini əsir tutmağı planlaşdırırdı. Lakin Antoni şəhərə yaxınlaşdığı zaman görür ki, Fraasp uzun müddətli müdafiə üçün tam hazırlıqlı vəziyyətdədir. Antoni mühasirəyə hazırlaşdığı müddətdə parfiyalılarla atropatenalılar onun yük arabalarını ələ keçirirlər. Oppi Statsian ölür, Pont çarı əsir düşür, erməni çarı isə Statsianın aqibətindən qorxaraq, geriyə, Ermənistana qaçır. Antoninin bütün sürsatı və texniki avadanlığı məhv edilir. Elə bu da onun Atropatana yürüşünün taleyini həll edir. Antoninin qoşunu ətrafında mühasirəyə salınır. Müttəfiq qoşunları onun əskərlərini gündəlik hücumlarla sarsıdırlar. Qışın yaxınlaşması romalıları məcbur edir ki, Atropatenanı tərk edərək, artıq dağ yolları ilə Ermənistana çəkilsinlər. Onların itkiləri sayagəlməzdir. Belə güman edilir ki, Atropatenada 35 min nəfərdən artıq romalı öldürülüb.
Roma-Parfiya münaqişəsi dövründə öz miqyasına görə bənzəri olmayan Azərbaycan yürüşü tam məqlubiyyətlə başa çatır. Antonini bu yürüşə Kleopatra həvəsləndirmişdi. Akademik İqrar Əliyev göstərir ki, "Atropatena çarı böyük qələbəni bayram edir. Bu qələbə həm də ona görə əhəmiyyətli idi ki, böyük qənimət ələ keçirilmişdi. O, Oppi Statsiandan aldığı Roma bayraqlarının sahibi idi. Pont çarı Polemon onun əsiri idi. Bütün bunlarsa Atropatenanın və çar Artavazdın nüfuzunu yüksəltməyə bilməzdi."
Bu hadisələrdən sonra görünür, Artavazd öz qələbəsindən parfiyalıların Atropatenadan çıxarılması üçün istifadə etmək fikrinə düşür. Onunla IV Fraat arasında mübahisə yaranır. Bu münaqişənin formal səbəbi qənimətin bölüşdürülməsi olur.
-ci ildə Artavazd öz əsiri çar Polsmonu elçi sifətində sülh və ittifaq təklifləri ilə Antoninin yanına gendərir. Bu, Antoninin planlarını dəyişir və o, Parfiya yürüşünü davam etdirmək qərarına gəlir. Buradan da belə bir nəticə çıxarmaq mümkündür ki, Artavazdın nüfuzu və hərbi qüdrəti yüksək idi. Atropatenalılarla birlikdə parfiyalılar üzərinə yürüşə getməzdən qabaq Antoni ona xəyanət etmiş Ermənistan çarı ilə haqq-hesab çəkmək fikrinə düşür. O, qoşunlarını Ermənistana çəkir. Burada Artavazd Oppi Statsiandan aldığı Roma bayraqlarını ona qaytarır. Ermənistan çarı tutulub, əl-qolu bağlı vəziyyətdə hədiyyə kimi Kleopatraya göndərilir. Elan edilir ki, Ermənistan işğal olunmuşdur. Bundan sonra Antoni İskəndəriyyəyə qayıdır. Orada Ermənistan üzərində qələbəni bayram edir və erməni çarını qızıl qandalda hüzuruna gətizdirir.
Antoni Kleopatradan olmuş kiçik yaşlı oğlu İskəndəri Artavazdın qızı İotana ilə nişanlayır. Bu mərasim münasibətilə oğlunu Parfiya, Atropatena və Ermənistan çarı elan edir.
Atropatenalı Artavazd möhtəşəm Parfiya ilə təkbətək qalır və təbii ki, bu da onu güclü surətdə narahat edir. Nəhayət, -cü ildə Antoni Ermənistandan keçərək, qərbə doğru irəliləyir. Lakin hələ yolda ikən İtaliyadan təşviş doğuran xəbərlər alır. Onun Oktavianla müharibəsi başlayır. Artavazda az miqdarda qoşun və Ermənistanın bir hissəsini verərək, Antoni geri qayıdır. Artavazd Parfiya və Ermənistanın müttəfiq qoşunları ilə üz-üzə qalır. Roma dəstələrinin köməyi ilə ilk vaxtlar o, düşmənin hücumlarına mətanətlə sinə gərir. Lakin az sonra Antoni öz dəstələrini Oktavianla döyüşə cəlb olunmaq üçün geri çağırır və Artavazd məğlub olaraq, parfiyalılara əsir düşür. Əsirlikdən tezliklə qaça bilən Atropatena şahı Plutarxın göstərdiyinə görə, e.ə. 31-ci ildə Oktavianla Aktsiya yaxınlığında həlledici döyüşə girmiş Antoniyə kömək də göndərir. Lakin bunun xeyri olmur, vuruş Oktavianın tam qələbəsi ilə başa çatır. Onun donanması Kleopatra və Antoninin donanmasını məhv edir. Çıxılmaz vəziyyətdə qalan Kleopatra Ermənistan çarının başını kəsərək, Atropatenaya, Artavazda göndərir. O, ümid edirdi ki, Artavazd Oktavianla müharibəni davam etdirməkdən ötrü kömək köndərə bilər. Lakin hadisələr başqa cür inkişaf etməyə başlayır. Antoni və Kleopatra Qay Sezar Oktaviana məğlub olurlar. Oktavian Roma imperiyasının taxtına sahib olur. Bundan sonra o, Artavazdın Roma qarşısında xidmətlərini nəzərə alaraq, həmçinin parfiyalıları bir qədər neytrallaşdırmaqdan ötrü Atropatena çarına himayədarlıq edir. O, Ermənistan hökmranlığını Artavazda tapşırır, İotananı geri qaytarır.Artavazdın arzusu çin olur – o, birdən-birə iki çarlığın, Atropatena və Ermənistanın hakiminə çevrilir.Lakin bu vəziyyət uzun çəkmir və onun varisləri dövründə qazandığı ərazilər itirilir.
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin I Artavazd Atropatenanin Atropatidler sulalesinden olan hokmdarlarindan biridir I ArtavazdSexsi melumatlarDogum tarixi e e 59Vefat tarixi e e 20Vefat yeri Roma Roma imperiyasiFealiyyeti suveren d Usaqlari II AriobarzanHeyatiHeyati haqqinda menbelerde melumat az olsa da siyasi fealiyyeti ile bagli melumatlar vardir Onun siyasi fealiyyeti cox cetin bir dovre tesaduf etmisdir Bele ki I Artavazdin hakimiyyetde oldugu dovrde romalilar Atropatenaya yurus etmisler Hemcinin onun hakimiyyeti dovrune tesaduf etmisdir E e 36 ci ilde Antoninin Misir hokmdari Kleopatra ile nikah baglamasi onu boyuk bir olkennn hakimi mutleqine cevirir ve Antoniye Makedoniyali Iskender kimi mohtesem bir Asiya fovqeldovleti yaratmaq planlarinin gercekleseceyine inam verir Bu umidlerle Kleopatradan dogulmus oglunun adini Iskender qoyan Antoni Parfiya uzerine yeni yuruse baslayir Parfiyalilar onu Ferat cayi sahilinde gozleyirdiler Antoni ise ermeni ve Pont carlarinin qosunlarini da ozune birlesdirerek Ermenistan erazisinden simala yeriyir ve Midiya Atropatenadan kecmekle parfiyalilara arxadan zerbe endirmek isteyir Onun bu planina gore Atropatenanin tepelikleri meshur Parfiya suvarilerinin doyus gucunu zeifletmeli idi Veziyyetin ciddiliyini goren parfiyalilar oz aralarindaki ziddiyyetleri unudaraq Parfiya sahi IV Fraatin etrafinda six birlesirler Oz olkesi ucun agir bir vaxtda evveller parfiyalilarla dusmen munasibetde olmus I Artavazd da onlarla ittifaqa girir Qirx minlik parfiyali suvariye 10 minlik atropatenalilar da qosulur Atropatenanin mueyyen bir hissesini cetinlikle de olsa kecenden sonra Antoni boyuk bir taktiki sehv buraxir O silah sursat ve texniki avadanliq dasiyan 300 agir arabani Oppi Statsianin leqatasinda qoyaraq oz esas herbi quvvesini ireli cekir Antoni qefleten Atro patena paytaxti girmeyi Artavazdin ailesini esir tutmagi planlasdirirdi Lakin Antoni sehere yaxinlasdigi zaman gorur ki Fraasp uzun muddetli mudafie ucun tam hazirliqli veziyyetdedir Antoni muhasireye hazirlasdigi muddetde parfiyalilarla atropatenalilar onun yuk arabalarini ele kecirirler Oppi Statsian olur Pont cari esir dusur ermeni cari ise Statsianin aqibetinden qorxaraq geriye Ermenistana qacir Antoninin butun sursati ve texniki avadanligi mehv edilir Ele bu da onun Atropatana yurusunun taleyini hell edir Antoninin qosunu etrafinda muhasireye salinir Muttefiq qosunlari onun eskerlerini gundelik hucumlarla sarsidirlar Qisin yaxinlasmasi romalilari mecbur edir ki Atropatenani terk ederek artiq dag yollari ile Ermenistana cekilsinler Onlarin itkileri sayagelmezdir Bele guman edilir ki Atropatenada 35 min neferden artiq romali oldurulub Roma Parfiya munaqisesi dovrunde oz miqyasina gore benzeri olmayan Azerbaycan yurusu tam meqlubiyyetle basa catir Antonini bu yuruse Kleopatra heveslendirmisdi Akademik Iqrar Eliyev gosterir ki Atropatena cari boyuk qelebeni bayram edir Bu qelebe hem de ona gore ehemiyyetli idi ki boyuk qenimet ele kecirilmisdi O Oppi Statsiandan aldigi Roma bayraqlarinin sahibi idi Pont cari Polemon onun esiri idi Butun bunlarsa Atropatenanin ve car Artavazdin nufuzunu yukseltmeye bilmezdi Bu hadiselerden sonra gorunur Artavazd oz qelebesinden parfiyalilarin Atropatenadan cixarilmasi ucun istifade etmek fikrine dusur Onunla IV Fraat arasinda mubahise yaranir Bu munaqisenin formal sebebi qenimetin bolusdurulmesi olur ci ilde Artavazd oz esiri car Polsmonu elci sifetinde sulh ve ittifaq teklifleri ile Antoninin yanina genderir Bu Antoninin planlarini deyisir ve o Parfiya yurusunu davam etdirmek qerarina gelir Buradan da bele bir netice cixarmaq mumkundur ki Artavazdin nufuzu ve herbi qudreti yuksek idi Atropatenalilarla birlikde parfiyalilar uzerine yuruse getmezden qabaq Antoni ona xeyanet etmis Ermenistan cari ile haqq hesab cekmek fikrine dusur O qosunlarini Ermenistana cekir Burada Artavazd Oppi Statsiandan aldigi Roma bayraqlarini ona qaytarir Ermenistan cari tutulub el qolu bagli veziyyetde hediyye kimi Kleopatraya gonderilir Elan edilir ki Ermenistan isgal olunmusdur Bundan sonra Antoni Iskenderiyyeye qayidir Orada Ermenistan uzerinde qelebeni bayram edir ve ermeni carini qizil qandalda huzuruna getizdirir Antoni Kleopatradan olmus kicik yasli oglu Iskenderi Artavazdin qizi Iotana ile nisanlayir Bu merasim munasibetile oglunu Parfiya Atropatena ve Ermenistan cari elan edir Atropatenali Artavazd mohtesem Parfiya ile tekbetek qalir ve tebii ki bu da onu guclu suretde narahat edir Nehayet cu ilde Antoni Ermenistandan kecerek qerbe dogru irelileyir Lakin hele yolda iken Italiyadan tesvis doguran xeberler alir Onun Oktavianla muharibesi baslayir Artavazda az miqdarda qosun ve Ermenistanin bir hissesini vererek Antoni geri qayidir Artavazd Parfiya ve Ermenistanin muttefiq qosunlari ile uz uze qalir Roma destelerinin komeyi ile ilk vaxtlar o dusmenin hucumlarina metanetle sine gerir Lakin az sonra Antoni oz destelerini Oktavianla doyuse celb olunmaq ucun geri cagirir ve Artavazd meglub olaraq parfiyalilara esir dusur Esirlikden tezlikle qaca bilen Atropatena sahi Plutarxin gosterdiyine gore e e 31 ci ilde Oktavianla Aktsiya yaxinliginda helledici doyuse girmis Antoniye komek de gonderir Lakin bunun xeyri olmur vurus Oktavianin tam qelebesi ile basa catir Onun donanmasi Kleopatra ve Antoninin donanmasini mehv edir Cixilmaz veziyyetde qalan Kleopatra Ermenistan carinin basini keserek Atropatenaya Artavazda gonderir O umid edirdi ki Artavazd Oktavianla muharibeni davam etdirmekden otru komek kondere biler Lakin hadiseler basqa cur inkisaf etmeye baslayir Antoni ve Kleopatra Qay Sezar Oktaviana meglub olurlar Oktavian Roma imperiyasinin taxtina sahib olur Bundan sonra o Artavazdin Roma qarsisinda xidmetlerini nezere alaraq hemcinin parfiyalilari bir qeder neytrallasdirmaqdan otru Atropatena carina himayedarliq edir O Ermenistan hokmranligini Artavazda tapsirir Iotanani geri qaytarir Artavazdin arzusu cin olur o birden bire iki carligin Atropatena ve Ermenistanin hakimine cevrilir Lakin bu veziyyet uzun cekmir ve onun varisleri dovrunde qazandigi eraziler itirilir Istinadlar