Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hüseynəli xan Qacar (? - 9 noyabr 1783-cü il) — İrəvan xanı (1759/1760-1783-cü illər), Osmanlı sultanının xüsusi fərmanla Anadolu vilayətlərinin bəylərbəyi gəriliyi titulu bəxş etdiyi dövlət xadimi.
| Hüseynəli xan Ziyadoğlu-Qacar | |
|---|---|
| Hüseynəli xan Qacar | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | ? |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | İrəvan, İrəvan xanlığı |
| Uşaqları |
|
| Ailəsi | Ziyadoğlular sülaləsi |
| Dini | islam |
Hakimiyyəti
İrəvan xanlığında Həsənəli xan Qacarın ölümündən sonra hakimiyyətdə onu qardaşı Hüseynəli xan Qacar (1759/1760-1783-cü illər) əvəz etdi. Əgər İrəvan xanlığının yaranması Mirmehdi xan Əfşarın adı ilə bağlıdırsa, xanlığın güclənməsi də Hüseynəli xanın xidmətləri olmuşdu. Hüseynəli xan daxili siyasətdə xanlığın iqtisadi cəhətdən möhkəmlənməsinə diqqət yetirirdisə, xarici siyasətdə İrəvanın tam müstəqilliyinə nail olmaq və qonşu dövlətlərlə sülh şəraitində yaşamaq siyasəti yeridirdi.
Dağıstan xalqları ilə münasibətlər
1760-cı ilin avqustunda Dağıstan qoşunları İrəvana yürüş etdilər. Hüseynəli xan onlara qarşı qoşun göndərdi və baş vermiş döyüşdə Dağıstan qoşunu məğlub olaraq geri çəkildi. Lakin əlavə kömək alan dağıstanlılar Araz çayına qədər gəlib çatırlar. Dağıstan qoşunu qarətçilik əməllərini sona çatdırdıqdan sonra geriyə dönərkən, Kartli-Kaxetiya qoşunları qəflətən onlara hücum edərək qoşunlarını məğlub etdilər. Bu hadisə Kartli-Kaxetiya çarlığının İrəvan xanlığı üzərində təsirini daha da möhkəmləndirmişdi.
Kartli-Kaxeti çarlığı ilə münasibətlər
Hüseynəli xan hakimiyyəti illərində İrəvan xanlığının sərhədləri daha da genişlənərək Şörəyel bölgəsini də əhatə etmişdi. Melikset bəyin "Gürcü mənbələri"nə əsaslanan A.R.Qriqoryan yazır: "1779-cu ildə gürcü knyazı II İrakli İrəvan xanlığına qarşı hücuma keçərək Şörəyeli işğal etdi və onun hakimi Sultan Qəhrəmanı özünə tabe etdi". Bu işğaldan sonra Şörəyelin yenidən azad olunub İrəvana qaytarılması məsələsi xanlığın xarici siyasətində daim diqqət mərkəzində olmuşdur.
Qeyd etmək lazımdır ki, Hüseynəli xan Qacarın dövründə Kartli-Kaxeti çarı İrəvan xanlığına daha tez-tez yürüşlər etməyə başladı. II İraklinin İrəvan xanlığına 1759, 1762-1765, 1778-1779-cu illərdə hərbi yürüşləri olmuşdu. Ermənilərin II İrakliyə rəğbətini bilən Hüseynəli xan onların xəyanətinin qarşısını almaqda xüsusi sayıqlıq göstərirdi. Məhz onun fəallığı nəticəsində qala uzunmüddətli mühasirəyə davam gətirə bildi.
Kartli-Kaxetiya qoşunu xanlığın ərazisini tərk etdikdən sonra xan bu hadisədə xəyanətkar mövqe tutduqlarına görə, Üçmiədzin kilsəsini və bəzi erməni əsilzadələrini cəzalandırmaq qərarına gəldi. Hadisənin şahidi olan Yeqor Xubov xatirələrində xanın ermənilərə qəzəbini belə təsvir etmişdi:
"İrəvan qalasında qalanların (ermənilərin) aqibəti acınacaqlı olmuşdu. Onlardan otuz nəfərini Hüseynəli xan ciddi cəzalandırdı. Onların mal-dövləti qarət olundu və bir nəfər erməni satqınlıqda günahlandırılıb qətlə yetirildi. Patrisi Simon qohumunun ölümünü görüb xeyli qəhərləndi. O, bu bədbəxtlərin günahından keçməyi xahiş etdi. Xan onun xahişinə əməl edib, cəzanı cərimə ilə əvəz etdi".
Cərimənin böyük hissəsini patriarx özü ödəmişdi. Hətta patriarxın özü də xəyanətkarlıqda şübhəli bilinmişdi. Lakin arxiv materialına görə, Hüseynəli xanın əmri ilə Üçmiədzin kilsə rahiblərindən altı nəfər öldürülmüşdü. Bu mənbənin verdiyi məlumatı P.Butkov da təsdiq edir. O yazırdı:
"Eyni zamanda xanlığın ərazisi II İrakli tərəfindən güclü dağıntıya məruz qaldığından İrəvan xanı Eçmiədzin kilsəsini cəzalandırmaq fikrinə düşür. Lakin bütün əmlaklar gizlədildiyinə görə, xan oraya hücum edərək altı rahibi öldürür. 1759-cu ildə İrəvan xanlığı məhz bu viranedici yürüşlər nəticəsində II İraklinin xəzinəsinə illik bac ödəməyə məcbur oldu".
Kərim xan Zənd Fətəli xan Əfşara qalib gəldikdən sonra Azad xanı təqib etməyə başladı. Təqibdən yayınan Azad xan Qazax sultanlığına qaçdı. Burada mövqe tutan Azad xan II İraklidən kömək almaq niyyətində idi. Lakin o, 1760-cı ildə II İrakli tərəfindən ələ keçirilərək Kərim xan Zəndə təhvil verildi. Bu xidmət müqabilində Kərim xan Zənd bir müddət Kartli-Kaxetiyanın İrəvan xanlığından təzminat almasına göz yumdu. Lakin hakimiyyətini möhkəmləndirdikdən sonra Hüseynəli xan bac verməkdən imtina etdi. Bu da 1765-ci ildə II İrakli böyük qoşunla İrəvana hücumuna səbəb oldu. Qüvvələrinin azlığı səbəbindən Hüseynəli xan yenidən sülh təklifninə razı oldu və bac verməyi qəbul etdi. II İrakli isə geri döndü. II İrakli qoşunlarını İrəvandan çəkdikdən sonra Hüseynəli xan yenidən bac verməkdən imtina etdi. 1769-cu ildə II İrakli yenidən İrəvana hücuma keçsə də məğlub olub geri çəkildi. Beləliklə II İraklinin İrəvan xanlığına hərbi yürüşləri heç bir nəticə vermədi. O, xanlığı özündən asılı hala sala bilmədi.
1779-cu ildə Kərim xan Zəndin ölümü Azərbaycanda ara müharibələrinin daha da kəskinləşməsinə səbəb oldu. Yaranmış əlverişli şəraitdən istifadə edən II İrakli İrəvan xanı Hüseynəli xandan yenidən bac tələb etdi. Hüseynəli xan isə buna rədd cavabı verdi. II İrakli 1779-cu ilin sentyabrında 20 minlik qoşunla yenidən İrəvan xanlığına yürüş etdi. Hüseynəli xan Osmanlı imperiyasının və müttəfiqləri olan Qarabağ və Xoy xanlıqlarının dəstəyinə arxalanaraq Gürcüstana köçürülmüş ailələrin geri qaytarılmasını tələb etdi. Axalsıxlı Süleyman paşanın vasitəçiliyi ilə Hüseynəli xanla II İrakli arasında sülh danışıqlarına başlandı. II İraklinin İrəvan xanlığına olan işğalçılıq niyyəti Azərbaycanın digər xanlarını da narahat edirdi. Məsələn, Şəki xanı Məhəmməd xan Həsən 1776-cı ildə Osmanlı dövlətinə məktubunda II İraklinin İrəvan qalasına hücum edəcəyi təqdirdə Azərbaycan xanlarının və Dağıstan hakimlərinin ona qarşı birələşəcəyini bildirirdi. Müstəqil xarici siyasət yeridən Hüseynəli xan Qacar digər Azərbaycan xanları ilə yaxınlaşıb II İraklidən heç bir asılılığı olmadığını bildirmişdi. Bundan xəbər tutan II İrakli Azərbaycan xanlarından ehtiyat edərək Hüseynəli xana olan münasibətini dəyişməyə məcbur oldu.
1781-ci ilin noyabrında İrəvan xanlığı ilə Kartli-Kaxeti çarlığı arasında sülh müqaviləsi bağlandı. Bağlanmış müqavilənin şərtlərinə görə, Hüseynəli xan II İrakliyə ildə 30.000 rubl (3.000 tümən) məbləğində vergi verməyi öhdəsinə götürmüşdü. Bundan başqa, İrəvan xanı lazım olduqda qoşunu ilə II İrakliyə kömək etməli idi. Xanlar varislərini təyin etmək üçün hökmən gürcü çarı tərəfindən təsdiq edilməli idi. Əvəzində II İrakli İrəvan xanlığını xarici və daxili düşmənlərdən qorumağı öhdəsinə götürdü. Müqavilə nəticəsində sağ qalan əsirlərin bir hissəsi geri qaytarıldı.
Azərbaycanın digər xanlıqları ilə münasibətləri
İrəvan xanlığının Qarabağ xanlığı ilə münasibətləri çox zaman dəyişkən olmuşdu. Yuxarıda Hüseynəli xandan əvvəlki dövrləri izlədikdə görürük ki, Qarabağ xanları daim İrəvanda möhkəmlənməyə çalışmışlar. Qarabağ xanlığının banisi Pənahəli xan İrəvanın çətin vəziyyətindən istifadə edərək Göyçə gölündən şərqdə yerləşən, Tərtər çayına qədər torpaqları ələ keçirib öz xanlığına qatmışdı. Bu haqda aşağıda bəhs ediləcəkdir. Hətta «Qarabağnamə» müəlliflərinin əksəriyyəti iddia edir ki, İbrahimxəlil xan başqa ərazilərlə birlikdə İrəvanı da öz təsirinə almışdı. Guya burada kimi istəsə işdən götürmək, yenisini təyin etmək onun əmri ilə icra edilirdi. «Qarabağnamə» müəlliflərindən fərqli olaraq qeyd etmək lazımdır ki, Qarabağ xanları xanlıq daxilində baş verən hadisələrdən yararlanaraq İrəvanda möhkəmlənməyə çalışsalar da, heç zaman buna nail ola bilməmişlər. Bunun əsas səbəblərindən biri bölgə uğrunda güclü Qarabağ xanlığı ilə mübarizə aparan, Rusiya dövlətinə arxalanan Kartli-Kaxetiya çarının İrəvanda təsirinin böyük olması idi. İkincisi, Rusiya və Osmanlı dövlətləri arasındakı münasibətlər də bu cür vəziyyətin yaranmasında böyük rol oynamışdı. Bu münasibətlərdə xüsusilə İrəvan xanlığı uğrunda mübarizə əsas yeri tuturdu. Digər tərəfdən isə bacarıqlı dövlət xadimi Hüseynəli xan bölgədə baş verən hadisələri düzgün qiymətləndirir, İbrahimxəlil xanla dostluq münasibətləri saxlamağa çalışırdı. Xan onun hakimiyyətinə qarşı çıxan qiyamçıların kömək üçün Qarabağ xanına müraciət etməsinə baxmayaraq, həmsərhəd olduğu bu xanlıqla normal qonşuluq münasibətlərini qorumağa çalışırdı. Onun İbrahimxəlil xana göndərdiyi məktubda dostluqdan və səmimiyyətdən söhbət getdiyinin şahidi oluruq. Hüseynəli xan ömrünün sonlarına yaxın İbrahimxəlil xanla münasibətləri yaxşılaşdıra bilmişdi.
Ölümü
1783-cü il noyabrın 9-da Hüseynəli xan Qacar xəslələnərək vəfat etdi. Xanın vəsiyyətinə əsasən hakimiyyətə böyük oğlu, 15 yaşlı Qulaməli xan Qacar gəldi. Hüseynəli xanın ölümü xanlıqda vəziyyəti kəskinləşdirdi. II İrakli fürsətdən istifadə edərək öz qaynı Baqrationu qoşunla İrəvana göndərdi. Lakin İrəvana yaxınlaşan Baqration artıq Hüseynəli xanın böyük oğlu Qulaməli xanın taxta çıxdığını eşidərək hücumu davam etdirməyib geri döndü.
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- Qüdsi Məhəmməd Müslüm. İrəvanlı Hüseynəli xanın məktubları, 1789-1791. AMEA TİEA, iş.7415, s. 119-120
- (PDF). 2017-02-17 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-01-28.
- Elçin Teymur oğlu Qarayev. Azərbaycanın İrəvan bölgəsinin tarixindən (XVII yüzilliyin sonu–XIX yüzilliyin ortalarında). s.61-62.
- İrəvan xanlığı. Rusiya işğalı və ermənilərin Şimali Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi. Bakı: 2010, s.142[ölü keçid]
- Qriqoryan V.R. İrəvan xanlığı XVIII əsrin sonlarında (1780-1800). (ermənicə). İrəvan, 1958, s. 31-32
- Simeon İrəvanlı. Cambr. Müqəddəs Üçmüədzin kilsəsinin və ətraf monastrların toplusunun müfəssəl aynası və xatirə kitabı. Vaqarşapad, 1873, s. 178 (ermənicə)
- (PDF). 2017-02-17 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-01-28.
- Хубов Е. Описание достопамятныхъ проишествий в Армении. СПб, 1811, стр. 4
- Маркова О.П. Россия, Закавказье и международные отношения XVIII в. Москва, 1966, стр. 129
- (PDF). 2017-02-17 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-01-28.
- İrəvan xanlığı. Rusiya işğalı və ermənilərin Şimali Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi. Bakı, 2010, s.255[ölü keçid]
- Qriqoryan V.R. İrəvan xanlığı XVIII əsrin sonlarında (1780-1800), s. 72
- (PDF). 2017-02-17 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-01-28.
- (PDF). 2017-02-17 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-01-28.
- Qarayev E.T. Azərbaycan İrəvan bölgəsinin tarixindən (XVII yüzilliyin sonu–XIX yüzilliyin ortalarında). Bakı: Mütərcim, 2016, s.83-84[ölü keçid]
- İrəvan xanlığı. Rusiya işğalı və ermənilərin Şimali Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi. Bakı, 2010, s.246[ölü keçid]
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Huseyneli xan Qacar 9 noyabr 1783 cu il Irevan xani 1759 1760 1783 cu iller Osmanli sultaninin xususi fermanla Anadolu vilayetlerinin beylerbeyi geriliyi titulu bexs etdiyi dovlet xadimi Huseyneli xan Ziyadoglu QacarHuseyneli xan QacarSexsi melumatlarDogum tarixi Dogum yeri IrevanVefat tarixi 9 noyabr 1783Vefat yeri Irevan Irevan xanligiUsaqlari Mehemmed xan Ziyadli Qacar Seltenet beyim Qacar d Ailesi Ziyadoglular sulalesiDini islamHakimiyyetiIrevan xanliginda Heseneli xan Qacarin olumunden sonra hakimiyyetde onu qardasi Huseyneli xan Qacar 1759 1760 1783 cu iller evez etdi Eger Irevan xanliginin yaranmasi Mirmehdi xan Efsarin adi ile baglidirsa xanligin guclenmesi de Huseyneli xanin xidmetleri olmusdu Huseyneli xan daxili siyasetde xanligin iqtisadi cehetden mohkemlenmesine diqqet yetirirdise xarici siyasetde Irevanin tam musteqilliyine nail olmaq ve qonsu dovletlerle sulh seraitinde yasamaq siyaseti yeridirdi Dagistan xalqlari ile munasibetler 1760 ci ilin avqustunda Dagistan qosunlari Irevana yurus etdiler Huseyneli xan onlara qarsi qosun gonderdi ve bas vermis doyusde Dagistan qosunu meglub olaraq geri cekildi Lakin elave komek alan dagistanlilar Araz cayina qeder gelib catirlar Dagistan qosunu qaretcilik emellerini sona catdirdiqdan sonra geriye donerken Kartli Kaxetiya qosunlari qefleten onlara hucum ederek qosunlarini meglub etdiler Bu hadise Kartli Kaxetiya carliginin Irevan xanligi uzerinde tesirini daha da mohkemlendirmisdi Kartli Kaxeti carligi ile munasibetler Huseyneli xan hakimiyyeti illerinde Irevan xanliginin serhedleri daha da genislenerek Soreyel bolgesini de ehate etmisdi Melikset beyin Gurcu menbeleri ne esaslanan A R Qriqoryan yazir 1779 cu ilde gurcu knyazi II Irakli Irevan xanligina qarsi hucuma kecerek Soreyeli isgal etdi ve onun hakimi Sultan Qehremani ozune tabe etdi Bu isgaldan sonra Soreyelin yeniden azad olunub Irevana qaytarilmasi meselesi xanligin xarici siyasetinde daim diqqet merkezinde olmusdur Qeyd etmek lazimdir ki Huseyneli xan Qacarin dovrunde Kartli Kaxeti cari Irevan xanligina daha tez tez yurusler etmeye basladi II Iraklinin Irevan xanligina 1759 1762 1765 1778 1779 cu illerde herbi yurusleri olmusdu Ermenilerin II Irakliye regbetini bilen Huseyneli xan onlarin xeyanetinin qarsisini almaqda xususi sayiqliq gosterirdi Mehz onun fealligi neticesinde qala uzunmuddetli muhasireye davam getire bildi Kartli Kaxetiya qosunu xanligin erazisini terk etdikden sonra xan bu hadisede xeyanetkar movqe tutduqlarina gore Ucmiedzin kilsesini ve bezi ermeni esilzadelerini cezalandirmaq qerarina geldi Hadisenin sahidi olan Yeqor Xubov xatirelerinde xanin ermenilere qezebini bele tesvir etmisdi Irevan qalasinda qalanlarin ermenilerin aqibeti acinacaqli olmusdu Onlardan otuz neferini Huseyneli xan ciddi cezalandirdi Onlarin mal dovleti qaret olundu ve bir nefer ermeni satqinliqda gunahlandirilib qetle yetirildi Patrisi Simon qohumunun olumunu gorub xeyli qeherlendi O bu bedbextlerin gunahindan kecmeyi xahis etdi Xan onun xahisine emel edib cezani cerime ile evez etdi Cerimenin boyuk hissesini patriarx ozu odemisdi Hetta patriarxin ozu de xeyanetkarliqda subheli bilinmisdi Lakin arxiv materialina gore Huseyneli xanin emri ile Ucmiedzin kilse rahiblerinden alti nefer oldurulmusdu Bu menbenin verdiyi melumati P Butkov da tesdiq edir O yazirdi Eyni zamanda xanligin erazisi II Irakli terefinden guclu dagintiya meruz qaldigindan Irevan xani Ecmiedzin kilsesini cezalandirmaq fikrine dusur Lakin butun emlaklar gizledildiyine gore xan oraya hucum ederek alti rahibi oldurur 1759 cu ilde Irevan xanligi mehz bu viranedici yurusler neticesinde II Iraklinin xezinesine illik bac odemeye mecbur oldu Kerim xan Zend Feteli xan Efsara qalib geldikden sonra Azad xani teqib etmeye basladi Teqibden yayinan Azad xan Qazax sultanligina qacdi Burada movqe tutan Azad xan II Irakliden komek almaq niyyetinde idi Lakin o 1760 ci ilde II Irakli terefinden ele kecirilerek Kerim xan Zende tehvil verildi Bu xidmet muqabilinde Kerim xan Zend bir muddet Kartli Kaxetiyanin Irevan xanligindan tezminat almasina goz yumdu Lakin hakimiyyetini mohkemlendirdikden sonra Huseyneli xan bac vermekden imtina etdi Bu da 1765 ci ilde II Irakli boyuk qosunla Irevana hucumuna sebeb oldu Quvvelerinin azligi sebebinden Huseyneli xan yeniden sulh teklifnine razi oldu ve bac vermeyi qebul etdi II Irakli ise geri dondu II Irakli qosunlarini Irevandan cekdikden sonra Huseyneli xan yeniden bac vermekden imtina etdi 1769 cu ilde II Irakli yeniden Irevana hucuma kecse de meglub olub geri cekildi Belelikle II Iraklinin Irevan xanligina herbi yurusleri hec bir netice vermedi O xanligi ozunden asili hala sala bilmedi 1779 cu ilde Kerim xan Zendin olumu Azerbaycanda ara muharibelerinin daha da keskinlesmesine sebeb oldu Yaranmis elverisli seraitden istifade eden II Irakli Irevan xani Huseyneli xandan yeniden bac teleb etdi Huseyneli xan ise buna redd cavabi verdi II Irakli 1779 cu ilin sentyabrinda 20 minlik qosunla yeniden Irevan xanligina yurus etdi Huseyneli xan Osmanli imperiyasinin ve muttefiqleri olan Qarabag ve Xoy xanliqlarinin desteyine arxalanaraq Gurcustana kocurulmus ailelerin geri qaytarilmasini teleb etdi Axalsixli Suleyman pasanin vasiteciliyi ile Huseyneli xanla II Irakli arasinda sulh danisiqlarina baslandi II Iraklinin Irevan xanligina olan isgalciliq niyyeti Azerbaycanin diger xanlarini da narahat edirdi Meselen Seki xani Mehemmed xan Hesen 1776 ci ilde Osmanli dovletine mektubunda II Iraklinin Irevan qalasina hucum edeceyi teqdirde Azerbaycan xanlarinin ve Dagistan hakimlerinin ona qarsi bireleseceyini bildirirdi Musteqil xarici siyaset yeriden Huseyneli xan Qacar diger Azerbaycan xanlari ile yaxinlasib II Irakliden hec bir asililigi olmadigini bildirmisdi Bundan xeber tutan II Irakli Azerbaycan xanlarindan ehtiyat ederek Huseyneli xana olan munasibetini deyismeye mecbur oldu 1781 ci ilin noyabrinda Irevan xanligi ile Kartli Kaxeti carligi arasinda sulh muqavilesi baglandi Baglanmis muqavilenin sertlerine gore Huseyneli xan II Irakliye ilde 30 000 rubl 3 000 tumen mebleginde vergi vermeyi ohdesine goturmusdu Bundan basqa Irevan xani lazim olduqda qosunu ile II Irakliye komek etmeli idi Xanlar varislerini teyin etmek ucun hokmen gurcu cari terefinden tesdiq edilmeli idi Evezinde II Irakli Irevan xanligini xarici ve daxili dusmenlerden qorumagi ohdesine goturdu Muqavile neticesinde sag qalan esirlerin bir hissesi geri qaytarildi Azerbaycanin diger xanliqlari ile munasibetleri Irevan xanliginin Qarabag xanligi ile munasibetleri cox zaman deyisken olmusdu Yuxarida Huseyneli xandan evvelki dovrleri izledikde goruruk ki Qarabag xanlari daim Irevanda mohkemlenmeye calismislar Qarabag xanliginin banisi Penaheli xan Irevanin cetin veziyyetinden istifade ederek Goyce golunden serqde yerlesen Terter cayina qeder torpaqlari ele kecirib oz xanligina qatmisdi Bu haqda asagida behs edilecekdir Hetta Qarabagname muelliflerinin ekseriyyeti iddia edir ki Ibrahimxelil xan basqa erazilerle birlikde Irevani da oz tesirine almisdi Guya burada kimi istese isden goturmek yenisini teyin etmek onun emri ile icra edilirdi Qarabagname muelliflerinden ferqli olaraq qeyd etmek lazimdir ki Qarabag xanlari xanliq daxilinde bas veren hadiselerden yararlanaraq Irevanda mohkemlenmeye calissalar da hec zaman buna nail ola bilmemisler Bunun esas sebeblerinden biri bolge ugrunda guclu Qarabag xanligi ile mubarize aparan Rusiya dovletine arxalanan Kartli Kaxetiya carinin Irevanda tesirinin boyuk olmasi idi Ikincisi Rusiya ve Osmanli dovletleri arasindaki munasibetler de bu cur veziyyetin yaranmasinda boyuk rol oynamisdi Bu munasibetlerde xususile Irevan xanligi ugrunda mubarize esas yeri tuturdu Diger terefden ise bacariqli dovlet xadimi Huseyneli xan bolgede bas veren hadiseleri duzgun qiymetlendirir Ibrahimxelil xanla dostluq munasibetleri saxlamaga calisirdi Xan onun hakimiyyetine qarsi cixan qiyamcilarin komek ucun Qarabag xanina muraciet etmesine baxmayaraq hemserhed oldugu bu xanliqla normal qonsuluq munasibetlerini qorumaga calisirdi Onun Ibrahimxelil xana gonderdiyi mektubda dostluqdan ve semimiyyetden sohbet getdiyinin sahidi oluruq Huseyneli xan omrunun sonlarina yaxin Ibrahimxelil xanla munasibetleri yaxsilasdira bilmisdi Olumu1783 cu il noyabrin 9 da Huseyneli xan Qacar xeslelenerek vefat etdi Xanin vesiyyetine esasen hakimiyyete boyuk oglu 15 yasli Qulameli xan Qacar geldi Huseyneli xanin olumu xanliqda veziyyeti keskinlesdirdi II Irakli fursetden istifade ederek oz qayni Baqrationu qosunla Irevana gonderdi Lakin Irevana yaxinlasan Baqration artiq Huseyneli xanin boyuk oglu Qulameli xanin taxta cixdigini esiderek hucumu davam etdirmeyib geri dondu IstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Qudsi Mehemmed Muslum Irevanli Huseyneli xanin mektublari 1789 1791 AMEA TIEA is 7415 s 119 120 PDF 2017 02 17 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 01 28 Elcin Teymur oglu Qarayev Azerbaycanin Irevan bolgesinin tarixinden XVII yuzilliyin sonu XIX yuzilliyin ortalarinda s 61 62 Irevan xanligi Rusiya isgali ve ermenilerin Simali Azerbaycan torpaqlarina kocurulmesi Baki 2010 s 142 olu kecid Qriqoryan V R Irevan xanligi XVIII esrin sonlarinda 1780 1800 ermenice Irevan 1958 s 31 32 Simeon Irevanli Cambr Muqeddes Ucmuedzin kilsesinin ve etraf monastrlarin toplusunun mufessel aynasi ve xatire kitabi Vaqarsapad 1873 s 178 ermenice PDF 2017 02 17 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 01 28 Hubov E Opisanie dostopamyatnyh proishestvij v Armenii SPb 1811 str 4 Markova O P Rossiya Zakavkaze i mezhdunarodnye otnosheniya XVIII v Moskva 1966 str 129 PDF 2017 02 17 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 01 28 Irevan xanligi Rusiya isgali ve ermenilerin Simali Azerbaycan torpaqlarina kocurulmesi Baki 2010 s 255 olu kecid Qriqoryan V R Irevan xanligi XVIII esrin sonlarinda 1780 1800 s 72 PDF 2017 02 17 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 01 28 PDF 2017 02 17 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 01 28 Qarayev E T Azerbaycan Irevan bolgesinin tarixinden XVII yuzilliyin sonu XIX yuzilliyin ortalarinda Baki Mutercim 2016 s 83 84 olu kecid Irevan xanligi Rusiya isgali ve ermenilerin Simali Azerbaycan torpaqlarina kocurulmesi Baki 2010 s 246 olu kecid Vikimenbede Muellif Huseyneli xan Qacar ile elaqeli melumatlar var Hemcinin baxIrevan xanligi