Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sosial Demokrat Hnçak partiyası (erm. Սոցիալ Դեմոկրատ Հնչակյան Կուսակցություն) – ilk erməni siyasi partiyalarından biridir. Partiya 1887-ci ildə Cenevrədə təhsil alan Nəzərbəyov qardaşları və bir neçə digər tələbələr tərəfindən yaradılıb.
 | |
| Quruluş tarixi | 1887 |
| Baş qərargah | |
| İdeologiya | Sosial-demokratiya, Marksizm, Sosializm |
| İdeoloji spektr | solçuluq |
| Saytı | հնչակ.հայ |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
1888-ci ildə dərc olunmuş proqramda, üsyanlar kütləvi iğtişaşlar və terror yolu ilə, Türkiyənin şərqində erməni dövlətini qurmaq planlaşdırılırdı. Partiyanın üzvləri Osmanlı İmperiyası ilə yanaşı, Qafqazda da aktiv fəaliyyət göstərirdilər. 1903-cü ilin oktyabrın 14 Qnçaq üzvləri Qafqaz canişini knyaz Qolitsinə hücum edir, knyaz ağır yaralansa da sağ qalır, bir gədər sonra isə vəzifəsindən istefa verir. 1904 cü ildə onlar, Bakıdakı erməni fəhlələrini tətilə sövq etmək üçün kommunistlərlə birgə fəaliyyət göstərirdilər. Osmanlı imperiyasında partiyanın üzvləri Sasun və Zeytun üsyanlarında aktiv iştrak edir. 1915 ci ildə, türk əhalisinə qarşı terror planlayan və həyata keçirən, həmçinin Osmanlı dövlətinin düşmanları ilə əlbir olub ona qarşı vuruşmaqda olan, Qnçaq partiyasının 20 nəfər öndə qələn üzvü İstanbulda asılaraq edam edilir. Birinci dünya müharibəsindən və SSRİ nin qurulmasından sonra, partiya yalnız ermənilərin sıx yaşadığı ölkələrdə fəaliyyət göstərir. Partiyanın üzvləri 1970 – 80 ci illərdə Livandakı vətəndaş müharibəsində aktiv iştrak edirdilər. Qarabağ müharibəsi zamanı Qnçaq partiyası “Metsn Murad” adlı silahlı dəstə yaradırlar, bu dəstə Qarabağda Azərbaycan silahlı güvvələrinə qarşı döyüşlərdə iştrak edir.
Partiya bəzi yerlərdə Hnçak, Hntçak, Sosial-demokratik hnçaklar kimi də adlandırılır və bu ad partiyanın rəsmi qəzeti olan "Hnçak"dan götürülmüşdür. Sözün mənası "zəng", "çağırış" deməkdir ki, bu da partiya üzvləri tərəfindən "ayağa qalxma, aydınlanma və azadlıq üçün çağırış" mənasında istifadə edilir.
Bu gün partiyanın Ermənistanda, Livanda, Suriyada, Misirdə, Kuveytdə, ABŞda, Fransada, Kiprda, Arqentinada, Uruqvayda və İngiltərədə şöbələri fəaliyyət göstərir.
Tarixi
Partiyanın qurucusu olan yeddi tələbənin hər biri Rusiya imperiyasından Qərbi Avropaya təhsil almaq məqsədilə gələn ermənilər idi. Onların hamısı gənc, iyirmili yaşlarında idi və öz burjua ailələri tərəfindən dəstəklənirdi. Onlar sosial-demokratik inqilabi ideologiyasından və xüsusilə də Fridrix Engels, Georgi Plexanov və Vladimir Leninin ideologiyası onlara ciddi təsir etmişdi. Qurucu üzvlərindən biri olan Məryəm Vardanyan Sankt Peterburq şəhərində rusiyalı inqilabçılarla birlikdə işləmişdi. Türkiyə ərazisində məskunlaşmış ermənilərin inqilabi hərəkatlarını dəstəkləmək məqsədilə 1887-ci ilin avqust ayında Hnçak İnqilabi Partiyası rəsmən elan olundu. Partiyanın "Hnçak" jurnalında çap edilən ilk nəşrindəki manifestoda belə qeyd edilirdi: "İnqilabi silahlı mübarizə yolu ilə azadlığa qovuşa bilməyənlər buna layiq deyillər".
Hnçak Partiyası Osmanlı İmperiyasına qarşı bir çox döyüşlərdə iştirak etmiş, erməni əhalisini Osmanlı idarəçiliyindən "azad etməyə" çalışmışdır. Bu müddət ərzində bir çox erməni intellektualları, məsələn, Smpad Pürad, Stepan Sapah-Qulyan, Aleksandr Atabekyan, Atrpet və Aram Andonyan bu təşkilata qoşulmuşdur. Erməni xalqının milli qəhrəmanlarından biri olan Andranik Ozanyan da əvvəlcə Hnçak Partiyasına qoşulsa da, partiya siyasəti ilə yaşadığı anlaşılmazlıqlardan sonra bir ildən də az müddət ərzində bu təşkilatı tərk etmiş və Daşnaksütyun partiyasına qoşulmuşdur.
Erməni siyasi qüvvələrinin formalaşmağa başladığı ilk günlərdə Daşnaksütyun "Osmanlı İmperiyasının siyasətində və sistemində dəyişikliklər" tələb etsə də, Hnçak Partiyası müstəqil erməni dövlətinin yaradılmasını tələb edirdi. "Hnçak" qəzeti Hnçakların əsas rəsmi orqanı hesab olunurdu. 1894-cü ildə Afina və London şəhərlərində partiya tərəfindən aylıq sosialist elmi məcmuəsi "Qağapar" nəşr olunmağa başlamışdı ki, onun da ilk sayında "Kommunist Manifesti" erməni dilinə tərcümə olunmuşdu.
Hnçak Partiyasının ilk ümumi konfransı 1896-cı ilin sentyabr ayında London şəhərində baş tutdu.
Hnçak Partiyası Qafqazda mühüm rol oynayırdı. Belə ki, onlar Rusiyanın Qafqaz üzrə qubernatoru olan Qriqori Qolıtsinin ruslaşdırma siyasəti ilə mübarizə aparırdılar. 1903-cü ildə təşkilatın üzvlərindən olan erməni siyasi fəal Matteos Sarkisyan tərəfindən Qriqori Qolıtsinə qarşı sui-qəsd təşkil olundu. Bu siyasi fəal həmçinin 1905-1906-cı illərdə erməni-tatar qırğınları ərzində erməni özünümüdafiə qüvvələrinin təşkilatçılarından biri idi.
Osmanlı İmperiyasında fəaliyyətləri
27 iyul 1890-cı ildə Hnçak Partiyasının fəalları Harutyun Canqulyan, Mihran Damadyanvə Hambartsum Boyaçıyan İstanbul şəhərinin Qumqapı səmtində Qərbi Ermənistan vilayətlərində reformasiyalar həyata keçirmək məqsədilə hökumətə qarşı nümayişlər keçirdi. 1890-cı illərin əvvəllərində Sason ilçəsində türk hökumətinə vergi ödəməkdən imtina edən yerli ermənilərlə türk qoşunları arasında qarşıdurma baş verdi.
1894-cü ildə Hnçak Partiyasının təşkilatçılığı və Mihran Damadyan, Hambartsum Boyaçıyan, Gevorq Çavuş və Hrayr Joğun rəhbərliyi altında Sasun üsyanı baş verdi.
1913-cü ildə Konstansa şəhərində təşkil olunan Sosial-demokrat Hnçak Partiyasının 7-ci konfransında iştirak edən Hnçak lideri Matteos Sarkisyan ("Paramaz" ləqəbli) "İttihad" təşkilatının başçılarının qətlə yetirilməsi ideyasını irəli sürdü. 15 iyun 1915-ci ildə "Paramaz" ləqəbli erməni terrorçusu və 19 yoldaşı İstanbulun mərkəzində asılaraq edam olundu.
İstinadlar
- Chalabian, Antranig. General Andranik and the Armenian Revolutionary Movement. Southfield, Michigan: Antranig Chalabian, 1988. ISBN , p. 58
- "http://homepages.cae.wisc.edu/~dwilson/Armenia/andranik.html". 2021-06-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-10-26.
Mənbə
- Партия "Гнчак" (Колокол) 2010-06-19 at the Wayback Machine
- История одной агрессии. Распад Российской империи 2011-01-15 at the Wayback Machine
Həmçinin bax
 | Siyasi partiya haqqında olan bu məqalə halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sosial Demokrat Hncak partiyasi erm Սոցիալ Դեմոկրատ Հնչակյան Կուսակցություն ilk ermeni siyasi partiyalarindan biridir Partiya 1887 ci ilde Cenevrede tehsil alan Nezerbeyov qardaslari ve bir nece diger telebeler terefinden yaradilib Hncaq erm Սոցիալ Դեմոկրատ Հնչակյան ԿուսակցությունQurulus tarixi 1887Bas qerargah IrevanIdeologiya Sosial demokratiya Marksizm SosializmIdeoloji spektr solculuqSayti հնչակ հայ Vikianbarda elaqeli mediafayllar 1888 ci ilde derc olunmus proqramda usyanlar kutlevi igtisaslar ve terror yolu ile Turkiyenin serqinde ermeni dovletini qurmaq planlasdirilirdi Partiyanin uzvleri Osmanli Imperiyasi ile yanasi Qafqazda da aktiv fealiyyet gosterirdiler 1903 cu ilin oktyabrin 14 Qncaq uzvleri Qafqaz canisini knyaz Qolitsine hucum edir knyaz agir yaralansa da sag qalir bir geder sonra ise vezifesinden istefa verir 1904 cu ilde onlar Bakidaki ermeni fehlelerini tetile sovq etmek ucun kommunistlerle birge fealiyyet gosterirdiler Osmanli imperiyasinda partiyanin uzvleri Sasun ve Zeytun usyanlarinda aktiv istrak edir 1915 ci ilde turk ehalisine qarsi terror planlayan ve heyata keciren hemcinin Osmanli dovletinin dusmanlari ile elbir olub ona qarsi vurusmaqda olan Qncaq partiyasinin 20 nefer onde qelen uzvu Istanbulda asilaraq edam edilir Birinci dunya muharibesinden ve SSRI nin qurulmasindan sonra partiya yalniz ermenilerin six yasadigi olkelerde fealiyyet gosterir Partiyanin uzvleri 1970 80 ci illerde Livandaki vetendas muharibesinde aktiv istrak edirdiler Qarabag muharibesi zamani Qncaq partiyasi Metsn Murad adli silahli deste yaradirlar bu deste Qarabagda Azerbaycan silahli guvvelerine qarsi doyuslerde istrak edir Partiya bezi yerlerde Hncak Hntcak Sosial demokratik hncaklar kimi de adlandirilir ve bu ad partiyanin resmi qezeti olan Hncak dan goturulmusdur Sozun menasi zeng cagiris demekdir ki bu da partiya uzvleri terefinden ayaga qalxma aydinlanma ve azadliq ucun cagiris menasinda istifade edilir Bu gun partiyanin Ermenistanda Livanda Suriyada Misirde Kuveytde ABSda Fransada Kiprda Arqentinada Uruqvayda ve Ingilterede sobeleri fealiyyet gosterir TarixiPartiyanin qurucusu olan yeddi telebenin her biri Rusiya imperiyasindan Qerbi Avropaya tehsil almaq meqsedile gelen ermeniler idi Onlarin hamisi genc iyirmili yaslarinda idi ve oz burjua aileleri terefinden desteklenirdi Onlar sosial demokratik inqilabi ideologiyasindan ve xususile de Fridrix Engels Georgi Plexanov ve Vladimir Leninin ideologiyasi onlara ciddi tesir etmisdi Qurucu uzvlerinden biri olan Meryem Vardanyan Sankt Peterburq seherinde rusiyali inqilabcilarla birlikde islemisdi Turkiye erazisinde meskunlasmis ermenilerin inqilabi herekatlarini desteklemek meqsedile 1887 ci ilin avqust ayinda Hncak Inqilabi Partiyasi resmen elan olundu Partiyanin Hncak jurnalinda cap edilen ilk nesrindeki manifestoda bele qeyd edilirdi Inqilabi silahli mubarize yolu ile azadliga qovusa bilmeyenler buna layiq deyiller Hncak Partiyasi Osmanli Imperiyasina qarsi bir cox doyuslerde istirak etmis ermeni ehalisini Osmanli idareciliyinden azad etmeye calismisdir Bu muddet erzinde bir cox ermeni intellektuallari meselen Smpad Purad Stepan Sapah Qulyan Aleksandr Atabekyan Atrpet ve Aram Andonyan bu teskilata qosulmusdur Ermeni xalqinin milli qehremanlarindan biri olan Andranik Ozanyan da evvelce Hncak Partiyasina qosulsa da partiya siyaseti ile yasadigi anlasilmazliqlardan sonra bir ilden de az muddet erzinde bu teskilati terk etmis ve Dasnaksutyun partiyasina qosulmusdur Ermeni siyasi quvvelerinin formalasmaga basladigi ilk gunlerde Dasnaksutyun Osmanli Imperiyasinin siyasetinde ve sisteminde deyisiklikler teleb etse de Hncak Partiyasi musteqil ermeni dovletinin yaradilmasini teleb edirdi Hncak qezeti Hncaklarin esas resmi orqani hesab olunurdu 1894 cu ilde Afina ve London seherlerinde partiya terefinden ayliq sosialist elmi mecmuesi Qagapar nesr olunmaga baslamisdi ki onun da ilk sayinda Kommunist Manifesti ermeni diline tercume olunmusdu Hncak Partiyasinin ilk umumi konfransi 1896 ci ilin sentyabr ayinda London seherinde bas tutdu Hncak Partiyasi Qafqazda muhum rol oynayirdi Bele ki onlar Rusiyanin Qafqaz uzre qubernatoru olan Qriqori Qolitsinin ruslasdirma siyaseti ile mubarize aparirdilar 1903 cu ilde teskilatin uzvlerinden olan ermeni siyasi feal Matteos Sarkisyan terefinden Qriqori Qolitsine qarsi sui qesd teskil olundu Bu siyasi feal hemcinin 1905 1906 ci illerde ermeni tatar qirginlari erzinde ermeni ozunumudafie quvvelerinin teskilatcilarindan biri idi Osmanli Imperiyasinda fealiyyetleri 27 iyul 1890 ci ilde Hncak Partiyasinin feallari Harutyun Canqulyan Mihran Damadyanve Hambartsum Boyaciyan Istanbul seherinin Qumqapi semtinde Qerbi Ermenistan vilayetlerinde reformasiyalar heyata kecirmek meqsedile hokumete qarsi numayisler kecirdi 1890 ci illerin evvellerinde Sason ilcesinde turk hokumetine vergi odemekden imtina eden yerli ermenilerle turk qosunlari arasinda qarsidurma bas verdi 1894 cu ilde Hncak Partiyasinin teskilatciligi ve Mihran Damadyan Hambartsum Boyaciyan Gevorq Cavus ve Hrayr Jogun rehberliyi altinda Sasun usyani bas verdi 1913 cu ilde Konstansa seherinde teskil olunan Sosial demokrat Hncak Partiyasinin 7 ci konfransinda istirak eden Hncak lideri Matteos Sarkisyan Paramaz leqebli Ittihad teskilatinin bascilarinin qetle yetirilmesi ideyasini ireli surdu 15 iyun 1915 ci ilde Paramaz leqebli ermeni terrorcusu ve 19 yoldasi Istanbulun merkezinde asilaraq edam olundu IstinadlarChalabian Antranig General Andranik and the Armenian Revolutionary Movement Southfield Michigan Antranig Chalabian 1988 ISBN 0 9622741 1 9 p 58 http homepages cae wisc edu dwilson Armenia andranik html 2021 06 25 tarixinde Istifade tarixi 2020 10 26 MenbePartiya Gnchak Kolokol 2010 06 19 at the Wayback Machine Istoriya odnoj agressii Raspad Rossijskoj imperii 2011 01 15 at the Wayback MachineHemcinin bax Siyasi partiya haqqinda olan bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin